Logo DBNL
Hofwijck. Deel 1. Tekst. Deel 2. Apparaat (2008)

Hofwijck. Deel 1. Tekst. Deel 2. Apparaat

(2008)–Constantijn Huygens–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[3]
Hofwijck.aant.

(comm.)

 
De groote webb is af; en 't Hof genoegh beschreven:
 
Eens moet het Hofwijck zijn.1 wie kent den draed van't leven,
 
Hoe kort hij is, hoe taeij? De snaer die heldste luijdt
 
Scheidt d' eerste menighmael van leven en van Luijt,
5
Verkracht en over-reckt, of met der tijd versleten.
 
'K hebb over-reckt geweest; maer bend'er deur gebeten:
 
Op 't slijten komt het aen: Twee dingen maken't waer;
 
Of ick 't ontveinsen wouw, mijn' jaren en mijn haer.
 
2 En als de snaer begint te ves'len en te pluijsen,
10
Soo staet sij meestendeel op 't schielicke verhuijsen.
 
3 Wie weet of 't schielicke verhuijsen deser Ziel
 
Niet voor mijn' deur en staet? En of 't God soo beviel,
 
Sou Hofwijck onberijmt sijn' Stichter overleven,
 
En wijcken voor 't Voorhout? en soud' ick mij begeven,
15
Die anderen mijn' penn baldadigh hebb geleent?
 
Met reden eischte men de schuld van mijn gebeent,
 
‘Met reden schreefm'er op: Hier light een Mann begraven,
 
‘Die meende te volstaen met planten en met graven,
 
‘De slechte boeren-konst, en moght de moeijte niet
20
‘Sijn eighen maeckseltjen te cieren met een lied.
 
Mijn sterven weet ick met lang leven niet te weeren;
 
Maer, leef ick weinigh meer, het Grafschrift will ick keeren,
 
En singhen wat ick poot, en rijmen wat ick bouw,
 
4 Eer dese keel verschorr', eer dese Penn verouw'.
25
'K will Hofwijck, als het is, 'k will Hofwijck, als 't sal wesen,
 
Den Vreemdelingh doen sien, den Hollander doen lesen.
 
5 Soo swack is Menschen-werck, het duert min als papier.
 
De tijd slijt struijck en steen: eens salmen seggen, Hier,
 
Hier was't daer Hofwijck stond, nu Puijn en Queeck en Aerde.
30
En dan sal Hofwijck noch staen bloeijen in sijn' waerde:
 
Ja, waerde,1 sooder oijt ijet waerdighs van mijn' hand
 
De jaren heeft verduert en ouderdomm vermant.
 
 
 
In Holland, wat een land! Noordholland, wat een landje!
 
In Delfland, wat een' Kleij; in Voorburgh, wat een Sandje!
35
Aen 't Coets-pad, wat een wegh! aen 't water, wat een' Vlied!+
 
Aen all dat lieffelick of vrolick rieckt of siet,
 
Daer lagh een brockje vets, daer lagh een blockje magers,
 
Een beetje voor het vee, een treedje voor de Jagers,
 
Daer lagh, dat schickelick gevoeght hadd heel aen een,
40
Maer van het groote spoor verscheiden lagh in tween.+
 
Het spoor en Vrouw Natuer verstonden hier den and'ren,
 
Ten Zuijden lagh de Weij: op't Noorderlick verand'ren
 
Van Weij in drooghe Kroft, daer deelde 't spoor het scheel,
 
Gelijck de Riem een' Mann in op en onder-deel,
45
In Broeck en Wambas scheidt. Daer hoefde geen bedencken
 
Op ijeder deels gebruijck: de Kleij scheen mij te wencken,
 
En raedde stommelingh, sij was ten Boomgaerd nutt,
 
Mits met een wilde muer gemantelt en geschutt:
 
De Kroft en eischte niet als vruchteloose Boomen,
50
Die sij pas machtigh waer in welgeElste Zoomen.
 
Elck heeft sijn' keur voldaen, hier 't Wilde, daer het Tamm,
 
En ijeder heeft volbrocht het geen hij onder nam.
 
Lett, Ouders, en lett scherp op 't keuren van uw' gronden.
 
Veel' hebben sich vergeefs 't verkrachten onderwonden
55
Van Kinderen verstand met onverstand getucht;
 
2 Veel' hebben wreedelick in eewigh' ongenucht
 
Gekluijstert en geboeijt wel draghbare vernuften;
 
Maer die ondraghbaerlick haer's Levens tijd versuften
 
In onwerck; dat is werck haer' driften onbevoeght,
60
Haer' krachten ongelijck:1 veel' hebben sich verploeght,
 
Verweven, of verschaeft, en geen bedijdt van allen;
 
Die Staet of Letter-volck, of Krijghsluij konden vallen,
 
En zijn 't geluckelick, en zijn 't ter eer en baet
 
Van eighen en gemeen, van Huijsgesinn en staet.
65
Het scheel alsoo gedeelt door mij en door sich selven,
 
Quam't op de spaden aen: mijn' eerste sorgh was, delven.
 
Noch was't de tweede maer: d' eerst' had wat meerders in:
 
2 Tot werck hoort overslagh, tot weldoen goed versinn.
 
Mij docht, papieren-blad was licht genoegh te krijghen,
70
En daer bleef's ruijm genoegh voor Peper en voor vijgen,
 
Of ick's een' riem verkladd' en aen mijn' droomen hingh:
 
3 'K sagh menigh misverstand, en redenloosigh dingh
 
Des werelds aengesicht mismaken en onteeren,
 
Gelijck een' schoone Vrouw lijdt van verbrodde kleeren;
75
'K sagh 't schoonste geld in 't slijck geworpen bij gevall,
 
'K vond allom niewen druck van Kostelicker mall
 
Dan ick hebb doodt gerijmt, of, mogelick, doen leven:
 
En all dit ongevall wist ick sijn' naem te geven:
 
'T hiet4 Na-docht, soo mij docht; en 't was gespaert papier,
80
'T was noch ijet oolickers, 't was5 een onkundigh fier,
 
Een' stout' onwetenheid, die niet en kost als waghen,
 
Om dat sij liever wouw niet twijfelen dan vraghen.
 
Ick twijffelden en vraegde, en leij mijn' rouwe stoff
 
Voor ooghen die ick wist met vollen danck en lof
85
Stoff als de mijne was te hebben helpen keuren
 
En oorbaerlick versnijên; niet snipperen, noch scheuren.
 
Maer all mijn recht was mijn, ick hiel een woord in 't vat;
 
De Land-heer had wat wills, en d' onderwijser wat.
 
De Konst leed geen geweld, maer liet sich wel wat recken
90
Ter liefde van mijn' lust. En soo van dusend trecken
 
Bleef d' een en d' ander vast; en van dat af en aen
 
Bleef ijet lichamelijx in't swart en 't witte staen;
 
Een ding dat Armen hadd en schouderen en Beenen,
 
Een redelick gestell van 't hoofd af tot de Teenen,
95
Soo veel mij duncken moght. En nu stond Boom aen Boom,
 
Daer Boom aen Boom sou staen; nu gingh ick inden toom
 
Van voor-raed en bescheid, en, hoe 't sich nae moght schicken,
 
Ick hiel mijn' plicht voldaen met gissen en met micken.
 
1 Soo verr gaet menschen-macht in allerleij belang;
100
Beraden, overslaen sijn' volle stade lang,
 
Meer eischt men hem vergeefsch. maer 't lang heeft oock sijn' maten:
 
Die lang doen kan en magh moet oock eens konnen laten:
 
Is 't overdencken goed, het over dencken niet:
 
Hij siet sijn selven uijt die all te lang doorsiet:
105
Ons oogh verdrinckt in 't werck daer 't moed in is geswommen,
 
En ons vernuft beswijmt gelijck die, hoogh geklommen,
 
Met schrick te rugge sien, en weten niet waer heen,
 
Om hals en been geheel te brengen naer bene'en.
 
Soo raeckt men bijster 's weegs in't soecken van veel' weghen,
110
2 En daer en komt geen end van stadigh overwegen:
 
Die altijd willen doen en hebben noijt gedaen;
 
'T schael-tongesken moet eens in 't huijsken blijven staen.
 
Doe 't kind geboren was, hoe 't afliep met sijn' luren,
 
Sijn' swachtels en sijn' wiegh, soud' hier wat langer duren
115
Dan 't ijemand lusten moght; en van die eerste jeughd
 
En smaken meestendeel maer ouderen de vreughd:
 
Vreughd, die de Niewigheid en Hoôp alleen doen leven,
 
Die self den ouderen ten einde werck begeven;
 
3 Waer op volght ongevoel van wellust, doove plaegh,
120
Daer van ick (ick beken't) mijna. kindsch gedeelte draegh.
 
Nu, 't kind is jong geweest, en 't is gebracht aen 't groeijen,
 
Aen 't bloeijen metter tijd: 'K hebb' niemand te bemoeijen
 
Met wat het tien jaer lang te queecken heeft gekost:
 
De wijsen eten met, de gecken doen den kost.
125
Komt, wijsen, eet met mij, ick sal u niet beswaren
 
Als met wel-gaere spijs en wel-betaelde waren.
 
Ick will u Hofwijck doen aenschouwen, of 't te nacht,
 
Gelijck als Duijvels-brood, te voorschijn waer gebracht:
 
Jae meer, ick will het u, en mij oock, doen betreden,
130
Als waer ons' gisteren een' gansche eew geleden:
 
'K will met kinds kinderen goed deelen voor mijn' dood,
 
Als waer ick Grootevaer en twee drij mael soo groot.
 
Het wereldsche besitt en is toch niet als droomen,
 
En of't gekomen is, of mogelick te komen,
135
1 'T en is maer binnen ons het ghen' het schijnt of is,
 
'T zij bij voor-sieninghen of bij geheugheniss.
 
Dus sal dan Hofwijck zijn, neen (wij zijn hondert jaren
 
Geboren naer den dagh dat wij geboren waren)
 
Dus sien wij Hofwijck staen: Ten Noorden van 't groot spoor
140
Nae Voorburgh, 't schoone Dorp (of seght'er, Steedje, voor)
 
Light een aensienlijck Bosch in mindere gesneden:+
 
Vraeght naerde lengde niet bij Roeden of bij Treden;
 
Die aenden ingangh staet en siet den uijtgang niet,
 
En 't eind is verr genoegh daer 'toogh geen eind en siet.
145
Een tamme wilderniss van woeste schicklickheden;
 
Soo noemt sich dit vertreck, ter liefde vande Reden
 
2 En gulde middelmaet, die ick soo waerdigh houw.
 
Te tamm waer all te stijff, te wild waer all te rouw,
 
Daer is wat tuschen tween, dat tweederhands begeeren
150
Voldoen kan tamm en wild, en dit door dat vermeeren:
 
Gelijck wat etens dorst, wat drinckens honger maeckt,
 
Gelijck lang slapen weckt en lang gewaeck vervaeckt.
 
Den tammen lust voldoen vier wonderlicke dreven+
 
Van Eicken saegbaer hout, van Boomen die daer streven
155
Om dickte bij der aerd, om hooghten inde lucht,
 
Om breedten onder weegh en groen en koel gerucht.
 
'K hebb saegbaer hout genoemt: maer laet het niemand waghen
 
Mijn Trouw-verlaet t' ontdoen, mijn' dreven om te saghen.+
 
Daer's Pottgeld, soo men 't heet; siet dit voor Poot-geld aen.
160
Ick segg' het eew voor eew, kinds kinderen, laet staen,
 
En brandt of warmt u niet aen hout dat ick hiet waschen:
 
Ondanckbaer erffeniss en is niet af te waschen:
 
Ten minsten moet hij doen het gheen de Sterver hiet,
 
Die't leven door hem kreegh en van sijn' sweet geniet.
165
Twee dinghen scheid ick uijt, het derde moet ick dulden:
 
Onschuldigh Brood-gebreck sal u voor eerst ontschulden:
 
Den allerlesten nood is buijten alle wett;
 
Gods Coningh heeft sijn maegh met Autaer-brood ontsett:
 
Maer welvaert doll gespilt is verr van mijn medooghen:
170
Hij is noijt bijstand waerd die noijt heeft willen dooghen.
 
