Oeuvres complètes. Tome II. Correspondance 1657-1659

[p. 223]

N^o 518.
Christiaan Huygens à J.B. Hodierna.
24 septembre 1658.¹⁾

La lettre²⁾, la minute³⁾ et la copie se trouvent à Leiden, coll. Huygens.
Elle est la réponse au No. 360^a.

Sommaire:
Comites Jovis à disco. phaenomenon quod de ♄ satellite praedicit verum. periodum eius. patriam Archimedis illustret.

Clarissimo Viro Domino Joh. Hodiernae Christianus Hugenius S.D.

Literae Tuae Vir Eximie, una cum Systemate Saturnio excusae, nescio per quas ambages, anno ferè integro postquam à te discesserunt ad me perlatae sunt. Eae magnam mihi voluptatem attulere, non solum quod ijs de rebus tractarent quibus nihil mihi suavius est, sed et quod gratiora quodammodo esse solent, quae è longinquo et praeter expectatum adveniunt. Unum hoc malè me habebat, quod tibi tam amicè et humaniter me compellanti, non inveniebam qua via responsum mitterem. Nemo erat Romae aut reliqua in Italia quocum mihi commercium aliquod intercederet, cuiue proinde meas ad te literas commendare possem⁴⁾. at nunc denique cum Dominus Slusius Leodiensis Canonicus qui tuas mihi reddi curaverat à Clarissimo Riccio Româ acceptas, eâdem via nostras ad te commeare posse moneret, consilium ejus amplexus^a) sum, atque hasce misi, quas opto ut incolumes in manus tuas perveniant. Addidi autem quod unum in praesentia habebam, horologij novi descriptionem⁵⁾, quam tibi acceptam fore non dubito, quum Astronomiae studijs, quibus te impensè delectari apparet, insignem usum nova haec automata praebitura sint. Utinam modò artificem nanciscaris industrium, qui quod praescribimus absolvere queat. De Saturni Systemate verò meo quid dicam, nisi plurimarum rerum interventu, ipsoque illo horologij invento promovendo me impeditum fuisse, quo minus adhuc edere opusculum illud potuerim. Interim hoc te ignorare nolo, frustra te timuisse ne tibi laudem inventi tui praereptum irem^b). Etenim longe diversa à tua est hypothesis mea. Et licet ingeniosè figuram illam ova-

1) Avec un exemplaire de son ‘Horologium’ [Adversaria].

2) Cette lettre avait été envoyée à R.F. de Sluse, chargé de la faire parvenir à sa destination: mais le pacquet lui arriva tellement trempé qu'il dut retourner la lettre à Huygens, qui en aura sans doute expédié ensuite une nouvelle copie (voir la Lette N^o. 520).

3) En tête de la minute on lit: 2 druksels.

4) Lorsque cette lettre toutes ouillée fut revenue à Chr. Huygens, celui-ci y biffa quelques mots, ce qui la rendit moins claire: nous avons suivi la première rédaction.

a) Dans la minute on lit: lubens amplexus

5) L'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 511, note 2.

b) Dans la minute on lit:
Quod nunc tamen serio aggredi constitui, siquidem jam pridem illud astronomis desiderari scio, et tibi imprimis, Vir praestantissime, qui ne tibi laudem inventi tui praeriperem nequicquam timuisti.

[p. 224]

lem excogitaveris, ut quae observatis tuis et aliorum etiam plerisque satisfaciat; aliam tamen quam anagrammatis nostri literae continent, vel te ipso judice veriorem habitum iri confido, quam primum observationibus meis accuratissimis eam adstruxero. Nam illud utique non diffiteris praestare vestris telescopia nostra, quibus Lunam Saturni vobis nondum conspectam, clarè quoties volumus contuemur. Caeterum tamen commentum Tuum Heveliano illi praefero, quod fortasse jam tibi innotuit. Is enim in tractatu, quem mihi misit, de Nativa Saturni facie, existimat adnatas Saturno (sphaerico alioqui) binas illas quas videmus ansas. Periodum vero ita plane ut Tu definit; ut bis nimirum singulis triginta annis sphaericus planeta appareat, quae mea quoque opinio est. Verum proprium locum rotundae phaseos ad 27 ♓ et ♍ gradum reponit, quem Tu ad 21, ego ad 17 gradum ejusdem utrinque signi. Itaque et hic veritati Tu propior, mea quidem sententia. Hevelius autem falsus jam deprehensus est, quum sphaericam Saturni phasin anno praeterito 1657 usque in mensem septembrem continuatum iri affirmaverit; quod longè secus accidit. namque ego jam à 13 octobris anni 1656, semperque deinceps ansis praeditum comperi. Et nunc ultimò quidem vera ejus figura haec fuit quae nec à Tuo systemate nec ab Heveliano ullo



