Oeuvres complètes. Tome I. Correspondance 1638-1656

N^o 37.
[Constantyn Huygens père,] à [M. Mersenne].
[23 decembre 1647]^a)

Le manuscrit se trouve à Amsterdam, Acad. Roy. des Sciences.

Memorie vande Schoten die Ick hebbe gedaen op den 20 Julij A^o 1644 ter presentie vanden Commissarijs vander Maest op het strang tot Seveling.

Voor eerst om te sien waer het Ysser soudt vallen geladen met 1½ ℔ Cruijt op 45 graden is onkenbaer geweest.

Twede mede geladen met 1½ ℔ Cruijt, ende op 45 graden gestelt is oock onkenbaer geweest.

Derde mede geladen met 1½ ℔ Cruijt ende op 45 graden gestelt; is maer gehoort inden lucht van die geen die op 1300 passen stont; ende en is mede niet kennelijck geweest.

De vierde schoot sijnde gestelt op 25 graden ende geladen als boven is mede onkenbaer geweest ende dat door het slingren van het stuck.

De 5^e waterpas gestelt geladen als boven heeft de eerste gegraeft op 398 passen

ende de tweede mael op	790 T[reden]
de derde mael	1065 T.

a) Mandé au P. Mersenne 23 dec. 1647 [Constantyn Huygens, père]. Sur une autre page on lit de la même main: Mers. 3 Jan. 48.
Cette pièce contient la relation de quelques expériences sur le tir des canons, écrite de la main du maître canonier; Constantyn Huygens y ajouta ses remarques.
Nous publions toute cette correspondance sur la portée des canons puisque, plus tard, Christiaan Huygens s'est occupé de cette question. Voir les Lettres N^os. 48, 49.

[p. 72]

de vierde mael	1244 T.
de fijfde mael	1394 T.
de seste mael	1475 T.
de sevende mael	1548 T.
de achste mael	1626 T.
de negende ende leste mael	1750 T.
ende daer gesmoort.

De 6^de schoot gestelt op 45 graden ende geladen als boven; doen ben ick selver gegaen om te vernemen of ick niet ende soude connen sijen waer het ijsser bleeft ende ick gijng soo veer dat sij, noch ick haer qualyck konde bekennen; ja den rock van het stuck pas sijen; soo komt het ijsser dicht achter mijn vallen ende gaef een groote slach; daer ick op aen ginck 't welcke een kleyn gaetken maer hadde gemaeckt ende was dijep een en een haelf voet dijep; ende beuonden op 3225^b) passen ter vlucht.

Soo dat ick hebbe bevonden niet wel van het slyngeren met het ijsser aenden stock te recht te raecken alsoo wij daer na noch meer hebben geschooten maer geen ijsser veernomen, alsoo het stuck te seer slijngert ende niet vaest en leijt; alsoo men daer eerst moest espres een roo paert toe laten maecken op sijn scheeps mannier; ende daer soude men wel konnen recht schieten aenders soo schieten wij in see of in duijn.^c)

Gewicht van 't stuck.	Cogel.
Lengde van 't stuck.	Ladinghe.
Hoogde van 't stuck.

Hoeverre de Cogel waterpas gaet, oft wel tot opde Helft van FC. in H't welck ware 199. passen, de helft van 398.

Tijd van de schoot waterpas. FH.

Tijd van de schoot FC.

Tijd van de schoot AD. op 45. graden.

b) D'une autre main (de Constantyn Huygens, père):
N^o. Dese 3225. treden zijn (tegens 2. voet in eene Tré) ongevoelich eens soo wijd als de 3072. voet die mersenne zeit de cogel hoogh geweest te hebben. Sulcx hij mede gepronuntieert hadde te sullen geschieden op 45. gr.

c) Cette phrase est écrite de la même main que le commencement; ce qui suit est de la main de Constantyn Huygens.

[p. 73]

Hoe diep de Cogel in d'eerde valt op 45. gr.

Hoe diep, recht inde locht geschoten.

Of de Cogel uijt de Tromp om leegh, dicht bijder aerde geschoten zijnde, dat is op 2. of 3. voet distantie wel eens soo diep in soude gaen als recht uyt de locht vallende.

Het stuck soo gekeert staende soude met den schoot omtrent een huijs hoogh op vliegen, sonder breken.

Het stuck wecht 416 ℔.

De passen syn geweest van 4 inde Roede.

Hoe hooch het stuck heeft geleegen uijt de gront hebbe niet gemeeten.

Het stuck lach recht waeter pas.^d)

d) Les 4 lignes qui précèdent sont les réponses du maître Canonnier aux questions suivantes de C. Huygens:
Hoe groot het stuck was dat op het strand waterpas schoot 398. passen?
Hoe wyd ontrent elcke pas. van 4. of 5. inde Roede?
Hoe hoogh het stuck op het affuijt uyt den grond lagh, te rekenen van d'aerde af, tot het midden vande Tromp.
Of het stuck oock heel waterpas leij, oft een weinigh geresen voor?