Daer aen volght ouderdom van Eicken die vergaen:
 
Men spaertse te vergeefs die niet en konnen staen.
 
Maer daer den ouden stamm ontstaet, staet haest een jonge:
 
Soo sal mijn na-kinds kind, schoon ick het niet bedonge,
175
Gedencken, daer een mann in't vechten werdt gevelt,
 
Dat daet'lick inde rij een versch mann werdt herstelt.
 
1 Oock staet de wereld soo; die schael moet even drijven;
 
Pas soo veel schepsels niew verschijnen als ontlijven;
 
Of 't waer een le'eghe wer'ld, daer in wij Borgers zijn,
180
Of lang waers' overkropt, geborsten van de pijn.
 
'Tlest (dat ick lijden moet) is 'allgemeene lijden
 
Van 's Vaderlands verderf. Staen die bebloedde tijden
 
In 'teewighe beschick van Gods voorsienigheid:
 
Moet Holland eens niet zijn, of Niet zijn; is't geseit
185
Bij, Diens sien seggen is, en seggen doen, en heden
 
En morghen 'tselfde punt, dat Holland weer bestreden,
 
Weer overstreden zij, weer werdde soo het was,
 
Doe 't in sijn' kolen smoockt' en smoorden in sijn' ass;
 
Moet dat rad noch eens om; broeijt Spagnen noch een' toelegh
190
Van Thiende-penningh-dwangh, en leght het maer de roe wegh
 
Tot dat het onvoorsiens sijn geesseling hervatt',
 
En drijv' ons tot den keur van Mutsaerd en van Rad,
 
Of van versworen trouw en van versaeckt gevoelen;
 
Sal sich dat heete bloed noch eens op 't onse koelen;
195
(God zij genadigher, en weer' den droeven dagh)
 
Dan is mijn will geen will; en, als heel Holland lagh,
 
En waer 't niet redelick dat Hofwijck over end stond;
 
Van nu af schrabb ick uijt wat in mijn Testament stond;
 
Als 't Vaderland vergaet zijn mijn' voor-sorghen uijt;
200
'Tis reden dat de vracht versincke met de schuijt.
 
Soo zijnt vier dreven dan, en altoos weer vier dreven,
 
Die 't Bosch verr en naer bij sijn prachtighst aensien geven.
 
Als ick soo spreken magh, van bijds viermael 't Voorhout,
 
Van verre 't hooge groen van 't Mast en Liesen Hout,
205
Breda vergeve mij en oock den Haegh dit roemen,
 
Hier derv ick 't Eickenloof bij 't Lindenblad wel noemen:
 
Daer sien ick niet als Mast, en Eick, en Elst en Berck;
 
Tot mijnent 't selve groen, en even 't selve werck.
 
Hier buijg ick voor Breda; mijn' Masten zijn haer' kind'ren:
210
'T heeft Frederick belieft sijn Houtgewasch te mind'ren,
 
Om 't mijne te versien: 't zijn Jofferen van 't Land,
 
Mijns Vaders Vaderland, die ick hebb voortgeplant:
 
'K segg Jofferen, noch eens: 'k mochts' ed'le wijfjes noemen;
 
Bredaesche Wijfjes, jae; maer die ick derve roemen
215
Op Hofwijck Haeghs gemaeckt te hebben en Hof-wijs:
 
Daer warren s' onder een als overgroeijend rijs:
 
Hier staen sij zedighlick en proncken daer sij stonden,
 
Does' eerst verhijlickten aen't Sand-schap mijner gronden:
 
Daer staens' int wild gerucht van kinders kind'ren; hier
220
Als Maegden, sonder meid of kinderen getier.
 
'K laet ijeder overslaen welck' zijn de liefste gasten,
 
Gevolgde of ongevolgd': ick derf't niet ondertasten;
 
Men krijghter sulck' en sulck', en houdt sich wel te vre'en,
 
Maer, heeft uw gast geen' sleep van aenhangh, soeckt'er geen.
225
Dit volckjen hebb ick t'huijs gehaelt, als kale wichten,
 
En vander jeughd gefockt en voor mij leeren swichten.
 
Neemt dat ick Rhee of Hind gerooft hebb uijt het wald,
 
En in mijn' wildbaen ruijm en lieffelick gestalt.
 
Soo ben ick altoos t' huijs, en altijd bij de Dieren,
230
Die t' harent mensch noch Beest, maer mij tot mijnent vieren.
 
Neemt dat ick uijt Brasil Tapouijers hebb' ontleent,
 
En blinde Heidenen met Christen melck gespeent:
 
'T is swart volck, maer dat swart is vell-diep, en van binnen
 
Maeck ickse mijns gelijck; dienstbaer in blancke sinnen:
235
Soo passens' op 't gemack van diese voedt en houdt.
 
Soo doen mijn' Bruijntjens oock, mijn Wijfjens uijt het woud:
 
Besiet hoe vriendelick sij mij staen en beluijmen:
 
Als seiden sij, Landsheer, geniet ons' groene pluijmen;
 
Is 't heet, wij keeren u 't beswaren van den dagh;+
240
Is't koud, wij decken u voor all dat nijpen magh,
 
En onse dienstbaerheid hanght aen geen' Jaer-getijden;
 
Daer dient 'er bij de Maend; wij konnen doen en lijden
 
Het rond jaer uijt en in met eenerleij gelaet
 
Wat Eicken, 'tstercke blad, nauw 's somers uijt en staet;
245
Ja, dese trouw munt uijt en spant haer fierste krachten
 
In't felste vande locht, in't langste vande nachten:
 
Maeckt staet op vrienden, die op voorspoed niet en gaen,
 
Maer inden tegenspoed als kop're muren staen.
 
Twee troppen tell ick hier die sulcken tale spreken,+
250
En kruijsweeghs over een mijn Bosch in vieren breken.
 
Soo most de deeling zijn; dat weet de minste Cock,
 
En all dat oijt ontsagh eens Hovemeesters stock.
 
Twee Schot'len eener Sopp op eene rij te schicken?
 
Daer soud' een' swanger Vrouw, jae berghen van verschricken:
255
Ten minsten slaet het een den hongers lust ter neer.
 
Soo fier is 't keel-gat self, soo speelt het oock den Heer:
 
Ick swijgh van andere, die oock haer weetjen weten,
 
En houden haer gebruijck soo kostelick als eten.
 
'K hebb dan op 't Cruijs gepast, gelijck 't de Dis-konst noemt:
260
En vraeght ghij of ick 's mij met reden hebb beroemt?
 
Lett op den overhoeck; ghij vindt hem naer den regel
 
In evenredigheid soo vierkant als een tegel:
 
Dat doet een eicken block, verstaet een perck van groen,+
 
Daer Eickjens Nutt, Vermaeck en Heerlickheid voldoen;
265
Hegh-houtje recht en kromm, dat om de seven jaren
 
Sijn' Meester leert hoe soet genieten is en sparen,
 
(Elck inde middelmaet en ten beseften tijd)
 
Hoe goet een Kleedsel is dat dient en niet en slijt,
 
Dat, zijnde, warm en koel, niet zijnde, warm kan maken.
270/1
Soo doen mijn Eickentjens; Ick laet het noorder guer
 
Sijn scherpste buijen toe, mijn groene dack en muer
 
Belett mij wederzijds het sweeten en het beven:
 
1 En inde leckernij van dit staegh-stervend leven
275
Hebb ick altoos getelt het dobbele geniet
 
Van ijet verheughelix op 't kantjen van 't verdriet;
 
Op 't kantjen sonder schroom; soo dat vast and're smaken
 
Het ghene mij genaeckt en niet en kan geraken.
 
'T zij goed' of quade sinn, ick voel mijn' voorspoed bet,
280
Als ijemands tegenspoed daer nevens werdt gesett.
 
2 Ick scheppe geen vermaeck in mijnes naesten lijden;
 
Maer, als hij 't lijden moet, soo kan ick mij verblijden
 
In dat ick 't niet en lij. Geeft mij een blockje land;
 
Een Eiland als een' vuijst, bezeet van allen kant;
285
Bezeet van sulcken diep, dat op het minste blasen,
 
Sijn' holle baren stouwt gelijck de groote Dwasen,
 
Die met bergh over bergh ten Hemel wilden gaen,
 
En grijpen naer de Sonn en treden op de Maen;
 
Geeft mij dat Eijland rijck van Beemden en van Koren,
290
Geeft mij een huijs daerin om weelde te bekoren,
 
Geeft mij Bosch om dat Huijs, en langs mijn steile strand
 
Off opgeworpen hout, of uijt de konst geplantt;
 
Siet mij daer wandelen vrij vanden brand van 't Zuijen,
 
Van Oost en Wester vlaegh en vande Noorder buijen;
295
Siet mij daer sorgeloos van d' een' en d' ander hoeck
 
Vertreden mijn gepeins, of oock een beter Boeck,
 
Eens wijsen mans gepeins, terwijl een' vloot van Zeilen,
 
Die storm en holle Zee den anderen toe keilen
 
Gedreight werdt gangh voor gangh met 's levens lesten krack
300
Op mijner Stranden klipp; denckt of ick mijn gemack
 
3 Afsteken sie als witt bij 't swart van die elende;
 
Denckt of ick mij rondom, als in mijn' roosen, wende;
 
Terwijl dat arme volck de handen van 't geschrobb
 
Van touw en takel zeer ten duijst'ren hemel op
305
Met kromme knijen streckt:4 denckt of 't mijn' lust verdobbelt
 
Dat ick soo veiligh sitt, en mijns gelijck soo tobbelt,
 
Soo dobbelt om sijn lijf. Soo gaet het allerweeghs,
 
Hoe dichter onlust is bij wellust, hoe meer deeghs.
 
En soo doet Vrouw Natuer, in vele van haer' wercken,
310
Het wederstrijdighe door 't strijdighe verstercken:
 
Soo werdt de kelder warm als 't ijs in 't water leit,
 
Soo werdt de kelder kout als 't Somer-veld verheidt:
 
Soo sitt ick in mijn' Kluijs, van Eicken, in mijn Kluijsje,
 
In mijn' gevonden hoeck, mijn ongevonden huijsje;
315
Hoe 't buijten bangher brandt, hoe koeler en min bangh,
 
Hoe 't buijten wilder waeijt, hoe louwer, inden drang
 
Van blaertjens die ick hoor rondom mij henen ruijschen,
 
Maer als de baren doen die op mijn' klippen bruijschen,
 
En doen mij minder leed dan of sij 't niet en de'en,
320
1 Om dat ick ongemack verneem en lijde's geen.
 
Wat scheelt het of mij dit een Bosjen of een Boss doet?
 
Wie leeft van overschot? De weide die den Oss voedt
 
Is voor hem all' de werl'd, en hondert merghen gras
 
En doet hem niet meer nuts dan oft'er niet en was;
325
En duijsend roeden Houts en sou mij niet meer strecken,
 
Dan minder, die mij hier verlustigen en decken.
 
Kost ijeder dat verstaen, wat waer de giericheid
 
In haer holl kaeck-gebeent een schoon gebitt geldt?
 
