Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[41] De uijtlandighe herder

Commentaar

Het handschrift van Huygens' Uytlandighe Herder bestaat uit twee in elkaar gevouwen dubbelbladen.¹ Het buitenste blad doet dienst als omslag en titelpagina. De eerste bladzijde draagt de titel Den uytlandigen Herder en dit citaat: Haec est consolatio mea in afflictionibus meis, | psallendi argumenta esse mihi statua tua, in | loco peregrinationum mearum. Psal. 119²

Ik beschouw deze woorden als een motto. De strekking ervan verklaart m.i. ‘een van de meest curieuze gedichten uit de 17e eeuw’.³ In de moderne psalmvertaling van Ida Gerhardt en Marie van der Zeyde luiden deze regels zo: ‘Ben ik in kommer, dit troost mij: [...] Harpmuziek blijft mij: uw verbondseisen in het huis mijner vreemdelingschap.’⁴ In het vervolg van deze inleiding bespreek ik kommervolle omstandigheden, het ‘vreemdelingschap’ en de rol van harp c.q. luit. Onder zijn rijmbrief aan Hooft en de zusjes Visscher die Huygens op 15 mei 1622 voltooide [38], citeert hij uit de psalmcommentaar van Augustinus:

‘Hij haat zijn vaderland pas echt, die meent er goed aan te doen in het buitenland te verkeren.’⁵ Huygens citeert hier instemmend. Hij heeft allerminst een hekel aan zijn vaderland en hij verlangt ernaar weer thuis te komen.⁶ Dat verlangen heeft hij in mei; in het najaar heeft hij het nog. De onderhandelingen die gevoerd moeten worden, duren hem al te lang en lijken uitzichtsloos.⁷

De weigerachtigheid van de Engelse koning om de Protestantse zaak in de Palts te steunen - die steun te verwerven was één der opdrachten van het gezantschap -, verminderde bovendien Huygens' hoop op een wending ten

1 Zie voor een gedetailleerde beschrijving onder Overlevering.

2 Deze woorden zijn een combinatie van ps. 119: 50a en 54: ‘Dit is mijn troost in mijne ellende... Uwe inzettingen zijn mij gezangen geweest ter plaatse mijner vreemdelingschappen’. (Zwaan 1976, p. 31)

3 Vermeer 1982a, p. 85.

4 De psalmen. Uit het Hebreeuws vertaald door dr. Ida G.M. Gerhardt en dr. Marie H. van der Zeyde. 1972.

5 Odit valde patriam qui sibi bene putat, cum peregrinatur. Augustin sup. Psal. 39/43.

6 Zie voor een iets andere mening Mans van der Heide 1987, p. 38-42. Van der Heide legt mede op gezag van Smit (1966, p. 141) de nadruk op Huygens' vrijwillige ballingschap. Zij hanteert dat als ‘schema’, met behulp waarvan het gedicht ‘iets minder curieus’ blijkt.

7 Zie een beknopt verslag hiervan bij Hofman 1983, p. 45-47.

[p. 402]

goede in de oorlog van de Republiek tegen Spanje. Keer op keer blijkt uit de brieven die hij in deze tijd wissselde met broer Maurits en zijn ouders zijn honger naar informatie over de vrijheidsstrijd van zijn land- en geloofsgenoten.⁸ Het gevoel ver van huis te zijn en weinig of niets te kunnen uitrichten, maakte hem depressief.⁹ In deze omstandigheden zoekt Huygens troost in de Bijbel.

De woorden van psalm 79 vindt hij van toepassing op zijn eigen situatie en die van zijn volk en vaderland. Uitgaande van de impliciete gelijkstelling van de Republiek met het Bijbelse Israël maakt Huygens een berijming van deze psalm. Hij voltooit zijn bewerking op 13 november 1622. In de woorden van de psalmist klaagt Huygens:

Wij eertijdts dijnen roem, wij leden dijner eeren,

Wij sitten spottelick den schimperen te praet,
Wij sijn der bueren jock, en waer wij 'tvoorhooft keeren
Wij zien, wij hooren niet dan vingheringh en smaed.

Hoe langh, gestoorde God, hoe langh verachtst du 'tschreewen

Van dijner kindren onuijtschreewelijck ellend? (r. 197-202)

Hij richt zich tot God om hulp:

O onser saligheits hoop, heul en heijlandt, Heere,

Reick ons dijn' hand en hulp in desen harden stuijt; (r. 217-218)

Twee weken later, omstreeks 1 december 1622¹⁰, bedt Huygens zijn psalm literair in: Hij dicht een Introductio (r. 1-176) en een Epilogus (r. 241-440), die hij voltooit op 12 december. Aldus wordt de psalmberijming het middendeel van het drieluik De uijtLandighe Herder.

De beide zijluiken geeft Huygens een pastorale aankleding. Zijn voorliefde voor de herdersvermomming in de literatuur zijn we al eerder tegengekomen (zie [4] en [18]). Zwaan heeft erop gewezen dat het lied van de herder-koning David, de psalm, voor Huygens een bijzondere reden geweest is om pastoraal te zijn.¹¹

In het eerste zijluik introduceert Huygens ‘een hollantsch herder-jongen’ (r. 15) die bedroefd liggend op het strand van de oostkust van Zuid-Engeland de eb vraagt aan de overkant te vertellen hoe het met hem, de ‘balling-borger’ (r. 54) gaat en dat hij met zijn gedachten steeds bij zijn vaderland is. (r. 55-80). Voor hij uitgesproken was, was de eb echter al vertrokken. Door eenzaamheid en stilte daartoe aangezet, herneemt de herdersjongen zijn klagen. Hij richt zich nu tot zijn luit en vraagt haar nu eens geen ‘grillen’ (r. 125; vgl. [18]) te begeleiden, maar hem bij te staan:

Om den Schepper aller wesen

In sijn dreijghende gerecht

Met het smeecken te belesen

Van sijn Herder-Coningh-knecht; (r. 133-136)

Geef mijn ‘ontleende dichten’ (r. 139: zijn aan Ps.79 ontleend gedicht) vleugels, vraagt hij. Misschien zullen wij doordringen in het oor dat ook de zang heeft gehoord van de harpspelers die vanuit de Babylonische ballingschap het droeve lot van Sion bezongen.¹²

8 Zie vooral De Haas 1929. Van zes van deze brieven geeft Worp Briefwisseling een samenvatting zoals eerder gepubliceerd in De Militaire Spectator (de nrs. 152, 154, 163, 167, 172 en 183). Zie ook Strengholt 1984, p. 62-63.

9 Smit (1966, p. 121 vlgg.) ziet in het verlies van een aan Huygens in bewaring gegeven som gelds een belangrijke reden voor deze gemoedstoestand.
Zwaan (1976, p. 8-10) betoogt dat dit incident na het voltooien van het gedicht plaats gevonden zal hebben en laat het bij zijn interpretatie buiten beschouwing.

10 Smit 1966, p. 126 citeert de regels 46-48 ‘de deuren van de Rhijn Die nu sesmael sestigh dagen Mijnes onbevaren zijn.’ Op 5 december 1621 verliet Huygens Holland.

11 Zwaan 1976, p. 7. Zie ook Vermeer 1982a.

12 Regel 145-152. Zwaan geeft een letterlijke vertaling. Ik benadruk alleen de hier expliciet aanwezige parallellie met Israël.

[p. 403]

Hierna zingt hij de bewerking van de psalm. Dit is het middenluik.

De Epilogus, het tweede zijluik, schetst wat het lied te weeg heeft gebracht.