modo existere queat. Fortasse autem hac inspecta nostram inde hypothesin colligere poteris, quod adeo mihi quidem non displicebit. ut ipse eam tibi hic explicaturus fuerim, nisi hoc esset deterere novitatem ejus quem expectas libelli. Porro fallitur in eo quoque Hevelius, quod ansarum extensionem eclipticae potius quam aequatori parallelam statuit. Nam ego tecum et cum Ricciolo sentio, prorsus aequatori parallelam esse. Et illud quidem symptoma idem quod ex tua hypothesi eventurum prospicis, nempe Saturni lunam ellipsin aliquando motu suo repraesentaturam, ita ut^c) supra atque infra Saturnum transeat, idem inquam ex ijs quae à me posita sunt consequitur; et nisi fallor jam anno insequente hoc phaenomenon mihi appariturum est. Motum ejusdem lunae medium paulo majorem successu temporis inveni quam antehac definiveram. Non enim est qualem ex 16 dierum periodo collegisti, diurnus motus 22, 30′, sed 22, 32′, 36″. unde tempus periodicum 15 dies. 23 hor. 16 min. Te vero Mediceorum motibus invigilare libens intelligo; quorum si accuratas tabulas habere possimus, quae nobis ipsissima conjunctionum cum Jove tempora praedicant, harum simul et horologij nostri auxilio, longitudinum scientiam persici posse, magna me spes tenet. nam tubis nostris facilè congressus ipsos, quoties ad Jovis discum aliqua lunularum appellit, vel ab eo exire incipit, observare licet. Itaque Te summopere hortor Vir Praestantissime ut quod inchoasti opus utilissimum ad finem perducere matures. Enimvero, praeter 4 illos à Galileo detectos, alios Jovis

c) Dans la minute on lit encore:
cum planeta ipso non conveniat sed

[p. 225]

comites esse ne credideris, neque id unquam Cartesius prodidit, ut existimare videris, verum Antonius Maria de Rheita⁶⁾, quem Gassendus⁷⁾ refutavit. Nihilo magis apud Venerem Martemve satellites ulli inveniuntur, neque bini apud Saturnum tales, qualis noster ille noviter repertus. Etsi enim Fontana⁸⁾ tale quid sibi visum scripserit, puto ei fixas pro planetis imposuisse, cum alioqui periodum lunulae nostrae facile reperturus fuerit. Addidi⁹⁾ de stella cygni¹⁰⁾ denuo apparente. Vale Vir Nobilissime, et magni Archimedis vestri vestigijs, ut coepisti, ingredi perge, et me ama.

Hagae in Hollandia 24 Septembris stylo novo 1658.

Viro Clarissimo Domino Johanni Hodiernae. Palmam in Sicilia^d).

6) Novem Stellae circà Jovem visae, circà Saturnum sex, circà Martem nonnullae. A P. Ant. Rheita detectae. Lovanii. 1643. in-8^o.

7) Novem Stellae circa Jovem visae Coloniae exeunte anno 1642 et ineunte 1643: accessit observatio geminatae in singulos dies aestûs maris instar reciprocationis pendulorum. Parisiis. Auct. P. Gassendo. 1643. in-4^o.

8) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 24, note 7.

9) Cette phrase, ajoutée par Huygens dans la lettre transcrite, a rapport à une pièce que nous n'avons pas trouvée.

10) Cette étoile dans le cou du Cygne fut d'après Kepler, découverte en 1600 par Willem Jansz. Blaeu, qui la nota sur son globe de o.^m 34 de l'année 1603, qui se trouve entre autres à l'Observatoire de Leiden. En 1621 elle disparut, et en 1655 Cassini l'observa de nouveau comme étoile de 3^e grandeur; depuis elle diminua jusqu'à devenir une étoile de 6^e grandeur.

d) Sur la lettre retournée on lit encore de la main de Chr. Huygens: bescheyt. end van de Jaer is er by lichtmisse.