Noch werdt mijn' kleinicheid geboett met ander voordeel:
330
De mensch is altoos mensch; neempt rijp en onrijp oordeel,
 
Neemt sinnen oud of jongh; soo menigh als wij zijn
 
2 Veranderen geeft vreughd, en, niet verand'rens pijn.
 
Die vreughd is in mijn' macht, die pijne kan ick schouwen,
 
Soo haest mijn' keure mij will schijnen te berouwen;
335
3 Gelijck de siecke mann het eene Bedd verveelt,
 
Tot dat hij 't ander proeft, en dat het niet en scheelt
 
Van 't eerste sijn gemack. soo ruijl ick Berck voor Eicken,
 
En Elst voor Bercken-bosch. Beij kan ick soo bereicken,
 
Dat dit voor onder, dat voor opper-kleed verstreckt,
340
Dat ghen' als mantel, dit als Broeck en Wambas deckt.
 
De Bercken staen om mij als Toortsen, die in Kercken+
 
Niet half soo dienstigh staen en druijpen op de Sercken,
 
Blanck-stammigh is de Boom, gelijck 't wasch vande Bije
 
Sijn maker werdt onthaelt; noch is't veel dat ick 't sie;
345
Soo duijster is 't in 't groen, soo groen is't in den duijster;
 
Den duijster, daer ontrent de flickerigste luijster
 
Van Wolle-weverij, die t' huijs mijn' muren deckt,
 
Nau voor een schaduwe van somer-groente streckt.
 
Wat magh de sotte konst haer selven onderwinden?
350
1 Haer uijterste geweld is qualick werck van blinden
 
Bij 't minste Bercken-blad, den minsten Elsen-tack,
 
Mijn' muer-tapijten hier, mijn' sold'ring en mijn dack.
 
In dese wonderen bergh ick de soetigheden
 
Van mijn' gesnoepten tijd: hier spreeck ick met de reden,
355
Met mij, met d' eenigheid, met vrienden verr van mij,
 
Met eewen, goed of quaed, te komen, of verbij:
 
Maer 't is altoos geen ernst: ick hoord'er oock wel spreken:
 
Soo sich een vriend met mij in't groene komt versteken,
 
En op de prate-banck van zoden daer geplantt
360
Sijn' uertjens wagen will en helpense van kant.
 
Neemt een' gelijekeniss tot keers-licht van mijn' reden:
 
De Peerel-vischer duijckt tot dat hij gansch beneden
 
Den Bodem vande Cuyp die 't zilte Zee-natt houdt
 
Geluckelick betreedt en als sijn' acker bouwt.
365
Daer tast en grabbelt hij naer Oesters, die haer' schalen
 
En daer sij groot af gaen sijns lijfs gevaer betalen:
 
Maer 't is niet altoos prijs in sulcken Loterij;
 
De Nieten zijn te veel: noch is de vischer blij,
 
Als baet bij lasten komt, en d' een den ander' draghen.
370
Die in mijn' groene Meer met mij den brand der daghen,
 
Of booser weer ontsitt, is hier als op den grond
 
Van een' ontstelde Zee: de baren, boven rond,
 
Gaen als't den wind behaeght; beneden is't still water;
 
Daer soeck ick Peerelen, ick en mijn mede-prater;
375
Maer beter Peerelen dan daer den Indiaen
 
Sijn' adem om verkracht, en hanghts' ons Vrouw-volck aen;
 
Die kralen zijn maer kalck: bij d' onse niet te tellen,
 
Bij d' onse maer Aijuijn van schilferen en vellen,
 
Bij d' onse maer Schotsch goed. Ons' peerelen zijn puijck
380
Van deughd of wetenschapp; bei dingen van gebruijck;
 
Die soecken wij int still, in't groen diep mijner baren,
 
Mijn' Zee van bladeren, die wij wel hooren baren
 
En ruijschen over ons, maer die ons niet en deert.
 
Daer vischen wij somtijds ijet dat ons sticht of leert;
385
Daer mischen wij somtijds dat stichten kan of leeren;
 
1 Gedachten gaen als wind, en buijtelen en keeren,
 
En springen Oost uijt West, eer dat hij 't weet die denckt,
 
Eer dat hij met een oogh of met een oogh-scheel wenckt:
 
2 Soo sliptmen lichtelick van goed' in slechter sinnen,
390
Die dan uijt d' eene webb een' andere verspinnen,
 
En warren in een' knoop van soete vodderij.
 
Dat's dan een mis-slagh van verloren Visscherij,
 
Een' Schotsche Peerel, of een' Oester-schelp die holl is:
 
Soo komt het dat de mensch strax zedigh en strax doll is:
395
Jae, neemt van 'tstadighste; 't schijnt levend vleesch en bloed
 
En all de menschlickheid beweeght bij ebb en vloed:
 
Ernst will getempert zijn, jock wilder onder wesen:
 
Ick hebb het soo gesien, ick hebb het soo gelesen;
 
Wij zijn geen' Engelen: de Reden doet haer best,
400
Maer 't wispeltureloos en komt niet als op 't lest.
 
'K will uijt mijn' Bossjens niet; daer is noch wat te hooren.
 
Is't mogelick voorbij, het tuijt noch in mijn' ooren.
 
'K spreeck van geen' Nachtegael; die heeft'er oock sijn nest,
 
En maeckt'er meer geschals dan all' de vlugge rest:
405
'K spreeck van gevogelte met kostelicker Veeren,
 
Veel aerdiger gebeckt en in veel langer kleeren.
 
Voor allen noem ick een' VTRICIA voor all,
 
Ons' Swaen, of ons' Swaeninn, of hoemen s' heeten sal.
 
Die hebb ick hier gehoort, die dunckt mij noch te hooren,
410
Die hebb ick hier gesien de Nachtegalen stooren,
 
Gelijck de Morgenstond de fierste Sterren stoort,
 
En houdt alleen het Veld en vleidt sich met die moord,
 
En pronckt met dat gesagh. Aensienlixte der Vrouwen,
 
Aenhoorlixte daer toe; ick hebb't soo wel onthouwen
415
Wat dat ghij schoon geschals gemaeckt hebt in dit groen,
 
In dit still-wilde louw, dat ick't u noch hoor doen,
 
Noch voor de waerheid houw, dat van mijn' beste boomen
 
De beste naer uw' keel mijn Bosch in zijn gekomen,
 
Noch voor mirakel hou hoe 't mog'lick is geweest
420
Dat daer gelegert hebb' soo velerhande Beest
 
Als ghij d'er hebt gelockt; waer d' Olijfanten stonden,
 
Waer Dromedarisen en Kemels ruijmte vonden,
 
Waer d' Esel en de Bock, het Vercken en den Uijl,
 
Want, liegh ick van haer' komst soo valt d' historij vuijl,
425
Die haer' komst van eertijds op 't spel der Griecksche velen
 
De wereld heeft verthoont met min gewelds van kelen.
 
Maer ick verdien geloof van't Vercken en den Bock,
 
Van d' Esel en den Uijl, die uw gesangh betrock;
 
Daer hebb ick menighmael getuijgh af moeten wesen,
430
En schrick'er nu noch voor, en voel mijn haer geresen,
 
Als 't mij te voren komt, 't onlijdelick gehoor
 
1 Van Beesten Mensch-gelijck, dat's menschen sonder oor.
 
Sij staen mij in den wegh, sij wegen mij op 't herte,
 
En, zijn sij onvernoeght, drij vierendeel der smerte
435
Gevoel ick ruijm en suer: sij wenschen sich 't gat uijt,
 
Ick wensch haer daer geen' tang gekent werdt uijt een Luijt.
 
Men wenscht haer inde Hell; maer ick en ben soo fell niet;
 
Daer is een ander Hell, of die wat naer de Hell siet,
 
De boven-aerdsche Hell, de Hell van misverstand,
440
Van Kercken-scheuringhen, van twist in stadt en Land,
 
Van onminn tuschen Bloed en Swagerschap om erf-quaed,
 
Dat heden erf-goed heet; en all dat op den Kerf-staet
 
Van tweespalds vuijl bedrijf: daer voegense wel bij,
 
En 't scheel is wel gedeelt; Sij vrolick en ick blij:
445
Nu is 't geselschap goed, wij sonder haer gebleven,
 
Sij sonder ons gegaen in't soetste van haer leven,
 
In't eewigh misgeluijd van tweeklancks wreede snaer.
 
'T is onbezeffelick, 't is grouwelick, maer waer,
 
Daer zijns' aen't hooghste lot van haer' bevallickheden:
450
En, als men 't overslaet, het heeft deselve reden,
 
Goed mengelmoes van smaeck, van reuck, van Verw, van toon,
 
Dat is het uijterste van menschen-mog'lick schoon,
 
Te schouwen met een' haet die niet en is om soenen.
 
Wat seght ghij, * * * die van 't hoofd tot de schoenen
455
Verstand en reden zijt, die ick soo veel betrouw,
 
Dat ick, wat u mishaeght, voor onbevallick houw;
 
Dat ick toon toons genoot, en snaer op snaer gespannen
 
Mijn oor betrecken laet om datse 't uw vermannen;
 
Wat seght ghij vanden aerd van menschen die noch snaer,
460
Noch keel-werck meer en smaeckt dan of het houtskool waer;
 
Wat seght ghij van uw Luijt, uw' boogh en uw' Clauwieren,
 
Die uw' thien vingeren soo weten te bestieren,
 
Dat, waer ick meester van thien sinnen tot de vijf,
 
Sij roerden in mij om het mergh van Ziel en lijf;
465
Is 't walgelick gerecht, is't voedsel om vermuijlen?
 
Ghij schrickt van eighen lof met eighen lof te vuijlen:
 
Ghij weet het, maer uw deughd waer ondeughd en wat meer,
 
Soo sij maer scheen den prijs te weten van haer' eer.
 
Weet ghij 't dan ongeseght; Ick weet het en wil't seggen:
470
De reden moet hun selfs dwers inden weghe leggen,
 
Die d' evenredenheid van toonen, uw of mijn',
 
Of schuppen met vermaeck, of herbergen met pijn.
 
Want (tuschen ons alleen) wat schroom ick goed te vinden
 
Dat u bevallen kan? ick ben niet vandie blinden
475
Die 't niet en zijn als t' huijs: maer, nu ghij 't seght, is't waer,
 
Daer is, ten minsten, wat verdrag'hlicks in mijn snaer;
 
En d' een nakomeling of d' ander sal 't gestanden,
 
Somwijlen hebb ick ijets gebaert uijt hoofd of handen,
 
Dat tegens d' opspraeck moght: en daer weet Sion van,
480
En dien ick 't heiligh lied hebb na gebootst, Gods mann,
 
De man na 's Heeren hert; en, die wat nau kan keuren,
 
Sal mog'lick oordeelen dat sulck een slagh van neuren
 
Op sulcke woorden past; en, als ick 't seggen moght,
 
Dat geen bevallicker geweld en is bedocht
485
Om't sterck en 't lieffelick van 's Coninghs diep bewegen
 
Ten naesten bij te gaen en billijck nae te plegen.
 
Nu will ick uijt het Bosch; het stinckt'er naer mijn' mond
 
En die naer eighen roem, die noijt mond wel en stond.
 
Maer seggen blijft geseght; of't waerheid is, of loghen,
490
Of't witt is of geen Doel, die pijl is afgevlogen.
 
Heij! daer ick pijlen noem en magh ick noch niet wegh:
 
'K hebb noch meer wederwercks ten Noorden vanden wegh.
 