Aanvankelijk lijkt het erop dat het (ook in figuurlijke zin) opklaart en dat de zon goed nieuws brengt. Helaas weigert de zon stil te staan en antwoord te geven op zijn vragen. Ten prooi aan tegenstrijdige gevoelens (‘Schongel-vlotich van gemoede’ r. 261) gaat de herdersjongen daarop terug naar zijn makkers.

De rest van dit slotstuk wordt ingenomen door een in drieën te verdelen toespraak tot Daniel Heinsius (r. 265-440). Allereerst vraagt de ikfiguur hierin of Heinsius misschien de reden kan vertellen waarom de zon niet wenste te antwoorden. Hij somt een aantal vermoedens op: Wilde hij weer snel terug naar de roemvolle kust die hij 'smorgens had achtergelaten? Wenste hij snel in Amerika het behoud van Bergen op Zoom bekend te maken? Wedijverde hij in snelheid met Spinola die van Bergen op Zoom weggevlucht was? Al deze vermoedens blijken Godlof bewaarheid te worden (r. 265-304).

Vervolgens verzoekt hij Heinsius een loflied aan te heffen. Zonder zijn hulp, is de ikfiguur daartoe nu niet in staat. Zijn hart stikt bijna in het verwerken van de plotselinge vreugde. Als hij wil voorgaan dan zullen de ikfiguur en zijn metgezellen hem volgen met hun lieren en luiten (r. 305-352).¹³

Het derde en omvangrijkste deel van deze Epilogus gebruikt Huygens om in vermakelijke regels de identiteit van de herdersjongen in ballingschap te laten samenvallen met die van de ikfiguur Huygens.

Vooral deze laatste honderd versregels zijn aan de basis gelegd van (diepte-) psychologische beschouwingen. Smit betoogt dat Huygens in de balling de ‘zelfvervreemding projecteert die hij in zijn voortgezet verblijf in Engeland ongetwijfeld bij zich opmerkte.’¹⁴ Hij spreekt van een ‘splitsings- of verdubbelingsmotief’ en formuleert als mogelijke verklaring hiervoor dat Huygens aldus een verantwoording wil geven voor zijn conflict: ‘de herder is de ver-engelste Huygens die niet naar Nederland terug wil.’¹⁵ Poulssen probeert in een uitvoerig artikel aan te tonen dat er bij Huygens sprake is van een godsdienstig conflict dat in verband staat met zijn dichterschap.¹⁶

Zwaan heeft dit artikel afgedaan als onleesbaar en verward. Hij is van mening dat de visie van Smit en Poulssen op de psychische toestand van ‘gespletenheid’ van Huygens op fantasie berust. Wie zoiets aanneemt past op ‘anachronistische wijze een modern psychopathologisch begrip toe op de lichamelijk en geestelijk gezonde Huygens die van zulke zaken nog nooit gehoord had en er in zijn stevig Godsgeloof ook niet vatbaar voor was’. Zwaan beschouwt deze regels als een spel van Huygens. ‘Meer dan een spel is het niet!’¹⁷

Het is een spel met woorden. De gelijkstelling van de balling met de ikfiguur levert prachtige spiegelscenes op, de een is de echo van de ander.’¹⁸ Hiernaast is het ook een spel met het genre van de pastorale. W. Vermeer heeft hierop gewezen. Huygens gaat zijn eigen weg, zich bedienend van een gangbare literaire vorm, de pastorale, waarvoor Heinsius in zijn Nederduytsche poemata met het gedicht ‘Pastorael’ het navolgenswaardige model leverde.’¹⁹ Met dit slot van zijn Uytlandighe Herder doorbreekt Huygens de ongeschreven spelregel van de pastorale dat ‘de identiteit van herders of herderinnen binnen het gedicht niet onthuld wordt.’²⁰

13 Terecht wijst Poulssen bij deze passage op de parallel met Horatius' ode ‘Pindarum quisquis studet aemulari’, Carmina iv, 2. (Poulssen 1972, p. 78).

14 Smit 1966, p. 141-142.

15 Smit 1966, p. 152-153. Zie ook noot 6.

16 Met deze verregaande poëtologische en psychologische uitleg houdt Poulssen weinig rekening met de renaissancistische literaire praktijk waarin translatio en imitatio een belangrijke - niet aan een ‘dichterpersoonlijkheid’ gebonden - rol spelen. Ik kan de Uijtlandighe Herder dan ook niet beschouwen als een poging van Huygens om zijn innerlijke conflict op te lossen.

17 Zwaan 1976, p. 1, 14 en 49 (citaten). Vanzelfsprekend kan een later ontwikkeld beschrijvings- of analysemodel achteraf met vrucht toegepast worden op historische zaken. Met Zwaans argumentatie ben ik het niet eens. Zijn opvatting dat Huygens hier een spel speelt, deel ik wel.

18 Deze passage herinnert aan Narcissus in Ovidius Metamorphosen iii, r. 450-473.

19 Heinsius 1983, p. 26-33. Huygens had dit gedicht van Heinsius ook al nagevolgd in nummer [5].

20 Vermeer 1982a, p. 85-90, het citaat op p. 87.

[p. 404]

Uitgaven

Worp Gedichten i, p. 269-281; Zwaan 1976, p. 15-55 (met varianten, annotatie, vertalingen, commentaar en inleiding); Davidson en Van der Weel 1996 (fragment met vertaling in het Engels).

Literatuur

Hinlopen 1814 (woordvormingen); Smit 1966, p. 117-15 5; Zwaan 1974; Verkuyl 1976; Stutterheim 1976; Poulssen 1972; Sassen 1977; Van der Blom 1978; Smit 1980, p. 106-108; Vermeer 1982; Strengholt 1983, p. 57; Strengholt 1984, p. 62-63; Van der Heide 1987; Van Strien 1990, p. 53.

Translitteratie

39		H ‘ongeveijnsde’. Door mij ‘n’ toegevoegd.
161		Hb ‘off't. Huygens voegde op de regel de 't’ toe. Wegens onduidelijkheid daar later doorgehaald en bovengevoegd.
213	H (37)	‘gedachtenis’. Huygens veranderde in H-Ot de mediale ‘s’ in een mediale. (Zie voor voorbeelden: Hermkens 1984, p. 22)
218	H (42)	‘stuijt’. In H-Ot voegde Huygens boven de ‘u’ het diakritische teken toe.
406	Hb	‘Drinck’, in Ha ‘Drinckt' 't’ intentioneel geschrapt.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1622, fol. 11-14. Twee in elkaar gelegde dubbelbladen papier. Afmetingen in dichtgevouwen toestand: 290 × 202 mm. Het binnenste vel (fol. 12-13) heeft Huygens het eerst beschreven. Fol. 12^r en een gedeelte van fol. 12^v bevatten een bewerking van psalm 79, later B genoemd. Onderaan fol. 12^v is Huygens begonnen met het gedeelte dat later het begin van het gedicht zou gaan worden, aanvankelijk Introductio, in een later stadium A genoemd. Op fol. 12^v staan daarvan de verzen 1-32. Dit gedeelte wordt voortgezet op fol. 13^r (regel 33-88 en 89-128; twee kolommen van zes achtregelige strofen). Fol. 13r is beschreven in drie kolommen van zes achtregelige strofen. Onder de eerste kolom sluit een streep het eerste deel (A) af. De twee volgende kolommen bevatten bijna de helft van het gedeelte dat aanvankelijk Epilogus heette en later als deel C het drieluik De uytlandige Herder besluit. Het andere dubbelblad (fol. 11 + fol. 14) doet dienst als omslag. Op fol. 11^r staan de titel Den uytlandigen Herder en een citaat. Haec est consolatio mea in afflictionibus meis, | psallendi argumenta esse mihi statua tua, in | loco peregrinationum mearum. Psal. 119
	Fol. 11^v is blanco. Fol. 14^r bevat in twee kolommen van zes achtregelige strofen en een derde ‘kolom’ (met slotstrofe, ondertekening en datering) het vervolg van deel C dat op fol. 13^v is aangevangen. Fol. 14^v is blanco.
H-Ot	In het stadium dat Huygens de kopij voor de Otia gereedmaakte, bracht hij in H varianten en correcties aan. Hij noteerde in de marge van zijn berijming van psalm 79 (de regels 177-240 van het gedicht) in deze fase de Latijnse tekst van Tremellius en Junius. De inkt waarvan Huygens zich in deze fase bedient is door de grijs-zwarte tint te onderscheiden van de bruinige tint in H. H-Ot is kopij geweest. Dit blijkt uit

