|
| |
[3] Paraphrasticum
Commentaar
Op 30 september 1617 voltooide Huygens zijn in het Latijn gestelde Concordia discors. Ode.Ga naar eindnoot1 Dit Paraphrasticum is daarvan een parafrase in het Nederlands.
In de Ode, het eerste gedicht dat hij ondertekent met Constanter, het aan zijn doopnaam ontleende devies, formuleert Huygens kritiek op de godsdiensttwisten in het land. In de parafrase ervan verwoordt hij, volgens Bachrach, zijn afkeuring feller. De regels 23-24 uit de Ode: ‘...speciosa trubis/Causa quaesita est Pietatis olim/Tincta colore’ luiden in het Nederlands: ‘Men heeft het stuck met schijn van Heijlicheijt becleet’.Ga naar eindnoot2 In zijn Otia publiceert Huygens alleen de eerste twintig regels van deze Ode.Ga naar eindnoot3 Zijn parafrase publiceert hij niet.
Smit meent dat dit om theologische redenen geschiedde; in de andere regels van de Ode en in de Nederlandstalige parafrase zou een overtuiging onder woorden zijn gebracht die tegen de Contraremonstrantse visie inging.Ga naar eindnoot4 Tegen deze opvatting is bezwaar aangetekend door Zwaan, Strengholt, Spies, Vermeer en Verkuyl.Ga naar eindnoot5
| |
Uitgaven
Worp Gedichten. i, p. 105-107.
| |
Literatuur
Bachrach 1962; Smit 1976; Smit 1980; Spies 1981-1982; Strengholt 1981b; Verkuyl 1981; Vermeer 1982b; Zwaan 1984b.
| |
Translitteratie
Blijkens de doorhaling van het rijmwoord in regel 15 en 55, is er geen sprake van een open variant bij regel 16 en 56.
| |
Overlevering
| H |
Autograaf Huygens, ka xla, 1617, 1r-1v. Een enkel blad van 314 × 98 mm. Het handschrift is een ontwerphandschrift dat in een latere fase opnieuw bewerkt is, mogelijk in de periode dat Huygens de kopij voor zijn Otia gereedmaakte. De lichtere inkt van de correcties in regel 42, 45c en 73-74 zou daarop kunnen duiden. Dit gegeven is echter onvoldoende om tot een aparte laag te kunnen besluiten. Het handschrift vertoont onmiddellijke varianten, open varianten en verbeteringen. De regels 1-56 zijn geschreven op 1r, de regels 57-80 op 1v. |
| |
Datering
Het gedicht is gedateerd: 5 Id. 8breis mdcxvii. (= 5o. Idus van oktober 1617, = 11 oktober 1617)
| |
| |
| |
Thematische bron
Het gedicht ‘Pharaphrasticum’ is een parafrase van de Latijnse ode ‘Concordia discors’ die Huygens op 30 september 1617 had voltooid.
| |
Varianten
| 4 |
Ha |
|
Soo langh |
genoemt te zijn 'tstil geluckighe landt. |
|
| |
b |
|
{Soo langh} |
[ |
] |
| |
b |
|
{Langher} |
[ |
] |
| 15 |
Ha |
α |
De hitte vanden brandt |
|
die Hollandt heeft bevaen, |
| |
β |
[ |
] |
daer 'tVaderlandt af waecht, |
| 16 |
Ha |
α |
Comt, |
|
laat ons 'tcloecke volck eens t'samen overslaen. |
| |
b |
β |
[ |
] |
en besiet ter degh' hoe U dat volck behaecht. |
| |
c |
|
[Comt, en besiet ter degh' hoe U] 'tcloeck [volck behaecht.] |
| 18 |
H |
|
<L>>Steeckt binnen vol crackeels, <onstel>ontroert sijn eijghen baren, |
| 20 |
Ha |
|
Nu |
verschrickt |
|
dan |
gevreest loopt t'samen over hoop, |
|
| |
b |
|
{Nu} |
[ |
] |
{dan} |
[ |
] |
| |
b |
|
{Soo} |
[ |
] |
{als} |
[ |
] |
| 21 |
Ha |
α |
En offer ijemandt quam die |
|
ons |
wilde verwijten |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{ons} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{haer} |
[ |
] |
| 22 |
Ha |
α |
Dat |
|
wij met |
beuselingh rijdt en moeijte verslijten |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{wij} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{sij} |
[ |
] |
| 26 |
Ha |
|
Uijt de |
verdiende straff |
|
verkiest en |
wil bevrijden, |
|
| |
b |
|
{Uijt de} |
[ |
] |
{verkiest en} |
[ |
] |
| |
b |
|
{der wel} |
[ |
] |
{genadich} |
[ |
] |
| 36 |
Ha |
|
Rapporteert u alleen aen een collegie wijfs. |
| |
b |
|
{Rapporteert u alleen aen} [een] {collegie} [wijfs.] |
| |
b |
|
{Gedraeght u voor het cortst} [een] {half dozijn} [wijfs.] |
| 37 |
H |
Off Godt <inw>>uijtwendichlijck beroept sijn' uijtvercoren |
| 40 |
Ha |
|
Den roscammer quam oick en |
|
broghtse |
over een. |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{broghtse} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{hielpse} |