Geburen in 't Zuijd-west, beleefde Mann en vrouwen,
 
Leen-volger vanden naem die niet en sal verouwen,
495
Soo lang daer Hoonaerts zijn van ondeughd, die den lof
 
Uws Vaders machtigh zijn te scheiden uijt sijn stof:
 
Gebuer en soet gesinn, weest doenders en weest tuijghen;
 
Brenght pijl en koker toe, laet Spaensche Bogen buijgen,
 
En beter' Engelsche dan daer men heden siet
500
Dat Vader met naer Soon en Soon naer Vader schiet:
 
Ons lust geen Menschen-vleesch te priemen of te scheuren;
 
Ick wacht u voor een' Doel dien 't beter kan gebeuren
 
Dan Heilig Bastiaen, te lijden sonder pijn;
 
Als wijse lien, gequetst en niet geraeckt te zijn,
505
Veel' scheuten uijt te staen, en willense niet voelen:
 
Mijn Doel is als een Bergh, mijn Bergh is als een Doelen,+
 
Of een' de hand versaeckt', of mogelick de Boogh,
 
Of een' een tamme Pijl gelijck een Wild' ontvloogh,
 
Daer's borghe voor de schand; 't is hier meer konst te missen,
510
Dan elders op't vierkant van sess voet doels te gissen;
 
'T is altoos, penn of lapp, of witt, of emmers Bergh.
 
Denckt dat men u wat gelds in blinde loting vergh:
 
All treckt ghij veeltijds mis, 't is troostelick om hooren,
 
Dat die het sijne mist niet all en heeft verloren;
515
Een Doosjen is een Niet, een Spiegeltjen, een Spell,
 
Maer, als 't maer wat en is, all is 't geen Wat, 't is wel.
 
God selver neemt het soo: wij micken op sijn' Wetten,
 
En treffen nu en dan: maer, met het minst versetten,
 
Wild zijn de schoten, wild, en wijd van't Heiligh witt;
520
Maer hij, die voll Gerechts en voll Medoogens sitt,
 
Hoofd-richter van sijn mensch, sijn schepsel, duijdt den mis-schoot
 
Van een wel-meenend hert, als of het wel en wiss schoot.
 
1 Hoe komt de mensch soo wijs, of liever hoe soo geck,
 
Hoe spant hij sulcken oogh, soo vinnigh, in't gebreck
525
Van sijns gelijcken vat:2 will die geen' mis-slagh dulden,
 
Die dag'lix seggen moet, vergeeft ons onse schulden?
 
3 'T is wonder, een blind man die stadigh valt of dwaelt,
 
Is d' eerste die sijn' Broer, sijn blinden Broer, behaelt.
 
Is 't speeltjen op sijn hoogst. en zijn wij moe geschoten?
530
O neen, 't is op sijn laegst: mijn' lieve Schutt-genoten,
 
Siet steiler inde locht; wij hebben schooner werck.
 
Daer staet'er een in spijt van 't haentje vande Kerck,
 
Ten einde van een' steng, en drilt als of hij leefde
 
En sijn gevaer verstond en voor ons' pijlen beefde:
535
Hij schreewde, waer hij niet een Papegaeij van hout,
 
En waer veel liever in een' warme koij gekrouwt,
 
Dan dus van onderen gepeutert in sijn' veeren:
 
Hem moeten wij te lijf, die 't niet en kan magh 't leeren;
 
De Kempen konnen 't wel en all de Meijerij;
540
Ten minsten is het geen' verboden weijerij:
 
De wett seght, veer met veer; wij nemen't niet soo teertjens,
 
Het komt ten naesten bij, 't is hout met hout, en veertjens.
 
Daer light hij: wat een' vreughd! wat kan daer tegen op?
 
Daer 's een onnoosel beest geresen tot den topp,
545
En uijt den topp gelicht: zijn't niet ons' oude perten?
 
4 'T hoogh doet ons seer in't oogh: strax trecken wij't ter herten,
 
En wenschen't naer om laegh: rijst ijemand in geluck
 
Van eeren? halsenwerck, 't is ijeder een sijn stuck,
 
Ten minsten met fenijn van nijdighe gedachten
550
Te schieten naer sijn vlagg, en op sijn' vall te wachten;
 
5 Als of't ons beter ging in ijemands minder wel:
 
En, als men't seggen magh, daer springht'er uijt haer vell
 
Van vreughden, als een valt die haer, wat hoogh verheven,
 
Een' nijd-bleijn in haer oogh onschuldigh hebb' gegeven:
555
En laet ons op den wegh sien struijck'len bij gevall
 
Die't niet verdient en heeft, wij lacchen om den vall.
 
Hoe d' ongerechtigheid haer selfs weet te bekeuren!
 
Wij grimmen om dien lacch als 't ons komt te gebeuren.
 
Bekeur ick dan 't gelacch van onse wilde vreughd
560
Van ons getuijmelt beest? ô neen, ick prijs de deughd
 
Des Schutters dien sijn pijl, sijn' pees, sijn' boogh, sijn' ooghen,
 
Sijn' taeije Zenuwen voor die reis niet bedrogen.
 
Meer sal ick 't prijsen, meer, als 't noch en noch een' mael,
 
En noch een' mael geschiet: nu hang ick't inde schael,
565
Of 't heele konst of half, of't half geluck of heel is.
 
1 Ick tast aen dese stropp, om dat 't mijn' eigen keel is
 
Die ick 'er met benauw: wie ghij mij kent of niet,
 
Mistrouwt het weinighe dat m' aen mij hoort of siet;
 
'K hebb wel een Papegaeij een' vleugel af geschoren
570
Met een bevallijck woord: (of sulcken slagh van ooren
 
Vernam het dien't beviel.) och armen! maer 't is mis,
 
Soo 't mij te voller eer oijt toegerekent is:
 
'T gevall heeft mé gedaen; en die 't mij noch eens verghde,
 
En noch eens, en noch eens, souw sien hoe ick mij berghde,
575
En in mijn selven doock, daer 't holl is, als een vat
 
Dat van een klopjen bomt, en laedt noch droogh noch natt.
 
'T en is geen achterklapp; ick segh 't voor Sonn en Sterren;
 
Wanneer ick in't gedoen der menschen kom te werren,
 
2 'K sie menigh averechts vooroordeel op het pad:
580
'K sie groot geluck betracht, en even op gevatt
 
Of 't groote wijsheid waer; 'k sie uijtkomste van saken,
 
Of s' uijt den Hemel viel en stortte door de daken:
 
'K sie de geluckighe, daer 't soo op Solder leeckt,
 
Voor d' allerkloeckste gaen, daer niet aen en gebreeckt:
585
En God weet hoe 't 'er staet, en of sij niet en dachten,
 
Sij waren aende Caep als sij 't voor Java brachten.
 
Wel toch! tot Java toe? eij siet, hoe vlieght de wind
 
Van menschen-mijmeringh. hoe vind ick my versint!
 
Ick maeck den Wijsen mann, den Doctor en den Leeraer,
590
Oud Schoolkind, maer, och Heer, in 't voorste van mijn leer-jaer;
 
Ick sie suer buijtens tijds, 't is aengenaem en fraeij;
 
'K stoof soute saucen tot een houte Papegaeij.
 
Nu, Buer-volck, voor de moeijt vand' onlust, weest te vreden
 
Een treedjen min of meer mijn Berg-werck op te treden:
595
Ghij zijt in't vlack voldaen, de niewicheid van't hoogh
 
Sal uw' vermoeijden voet ontmoeijen door uw oogh.
 
Mijn noem ick't sonder roem, of met roem, een van beiden;
 
Sijn' afkomst is bekent en van mij niet te scheiden,
 
(Sijn' opkomst seid' ick best) ten kortsten uijtgeseit,
600
'T en is geen Bergh van weeld', maer van Barmherticheid:
 
Erbarmt u van't verhael: Ick most barmhertigh wesen
 
En komense te hulp, die met haer quijnend wesen
 
Met eenen voet in't graf (soo staen sij trouwens noch,
 
Mijn' Eicken) riepen, moord, van't schadelick bedrogh
605
Dat haer, op hoop van winst, uijt Eickens waerde gronden
 
In't sand bracht, daerse nu soo stierven als sij stonden;
 
In 't Rood Sand, soo ick meen, de Turf-asch vande Hell,
 
Die noch brandt nae haer dood, en is als Koôl, soo fell.
 
Soo stonden Boom voor Boom, als ick, op heete kolen;
610
En aen haer' kruijnen bleêck het roosten van haer' solen:
 
'Tfenijn diend' onder uijt: 't en diende niet; het most:
 
Wie kond'er tegenstaen? de Reden zeid't, en Post;
 
Post, die de reden heeft veel meer roems doen bereijcken,
 
In 't stellen van soo veel Pilaren schier als eicken,
615
Dan hem van Hofwijck komt, sijn vormsel niettemin,
 
Gevroevrouwt door sijn Penn, met dat het uijt den sinn,
 
Den reden-rijcken sinn van CAMPEN wierdt geboren,
 
Van Campen, dien die eer voor eewigh toe sal hooren
 
Van 't blinde Nederlands mis-bouwende gesicht
620
De vuijle Gotsche schell te hebben afgelicht.
 
Sijn' Reden seid' het mé: 't vergift most uijt der aerden;
 
De mijne seidt'er bij: flux waghens en flux paerden,
 
Bij dusenden, niet min, die mij van dat geweld
 
Ontlasten voor mijn' rust, voor mijn' lust en mijn geld.
625
Nu was de Hell berooft en all' de boosheid boven:
 
Waer henen met het vuijl? het hadd ons overstoven
 
En weer op niews verra'en, 't en waer ick 't meester was.
 
Mijn' bueren vraegden wel naer Sand, maer naer geen' Ass.
 
Soo keerde Nood in Deughd: 'k most bergen wat ick roeijde:
630
Dat bergen wierd een Bergh die tot des' hooghde groeijde.+
 
Wild most hij daer niet zijn: eerst wierd hij onder tamm,
 
Met dat ick hem besnoeijde en hier gaf en daer nam;
 
Flux wierd hij klocke-rond, gelijck 't spoor van een' passer.
 
Bewaren is meer konst dan krijgen is: hij wass'er,
635
Hij most behouden zijn. Ick vong hem in dit nett,
 
In dese groene Muts; die werdt hem opgesett,
 
Als gaende nu te bedd om slapers-wijz te dienen,
 
Met grass en bloemekens. nu geef ick het in tienen,
 
Dit raedzel, wie het zij, die 't van mij niet en weet,
640
Hoe 't innerst ingewand van desen Schoon-schijn heet.
 
Van buijten staet hij groen en soeckt mij te believen
 
Met kruijdjens velerhand gespeckt met Matelieven;
 
Van binnen is hij ross, verrader-lijck; of rood
 
Van schaemte:1 Lett daer op, ghij die een' swacke boot
645
Door 's Werelds baren voert: daer moeten sich, niet Bergen,+
 
Maer menschen als mijn Bergh, die binnen alles bergen
 
Wat boos en on-recht heet, van buijten in een' schijn
 
Die haer meer Engelen dan Menschen maeckt te zijn.
 
Schrickt oock wat voor rood sand, ghij Groene-wambas-kalven,
650
Die u heel meesters houdt en niet en weet ten halven:
 
De Bergjens die ghij vleidt zijn blanck en groen om't seerst,
 
En 't lacchter u all toe, dewijl ghij op uw teerst
 
Tot op den Bodem toe gras-boter meent te vinden;
 
Maer 't is 'er sorgelick te treden voor de blinden:
655
Gesuijckert is de korst, de Taerte menighmael
 
Van Gall of Aloë, en't vriendelick onthael
 
Van't meissje werdt rood sand; Als de beloften uijt zijn
 
En 't Bruijlofts bedd verkroockt: dan moet ghij haer te buijt zijn,
 
En klagen, sonder hulp, dat u een vriend'lick vell
660
Gevoert heeft (ick en weet niet heeters) inde Hell.
 
Doet oock u selfs bescheid, Moer Evas echte kind'ren,
 
Stall-lichtjens voor de Mans, ick will u niet verhind'ren
 
Uw weer-woord uijt te slaen: het deckt oock wel rood sand
 
Dat ghij tot onsent licht soudt nemen voor goed Land:
665
Die lieffelicke korst van buijgen en van strijcken,
 
Van sterven lid voor lid, uer voor uer te beswijcken,
 
Berght veeltijds (lett, veeltijds) soo wonderlicken aerd
 
Dat ghij het beter wist, gescheiden, als gepaert.
 
