Latijnse gedichten 1607-1620

[p. 244]

43 ←04 09 1608 Ged., dl. 1 p. 9

Toelichting

Deze weergave van Lucianus' Deorum dialogi 23/19 gaat niet rechtstreeks op de Griekse tekst terug. Dit had ook nauwelijks gekund, aangezien Huygens pas in 1609 begon met Grieks te leren (Mijn jeugd p. 44; Dagb. p. 7). Huygens' versie wijkt op verschillende punten af van de dialoog in de oorspronkelijke vorm. Bij Lucianus komen bijvoorbeeld de inleiding en epiloog niet voor en brengt Cupido aan het slot nog Apollo ter sprake. Dezelfde punten van verschil vertoont een Latijnse bewerking in dichtvorm door Georgius Sabinus (Poemata 1606, p. 106-108; vgl. toel. bij nr. 18), waarmee Huygens' tekst bovendien vele formuleringen gemeen heeft:

Cypria compellans pharetratum mater Amorem,

Flebilis audita est talia verba queri.

venus

Dic age, qui fiat, dulcissime nate Cupido,

Omnes cum timeant numinis arma tui,

Humanumque genus, manes Erebique profundi,

Sollicitent superos et simul illa Deos:

Sola tamen doctis quae praesidet artibus, omne

Effugit imperium casta Minerva tuum?

Iuppiter immensi moderator et arbiter orbis,

Ipse tuas sensit captus amore faces:

Sensit et aequoreis Neptunus victus in undis,

Iunoque furtivo saepe reperta toro.

Ut taceam reliquos, et tu quoque nate parentem

Iura pudicitiae me violare jubes.

Degener an solam quo Pallada vincere possis,

Extinctus nullam vim tuus ignis habet?

cupido

Desine diva parens mirari, et quaerere causam,

Hanc mea cur nequeant tela ferire deam:

Cumque potestati sint omnia subdita nostrae,

Sola meas spernat cur tamen illa faces.

Hanc ego perculsus metuo, cum lumine tantum

Aspicit, aut vultu me truculenta notat.

Sed tamen aggressus sumptis quandoque sagittis,

Cum dea non esset casside tecta, fui,

Celavique meum perplexis artibus ignem,

Ne tacitos posset prodere flamma dolos.

[p. 245]

 

Nemo sed occultum quantumvis celat amorem.

 

Ipse meo semper proditus igne fui.

 

Insidias igitur postquam cognovit apertas,

30

Me procul in celerem depulit illa fugam.

 

Concita tum quoties galeam Dea vibrat et hastam,

 

Pectore cuncta mihi membra pavente tremunt.

 

venus

 

Quid galeam metuis? quid acutae cuspidis hastam?

 

Nate, tuo vanos excute corde metus.

35

Marte quid asperius fuit, aut quid durius ipso?

 

Succubuit regnis trux tamen ille tuis.

 

Qui prius indomitus tibi tela necemque parabat,

 

Nonne dedit victas in tua vincla manus?

 

cupido

 

Mars deus armorum nobis se dedidit ultro,

40

Ipse nec impositum ferre gravatur onus.

 

At quoties oculis me conspicit improba Pallas,

 

Quas iracundo non iacit ore minas?

 

Quam gerit horrendam, magna vi concutit hastam:

 

Taliaque insano dicta furore refert.

45

Ne mihi tela puer, mihi ne puer arma mineris:

 

Erras; haudquaquam nos tua turba sumus.

 

Si tamen accedes, nec me sinis esse quietam,

 

Nostra tibi saevas afferet ira manus.

 

Aut ego te pedibus rapiens ad tartara mittam,

50

Aut tibi transfiget lancea nostra latus.

 

Hoc pater ipse Deum cuius sum vertice nata,

 

Iuppiter, hoc Erebi Rex mihi testis erit.

 

Tales quando refert irato pectore voces,

 

E manibus nobis tela facesque cadunt.

55

Praeterea anguicomae gestat caput illa Medusae,

 

Cuius ad aspectum lumina nostra pavent.

 

Hoc ubi praetendit, fugio, ceu cerva leonem

 

Aut fugit infestum territa dama lupum.

 

venus

 

Siccine tu metuis conterritus aegide divam?

60

Magnanimi curas qui Iovis arma nihil.

 

At quoque contemnunt quare tua spicula Musae?

 

Imperiumque fugit turba novena tuum?

 

Num galeas vibrant etiam, aut hastilia torquent,

 

Dirave praetendunt Gorgonis ora tibi?

[p. 246]

 

cupido

65

Aonides vultu sunt, o Cytherea, pudico:

 

Unice et illarum numina sancta colo.

 

Artibus hae semper, studiisque tenentur honestis.

 

Iuris in his igitur, nil meus ignis habet.

 

Cantibus invigilant, ducuntque per arva choreas;

70

Luxuria vero desidiaque vacant.

 

Adde quod illarum captus dulcedine vocis,

 

Saepe voluptates, gaudia saepe fero.

 

venus

 

Denique casta manet quare Dictynna, nec ullum

 

Vulnus habet iaculis saucia facta tuis?