[p. 405]

	het nummer dat in podood linksboven op fol. 11^r is neergeschreven. Er staat een 6. Kopijkenmerken zijn ook: de inktvingers (vooral op fol. 11^v), de formaatsignaturen en de zetinstructies. Op fol. 11^r: Dit moet staen daer dit teecken staet te weten bijde B. Op fol. 12^r (rechtermarge onderaan): Dit in Casijf. Aan het einde van de delen (B, A en C) heeft Huygens in de marge de aantallen der versregels berekend: Voor B (fol. 12r): 16 × 4 = 64 Voor A (fol. 13^v): 22 × 8 = 176 Voor C (fol. 14^r): 25 × 8 = 200 Onder de laatste berekening maakte Huygens een optelling van het totale aantal: 64 + 176 + 200 = 440.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. iii, Daer is meest bibel-stoff’, O^r-Q^r, p. 99-115.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘1. Boeck, Bibel-stof’, E-G. p. 33-49.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘1. Boeck. Bibel-stof en Gods-dienst’, D2-[E4]^r, p. 27-39.

Datering

De berijming van psalm 79, later als het middenstuk (B) opgenomen in het gedicht, is gedateerd in H: 13^a. 9bris 1622. Onder het hele gedicht noteerde Huygens in H: Londini, Prid. Id. Decembris 1622 (= 12 december 1622).

[p. 406]

Varianten

	H	[titel]	introductio
	H-Ot	[boven het gedicht]	De uijtlandige etc.
		[marginaal]	A. De uijt Landighe Herder. | Aenden Heere Daniel | Heins, Ridder etc.
	Ot	De uytlandige Herder.	| Aen den Heere | daniel heins, | Ridder &c.
	K1	D'uytlandige Herder. | Aen den Heere | daniel heins | Over het Belegh en Ontset van Bergen op Zoom.

4	H	Eertijdts	laghen aengehaeckt,
	H-Ot	Eertijds	[	]

5	H	(Can de ghissing		overweghen
	H-Ot	(Kan [	]	over weghen
	Ot	[	]	overwegen

7	H	Die		<*lang*>>tot voorden grooten reghen
	Ot	[	]	van [voor den	]

8	H	Inde<n>>s	werelts wieghe		sien:)
	Ot	In de	[	]	sien)

9

H

Onder aen ^+die^+ krijtterotsen

14	H	En		haer		cabbelend'	gewelt,
	H-Ot	[			]	kabbelend'	[	]
	K2	[	]	haer'		[		]

[p. 407]

16	H	Droeffelijck	ter neer gevelt.
	H-Ot	Droeffelick	[	]

17	Ha	Mallen-brand van minne-perten
	b	{Mallen-brand}	[van	]
	b	{'Tjeughden-pack}	[van	]
	H-Ot	'Tjeughden-pack	[	]

18	H	Hadd' sijn' Ziele niet		gelaên,
	Ot	[	]	gelâen,

19	H	Onder		duijsent	jonghe		hertten
	H-Ot	[	]	duijsend	[	]	herten
	Ot	[	]	dusend	[			]

20	H	Hadd' hij		altijdt	vrij gegaen,
	H-Ot	[	]	altijd	[	]

21	Ha	En		het	oogh was noch te		schapen
	b						/	/
	H-Ot	[				]	onschapen
	K1	[	]	't	[	]	ongeschapen

22

H

(Emmers noch te vinden was't<,>>)

25	Ha	Dieper	oorsaeck dan genuchten,
	b	{Dieper}	[	]
	b	{Scherper}	[	]
	H-Ot	Scherper	[	]

26	H	Dan		vermakelijck	verdriet,
	H-Ot	[	]	vermakelick	[	]

28	H	Smolt		sijn'	ooghen in een'		vliedt.
	H-Ot	[				]	vlied.
	Ot	[	]	sijn	[	]	vlied:
	K1	[	]	sijn'	[			]

29

H

Die de weeld' haer' tranen <*schengken*>>leenen

31	H	'Tis		quaed	mallen en met eenen
	H-Ot	[	]	quaet	[	]

32	H	Stilleswijgens	droeve sijn.
	Ot	Stille-swijgens	[	]

33	H	Clachten		van verijlde koppen,
	H-Ot	Klachten		[	]
	K1	[	]	van verijlede koppen.*
	K2	[	]	van verijlde koppen.

[p. 408]

34	Ha	Inder daedt	verweende sangh,
	b	{Inder daedt}	[	]
	b	{Stenens-kunst,}	[	]
	H-Ot	Stenens-kunst,	[	]
	Ot	Stenens kunst,	[	]

37	H	Hij was		rijckelijck	te vreden
	H-Ot	[	]	rijckelick	[	]

39	Ha	Son en Hemel	ongeveijnsde reden;
	b	Van sijn'	[	]

41	H	Ebbe, seid' hij ('tghingh van		ebbe)
	K1	[	]	ebbe(*
	K2	[	]	ebbe)

42	H	Dubbeldaeghsche	water-beurt,
	Ot	Dubbel-daeghsche	[	]

48	H	Mijnes onbevaren		zijn,
	H-Ot	[	]	zijn:
	Ot	[	]	zijn;

52	H	Die de droochte nu		vermult;
	Ot	[	]	vermult,

53	H	Seght hun. Ebb', op mijn		bevelen
	K1	[	]	bevelen,

55	H	Hoeder	in sijn' vochte schelen
	K1	Hoed'er	[	]

56	Ha	Altijdt hoogen	sprinck		vloet staet.
	b	{Altijdt hoogen}	[			]
	b	{Stadich volle}	[			]
	H-Ot	Stadich 't volle spring-Tij			staet:
	Ot	[		]	staet.
	K1	[		]	staet:

58	H	Hoe sijn' suchten altijdt		vers
	K1	[	]	vers,

62	H	Mijmeringhen sonder		end',
	Ot	[	]	end,

63	H	Knoopen zijn		van		werr-gedachten,
	Ot	[	]	[ontbreekt]*[werr-gedachten,]
	K1	[	]	van		[werr-gedachten,]
	K2	[			]	werr-gedachten

64	H	Schilderijen van		ellend.
	H-Ot	[	]	ellend:

[p. 409]

66	Ha	Op het Suijdste vanden		dach
	b	Die van over 'tSchelde		comt.
	H-Ot	[	]	komt.

68	H	Droeffelijcken	overmomt;
	H-Ot	Droeffelicken	[	]

71	H	All' de grouwelen		can	lesen
	H-Ot	[	]	kan	[	]

73	H	Hoe de donder, hoe het		weerlicht
	K1	[	]	Weerlicht,

74	Ha	Daer sijn		Vaderlandt			aff		beeft
	b	[	]	Vader		Erff	[			]
	H-Ot	[			]	erf	[			]
	Ot	[	]	Vader-erff			[			]
	K1	[						]	beeft,