Dus ben ick Heer in't groen van Roodenberg gewerden.
670
Dat was te trotsen Van, om soo slecht uijt te herden.
 
Daer most wat aensiens op, soo dat mijn niew besitt
 
Ten minsten wierd vereert met Kijckers Wat is dit?
 
Dat luckte wiss en wel;1 'k vermoeijde Land en luijden
 
Met vragen, kijck, kijck, kijck, wat heeft dit te beduijden?
675
Wat werpt de Zee all op, wat of dit werden sal?
 
En 't vraghen werde meest voldaen met, Nietmet all:
 
Maer met een Nietmetall, dat Antwoord moght verstrecken,
 
Daer een's Neuswijsigheid tot vragens toe mocht recken,
 
Wat 's Menschen Neus beduijdt in't schoonste van sijn hoofd,
680
En wat Mans tepelen, en vrouwen kinn geklooft,
 
Wat puttjens in haer wang, wat Kuijten aen ons' beenen,
 
En, als men't nauwer nam, wat nagelen aen teenen?
 
Men antwoordt, Nietmetall; en 't is niet mis geseit;
 
Maer, sien wij scherper toe, 't en is maer half bescheid.
685
Daer is een Nietmetall dat noodigh werdt gepresen,
 
Om dat het noodigh is, en noodigh moet het wesen,
 
Om dat het God beval te wesen dat het is;
 
Dat noodigh is 't cieraet van't schepsel; en gewiss
 
Gods Hand-meid voeght allom het Goed en 't cierlick tsamen.
690
Nature past daer op, wij weten't als ons' namen;
 
En daerom voeght het ons een voeghlick Nietmetall
 
Te dulden, hoe het zij, bij konst of bij gevall.
 
Bij konst of bij gevall, naer 't ijemand lust te doopen,+
 
Daer is wat cierlickheids mijn Berghjen op gekropen,
695
Wat tuijtighs sonder dienst, wat aensiens sonder Nutt:
 
De groene muts was ijet voor 't hoofd en sijn beschutt,
 
Maer 't pluijsken moster op, of 't was geen' Muts bij Mutsen
 
Van aensien aen te sien. Soo raeckten ick aen't klutsen,
 
Aen't klampen stijl aen stijl, en deêl aen wederdeêl,
700
Die ick eendrachtig bond aen een' verborgen steel;
 
Gelijck een rugge-been met ribben of met graten
 
Vleesch of visch t' samenhoudt en niet en kan verlaten,
 
Dan als sij beij vergaen. Dat maecksel scheen geplant;
 
Maer 't hongh aen't rugge-been; en woegh niet op het sand:
705
Daer most ick in versien; men had mij sunst verwesen
 
Als die noijt Heiligh blad in Griecksch en hadd gelesen.+
 
Doe 't uijt den koker quam van steigerings besleur,
 
Verscheen daer, wat? een Spell, een' Naeld, of sulck'en leur,
 
1 En stack als naeld of spell in d' ooren en in d' oogen:
710
Ind' oogen, daermen't sagh, in d' ooren daer het Loghen
 
Of waerheid overdroeg, soo 't was of niet en was.
 
Wat raed? 't was aenden wegh; daer 't altoos voll gebass
 
Van stoute keffers is; die dat niet kan verdouwen
 
Moet naer Egijpten toe en in de Sand-zee bouwen.
715
Maer honden werden mack van Vreemden veel te sien:
 
2 Soo werd de Vreemdigheid onvreemd voor sulcke lien:
 
Soo wierd mijn opspraeck gunst, soo temden sich de sotten:
 
Eerst hiet ick Schots alleen, doe wierden wij all Schotten,
 
En saghen 't Schotsche werck voor wat gedooghlicks aen;
720
3 De slechtste van gewoont, de wijste door vermaen
 
Van haer geheugheniss; daer s' in geschreven vonden
 
Hoe sulcke Bakens noch Oud Roomen niet mis-stonden,
 
Noch 't niewe niet mis-staen, en wat oud Roomen dé,
 
Om sulcke wonderen te schepen over Zee,
725
En wat niew Roomen doet, en wat het derft verteeren,
 
Om sulcke wonderen weer gaen en staen te leeren.
 
Vijf Duijsend ponden steens, en dat twee hondert mael,
 
Moet daer bewoghen zijn en hangen inde Schael,
 
En staen weer op sijn lijf, en konnen noch eens vallen:
730
En all om (als ick seij) een cierlick Niet-met-allen,
 
Een' statigh' ijdelheid, of, soo 't wat beter is,
 
Tot 's Stichters sterfflicke, maer doch, gedachteniss.
 
Hadd ick't daer oock gemunt? Ick kan't niet heel ontkennen
 
Mijn Maecksel was van hout; maer, na de jaren rennen,
735
En mijne zijn gerent naer 't einde vande baen,
 
Mij docht een houten bouw kost lang na mij bestaen;
 
1 En, of hij 't niet en kost, sij konden't hem wel leeren,
 
Die na mij souden zijn, en sijn' verrotting weeren
 
Met sorgh van onderhoud, dat nam ick voor geen' schand:
740
Soo, seid ick, leeft het all dat water voedt of land:
 
Des menschen leven self bestaet maer bij het lappen
 
Van dagelix nieu aes: en altoos salmen tappen
 
Uijt Heidelbergs voll vat en van den selven wijn,
 
Soo lang daer vullers en hervullers sullen zijn.
745
Dus rekend' ick alleen, en sonder Waerd te hooren,
 
En menschen stonden 't toe: maer 't quam mij niew te voren
 
Dat uijt den Hemel quam; als of't een' stemme waer,
 
Die seij, mans-maeckseltje, staet af, en gaet van daer.
 
Gods seggen en Gods doen gaen t' samen; als de winden
750
Haer' dreighen en haer' drift, haer snuijven en haer slinden:
 
Gods schicken is Gods doen, en 't is niet eer gedacht
 
(Ick spreeck het menschelick tot menschen) als volbracht.
 
Gods woord quam en Gods wind, met ongehoorder buijen,
 
Dan off heel Noorden wouw verhuijsen naer heel Zuijen,
755
Gods woord ontstack de locht met sulcken vier op vier,
 
Dat avond middagh wierd, en alle dingh papier,
 
En all aenstekelick wat Donder kon bereicken,
 
Of Blixem, Donders-kind: om verr gingh Yp en Eicken,
 
Aen brand Gewasch en Bergh:2 en doe 't aen Bergen gingh,
760
Scheen 't niet onredelick dat ick mijn deel ontfing.
 
Mijn' Naelde kreegh mijn deel, mijn' Bergh en kon't niet deeren;
 
Dat heeft het Aerdrijck voor, vier kan het niet verteeren,
 
Gods laeste Vier alleen sal 't brenghen daer het was,
 
Waerachtelick tot niet, waerschijnelick tot glas.
765
Het houte maecksel sprongh als lammeren in 't wilde,+
 
Als, doe d' Egijptenaer Gods Heir-kracht volghen wilde,
 
Den heuvel stond en sprong: mijn Mast was maer een ried;
 
Hij knapte daer hij 't moet gelooven die het siet,
 
En daer die 't niet en sagh souw schricken te gelooven;
770
Uijt slipte penn en gat; het onderste quam boven,
 
Het bovenste te grond: de Naem-knoop, verr gesien,
 
Lagh droeffelick gevelt, SVSANN en CONSTANTIN:
 
Maer beij noch onverdeelt, gelijck sij moeten blijven;
 
Haer' zielen, meen ick nu, gelijck wel eer haer lijven.
775
In't storten vande Naeld heeft ijemand daer ontrent
 
Een' swaren sucht gehoort en naderhand bekent;
 
Gevallen sprack sij noch, want sij viel ongebroken,
 
En, is 't gelooffelick, dus heeft het hout gesproken:
 
‘Hier legg ick: feller weer dan Sonn oijt sagh of Maen
780
‘Heeft Boomen uijt der aerd' en mij ter aerd' geslagen:
 
‘Ick was maer menschen-werck,1 most ick het wederstaen?
 
‘Gods stijfte Schepselen en hebben't niet verdragen.
 
Dat komt'er af, van 't zeil te voeren inden topp;
 
De Hooghmoed gaet niet voor, of neerlagh volght'er op:
785
Ick nam die less te baet,2 en, of mij vrienden tergden
 
En weer een' tweede Spits in plaets van d' eerste vergden,
 
3 Ick swichte voorden slagh geslagen met Gods hand,
 
Die die plaets niet en gunde aen 't gheen ick hadd geplantt:
 
Ick kroôp in 't ongeluck, en leerde mij bedaren,
790
4 En koos de Lull voor 't zeil, om niet meer soo te varen:
 
Soo wierd het ongeval maer omgevall, niet scha,
 
5 Scha-baet; dat's voor, verlies, en wijsheid achter na.
 
Daer staet een staeltjen af in plaets van d' eerste delen;+
 
De voet staet soo hij stond; 't scheel is in d' opper-deelen;
795
Die gaen ter halver hooghd, meer stevigh en min eng:
 
Matroos sal seggen, 't is een doorgeschoten steng:
 
Een ijeder sal't op niews herdoopen naer sijn oordeel,
 
Des wijsten Doopers vond aenvaerd ick tot mijn voordeel,
 
En hij sal Peter zijn van't niewe houten kind,
800
Die inden vrolixten den nutsten toenaem vindt.
 
Want vrucht en vreughd is't witt dat ick hier schick te raken.
 
De Vreughd is tastelick: gaet op, ghij sultse smaken:
 
Een Baken stond hier eerst tot inden Haegh gesien,
 
Tot inde Duijnen toe, tot inde Zee mischien:
805
Maer die aen 't Baken stond en sagh maer pas de weiden
 
Die Voorburg en den Haegh weerzijds de scheijing scheiden;
 
De reste was geboomt, dat door mijn eighen schuld
 
Den schoonsten hoeck gesichts met blad'ren heeft vervult:
 
En 't gingh met Hofwijck toe als met de stadt der Steden,
810
Mijn ongesien Parijs; die sich een Geck met reden,
 
Beklaeghde niet te sien door d' all te dicke wolck
 
Van Huijsen over hoop en 't woelen van haer volck.
 
Blind had ick mij geplantt, en, wild' ick mij ontblinden,
 
Ick most een' hooger' topp dan all' mijn' toppen vinden,
815
Die nu gevonden is: thien trappen en thien meer
 
Ontbinden mijn gesicht, waer dat ick 't heenen keer:
 
Ick over-topp mijn self, en Hollands beste deelen,
 
Die veel en veel gesien geen' oogen en vervelen,
 
En all dat Delfland heet van Rhijn en Schie tot Maes,
820
Tot in het Noorder Silt sijn' golven, ben ick baes.
 
Dat heet ick oversien. Haer' Graven en haer' Staten,
 
Die nu besitters zijn, en die 't wel eer besaten,
 
En waren noijt meer Baes: sij kosten haer besitt
 
Niet meer als oversien, niet meer als daer ick sitt.
825
Noch ben ick het wat meer: sij saghen 't door de wolcken
 
Van haer' bekommeringh voor Steden en voor Volcken:
 
Ick sien het sorgeloos en op sijn Hofwijcks aen,
 
En laet Gods weer en wind Gods acker over gaen:
 
Ick vaer als reiser mé, de Stierluij moeten waken:
830
Sij woelen onder een in sacken en in saken;
 
Ick sie van boven neer, als uijt de tweede lucht,
 
Daer geen gevoel en is van ondermaensch gerucht.
 
