Oeuvres complètes. Tome I. Correspondance 1638-1656

[p. 544]

N^o 1^d.
H. Bruno à Constantyn Huygens, père.
25 août 1639.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.

Illustrissimo viro, Domino Constantino Hugenio, S.P.D. Henricus Bruno.

Vir illustris,

Diutius quam oportuit, certe quam expedijt, domi relictis Musis, peregrinati, hodie cum ijs demum in gratiam redijmus: Quicquid autem jacturae factum, quod profectò non-nihil est, diligentiâ majori resarciendum erit. reipsa enim, Quam nihil cessandum sit tenellioribus istis ingenijs, experimur: Culpa omnis, cujus omninò expertem me profiteor, in Amplissimam Amplissimorum virorum, quae frustra persaepè obnitentes detinuit, humanitatem, derivanda est. Dominus van Baerle¹⁾, quique in aedibus Schonckij²⁾ nobiscum prandium sumsit, Clarissimus Barlaeus³⁾, tum autem maximè, maximus Heinsius⁴⁾, incredibilè quantopere trigam istam Nobilissimorum fratrum Belgarum admirati fuerint, atque amplexati. De Novo autem Heinsij testamento⁵⁾ ut inquiram nihil necesse est: ipse mihi in prandio filius⁶⁾ dixit, jam prodisse. Pater verò, scribendum sibi necessariô ad Amplitudinem Vestram sed occasionem hactenus desiderâsse, quod quò perferendae forent litterae, ob crebram castrorum mutationis mutationem, atque continua itinera ignorare. Cui ego tutissimè ad me mitti eas posse, ut per nuntios frequenter huc commeantes, curentur, respondi:

1) Lambert van Baerle, fils de Caspar van Baerle recteur à Zalt-Bommel, naquit dans cette ville en 1595 et mourut à Leiden, le 22 octobre 1641. Successivement chapelain de l'ambassade de leurs Hautes Puissances à Paris et sous-recteur de l'école latine à Amsterdam, il devint en 1641 professeur de grec à Leiden.

2) Daniel Schonck était Seigneur de Klein-Poelgeest à Koudekerk, près de Leiden.

3) Caspar Barlaeus, frère aîné de Lambert van Baerle, naquit à Anvers le 12 février 1584 et mourut à Amsterdam le 14 janvier 1648; en 1617 il fut nommé professeur de logique à Leiden. Destitué de ce poste comme Arminien, il alla, en 1619, étudier la médecine à Francfort et à Caen, puis revint à Leiden. En 1631 il se fixa à Amsterdam, comme professeur de philosophie. Il est auteur de poésies latines et hollandaises.

4) Daniel Heinsius, fils de Nikolaas Heins et d'Elisabeth Houweel, naquit le 9 juin 1580 à Gand, et mourut à Leiden le 25 février 1655; il avait épousé Ermgard Rutgers. En 1603 il fut nommé à Leiden professeur de poésie, en 1605 de grec et de politique, en 1612 d'histoire. Celèbre poète latin, il était en relation avec un grand nombre de savants de toute l'Europe, mais comptait aussi beaucoup d'ennemis, et prit part à mainte guerre littéraire.

5) Danielis Heinsii Sacrarvm Exercitationvm ad Novvm Testamentvm Libri xx. In quibus Contextus Sacer illustratur. SS. Patrum aliorumque sententiae examinantur, Interpretationes denique antiquae aliaeque ad eum expenduntur. Qvibvs Aristarchvs Sacer, emendatior nec paulo auctior, Indicesque aliquot vberrimi accedunt. Lvgdvni Batavorvm. Ex Officinâ Elseviriorvm. cIƆIƆcxxxix. in-folio.

6) Nikolaas Heinsius. Voir la Lettre N^o. 278, note 6.

[p. 545]

probato ille consilio, propediem se scripturum recepit. Interim juxta filium, Barlaeumque, prolixissimam Amplitudini Vestrae salutem dici suis verbis voluit.