75	H	Daer hij over zee ter neer		light
	K1	[	]	light,

76	H	In sijn	herssenen		herleeft;
	H-Ot	[ ] sijn'	[			]
	Ot	[		]	herleeft:

77	H	Hoe hij al		die	eere-graven
	Ot	[	]	de*	[	]

78	H	Met		sijn	tranen overstelt,
	Ot	[	]	sijn'	[	]

79	H	Hoe		sijn	ziele wordt begraven
	K1	[	]	sijn'	[	]

81	H	Seght		hun,	Ebbe. Maer de platen
	Ot	[	]	hun	[	]
	K1	[	]	hun,	[	]

82	H	Laghen meest te zeewaert		blick.
	Ot	[	]	blick;

83	H	Soo		besnoeijden	hij sijn praten
	Ot	[	]	besnoeyde	[	]
	K1	[	]	besnoeyden	[	]

84	H	Met een opgekropte		snick:
	K1	[	]	snick;

87	H	Soo		voleijnden	hij <s>>met weenen
	Ot	[	]	voleinde	[	]
	K1	[	]	voleinden	[	]

[p. 410]

88	H	Die met schreijen		hadd'	begost.
	K1	[	]	had	[	]

89	H	Doen	hem 'tredelijck beschamen
	H-Ot	Doe	[	]

91

H

En het <vr>>mannelijck betamen

92	H	In bedencken		hadd'	gebracht,
	K1	[	]	had	[	]

93	H	Viel hij		schielijck		aen 'tbeduchten
	H-Ot	[	]	schielick		[	]
	K1	[			]	aen't beduchten,

94	H	Aen 'tbesichten langs het		gras
	K1	[	]	gras,

96	H	Gheen getuijgh' om herr en		was:
	K1	[	]	was.

97	H	Eenicheijt		hadd'	alle paden
	Ot	Eenicheid,		[		]
	K1	[	]	had	[	]

98	H	All om	dubbel veijl besett,
	K1	Allom	[	]

100	H	Aelus lach sieck te bedt,
	H-Ot	All' de winden in haer		bedd,
	Ot	[	]	bedd:

102	H	Die hij		vond'	en niet en sagh
	Ot	[	]	vond	[	]

104	H	Van sijn		onvolendt beclach.
	H-Ot	[	]	onvollendt beklagh

105	H	Over sijn'		gecruijste	kuijten
	H-Ot	[	]	gekruijste	[	]

106	H	Lagh	sijn'		Haechsche	Herder-tromp,
	Ot	Langh*	[	]	Haeghsche'	[	]
	K1	Lagh	[				]

108	H	Sijn	beruchte		rammelromp,
	Ot	[		]	rammel-romp,
	K1	[		]	rammel romp,
	K2	Sijn'	[			]

[p. 411]

109	Ha	Sijn' bespraeckte		kattendarmen,
	b	[	]	{kattendarmen,}
	b	[	]	{schapen-darmen,}
	H-Ot	[	]	schapen-darmen,
	Ot	[	]	schapen darmen,

110	H	Sijn' van		oudts		verechte	bruijdt,
	H-Ot	[	]	ouds		[		]
	Ot	[			]	verlechte*	[	]
	K1	[			]	verechte	[	]

111	H	Sijn		behaechelijckxt	omarmen,
	H-Ot	[	]	behaechelickxt	[	]

112	H	Sijn bevall,		sijn'	boel,		sijn'	Luijt.
	Ot	[	]	sijn	[	]	sijn	[	]
	K1	[	]	sijn'	[				]

113	H	Speelgenoot,	mijn soet		becommer,
	H-Ot	[		]	bekommer,
	Ot	Speel-genoot,	[			]

114	H	(Sprack hij 'tdoove		clinck-hout	aen)
	H-Ot	[	]	klinck-hout	[	]

166	H	Soo		veel	ganghen hebt sien gaen,
	Ot	[	]	veel'	[	]

117	H	Soo		veel	hielen hebt sien lichten
	Ot	[	]	veel'	[	]

119	H	Soo veel	snaren hebt sien swichten
	H-Ot	Moglick	[	]
	Ot	Mog'lick	[	]

121	Ha	Laet	die vrolickheijt		vertragen;
	b	Doet	[			]
	Ot	[		]	vertragen,

122	Ha	Kleet	die toonen inden rouw,
	b	Kleedt	[	]

124	H	Soo ick voor met suchten		houw.
	K1	[	]	houw:

125	H	'Tsijn	de		constelijcke		grillen
	H-Ot	'Tzijn	[	]	konstelicke		[	]
	Ot	[				]	grillen,

126	H	'Tsijn	de		crabbel-grepen	niet,
	H-Ot	'Tzijn	[	]	krabbel-grepen	[	]

[p. 412]

128	H	'Kvergh u heel een ander		liedt.
	H-Ot	[	]	lied.

132	H	En		uw	hulp te baet genoijt,
	Ot	[	]	uw'	[	]

136	H	Van sijn		Herder-Coningh-knecht;
	Ot	[	]	Herder-Koningh-knecht,
	K1	[	]	Herder-Koningh-knecht:

137	Ha	O beleijt noch nu de schichten
	b	Oh! beleijdt [noch	]

138	H	Die ick derwaert		steijgren doe,
	K1	[	]	steig'ren doe:

139	H	Vleugelt mijn' ontleende		dichten,
	K1	[	]	Duchten,*

142	Ha	Noijt vergeeffs		gestort wordt
	b	[	]	en wierd gestort,

143	H	Daer het		loonrecht en 't erbarmen
	Ot	[	]	loon-recht[	]

144	H	Pondtsgelijck	gemeten wordt.
	H-Ot	Pondsgelijck	[	]
	Ot	Ponds-gelijck	[	]

145	H	Moglijck	off wij 'toore boorden
	Ot	Mog'lick	[	]

147	H	Vande balling-harpers		hoorden,
	K1	[	]	hoorden

150	H	Sions	snaren dede<s>>n gaen,
	H-Ot	Trage	[	]

151	H	Hoe		bevallijcker	hoe droever,
	H-Ot	[	]	bevallicker	[	]

152	H	Opden dropp van		Judaes	traen.
	H-Ot	[	]	Sions	[	]

153	Ha	Moglijck	off die groote		goetheijt
	b	[		]	Goetheijt
	Ot	Mog'lick	[			]

154	H	Dat		oneijndich	over-all,
	H-Ot	[	]	oneijndigh	[	]

155	H	Dien		mijn	ziele voor de voet leijdt,
	K1	[	]	mijn'	[	]

[p. 413]

156	H	Sijn		genadich		welgevall
	H-Ot	[	]	genadigh		[	]
	Ot	[			]	wel-gevall

157	H	Quam te willen laten		dalen,
	Ot	[	]	dalen

158	Ha	Op		sijn	waerdelooste	worm,
	b	[	]	Sijn	waerdeloosten	[	]
	H-Ot	[	]	Sijn'	[		]

159	H	En		mijn		treuring	te bestralen
	K1	[	]	mijn'		[		]
	K2	[			]	treurigh*	[	]

160	Ha	Door		sijn	heetsten toren-storm:
	b	[	]	Sijn	[	]
	H-Ot	[	]	Sijn'	[	]

161	Ha	Moglijck		off	dien		eewich-trouwen
	b	[	]	off't	[	]	Eewich-trouwen
	Ot	Mog'lick		[				]

162	Ha	Sijner		Vrede	heughen mocht,
	b	[	]	{Vrede}	[	]
	b	[	]	{cudde}	[	]
	H-Ot	[	]	kudde	[	]

164	Ha	Die		ons	t'onder heeft gebrocht,
	b	[	]	{ons}	[	]
	b	[	]	{se}	[	]
	H-Ot	[	]	se	[	]

165	Ha	Moglijck	off hij	'tlangher	stortten
	b	[		]langher 't	[	]
	Ot	Mog'lick	[			]

166	H	Sijner weesen niet		verdroegh,
	H-Ot	[	]	en droegh,

167	Ha	En		sijn	lemmer quam te schortten
	b	[	]	Sijn	[	]
	H-Ot	[	]	Sijn'	[	]

168	H	Metten		vré-roep,	'Tis genoegh.
	Ot	[	]	vre'-roep',*	[	]
	K1	[	]	vre'-roep,	[	]

170	H	(Met ontschorden hij		sijn'	keel
	Ot	[	]	sijn	[	]

[p. 414]

171	H	Om		sijn'	handen te vertolcken)
	Ot	[	]	sijn	[	]

174	H	Dan van onder tongh en		tandt,
	H-Ot	[	]	tand,

176	H	Van mijn		seerich Vaderlandt.
	H-Ot	[	]	seerigh Vaderland.
		[Bovenschrift]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	B. Haec est consolatio.
	Ot	Haec est consolatio mea in afflictionibus meis, psallendi | argumenta esse mihi statuta, in loco pere - | grinationum mearum. Psal. 119.