 

cupido

75

In nullo manet illa loco, cursuque pererrans

 

Omnia, conatus effugit illa meos.

 

Nunc iuga montis adit, curvis nunc vallibus errat,

 

Aut nemorum saltus irrequieta tenet.

 

Nunc ibi veloces sequitur per devia cervos,

80

Subdola nunc alibi retia tendit apris:

 

Suspensumque humeris arcum gestatque pharetram,

 

Armat et illius cuspidis hasta manum.

 

 

 

Haec, super Aonio coetu, castisque deabus,

 

Arcitenens matri verba Cupido dedit.

85

Quisquis at insani vitare Cupidinis arcum,

 

Ignibus et vacuum pectus habere cupit.

 

Numina Pieridum, venatricemve Dianam,

 

Aut colat armigeram Pallada; tutus eris.

Dit gedicht, dat Huygens' voorbeeld zal zijn geweest, is eveneens opgenomen in Lucianus, Opera, dl. 1 p. 210-213.

Een bewerking die veel lijkt op de zojuist geciteerde, maar waarmee Huygens' gedicht minder overeenkomst vertoont, is opgenomen in de verzameling Griekse epigrammen van Joannes Soter (Epigrammata Graeca, p. 11-14). De auteur wordt aangeduid als ‘Georg. Anonymus’.

Huygens verwoordt, in navolging van Sabinus, aan het slot van het gedicht de les die uit de dialoog valt af te leiden. Een soortgelijke interpretatie, die de komische uitbeelding van de goden naar het tweede plan verschuift, geeft Melanchthon in zijn redevoering ‘De artibus liberalibus’ uit 1517, waarin een Latijnse prozavertaling van de bewuste dialoog van de hand van Kaspar Kurrer is opgenomen (Robinson, Lucian and his influence in Europe, p. 95-96; Corpus Reformatorum, Melanchthon, dl. 11 kol. 14). Een parafrase van dezelfde dialoog

[p. 247]

komt voor in Coornherts Wellevenskunste (zie Veenstra, Bijdrage tot de kennis van de invloeden op Hooft, bijlage 1).

Het werk van Lucianus werd ook wanneer er geen moraal uit te distilleren was, geschikt geacht voor het onderwijs. Zie hierover toel. bij nr. 77.

Opmerkelijk is Huygens' vermelding van Apollo in vs. 6. Apollo komt niet voor in de overeenkomstige passage bij Sabinus, maar wel bij Lucianus. Wellicht heeft Huygens naast Sabinus een letterlijker proza-vertaling geraadpleegd, zoals die van Erasmus (asd 1-1, p. 583-584). Formuleringen bij Erasmus die Huygens mogelijk heeft benut, zijn:

Imo, ille cupide me recipit (vgl. vs. 21)

Esto sane, Mineruam metuis, vt ais, atque huius gestamen gorgona reformidas (vgl. vs. 41)

Caeterum Musae quam ob causam abs te non feriuntur atque a tuis iaculis tutae agunt? (vgl. vs. 44)

Quin ipse etiam non raro illis assisto (vgl. vs. 53)

quippe per montes fugitantem (vgl. vs. 59)

Metrum

Elegisch distichon.

Datering

De opgegeven leeftijd en de volgorde van de gedichten in het cahier maken een datering tussen 12 juni en 4 september 1608 aannemelijk.

Overlevering

H1	K.A. XLIIIa-2 (cahier), p. 20-23 = basistekst;
H2	K.A. XLIIIa-1, 1608/24r-25v.

Commentaar

12	pectora terror habet: Ov. Fast. 3,288.
25	Hastam - quaterque: Ov. Met. 1,179-180: terrificam capitis concussit terque quaterque / caesariem ...
30	Ter. Ad. 315: ... vah, quibus illum lacerarem modis!
31	Tartara Ditis: de onderwereld waar Dis (Pluto) heerst.
34	Ov. Fast. 3,841-842: an quia de capitis fertur sine matre paterni / vertice cum clipeo prosiluisse suo? - Pallas Athene was geboren uit het hoofd van Jupiter.
37-38	monstri ... Medusaei guttura: Ov. Met. 10,21-22: ... nec uti villosa colubris / terna Medusaei vincirem guttura monstri. (Ovidius bedoelt de driekoppige Cerberus; Medusaei duidt bij hem de afkomst aan.) - Pallas Athene droeg het door Perseus bemachtigde hoofd van Medusa, dat slangenhaar had, als een vast attribuut met zich mee. Het was bevestigd op haar schild.
40	corque timore micat: Ov. Fast. 3,36.
43	celeres molire sagittas: Ov. Met. 5,367 (eveneens de pijlen van Cupido).

[p. 248]

46, 56	Gorgonis: Medusa was een van de Gorgonen, de drie dochters van Phorcus.
47	Thespiades: Thespiae was een stad bij de Helicon.
48	Cythereia: Een van de mythen wil dat Aphrodite/Venus op het eiland Cythera zou zijn geboren; er stond een aan haar gewijd heiligdom.
57	nemora avia: Ov. Met. 1,479: multi illam petiere, illa aversata petentes / inpatiens expersque viri nemora avia lustrat.