Oeuvres complètes. Tome VII. Correspondance 1670-1675

[p. 339]

N^o 1960.
Christiaan Huygens à J. Wallis.
10 Juillet 1673¹⁾).

La lettre se trouve à Londres, Royal Society.
Elle est la réponse à la Lettre No. 1947.

Clarissimo et celeberrimo Viro D. Johanni Wallisio Chr. Hugenius. S.P.

Agnosco in nuperis tuis litteris eximiam humanitatem tuam, vir clarissime, cum de tantillo munere tam officiose gratias agis, idque multo potioribus antehac abs te affecto. Angosco et solitam benevolentiam quod nondum lecto ac vix inspecto opusculo, tanquam alicujus pretij futurum suscipere non dubitasti. Quam tibi opinionem si post institutum examen permanere contingat, non exiguum me laboris fructum tulisse existimabo.

Ad Nelij vero causam quod attinet, doleo equidem si quoquo modo te malae fidei insimulatum putasti; cum hoc ex ijs quae scripsi nequaquam effici possit, ac plane contraria mihi mens fuerit. Nihil certe in dubium vocavi eorum quae circa hanc rem scripto olim vulgasti. Sed ex ijs ipsis quid colligendum videretur ingenue exposui, sola aequitatis ratione ductus, cum minus adhuc causam haberem, cur Heuratio ego, quam cur Tu Nelio, faverem, quippe cum ille et parum mihi notus fuerit, et non optime de me meritus²⁾. Quod si Nelio laudem istam asserere posthac tibi visum fuerit, ac rem gestam pluribus exponere, atque etiam Tibimet ipsi partem ejus inventi aliquan vindicare, nihil equidem est quod impediat³⁾. Verumtamen illud ipse satis perspicis, testimonia vestratium ad fidem faciendam minus ponderis habitura, cum suae quisque nationi favere plerumque exstimetur. Merito tibi dolet pigetque neglectam fuisse ab initio publicationem inventi; id enim

1) La Lettre a été incluse dans celle à Oldenburg, le N^o. 1959.

2) Huygens, probablement, fait allusion ici à la lettre de van Heuraet publiée par van Schooten, dont il parle dans son Horologium Osci'latorium en ces termes: ‘Cumque Schotenio, aliisque item amicorum. per literas indicassemus, duo quaedam non vulgaria circa parabolam inventa nobis sese obtulisse, eorumque alterum esse conoidicae supersiciei extensionem in circulum, ille litteras eas cum Heuratio, quo tum familiariter utebatur, communicavit. Huic vero, acutissimi ingenii viro, non dissicile fuit intelligere, conoidis istius supersiciei assinem esse dimensionem ipsius curvae parabolicae. Qua utraque inventa, ulterius inde investigans, in alias istas curvas paraboloides incidit, quibus rectae aequales absolute inveniuntur.’ Van Heuraet n'avait pas indiqué, dans sa lettre, la filiation des découvertes de Huygens et de lui-même.

3) Voir l'Appendice N^o. 1961.

[p. 340]

multo melius fuerat, quam sero postea repetere. Nec sane tam parvi momenti illud fuisse dicere nunc potes, ut gloriabundi censendi fueritis, si, quam primum repertum fuerat, in lucem notitiamque omnium Geometrarum pervenire voluissetis; alioqui enim et nunc gloriolam istam insuper habere oporteret; sed, si verum dicere licet, nihilo minus Angli vestri quam aut Galli aut Batavi laudem appetunt, idque re ipsa saepius compertum est⁴⁾. Hoc autem tantum abest ut vitio vertendum putem, ut pulchrum et praeclarum existimem, dummodo citra alius injuriam suae quisque promovendae gloriae incumbat. Hujus contemptu contemni virtutem aliquis dixit ac recte quidem, meâ sententiâ.

Sed de his jam nimium prolixe agere mihi videor cum hoc unum tantum hac epistola efficere proposuerim ne quid praeter meritum praeterque mentem meam mihi imputares, quod etiam magnopere te rogo, tum cupio.

Vale Vir doctissime et nos amare perge.

Dat. Parisijs, 10 Julij 1672⁵⁾.

4) Déjà en 1660 Huygens avait écrit à de Carcavy: ‘Ce Monsieur Wallis tesmoigne certes d'avoir l'esprit prompt et il y a du plaisir a veoir comme il tasche a toute force de maintenir l'honneur de sa nation.’ Voir la Lettre N^o. 735.

5) Avec cette lettre se termine la correspondance entre Christiaan Huygens et John Wallis.