177	H (1)	Hoe lijdelijcker leedt voltraenden onse		ooghen
	K1	[	]	oogen,

178		[Marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ota	Ps. lxxix. | Ad vers. Junij et Tremellij.
	b		<	>

179	H (3)	Op sijn's gelijcken sleet, en 't		menschelijck	medooghen
	H-Ot	[	]	menschelick	[	]

180	H (4)	Het sorgeloos verdriet van onse		sielen	was;
	H-Ot	[	]	zielen	[	]

181	H (5)	Hoe		sorghelijcker zeer verettert nu de leden
	H-Ota	[	]	<grouwelijcker,>smettelijcker smert		[verettert	]
	b	[	]		smettelicker	[	]

181		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ota	1. | Ingressae sunt gentes in | possessionem		tuam;
	b	1. | O Deus [Ingressae			]
	K1	[	]	tuam.

182	H (6)a	Van dijn'		gesalfden,	Heer; nu die		verspreijde	wolck
	b	[				]	{verspreijde}	[	]
	b	[				]	{gespreijde}	[	]
	H-Ot	[	]	gesalfde,	[	]	gespreijde	[	]

183	H (7)	Dijn		erue,	dijn besitt, dijn lot,		dijn	eijgenheden
	H-Ot	[	]	erve,	[				]
	Ot	[				]	Dijn'	[	]

184	H (8)a	<Verstolpt heeft>>	Verstolpet met		een	zee van		mis-geloovigh	Volck!
	b		[				]	{mis-geloovigh}	[	]
	b		[				]	{Mis-geloovigh}	[	]
	Ot		[	]	een'	[	]	Mis-geloovigh	[	]

[p. 415]

185	H (9)	Dijn Heijligh Heijlighste,		dijn	Heijlicheijts vertooningh,
	Ot	[	]	Dijn'	[	]

185	[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	polluerunt Templum sanctitatis | tuae;

186	H (10)	Dijn		Zielen-offer huijs		leijdt	op en		ouer-smett
	H-Ot	[			]	leght	[	]	over-smett
	Ot	[	]	Zielen-offer-huys		[				]

187	H (11)	Van hare		grouwelen;	dijn uijtverkoren		wooningh,
	Ot	[	]	grouwelen:	[	]	wooningh
	K1	[				]	wooning,

187	[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	disposuerunt Jeruschalaima | in cumulos.

188	H (12)	Dijn		hooftstadt	steen		met	steen <vermor<t>>selt>>te morselen verplett.
	Ot	[	]	Hooftstadt,	[				]
	K1	[				]	op	[	]

189	H (13)	De wraeckeloose		moordt	van dijne dienaer-vrinden
	H-Ot	[	]	moord	[	]

189		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	2. | Dederunt cadauer seruorum | tuorum cibo uolucrib. caeli; | carnem eorum quos benignitate | prosequeris bestijs terrae.
	Ot	[geheel gelijk aan H-Ot, alleen is in carnem een zetfout gemaakt: earnem*]
	K1	[idem, zetfout gecorrigeerd: carnem]

190	H (14)	Verslaet den		drooghen	dorst van haere wreetheijt niet,
	H-Ot	[	]	heeten	[	]

193	H (17)	De		bloedt	en		etter-beeck	getapt uijt hare		wonden
	H-Ot	[	]	bloed	[						]
	K1	[				]	etter-beeck,	[	]	wonden,

193		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	3. | Effuderunt sanguinem eorum | velut aquam circa Ieruschalaima | nec erat qui sepeliret.
	Ot	iii. | Effiderunt* [sanguinem eorum velut aquam circa Ieruschalaima nec erat qui sepeliret.]
	K1	[iii.] Effuderunt [sanguinem eorum velut aquam circa] Ieruschalaima, [nec erat qui sepeliret.]

194	H (18)	Stroomt om de		vestinghen	als waert een water-runn,
	K1	[	]	vestingen,	[	]

[p. 416]

195	H (19)	En onder allen een en		isser niet gevonden
	H-Ot	[	]	wordt'er [niet	]

196

Ha (20)a

Die

haer

het

laeste

bedd van onder aerden

ghunn'.

b

[

]

hun

[

]

Ot

[

]

gunn.

K1

[

]

gunn'.

K2

[

]

laetste

[

]

197	H (21)	Wij eertijdts dijnen			roem, wij		d'eere	dijner eeren,
	H-Ot	[				]	leden	[	]
	K1	Wy, wy wel eer		Dijn	[				]
	K2	[	]	Dijn'	[				]

197		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	4. | Sumus opprobrio nicinis | nostris;

198	H (22)	Wij sitten		spottelijck	den schimperen te praet,
	H-Ot	[	]	spottelick	[	]

199	H (23)	Wij sijn der bueren jock, en waer wij 'tvoorhooft		keeren
	K1	[	]	keeren,

199		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	sannae et ludificationi cir- | cumstantibus nos.

200	H (24)	Wij zien, wij hooren niet dan vingheringh en		smaedt.
	H-Ot	[	]	smaed.

201	H (25)	Hoe langh, gestoorde		Godt,	hoe langh verachtst du 't schreewen
	H-Ot	[	]	God,	[	]

201		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	5. | Quousque Iehoua? | irasceris in aeternum? | ardebit velut ignis zelus tuus?

202	H (26)	Van dijner		kindren	onuijtschreewelijck ellend?
	K1	[	]	kind'ren	[	]

203	H (27)	Bewaerst du		dijnen	toorn voor aller eewen eewen,
	Ot	Bewaertst[				]
	K2	[	]	dijne	[	]

204	H (28)a	En		vlamt	dijn ijver-vijer van nu aff sonder end?
	b	[	]	{vlamt}	[	]
	b	[	]	{blaeckt}	[	]
	H-Ot	[	]	vlamt	[	]

[p. 417]

205	H (29)a	Soo laet dan	desen brandt	de Volckeren verslinden
	b	{Soo laat dan}	[		]
	b	{laet liever}	[		]
	H-Ot	Laet liever dese brand		[de	]

205		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	6. | Effunde aestum tuum in eas | gentes quae non agnoscunt te,

206	H (30)	Die dijn' Almachticheijt al		ziende	niet en		zien,
	H-Ot	[	]	siende	[	]	sien,

207	H (31)	Die aen dijn' wille-keur		haer willen	niet en binden,
	Ot	[	]	haer' Willen	[	]

208	H (32)	En d'eere dijnes naems haer' plichten niet en		biên.
	Ot	[	]	biên.

208		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	et super regna quae nomen tuum non | inuocant.