Dus verre gaet mijn' vreughd: de vrucht van dese plancken,
 
Daer hebb ick 't ongevall noch ruijmer voor te dancken:
835
De reden is soo klaer als middaghs Sonne-Schijn,
 
Dat verr sien beter is als verr gesien te zijn.
 
Voorsichticheid siet verr, en merghen is haer huijden;
 
Daer d' onvoorsichtighe zijn als bijsiende luijden,
 
Min siende dan gesien: en 't is der wijsen lot
840
Onsichtbaer verr te sien; waerom?1 want soo doet God,
 
Dien niemand noijt en sagh, en die d' aenstaende stonden
 
Soo tegenwoordigh siet als ofse voor hem stonden,
 
En dat geschieden sal, als waer het nu geschiet.
 
Bij die verrsichticheid en stell ick 's menschen niet;
845
Maer 's menschen last is, Gods volmaecktheid naer te trachten,+
 
En die se meer betracht is minder te verachten
 
Dan diese meest versuijmt: laest sagh mij alle mann,
 
Nu sien ick met gemack die mij niet sien en kan.
 
Is 't hoogh genoegh gepocht, is 't Less genoegh gesogen
850
Uijt ongesienen bouw? neen, 't is in mijn vermogen
 
Meer wijsheids uijt de planck te trecken dan ick docht.
 
Hier staen wij vander aerd gestegen inde Locht:
 
Lett, vrienden, die met mij tot deser hooghd geklommen
 
Van boven neder siet; hoe is't'er toe gekommen,
855
Waer zijn wij door geschroeft?2 langs steile trappen heen,
 
Door engd' en ongemack met suchten en gesteên;
 
Dat heeft het klimmen in,3 daer moet hij staet op maken,
 
Die van beneden op aen't uijtsien meent te raken,
 
Aen't aensien eigentlick: Den tragen beurt het niet,
860
Die met den arm in't kruijs staet opwaerts aen en siet.
 
Daer staet wat sweetens toe. en woelen hoort bij wenschen,
 
En bij gewill geweld: maer daer bij zijn wij menschen,
 
En konnen niet als gaen; het vliegen is quaed spel
 
En met den hals betaelt: dat weet de Schipper wel;
865
Die besight hand en voet, sijn menschelick vertrouwen,
 
En klautert in de Marsch bij takels en bij touwen.
 
Bij trappen zijn wij hier geklautert, en dat's recht:
 
Wel hem die sijn bedrijf bij trappen op verrecht,
 
Bij soete trappen, bij niet all te wijde schreden,
870
En staeckt, all inde marsch, sijn steigeren met reden,
 
Niet aende Vlagge-spill,1 daer 't hoofd draeijt eermen't weet,
 
En daer niet ijeder een sijn' moeijte wel besteedt.
 
2 Half weghen is soo veil, dat, konden wij 't bezeffen,
 
Wij souden 't eens soo lief als 't Papegaeijken treffen
875
Ten einde vande Steng: 'k beroep mij op de pijn
 
Van die van all te hoogh te leegh gevallen zijn.
 
Het Bosch is uijt gesuft: God zij gedanckt, seght, Leser;
 
De Schrijver seght het oock. daer hoeft wel een Geneser
 
Voor uw oogh en mijn' hand; soo zijn sij beij gefoolt.
880
Heeft ijemand oijt soo lang in sulcken woud gedoolt?
 
Maer 't is de Naeld haer schuld, haer maken en haer breken,
 
En ick hebb vande Naeld ten draed toe willen spreken:
 
Naer mij soud 't niemand doen: nu hebb ick't soo gedaen,
 
Dat ick naer mij gehoort sal werden en verstaen.
885
En dit's aen 't Huijs ten Deil; wie lust 'er mé naer Leiden?
 
Komt, Kijcker, Mann of Vrouw, ick gae u binnen leiden.
 
Tot noch toe treden wij in 't Voorburght van 't groot Hof,
 
In 't Neer-hof van 't Casteel; daer volght wel ander stof.
 
Is 't uijt de maet gestoft? beveelt mij niet te swijgen;
890
Schoon op-doen heeft veel in; 't is om u voort te krijgen.
 
Waer zijn wij? tuschen Bosch en Bogaerd. staet wat still;+
 
Dit's oock mijn eigendomm, ick doed'er wat ick will;
 
En wat ick hebb gewilt en sal u niet vervelen,
 
En wat ick wilde, zijn twee wanden van Abeelen,
895
Die nu ten Hemel gaen, en proncken met haer' kruijn
 
(Denckt aen mijn' hondert jaer) tot in het Noorder duijn.
 
Wel voeght haer dat gepronck; sij moghen sich beroemen
 
Voor Schutters van Geboomt, van Kruijden en van Bloemen;
 
En sood'er een' van all ten einde levens kom'
900
Daer sij ten scherme staen, 't is maer van ouderdomm.
 
Aen haer en sietmen's geen; en 't magh haer wedervaren
 
Dat een den loover-drill van haer' ongroene bla'ren
 
Tot minder waerde duij': maer dat 's 't haer van haer hoofd,
 
En dat's daer noijt wijs mann een mann sijn' eer om looft.
905
'T grijs heet de Kerckhof-blomm; maer 't heet soo tegens reden;
 
'T is 't merck van rijpigheid van Sinnen en van Zeden.
 
Gaet bij d' Abeelen op, tot daer sij spitser zijn,
 
Daer is noch krack, noch kreuck, noch schaduwe, noch schijn
 
Van buijgen voor geweld van't vinnighe Zuijd-westen,
910
Of van 't verdelghend Noord met all sijn' Boomgaerd-pesten.
 
Abeeltjens, oud grijs volck, oud krijghsvolck, seid' ick recht;
 
Ghij hebt voor ons gestaen in't heetste van't gevecht,
 
Dat 's 't koudste vanden strijd; en Appelen en Peeren,
 
Of met uw' wapenen gedeckt, of met uw' kleeren:
915
Wel heeft den Hemel u gerechtelick geloont,
 
En inden ouderdomm met stijve jeughd gekroont:
 
Heel Voorburgh heeft met mij te deelen in't bedancken,
 
Als 't op uw' stammen siet en als 't siet op uw' rancken:
 
Het siet u niet alleen voor Voorburghs voorburg aen;
920
Maer voor de cierlickheid daer 't schier om werdt begaen:
 
Dat weet de Vreemdeling, de wandelaer van buijten,
 
Dien sulck'en Galerij doet gissen en besluijten
 
Wat van uw binnen is, daer 't buijten staet en lacht,
 
Met sulcke'n trotsen vreughd, met sulcke'n soeten pracht.
925
Danckt mij toe, Vreemdelingh, die, t' uwer gunst genegen,
 
Noch schooner hebb gemaeckt den schoonsten wegh der weghen:
 
'T is maer half prijsens waerd, sich selven te versien;
 
Heel is hij 't, die betracht dat voor 't gemeene dien'.
 
Is 't voorbeeld nutt en goed; volght, Boeren, en volght buren,
930
Wij sullen Honslaerdijck verbijsteren en Buren,
 
En, diese t' samen will besoecken, heeft voortaen
 
Geen' straten als de Straet naer Voorburgh te begaen.
 
Aensienelicke straet van Stads-gelijcke Huijsen,
 
Is't dat ick Hofwijck magh van lid tot lid ontpluijsen,
935
Gunt mij den eigendomm van't eerst in uw getal,
 
En lijdt dat ick het noem mijn Tuijn-huijs en mijn' Stall.
 
Mijn Kruijdhof hoort'er toe, en, hebb ick wel gekosen,+
 
Het is mijn Persen-perck, mijn Queek van Abricosen:
 
Een' houten warme doos, met plancken wel bestaeckt,
940
Die Confituren berght aen't Sonne-vier gemaeckt.
 
1 'T waer veiler niet gemelt, soo dicht aen twee drij weghen:
 
Maer, daer de Heiningh klapt, hadd ick vergeefs geswegen.
 
Nacht-pluckers, weest mijn' moeijt genadigh en mijn' kost:
 
Hadd ick u hier ontsien, 'twerck waer noch onbegost.
945
Ontsiet u voor den lust van weinigh' soete beten
 
Voor Dieven uijt te gaen, of 't in uw hert te heeten.
 
Ghij lett op d' eerste meest, ick op de tweede straff,
 
En, krijght ghij d' ander toe, soo denckt, dat komt'er af;
 
Wij hadden wijsselick na Groot-moer om gekeken,
950
En aen verboden vrucht noch hand noch mond gesteken.
 
Maer 't is om niet gepreeckt, de boosheid is in't bloed;
 
Verbiet het quaed te doen, 't is daerom dat men't doet,
 
En dreigen werdt bevell: Ick magh'er niet om pruijlen;
 
Staet bouwen aenden wegh ter keur van alle muijlen,
955
En aller tonghen schimp,2 die aen de weghen plantt
 
En komt niet minders toe van allerhanden tand.
 
Nu, Wandelaer, komt in; 't sal 't Hof van Hofwijck gelden:
 
Versiet u van geduld; ick sal het minste melden,
 
En swijgen niet van't meest: daer moet de Kijcker aen;
960
Daer werdt noijt planter moed' op eigen grond gegaen,
 
Van eighen grond gepraett, van eigen grond geprevelt;
 
Als't regent dat het plast, soo dunckt hem dat het nevelt,
 
Als 't nevelt, is 't soet weer, als 't stormt, en is't maer koel,
 
En, dien die lust vervoert, en weet van geen gevoel.
965
Voor d' eerste quellingh, hoort drij woorden, eens voor allen;
 
'T waer meerder quelling staegh op't selve platt te vallen;
 
En staegh te seggen, staegh te hooren, voor of na,
 
Dit's dus in't Oost geschickt, in't West de wederga.
 
3 Daer is een middel-lijn, die Hofwijck scheidt in deelen,
970
Daer van de slincker van de rechter niet en schelen:
 
Een' Oost' een' Wester poort, een' Oost' een' Westerlaen,
 
Een Eiland Oost, een West, in beij gelijcke pa'en;
 
Een Boomgaerd midden in, een Pleijn, een Huijs een Vijver,
 
Ten Zuijden op de Vliet een open Tijd-verdrijver.+
975
Dit t' samen (kost het zijn) in't Goud-gewicht geleght,
 
Soo stond de Tong in't huijs, en beij de Schalen recht.
 
Wie die verdeeling laeckt, veracht voor eerst sijn selven,
 
1 En 't schoonste dat God schiep. Eer ick bestond te delven,
 
Nam ick des Wijsen less tot richtsnoer van mijn doen;
980
'K besagh mijn selven. meer heeft niemand niet van doen.
 
Twee Vensters voor 't Gesicht, twee voor den Reuck, twee Ooren,
 
Twee Schouderen in't kruijs, twee Heupen daer sij hooren,
 
Een' Dije van wederzijds, een' Knie, een Been, een Voet;
 
Is, seid' ick, dat Gods werck, soo is't volkomen goed,
985
En, waer ick henen sagh, ick wist geen wett te soecken
 
Die bij dees' gelden mocht: wegh, riep ick, scheeve hoecken,
 
En oneenparicheid, en ongeregelt scheel,
 
Dat niemand en vermaeckt, dan die sijn' Neus, sijn' Keel,
 
Sijn' Mond, sijn' Kin, sijn' Buijck, sijn alle dingh, kan lijden
990
Verr vande Middel-lijn slim uijt gestelt ter zijden.
 
En, als ick oversloegh waer sulcken stell op trock,
 
Soo viel ick op 't on-eens van een' Japonschen Rock,
 
Op 't onbegrijpelick vandie verwerdde plecken,
 
Die 't kleedsel voor cieraet en mij voor onlust strecken.
995
En, als ick bij gevall door sulcke paden trad,
 
Soo docht mij, 't was om 't jock gedobbelt of om't wat,
 
Waer dese Boom sou staen, waer die steegh sou belenden;
 
Ick wierd'er koortsigh af, en waer ick quam te wenden,
 
Daer draeijde mij het hoofd, gelijck des planters dé
1000
Die alles onverhoeds gedraeijt hadd uijt sijn' sté.
 