Grammaticam novissimis tuis Nobilissime Domine accepi, quaeque adjunxisti mandata saedulo executurus percepi. totus nunc sum, quantum temporis quotidianis curis suffurari licet, in describendis, quod jusseras, Anomalis. Vossij novissimae editionis, et limatissimae Grammaticam⁷⁾ comparavi. Caeterum quid ais obsecro, virorum maxime? Egone ut Θ nigrum⁸⁾ fixerim immortalibus tuis scriptis? Deus avertat ut hoc mihi unquam in mentem. nunquam non, (testis mihi verax Deus) aeterna tua monumenta, etiam lusus, admiratus fui: quod unum ἀϰατάληπτα amplissimi nominis tui merita mihi atque orbi adeò universo, reliquum fecere. Tu, quae ex personâ nasutulorum dixi solo excipies contemptu, qui jamdudum suprà mortalium conditionem virtute tua evectus es; Sicut enim culices et id genus insecta vestiem plerumque hominum laedunt, non ipsos, ita profectò sancta, et famae sacrata nomina, exiles alulei ludunt, non laedunt, tangunt, non pertingunt, non penetrant. Herculem, ut nôsti, ferunt, aliquando placidè dormientem à Pijgmaeis somno excussum, atque circumventum, nulla cum doloris significatione secum tulisse omnes, et pro pulice habuisse. Idem et mihi si nuger, et omnibus malae curiosulis. Larvae umbratiles sumus; Hugenios, Heinsios, si Dis placet, stringamus, videbunt illi, ut strepitum hunc et tinnitum probè ulciscantur, tacebunt, nos interim cachinnos eis perpetuos debemus. In Brunone eruditionem qui requiret aut judicium, nae frustrabitur, qui candorem optimum aetatis nostrae condimentum, profectò habebit, sed longâ purgatione nihil opus est, ne de facilitate tuâ videar dubitasse. Ad alia accingor, ne te morer. Constantinus jam De Daedalo carmen adornat, quod altius assurgit evolatque, et quod magis quàm illud de Actaeone mirere! hoc absoluto, Epigramma in Trojae meditabitur excidium; Christianus tardius eum, ac vix et ne vix quidem, insequitur; sed in Musicâ utraque superat: in thematibus subinde par, in Arithmeticis non minor, in historicis non parum concedit. Accuratius longè ad me docentem attendit, et Justini verba haud paulò tenacius memoriae infigit Constantinus. In authore nostro eadem quam dixi antè, methodo usi, ad librum progressi sumus, Virgilianae Eclogarum 1. Analijsin Rhetoricam ad umbilicum perduximus 2. hodie aggredimur. Doctrinae de Anomalis si vel praemittamus vel subjungamus lectionem Belli Grammaticalis, non omnino abs re fore putem, quod ludendo et ridendo, multa quae isthic quasi aliud agendo id unum tamen agens assig-

7) Latina Grammatica. Ex decreto Illustr. DD. Holl. West-Frisiaeque Ordinum, in usum Scholarum adornata, multis quidem in locis Lud. Lithocomi verbis, quibus Scholae adsueverant, reservatis: sed erroribus, quibus scatebat, emendatis; inutilibus resectis; pluribus, quae desierent, suppletis; & omnibus meliori ordine dispositis. Studio atque Opera Gerardi Ioannis Vossii. Editio altera, aliquot in locis castigatior priori; notis verò longè auctior. Lvgdvni Batavorvm. Ex Officinâ Bonaventvrae & Abrahami Elzevir. Academiae Typograph. cIƆIƆcxxviii. in-8^o.

8) Ces mots de Persius signifient: la mort (Θ = θανατος).

[p. 546]

nat author, inusitata obsoletaque cum voluptate acuti puelli percepturi videantur. neque inconsultum existimaverim, si thema nonnunquam ex Sulpicio Severo eis praescripsero, quo Sacrae Historiae cujus aeternum apud Justinum silentium est, saltem Sciagraphiam habeant. Ludovicus ad Phormionem brevi accedet. themata cum laude componit. De Philippo scribere quicquam operae non est pretium, et ut liberè dicam, taedet me jamdudum docendo nihil docere, et discendo nihil discentem; imo potius dediscentem: Non nisi invitus ad me accedit, et ut coacta virtus nomen amittit suum, sic etiam studia invita fructum. Vitium illud nimiae prolixitatis optime et jure in me ab Amplitudine Vestra notatum, jampridem correxissem, si tam facile emendare possem, quàm semper in me nolens, volens, agnovi et fovi; ita ut ambitiosuli mortales vitijs nostris libenter ignoscimus, et naevos nostros frequentius multo amamus, quàm detestamur, aversamurque. Interim quod mones, humanissime virorum adnitor sedulò, et nonnihil jam res videtur processisse. quod de laxandis studentium animis scribis, cum praelegerem, alacrius quam vellem, excepere. solvendi aliquando sed non dissolvendi sunt, laxandi, non nimis relaxandi. Et ne quid dissimilem, saepius, et antè et nunc imprimis, me ad prodeambulationes sollicitant, quam aut meâ, aut eorum causâ, expediat. fit hoc quia ingentem aliquam ex chartis istis, quas vocant volatilibus, capiunt voluptatem. nunquam abnuerem, si horae foret, aut alterius negotium; sed quia in tres quatuorve protrahunt et saepissime circa haec occupantur relictis serijs, invitum me nonnumquam tergiversari, non invitus fateor. Quippe et Poësi et Arithmeticae alijsque necessarijs exercitijs hoc pacto non parvae fraudi sunt. Denique cur negem? si nunquam negem, non video quidnam mihi temporis supersit ut ipse paulum studeam. quo promptior ad Historias, Geographicaque assignanda et quaestiones (quibus creberrimus est, et scatet omninò Constantinus) explicandas accedam. At vero ter minimum, aut bis, sino eos furere istum furorem singulis hebdomadis. si quid hic pecco, tuus Vir Optime praestantissime, peccati perstringendi labor erit, meus confestim corrigendi. Bene Vale, et vive diu, famâ immortalis domine, cujus ut vita nunquam finita erit, ita mortalitas ut serò finita sit, cum Bataviâ tuâ opto; et Deum Optimum Maximum humillime precor

tuus humillimus cliens

Henricus Bruno.

Dabam Hagae Com.

vii Cal. Septembr. ƆIxxxix.

Mijn Heere, Mijn Heer van Zuilichem etc.

Int

Leger.⁹⁾

9) Constantyn Huygens, père, se trouvait alors à Meurs [Dagboek].