209	H(33)	Soo hebben sij verdient met Jacobs	achter-eruen
	H-Ot	[	]	achter-erven

210	Ha(34)	Trots dijn' bekommeringh,	<ten gronde te verderven> te smooren in 't verdriet,
	b	[	te	]	{smooren} [in't verdriet,]
	b	[	te	]	{*slinden*} [in't verdriet,]
	c	[		]	{smooten in't} [verdriet,]
	c	[		]	{smelten in} [verdriet,]
	H-Ot	[		]	smelten in [verdriet,]

210		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	7. | Nam consumptor consumsit | Iahacobum, et habitaculum | ejus desolauerunt.

212	Ha(36)	Met sijn' besittinghen		t'ont-timmeren	tot niet.
	b	[	]	t'on-timmeren	[	]

213		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	8. | Ne recorderis aduersus nos ini- | quitates praecedentium temporum:

214	H (38)	Met onser Vaderen misdadighe		weleer,
	H-Ot	[	]	wel-eer,

215	H (39)	Maer dijn'		berm<e>>herticheijt voorcomen ons' beswijcken,
	H-Ot	[	]	bermherticheit	voorkomen		[ons' beswijcken,]
	Ot	[	]	barmherticheid	[	]	ons beswijcken;

[p. 418]

215		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Festinantes praeueniant nos mise- | rationes tuae, | Nam attenuati sumus valdè.

216

H (40)

Ons'

crachten

leggen

doch

wanhopelijck

ter

neêr.

H-Ot

[

]

krachten

[

]

toch

wanhopelick

[

]

Ot

[

]

doch*

[

]

neer.

217	H (41)	O onser		salicheijts	hoop, heul en heijlandt, Heere,
	H-Ot	[	]	salicheits	[	]

217		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	9. | Auxiliare nobis deus salutis nostrae | propter honorem nominis tui: et eripe | nos, | expiationemque fac de peccatis nostris | propter nomen tuum.

218	Ha (42)	Reijckt	ons dijn' hand en hulp in		dese harden stuijt,
	b		[	]	{dese harden stuijt,}
	b		[	]	{des' swaar zielen-stuijt,}
	H-Ot	Reick	[	]	desen harden stuijt;

221	H (45)	Waeromme		soudtst	du ons de		smaetheijt	laten draghen
	H-Ot	[	]	soudst	[	]	smaetheit	[	]

221		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	10. | Cur dicturae essent istae gentes,

222	H (46)	Van de versmaderen van dij en dijn		gebodt,
	H-Ot	[	]	gebod,

223	Ha (47)	En waerom ongestraft		<v>>aen dijnen dienaers vraghen,
	b	[	]	ons laten achter-vraghen,

223		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	ubinam est deus istorum?

224	H (48)	Waer is		haer'	toevlucht		nu, waer is nu		haren Godt?
	H-Ot	[						]	hare God?
	Ot	[	]	haer	[					]
	K2	[				]	nu en [waer is nu] haer [God?]

225	Ha (49)	Laet		die moetwillighen	dijn all-om-zijn ontmoeten
	b	[	]	{die moetwillighen}	[	]
	b	[	]	{sulcke lasteraers}	[	]
	H-Ot	[	]	sulcke lasteraers	[	]

225		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	innotescat in istis gentibus | ante oculos nostros,

[p. 419]

226	H (50)	In dijner	wraeckx te-recht-bestede		vinnicheijt,
	H-Ot	[		]	vinnicheit,
	Ot	[ ] Dijne	[			]

227	H (51)	Zoo	dat zij voor het		bloedt	in ons gesichte boeten
	H-Ot	[		]	bloed	[	]
	Ot	Soo	[				]

227		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	ultione sanguinis seruorum | tuorum effusi.

228	H (52)	Dat dijn<aer>>er dienaren door hun vergoten		leijdt.
	H-Ot	[	]	leijt.

229

H (53)

Laet der gevanghenen ^+versuchten^+ uijt haer' banden

229		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	11. | Perueniat ante faciem tuam gemitus | vincti;

231		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	pro magnitudine brachij tui. fac ut | reliqui sint qui jam traduntur morti.

232	H (56)	Die opden		dorpel-tré	van		doots	verhuijsen staen.
	H-Ot	[				]	doods	[	]
	Ot	[				]	doods-verhuysen[		]
	K1	[	]	dorpel-trê	[				]

233	H (57)	Tell onse buren toe de		sevenfout	vergeldingh
	H-Ot	[	]	sevenvoud	[	]
	K1	[	]	seven voud	[	]

233		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	12. | Redde ergo vicinis nostris septuplo | in sinum ipsorum:

234	H (38)	Van		'tghene	zij ons, Heer, oijt hebben aengedaen;
	K2	[	]	't geen	[	]

235		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	opprobrium ipsorum quo affecerunt | te, Domine.

236	H (60)	Die dijne		heijlicheijt	van hun heeft uijtgestaen.
	H-Ot	[	]	heijlicheit	[	]

237

H (61)

En

wij

dijn

eijghen

volck, de

cudde

dijner

weijden,

H-Ot

[

]

eighen

[

]

kudde

[

]

weiden,

K1

[

]

wy,

[

]

[p. 420]

237		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	13. | Et nos populus tuus, et grex pastus | tui celebrabimus te in saeculum,
	Ot	xiii [Et nos populus tuus, & grex pastus tui] celebrabrimus* [te in saeculum.]
	K1	[xiii Et nos pupulus tuus, & grex pastus tui] celebrabimus [te in saeculum.]

238	H (62)	Wij sullen dijnen naem de		Werelt	maecken		condt,
	H-Ota	[				]	cond,
	b	[	]	Wereld	[	]	kond:

239	H (63)	Ter eewen		eewicheijt	dijn roem-gerucht		verspreijden
	H-Ot	[	]	eewicheit	[	]	verbreiden

239		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	in quamque generationem enarra- | bimus <gloriam> laudem tuam.
	K1	[In quamque generationem enarrabimus]		audem*	[tuam.]
	K2	[	]	laudem	[	]

240	Ha(64)	En stadich leven doen in		kindts kindts kindren mondt.
	b	[	]	kinders-kindren mond.
		[ondertekening]
	H	13^a. 9bris. 1622. Londini.
	H-Ot	[vervalt]
		[titel, derde deel]
	H	epilogus
	H-Ot	C.

242	H	Van sijn heijligh-droeve		liedt
	H-Ot	[	]	lied

244	H	Om-geroerde	herssens niet?)
	Ot	Omgeroerde	[	]

246	H	Dat de		Sonn	die		claerer		scheen
	H-Ot	[				]	klaerer		[	]
	K1	[	]	Son,	[			]	scheen,

247	H	Ongehoôpter <tijdt>>maren brachte
	H-Ot	Ongehoôpter	[	]
	Ot	Ongehoopter	[	]
	K1	Ongehoôpter	[	]

248	H	Dan		sijn	wielen lang		bereên.
	H-Ot	[	]	sijn'	[			]
	Ot	[				]	bereên.
	K1	[	]	sijn	[	]	bere'en.

[p. 421]