Verlappers van oud werck kost ick genadigh dulden:
 
Maer Snijders van niew' stof en sagh ick niet t' ontschulden.
 
Mijn Laken was geheel, en ick een schele geck,
 
Soo ick 't versnipperde met een versuft besteck.
1005
Recht-zijdigh ongemack en vond ick niet prijs-waerdigh;
 
Maer, waer het moghelick, 't gemackelick en 't aerdigh
 
'T geschickt' en 't dienstighe te menghen onder een,
 
Soo was de Nutticheid verhijlickt aende reên.
 
Dit hijlick sloot ick soo, en noijde Post tot Speelman,
1010
Die maeckte d' ondertrouw; en quam'er wat krackeel van,
 
'T wierd op 't papier geslist, en, naer een soet gekijf,
 
Vergaderde 't gemack en 't fraeij, als mann en wijf.
 
Dat's uijt; en nu niet meer van recht of scheef te melden.
 
De Spa ging door de Zoo van klare klaver-velden,
1015
Daer wel een' Koe drij vier haer' meugh aen bijten mocht:
 
En 't heeft een' taeijen Boer wat jammerlix gedocht,
 
Soo kostelicken stael soo konstelick te scheuren;
 
Maer 't wasser toe gedoemt, het sou en 't most gebeuren:
 
Waerom sou't beste groen het eewigh erfdeel zijn
1020
Van Beesten-muijlen, niet van Menschen, en niet mijn?
 
Men moet wat aen de vrucht, wat aende vreughd besteden:
 
Wij leven van de Weij en van de Ploegh, dat's reden:
 
Maer sonder lijf en Ziel en is de Mensch niet heel:
 
Is 't lichaem dan vernoeght, de Geest verheischt sijn deel,
1025
En treckt sijn voedsel oock, maer op een beter wijse;
 
En Gras of Coren-werck en streckt hem voor geen Spijse;
 
Daer hoort fijn voeder toe, noch luchter dan de lucht,
 
Hoe noem ick't op sijn best?1 onnoosele genucht.
 
Dat Voedsel aest het hert, en daer 't van 's werelds saken
1030
Gekneust is of gequetst, kan 't maer vermaeck vermaken;
 
En die voor sulcke Salv een pottjen overgaert,
 
Heeft wisselick gesorght en wijsselick gespaert.
 
Verr van mijn' kinderen zij 't roeckeloos verquisten:
 
'K hadd beter niet geweest, dan dat sij 't van mij wisten;
1035
Maer nuttelick gespilt naer Borsen grond en macht
 
En heeft noijt wijse mann verwesen noch veracht.
 
2 Vier Sonen heeft mij God, en't Vaderland geschoncken,
 
En, soo 't een' Vader voeght, ick derv'er wat mé proncken;
 
Mijn' sorgen hebben haer door wetenschap en deughd
1040
Voorspoedelick geleidt tot door de tweede jeughd,
 
En 't sullen mannen zijn als ick 'er niet sal wesen;
 
Daer zijn mijn' plichten uijt: God, Vader vande Weesen,
 
Beveel ick haer bestier, met eene Suss daer toe;
 
Daer bidd ick allen voor, als ick voor allen doe:
1045
1 Besteden sij het kleijn dat ick haer naer kan laten
 
In soeten teer naer neer, in vrolickheid met maten,
 
Sij hebben't lijdelick, en die 't ons gonde, leeft,
 
Die niet te leur en stelt dan die hem eerst begeeft.
 
Noch staen wij voor mijn' Poort ('t is onbedacht gesproken,+
1050
Mijn' Poorten most'er staen, of 't waer mijn woord gebroken)
 
Noch staen wij niet daer voor, ons' oogen zijnder in:
 
'T zijn Heckens, Vreemdeling, en dat heeft oock sijn' sinn;
 
'T is open deuren-werck; 't gelaet van alle Vromen,
 
Die in haer blancke hert voor geen gesicht en schroomen,
1055
Voor geen' getuijgheniss van wat daer werdt gedacht,
 
Of in ontfangheniss, of in geboort gebracht;
 
Want als de buijten-stoff is't voeder van haer' rocken,
 
En, of ghij op het werck, van binnen op getrocken,
 
Of op den wijser siet, sij slaen altoos op een:
1060
Maer sulcken uerwerck is, God weet het, niet gemeen:
 
Mij, bidd ick, dat het voor wat openhertighs strecke,
 
Dat hier en daer een' Poort gescheurt is tot een hecke,
 
En dat het op het hert des Meesters werd' gepast.
 
Twee Poorten seggen meer: onthael ick vriend of gast,
1065
'Ten is niet door een' deur, 't is door twee open' deuren:
 
Den ruijmen ingangh thoont wat binnen sal gebeuren,
 
En dat de vrienden op mijn brood en op mijn' wijn
 
Niet half, niet heel, niet eens, maer tweemael welkom zijn.
 
Komt ijemand tegens mij het blaedjen om te keeren,
1070
En seght, twee Deuren op? daer wilmen ons bij leeren,
 
Dat als 't op scheiden komt, twee Lanen open staen,
 
En dat ick tweemael heet mijn' gasten henen gaen,
 
Die eens genoodight zijn: dat will ick niet ontkennen;
 
Aen Mann of Vrouwen-kracht kan ick mij niet gewennen;
1075
D' onheusche heusigheid, 't onsinnighe geweld
 
Dat op den soeten kerf van vriendschapp werdt misstelt,
 
En hebb ick noijt geloôft: maer wel van ouds onthouden,
 
2 Die willen, laten gaen, die niet en willen, houden.
 
De Waerd moet gast-vrij zijn; maer oock de gasten vrij;
1080
En dien ick soo misdoe verhael' het soo op mij;
 
En 't sal in mij den lust van wederkeeren wecken,
 
Daer gulde vrijheid woont voor komen en vertrecken.
 
Mijn' Poorten houd ick wel verdedight: volght mijn Laen,
 
Mijn' lanen wederzijds: die moet ghij oock sien staen,+
1085
Als armen die mijn' vriend omhelsen en onthalen.
 
Doch Armen spreken niet: dees' konnen oock geen' talen:
 
Maer d' ander' menschlickheid, het Lacchen, is haer' gaef.
 
Verstaet ghij dat gelach? lett op het groene gaef
 
Der Linden, mijn geboomt, en eertijds mijn' Laurieren,
1090
Die haren koelen pracht als wasche Toortsen cieren,
 
En denckt, om kort te zijn (sij selver zijn niet lang)
 
Dat wat mijn jonghe fluijt van't Voorhouts groene gangh,
 
Op niewe noten peep, van dese staet te pijpen;
 
En, soo ick mijn vernuft noch eens bestond te slijpen,
1095
Dat Hofwijck en den Haegh te samen souden gaen,
 
Of, waer den Haegh de Sonn, dat Hofwijck waer de Maen.
 
De Stammen zijn gelijck, de schaduwende Kruijnen
 
Staen hier, soo wel als daer, gelijck begraesde duijnen.
 
Hier in gaet Hofwijck voor; in 't 's Gravenhaegsche Pand
1100
Is niet als Linden-hout bij Linden-hout geplant,
 
En dan een' steene buert, daer Mensch en Peerd en Wagen
 
De vlugge fluijtertjens den soeten Haeg uijt jagen:
 
Danck hebb' het vuijl gewoel van Wagen, Mensch en Peerd;
 
Sij jaghen Hofwijck toe dat Hofwijck meest vereert.
1105
De Goudvinck is van't minst, de Kneu, de Spreew, de Lijster,
 
Hier sitt de Nachtegael en gorgelt met sijn' vrijster,
 
De Koeckoek slaet de maet, en roemt van sijn bedrijf,
 
In volle vrijheid, want de Land-heer heeft geen wijf:
 
In Sté en doet hij niet dan Mans en Vrouwen tergen,
1110
En menigh laccht'er om diens haeren staen te bergen.
 
Hier danst dat vrije volck van d' een' op d' ander tack,
 
En, is't de Linden moe, het kiest een ander dack,
 
Een dack van Elsen-loof, reis-mantel van die Linden,
 
Die s' in haer' eerste Jeughd beschermden voor de winden,
1115
Beschutten voor Noord-Oost, behoedden voor Noord-west,
 
En doen noch dagelix daer toe haer niewe best.
 
Heilsamen Elsen tack, wie soud' u konnen derven?
 
Ghij doet ons vreughd en baet in leven en in sterven;
 
Uw leven streckt voor muer, met een, en voor tapijt:
1120
Uw leven geeft ons warmt en koelte, naer den tijd,
 
En altijd louwe warmt en altijd still verkoelen;
 
Uw' doode beenderen verquicken ons gevoelen,
 
Als 't ijs en Sneew verdooft: het is een meerder goed,
 
Gestorven, goed te doen dan menigh mensche doet.
1125
Maer branden is te wreed voor sulcken dienst van leven:
 
Daer is een minder pijn, die u niew leven geven
 
Of't oude lengen kan: ghij leent uw' lieven romp,
 
Daer Schip en goed aen hanght, tot booren van een' pomp,
 
Van kokers onder aerd, daer wateren door sluijsen,
1130
Spijt Roomens Metsel-werck, en Brussels loode buijsen,
 
Daer Klinckaert, en Arduijn en Coper moet vergaen,
 
Daer stadigh lappen is en niew verboeten aen,
 
Daer overleeft uw lijf, en daer ontsterft uw sterven,
 
En daer gerieft ghij kind, kinds kinderen en erven,
1135
In't water stond uw' wiegh, uw' Dood-kist light in't vocht;
 
Daer duijckt ghij, en ontgaet de schenniss van de locht.
 
Onsterffelicker lof verdienen noch uw' stoven,
 
Onsterffelicker penn dan dese maghse loven;
 
Mijn' uijtspraeck schiet te kort, wanneer ick overslae,
1140
Wat winst is door verlies, wat voordeel is door scha.
 
D' ondanckbaer Eickenstamm en laet sich maer eens houwen:
 
U kan ick hondert mael behouwen en behouwen.
 
Behouwen? dat's niet all. ghij levert goed voor quaed,
 
Ghij voedt die u verdoet, ghij segent die u slaet,
1145
En, die de vreughd will sien van dickwils niewe telgen,
 
En neem niet als de moeijt van wreed zijn en verdelgen;
 
'T onthoofden geeft de winst: waer is dat noch gehoort?
 
Meer kinders dienen mij, hoe ick meer ouders moord.
 
De wand van mijn Voorhout, of van mijn' twee Voorhouten,
1150
Is noch maer half voldaen: maer u verveelt mijn kouten,
 
Niews-gierigh wandelaer: soo swijgh ick van het groen
 
Van Haegh en Meijen-Boeck, die hier de plichten doen
 
Van Wallen hoogh en dicht, van vriendelicke muren,
 
Die mij het vrij gesicht bepalen van mijn' buren,
1155
Die Maertje Knelis oogh onthouden uijt mijn grond,
 
Als off'er tuschen ons een' steenen heiningh stond.
 
Verganckelicke kalck en kon mij maer bevrijden;
 
Dit eewighe kan beij, bevrijden en verblijden:
 
In een woord segh ick 't all; 't is 't oorbaerlickste schutt,
1160
Dat schoon en dienstigh is, en aengenaem en nutt.
 
Nu rechts of slinghs gewent; of quellen u de Bochten
 
Die dese wereld laeckt en d' oude tijden sochten?
 