[ |
] |
| |
| |
| 41 |
Ha |
α |
Hoe een vercoren |
|
Vat |
mach leven hier beneden |
|
| |
b |
α |
[ |
] |
{Vat} |
[ |
] |
| |
b |
α |
[ |
] |
{ziel} |
[ |
] |
| 42 |
Ha |
α |
Van |
|
sijnder zalicheijt versekert en te vreden |
| |
b |
β |
[ |
] |
{sijnder} [ |
] |
| |
b |
β |
[ |
] |
{haerder} [ |
] |
| 45 |
Ha |
|
Dus |
|
looptmen |
huijdensdaechs door hoecken en door boecken |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{looptmen} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{soecktmen} |
[ |
] |
| |
c |
|
[ |
] |
{looptmen} |
[ |
] |
| |
c |
|
[ |
] |
{soecktmen} |
[ |
] |
| |
c |
|
[ |
] |
{trachtmen} |
[ |
] |
| 46 |
Ha |
|
Naer de Godtvruchticheijt, niemandt en |
|
wilse |
soecken |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{wilse} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{gaetse} |
[ |
] |
| 47 |
H |
|
Daerse haer selven toont, Go<t>>dtvruchtich, maer geleert |
| 49 |
Ha |
|
Buijtens boeckx vroom te zijn dats niet eens weert |
|
te |
prijsen, |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{te} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{om} |
[ |
] |
| 50 |
|
H |
|
Cont ghij maer u vernuft boven 'tgeme<e>>ijn doen rijsen |
| 53 |
Ha |
α |
Daer hebt ghij Vreemdelingh den gront onser |
|
ellende |
| |
b |
β |
[ |
] |
{ellende} |
| |
b |
β |
[ |
] |
{ellenden} |
| |
c |
γ |
[ |
] |
ellende |
| 54 |
Ha |
α |
Den oorspronck |
|
vanden twist die't landt stelt over ende, |
|
| |
b |
β |
[ |
] |
{vanden twist die't landt stelt over ende,} |
|
| |
b |
β |
[ |
] |
{van 'tgeschil dat Hollandt dreijght te schenden} |
| |
c |
γ |
[Den oorspronck vanden twist die't landt stelt over ende,] |
|
| |
d |
|
[ |
|
] |
haet |
[ |
] |
| 55 |
Ha |
α |
Daer hebt ghij 'tschoon beghin vanden bitteren |
|
haet |
| |
b |
β |
[ |
] |
twist |
| 56 |
Ha |
α |
Daer Broeders om in twist Hollandt in roeren staet. |
| |
b |
β |
Die broeders onder een op malcanderen hist. |
| 60 |
Ha |
|
Onder den leuwen |
|
clauw |
die't onder handen heeft, |
|
| |
b |
|
[ |
] |
tandt |
[ |
] |
| |
c |
|
Voorden tant vanden leuw |
[ |
] |
| 62 |
Ha |
|
Gheen geschil, gheenen twist gheen |
|
scheuringh |
wilden lijden |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{scheuringh} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{tweedracht} |
[ |
] |
| |
c |
|
[ |
] |
scheuringh |
[ |
] |
| |
| |
| 64 |
H |
|
Als 't al in weelde leeft wor<t>>dtmen de weelde moe. |
| 67 |
H |
|
Dat's den ghemeijnen loop des <v>>Werelts over al, |
| 69 |
H |
|
O ombevaren Volck! <w>>hoe hebben u die zeijlen |
| 70 |
Ha |
|
Al te |
|
plat |
voorden mast buijten streeckx helpen zeijlen! |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{plat} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{vlack} |
[ |
] |
| 71 |
Ha |
|
Wat wil |
|
een ijegelijck dus seer Godtvruchtich |
zijn |
|
| |
b |
|
[ |
] |
[ijegelijck dus] de Godvruchtichste |
[ |
] |
| 72 |
Ha |
|
Wterlijck en op straet? |
'twaer beter elck in 'tsijn, |
|
| |
b |
|
{Wterlijck en op straet?} |
[ |
] |
| |
b |
|
{In't [Wterlijck] gelaet?} |
[ |
] |
| 73 |
Ha |
α |
'Tis toch verloren moeijt, 'tsijn al Icari |
|
veiren |
| |
b |
β |
[ |
] |
pluijmen |
| 74 |
Ha |
α |
Daer |
|
men hem inden brandt der Sonnen niet wil weiren; |
| |
b |
β |
[ |
] |
u de heete son de lucht om zal doen ruijmen, |
| 76 |
Ha |
|
'Twaer beter ondersocht |
|
hoemen thuijs is |
gestelt. |
|
| |
b |
|
[ |
] |
{hoemen thuijs is} |
[ |
] |
| |
b |
|
[ |
] |
{hoe 't thuijs al is} |
[ |
] |
| 78 |
Ha |
|
Leert |
|
overvloedt, |
leert pracht, leert |
|
hoovaerdij' ontwennen |
| |
b |
|
[ |
] |
hoovaerdij, |
[ |
] |
haet leert nijt[ontwennen] |
|
-
eindnoot1
- Worp Gedichten i p. 103-105. Bij de Latijnse gedichten (ka xliii) bevinden zich twee handschriften van dit gedicht. Ik refereer aan het door Worp uitgegeven ‘net’.
-
eindnoot4
- Smit 1976, p. 205-206, Smit 1980, p. 53-55.
-
eindnoot5
- Strengholt 1981b, p. 181; Verkuyl 1981, p. 311-312; Vermeer 1982b, p. 73; Spies 1980, p. 364; Zwaan 1984b, p. 214-215.
|
Auteursrechtelijk beschermd