249	H	Spreeckt,		beleefden	all-verwarmer,
	H-Ot	[	]	beleefde	[	]

250	H	Riep hij		'tsnelle dagh-oogh	toe,
	Ot	[	]	'tsnelle-dagh-oogh	[	]

251	H	Troost een'		troosteloose	Karmer;
	H-Ot	[	]	troosteloosen	[	]

254	H	Gheen en		wierd	hem		cond		gedaen,
	H-Ot	[	]	werd	[	]	kond		[	]
	K1	[						]	gedaen;

255	Ha	*Want het*	schier in 't		ouer-oost		was
	b	'Tlicht dat	[	]	over-oost		[	]
	K1	't Licht, [dat				]	was;

261	H	Schongel-vlotich van		gemoede
	K2	[	]	gemoede,

262	H	Tradt den armen				herder-guijt
	H-Ot	Trad hij		arme		[	]
	Ot	[	]	armen		[	]
	K1	[			]	Herder-guyt,

263	H	Soo hij naer		sijn	mackers		spoedde
	H-Ot	[	]	sijn'	[			]
	K1	[				]	spoedde,

265	H	Grooten	Heins, mijn hoogst	verwondren,
	H-Ot	Groote	[			]
	Ot	Grooten	[			]
	K1	[			] verwond'ren,

267	H	Die 't van bijs hebt hooren		dondren,
	K1	[	]	dond'ren,

268	H	En de dreuningh		uijtgeherdt
	Ot	[	]	uyt geherdt

272	H	En uw' bolsters heeft		geschutt,
	H-Ot	[	]	geschudt,
	Ot	[	]	geschudt.
	K1	[	]	geschudt;

274	H	Dese voerman		hadd'	gelaên,
	K1	[	]	had	[	]

275	Ha	Die hem tot des knechts		believen
	b	[	]	{believen}
	b	[	]	{gerieven}
	H-Ot	[	]	gerieven

[p. 422]

276	H	Conden	weeren te verstaen:
	H-Ot	Konden	[	]

278	H	En sijn' posten		dubblen	hiet
	K1	[	]	dubb'len	[	]

279	H	Nae de Lauwer-waerde		custen
	H-Ot	[	]	kusten

280	H	Die hij 'smerghens achter		liedt?
	H-Ot	[	]	liet?

282	H	Nae de <w>>Wester slapens		uer
	K1	[	]	uer.
	K2	[	]	uer,

283	H	Om sijn		boden-broodt	te halen
	H-Ot	[	]	boden-brood	[	]

284	H	Bij der Mooren		ouer-buer,
	H-Ot	[	]	over-buer,

285	H	Om hem 'tniews te gaen		verconden
	H-Ot	[	]	verkonden

286	H	Vande		vroom-geberghde Stadt,
	Ot	[	]	vroom geberghde	[	]

287	Ha	Hoe sijn		Volck	met neus en monden
	b	[	]	heer	[	]
	H-Ot	[	]	heir	[	]

288	H	Hare wallen		hadd'	gevatt?
	K1	[	]	hadd	[	]

290	H	Op't verhitten van sijn		as,
	H-Ot	[	]	ass,

291	H	Op 't		verschem'ren	van sijn' raden
	H-Ot	[	]	verschemren	[	]
	K1	[	]	verschem'ren	[	]

294	H	Over vier-voet dede		vlien
	K1	[	]	vlien,

295	H	Om een'		Genoueesche	vluchter
	H-Ot	[	]	Genoueeschen	[	]

300	H	D'eewigh-een-almachticheijt,
	H-Ot	D'eewigh-een-almachticheit,

301	H	Godt	den		onomvanckelijcken,
	H-Ot	God'	[	]	onomvanckelicken,
	Ot	God	[			]

[p. 423]

302	H	Godt	in		Israël	gelooft
	H-Ot	God'	[				]
	Ot	God	[				]
	K1	[		]	Israel	[	]
	K2	[		]	Israël	[	]

303	H	Zij voor eewich		danckelijcken
	H-Ot	[	]	danckelicken

304	H	Sijner wonderen		geloôft.
	K1	[	]	gelooft.

305	Ha	Sijnder		langher loff-gedichten,
	b	[	]	luijder Trommel-dichten,
	K1	Sijnd'er		[	]

306	H	Isser langher		Nassau-liedt
	H-Ot	[	]	Nassau-lied

307	Ha	Off	te		<dichten>singen off		te dichten,
	b	Uijt te			roepen	op [te dichten,	]
	Ot	Wt	[				]
	K1	[		]	roepen,	[	]
	K2	Uyt	[				]

308	H	Wacht het van		mijn	handen niet:
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

309	H	Waer mijn ziel, van vreuchden holler,
	H-Ot	Waer' mijn' [ziel,	]

310	H	Weijnich lochter		over-tasst,
	K2	[	]	over tast,

311	H	Moglijck waer	mijn tong en voller
	H-Ot	Moglick waer'	[	]
	Ot	Mog'lick[		]

313	Ha	Waer mijn hert		verlost	van sticken
	b	[	]	gevrijdt	[	]
	H-Ot	Waer'[				]

314	H	'Twaer luijdruchtigher		verheught,
	H-Ot	‘Twaer’	[		]
	K1	[	]	verheught:

315	H	Maer nu		cropt	het aen het slicken
	H-Ot	[	]	kroppt	[	]

316	H	Van een' onvoorsiene		vreught,
	H-Ot	[	]	vreughd,
	K2	[	]	vreughd;

[p. 424]

317	H	Over-voll belett te		leken,
	Ot	[	]	leken.*

320	Ha	Schielickheijt		bevriest den	Sinn.
	b	[	]	{bevriest den}	[	]
	b	[	]	{stremt sangh en}	[	]
	H-Ot	[	]	stremt sangh en	[	]

324	Ha	Die nu		vrolijck			swijghen		moet,
	b	[			]	{swijghen}			[	]
	b	[			]	{swichten}			[	]
	c	[			]		swijghen		[	]
	H-Ot	[	]	vrolick			[	]

325	Ha	Heins,	alleen aen uw gevallen
	b	{Heins,}	[	]
	b	{Vriendt,}	[	]
	H-Ot	Vriend,	[	]

327	H	Wilt ghij aenden voor-sang		vallen
	K1	[	]	vallen,

328	H	‘Ksie mijn’ herssenen		ontwerrt.
	K1	[	]	ontwent.*
	K2	[	]	ontwert.

329	H	Op, geluckigh		reij-geleijder
	H-Ot	[	]	Rei-geleider

330	H	Vande Christen		letter-jeucht,
	H-Ot	[	]	letter-jeughd,

331	H	Op,		triomfelijck verbreijder
	H-Ot	[	]	triomfelick verbreider

332	H	Van des Hemels		barens-vreucht,
	H-Ot	[	]	barens-vreughd,

333	H	Die ons vanden		heijlgen Jonghen
	Ot	[	]	Heil'gen longen

334	H	Van 'tgesalfde maeghden		kindt
	H-Ot	[	]	kind

335	H	'Tbaecker-liedt	hebt voorgesongen
	H-Ot	'Tbaecker-lied	[	]

336	H	Dat sijn' gade niet en		vindt.
	Ot	[	]	vindt,
	K1	[	]	vind.

[p. 425]

338	Ha	God en		Englen	te gevall,
	b	[	]	{Englen}	[	]
	b	[	]	{menschen}	[	]
	H-Ot	[	]	Englen	[	]
	K1	[	]	Eng'len	[	]

340	Ha	Voederen met<wed>		snaren-schall,
	b	[	]	{snaren-schall,}
	b	[	]	{stemmen-schall,}
	H-Ot	[	]	snaren-schall,

343	Ha	En met	uw' victori-Psalmen
	b	{En met}	[	]
	b	{Achter}	[	]
	H-Ot	Achter	[	]

345	Ha	Daelt		dan oock	uw overdencken
	b	[	]	{dan oock}	[	]
	b	[	]	{ghij dan}	[	]
	H-Ot	[	]	dan ook	[	]

346	H	Uijt	den Hemel Wereld-leegh,
	Ot	Wt	[	]
	K2	Uyt	[	]

348	H	Staen wij u ten dienste		dweegh,
	K1	[	]	dweegh:

349	H	Vlecht		Oragnen in	Laurieren
	Ot	[	]	Oragnen	[	]

350	H	Om de horens vanden		Rijn,
	K1	[	]	Rhijn;

351	H	Onse		Luijten	onse Lieren
	H-Ot	[	]	Luijten,	[	]

353	H	Onder		duijsend	metgesellen
	Ot	[	]	dusend	[	]

355	Ha	Suit ghij oock den		balling	tellen
	b	[	]	Balling	[	]

356	H	Cortelingh	door mij vertaelt:
	H-Ot	Even dus	[	]

357	H	Comt	hij sijn gevolgh te		weijgren
	H-Ot	Komt	[			]
	K1	[		]	weig'ren,

358	H	Vreemdeling van 's Vaders		Cust,
	H-Ot	[	]	Kust,

[p. 426]

359	H	'Ksall		sijn		weerwill		oversteijgren
	H-Ot	[	]	sijn'		[			]
	Ot	[			]	weer-will		[	]
	K1	[					]	oversteig'ren

361	H	'Ksall hem		Hollandtsch	doen		herwordden,
	H-Ot	[	]	Hollandsch	[	]	herworden,

362	H	'Ksall hem in		mijn	boeijen doen,
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

363	H	In		mijn	eijghen gorddel gordden,
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

364	H	Gespen in		mijn	eijghen schoen;
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

365	H	'Ksall hem door		mijn		eijghen	ooghen
	Ot	[	]	mijn'		[		]
	K1	[			]	eigen'	[	]

367	H	Met		mijn	eijghen vingher tooghen,
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

368	H	Draghen op		mijn	eijghen Voet:
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

369	H	'Ksall hem mijnen		a'êm	doen		halen,
	Ot	[	]	aem	[			]
	K1	[	]	a'em	[			]
	K2	[				]	halen

370	Ha	Heeten spreken	door		mijn	stem;
	b	spreken Heeten	[				]
	H-Ot	[		]	mijn'	[	]

371	H	'Ksall		sijn	wandelingh bepalen
	H-Ot	[	]	sijn'	[	]

372	H	Met de zoomen van mijn		hem;
	H-Ot	[	]	hemm;
	Ot	[	]	hemm:

374	H	Op		mijn	eijghen snaren-rij,
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

375	H	En		mijn	rechter sal niet trecken
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

377	Ha	Vraeght mij niet te		wetens-geerich
	b	[	]	{wetens-geerich}
	b	[	]	{weet-begeerich}
	H-Ot	[	]	weet-begeerich

[p. 427]

380	Ha	Op		mijn		eijghen	landsman		houw.
	b	[			]	{eijghen}	[			]
	b	[			]	{euen}	[			]
	H-Ot	[	]	mijn'		[				]
	Ot	[			]	even	[	]	houw:

387	H	Metten adem		aengecomen
	H-Ot	[	]	aengekomen

388	H	Voor		sijn dagelijcksche	hell;
	H-Ot	[	]	sijn' dagelicksche	[	]

391	H	Gichten	hopeloos van		heelen
	K1	Gichten,	[	]	heelen,

392	H	Sijn	van		'tschrickelijck getall:
	H-Ot	Zijn	[	]	'tschrickelick getal:

393	Ha	Desen is te		beurt	gevallen
	b	[	]	{beurt}	[	]
	b	[	]	{deel'}	[	]
	H-Ot	[	]	deel'	[	]
	K1	[	]	deel	[	]

396	H	Is mijn bijzijn sijn		gequell,
	K1	[	]	gequell:

398	Ha	Spreeckt hij, ick beroer		mijn	tong,
	b	Spreeck ick, hij beroert		sijn	[	]
	H-Ot	[	]	sijn'	[	]

400	Ha	Singht hij,		'khael het uijt		mijn long.
	b	[	]	{'khael het uijt mijn long.}
	b	[	]	{ick verhael mijn long;}
	H-Ot	Singh ick,		hij verhaelt sijn'		[	]
	Ot	[			]	longh,

401	Ha	Wandelt hij, ick		roer	mijn'		beenen,
	b	[	]	reck	[			]
	Ot	[				]	beenen
	K1	[				]	beenen,

402	Ha	Overgaet hij, ick word	moe,
	b	Overgaen ick, hij wordt	[	]

403	Ha	Warmt hij hem, ick		brand	mijn scheenen,
	b	[	]	sengh	[	]

404	Ha	Slaept hij, 'ksluijt mijn' oogen toe,
	b	Spiegel ick, hij wenckt mij		[toe,]
	Ot	[	]	toe.
	K1	[	]	toe,

[p. 428]

405	H		Eet hij, ick verslijt mijn'		caken,
	H-Ot		[	]	kaken,

406	Ha		Drinckt hij, ick spoel	keel en		tandt,
	b		Drinck ick, hij spoelt	[			]
	H-Ot		[		]	tand,

407	H		Kust hij,		mijnen	mond moet		raken,
	Ot		[	]	mijne	[			]
	K1		[	]	mijn	[	]	het raecken,

408	Ha		Vrijt hij,	'tis tot		mijnent		brandt.
	b		Vrij ick,	[	]	sijnent		[	]
	Ot		[				]	brand,

410	Ha		Schetter ick, hij		*briest van kollijck*,
	b		[	]	seevermondt

411	H		Wordt hij		oudt,	mijn' Jaren loopen,
	H-Ot		[	]	oud,	[	]

412	Ha		'Tis	ten naesten een verbondt
	b	α	('Tis	[	]

413	Ha		Als		daer eertijdts was	verbonden
	b		[	]	{daer eertijdts was}	[	]
	b		[	]	{wel den hemel hadd}	[	]
	H-Ot		[	]	ten eersten was gebonden

415	H		Eer		sij	in sijn' ribb		gevonden
	K1		[	]	sy,	[	]	gevonden,

416	Ha		Wierd ontschakelt uijt sijn		lijff.
	b	α	[	]	lijff.)
	Ot		[	]	lijff)

418	H		Schrijv' ick, hij		vercladt		sijn	int,
	H-Ot		[	]	verkladt		[		]
	K1		[			]	mijn'	[	]

420	Ha	Zeijl ick, hij		versuijmt gheen		windt,
	b	[	]	{versuijmt gheen}	[	]
	b	[	]	{vervangt den}	[	]
	H-Ot	[	]	vervangt den	[	]

426	H	Vraeght ghij noch wie is dit?		Heins,
	K1	[	]	Heins;

427	H	Ksall't	u met den grondt ontsluijten
	Ot	'kSall't	[	]

428	H	Van mijn ernstigher		gepeins,
	K1	[	]	gepeins:

[p. 429]

429		[marge]
	H	E caelo descendit		γνῶθι | σευτόν	Juu.
	H-Ot	[	]	Nosce | te ipsum.	[	]
	Ot	[				]
	K1	[	]	γνῶθι σευτόν.

430

H

Daer ick noch soo ra<u>>w in ben,

433	H	'Tis het hertt dat in		mijn	a'êren
	H-Ot	[	]	mijn'	[	]

434	H	In		mijn	geesten		leijt	en stooft;
	H-Ot	[				]	light	[	]
	Ot	[	]	mijn'	[				]

438	Ha	'Tis, off		ick en ben	het niet,
	b	[	]	{ick en ben}	[	]
	b	[	]	{Huijgens is}	[	]
	H-Ot	[	]	ick en ben	[	]

440	H	Onder 'tspoor van uw		gebiedt
	H-Ot	[	]	gebied
	Ot	[	]	gebied,
		[ondertekening en datering]
	H	[Handtekening: Huygens. | Constanter. Londini. Prid. | id. Decembris 1622.
	H-Ot	C.H. | Londini. 1622.		||
	Ot	C.H.
	H	[Na ondertekening en datering noteerde Huygens in Den uijt-landighen Herder. | Aende Heere daniel heins, | Ridder etc. | | Deze titel werd in H-Ot doorgehaald.]