Leght beider redenen in d' een' en d' ander' Schael;
 
Wij hebben veel gelijx, maer min als altemael.
1165
Een' langhe rij Voorhouts te samen te sien krimpen
 
En sluijten tot een punt gelijck des Backers timpen,
 
Verheught des Kijckers oogh al waer het noch soo domm,
 
En in de red'lickheid gaet alle recht voor kromm:
 
Maer 't krom heeft oock sijn' deughd; en 't buijgen van de Steghen,
1170
Ontwalght den Wandelaer van all te langhe wegen;
 
Of, zijn se wat te kort, de kromte maecktse langh,
 
En, soo de plaets gebreeckt, de konst is in't verlang.
 
Het een is prijsens waerd, het ander niet te laken;
 
Elck een voldoet sijn' smaeck, elck een versnipt sijn laken
1175
Naer eighen welgevall:1 eens was't een spitsche schoen,
 
Nu kan een' platte leest, en anders geen, voldoen.
 
Eens was de broeck soo small, als mag're menschen Dijen,
 
Nu zij 't soo goet als 't will, de mode wil 't niet lijen;
 
En 't zij dan spits, of rond, of lang, of ruijm, of small,
1180
Elck weet sijn' verwe voor sijn kostelicke Mall:
 
De grill rolt als de Tijd: will ijemand Rechter wesen,
 
Het vonniss, ben ick wijs, en salmen hier niet lesen:
 
'T zijn smaken; en die staen den vrijen mensche vrij:
 
Laet niemand oordeelen van 's naesten leckernij:
1185
De rechte dreef is recht, de kromm' heeft oock haer voordeel:
 
Sus doen, soo laten doen, is 't veilighst in mijn oordeel;
 
En die den minsten haet soeckt in de meeste rust,
 
Vergunn' aen ijeder een sijn' onbesproken lust.
 
In 't praten vind ick ons het hoeckjen om gekropen.+
1190
Die naer 't Lang Achterom het Korte door will loopen,
 
Is niet verr van de Merckt: soo gaet het hier in't groen.
 
Maer die gelijckeniss en kan mij niet voldoen:
 
De Boomen passen best tot voorbeeld van de Boomen.
 
Denckt dat wij 't schoon Voorhout ten einde zijn gekomen:
1195
Nu volght de Kneuterdijck, en strax de Plaets daer aen:
 
Daer hebb ick't. Hagenaer, en treckt het u niet aen;
 
Noch stoff ick om den prijs: Ghij levert niet als Linden
 
Naer Linden op de rij: hier is wat niews te vinden,
 
In't niewe Pad niew Blad; Veranderingh verheught,
1200
En all dat sterff'lick is kan walgen aen de vreughd
 
Die evenstadigh is:1 De vriendelixte toonen
 
Vervelen op den duer: het oor rust op 't verschoonen,
 
En alle lid begeeft dat niet verpoost en werdt;
 
2 Veel soets vergalt sich, jae lang kittelen wordt smert.
1205
Noch is ons oogh het viest, en keurigst aller leden;
 
'T will wisselen, of't kreunt; jae van bevallickheden;
 
En die de reden soeckt van sijn' beweeghlickheid,
 
Sal vinden datse daer en naulix elders leit.
 
De niew' bevallickheid daer't hier mé staet te vleijen
1210
Is 't lieve loover groen van suijver' Eschen Meijen.
 
Daer valt min schaduws af dan m' onder Linden siet:
 
Maer schaduwen zijn wind, of schaduwen zijn niet:
 
Het lichaem maeckt den mann, de stammen zijn de Boomen.
 
Als 't op de waer aen komt, voldoet men met geen' droomen.
1215
Stae bij, taeij Eschen waer: De waerde van uw trouw
 
Verdiende wel wat roems dat hier staen proncken souw;
 
Maer, is de Vred' in 't land, ick will se niet verstooren;
 
3 Ter hellen met den Krijgh; 'k magh van geen' Piecken hooren,
 
Die dunne Boomen, met een vinnigh ijs'ren blad.
1220
Als't aen mijn vonniss stond, hij sat noch op een rad
 
Die d' eersten Eschen stamm tot sulcken grouwel kliefde
 
En menschen rasernij met wapenen geriefde.
 
Blijft Boomen tot der dood, plantsoenen van mijn' hand:
 
En, soo u ouderdomm naer menigh jaer ontplantt,
1225
Leent liever uw gebeent voor Pijlen en voor Boghen,
 
En word voor tijd-verdrijf geschoten en getoghen,
 
Dan dat ghij Menschen-vleesch soudt scheuren met geweld,
 
En trecken uijt het groen in een rood bloedigh veld.
 
'T is langh genoegh gedolt in tweemael veertigh jaren
1230
Om eens den Eschen tack tot Bijl en Ploegh te sparen.
 
1 Laet noijt de Sonn op gaen, God Vader, en God Zoon,
 
God Gheest, drij-eenigh God, die ons den ouden toon,
 
Den on-toon, valsch geluijd van Trommelen en Fluijten,
 
Van niews opheffen sie van binnen of van buijten,
1235
Laet dijn geterghde wraeck versaedt zijn in't verderf
 
Van ons gebuerigh volck, daer nu dijn heiligh erf,
 
Dijn' Kercke light versmoort en in haer bloed versopen,
 
Haer Conincklicke bloed, en buijten hulp en hopen,
 
En buijten trouw en troost voor eewigh schijnt ontdaen,
1240
'T en zij ghij met de boos' eens in't gericht wilt gaen.
 
Daer was ick over Zee: afgrijsen doet mij keeren,
 
Van daer een eenigh Heer gesplist is in veel' Heeren,
 
Van daer een' Croon, een' Croon, en noch een' Croon verrast
 
Op hoofden is geraeckt daer op sij niet en past.
1245
Hoe soet is't in mijn Laen te komen uijt die stancken!
 
Wat hebben wij met ernst den Hemel te bedancken
 
Voor 't sachte spiegelen aen volckeren, diens quaed
 
Het onse schier, niet schier, maer verr te boven gaet!
 
'K hebb met den Esch gedaen: Esch-doornen, schooner troncken,
1250
Ghij mooght niet ongemeldt mijn Vierhoeck om staen proncken.
 
(Dit's Merckt-veld, of de Plaets, naest aen't kort Achterom,+
 
Of aen mijn Kneuterdijck) ick heet mij wellekom,
 
En, vrienden, u met een, die met mijn' traghe treden
 
Tot op dit groene Ruijm geduldigh zijt geschreden.
1255
Leent noch wat lijdsaemheids eer dat wij verder gaen,
 
'T is mogelick de pijn wat waerdig still te staen.
 
Mij dunckt het is een Pleijn: een Pleijntje sult ghij't noemen:
 
Maer, daer de waerheid spreeckt, en schroom ick niet te roemen.
 
Denckt aen het hoogh gebouw van balcken verr gebrocht
1260
Dat geen vervuijl en kent van Spinnewebs gedrocht:
 
Denckt aen het trots gewelf van Hollands oude Heeren,
 
Daer duijsend menschen daeghs en dusend in verkeeren,
 
Daer dack, en muren toe, gekropt zijn met den pracht
 
Van Spaensche Vendelen bij Wilhem t'huijs gebracht,
1265
Bij Maurits menighmael, bij Frederick om't beste,
 
Bij Wilhem andermael. (God geve niet voor 't leste:
 
Soo 't oijt gebeurde dat de leste van dien Stamm
 
Den toom van's Vaderlands bestier te stade quam)
 
Daer eens het bloedigh jock geschopt en afgesworen,
1270
En uijt de slavernij de vrijheid is geboren;
 
Daer laest der Pijlen knoop, die op het slippen stond,
 
Van niews versekert is in broederlick verbond.
 
'T en is geen Camertjen: 't magh wel een' Camer heeten:
 
'T en magh geen' Camer zijn: een' Sael is't, die wij weten
1275
Dat bij de grootste staet; een vloer daer menigh voet
 
Den anderen doorwerrt en geen belett en doet.
 
Maer, brenght de Maet-rij voort, 'k sal't tot een vloertje maken,
 
Een vloertje tot mijn Plein: nu schijnen't stijve kaken.
 
Strax sullen't slappe zijn. wat zijn thien roeden vlacks
1280
Op vier of vijf in't kruijs? Veel, seght ghij, onder dacks:
 
'T is seker en bekent, maer dobbelt doet veel schelen,
 
En dobbel is mijn vloer. en tweemael hier de deelen
 
Van gins het breed en 't lang: Siet vrij mijn Pleintjen aen,
 
Daer ghij staet souden pas twee Hoofsche Salen staen.
1285
Maer 't schijnt niet. Dat's soo waer, dat ick, die 't hoor te weten,
 
Mijn selven menighmael de mis-maet hebb verweten,
 
Mijn' ooghen menighmael in't ongelijck gestelt;
 
Tot dat ick 't wiss en 't waer van niews hadd overtelt,
 
En 't vonniss tegens mijn steegh onverstand gestreken.
1290
Doe 't waer was en waer bleef, bestond ick de gebreken
 
Van 's menschen oordeel ('k meen sijn oog-deel) aen te gaen,
 
En, dool ick nu noch niet, soo hebb ick't doe verstaen.
 
Dit Plein is, als ick seij, twee Salen; maer twee salen
 
Met eene kapp gedeckt; en die kapp doet ons dwalen:
1295
Die kapp is't halve rond des Hemels, dat wij sien;
 
1 En tegens sulcken Kapp wat is dit Plein? mischien
 
Een punt in duijsenden van punten doorgesneden.
 
Doe pleit' ick tegens mij, doe vraeghden ick mijn' Reden,
 
Is 't wonder dat het krimpt en klein wordt in ons oogh?
1300
Is 't wel een stuckjen van een pees tot sulcken boogh?
 
Langs die Leer klomm ick op tot boven all de buijen
 
Die 't Zuijden tegens 't Noord, t' Oost tegens 't Westen ruijen
 
Bij dagelix krackeel: van daer tot bij de Maen,
 
Van daer verbij de Sonn, tot daer de Sterren staen,
1305
Van daer tot daer Gods mann sijn' heilighe gedachten,
 
Sijn Lichaem, of sijn' Geest (hij kon't niet seggen) brachten+
 
Ten derden Hemel in; en 'k was mijn Pleintjen quijt,
 
Als of 't 'er niet en waer.1 Doe viel ick aen 't verwijt
 
Van 's werelds ijdelheid, en, seid ick, sotte menschen
1310
Besteedt men daer beneên dat sorghen en dat wenschen,
 
Dat eewigh tommelen aen sulcken nietmetall?
 
Is heel de werelds kloot niet meer als sulcken ball,
 
Is 't sulcken balletje? en, als wij 't all besaten,
 
Met all den Mieren-nest van Croonen en van Staten,
1315
Waer 't wel een Datje bij het onuijtspreeckbaer dit,
 
Waer 't wel besittens waerd bij wat men hier besitt?
 
2 Mijn' Ziel was soo vernoeght in 't geestigh ommeroeren
 
Van all haer binnenste, en 't heilighe vervoeren
 
Verwerdden haer soo soet in't dencken wat sij docht,
1320
Dat ickse pijnelick van boven neder brocht:
 
Mij docht sij futselden, en haere lusten spraken
 
Van Tabernakelen om hoogh te moghen maken:
 
Soo wel was't daer se was en daer se gingh soo slecht.
 
Nochtans hier is sij weer. hoe raken wij te recht?
1325
Eschdoornen, leeft ghij noch? u liet ick hier beneden;
 
U komt het einde toe van mijn' gebroken reden.
 
Zijt ghij het wild geboomt daer 't mannetjen in sat+
 
Om God in't vleesch te sien? Daer leeft wat in uw blad
 
Dat Sijcomorich lijckt; en 't heeft de soete luijden
1330
Die, langh in d'aerd verrott, noch leven in haer' kruijden,
 
Doen seggen jae en neen; en 't hanght noch inden strijdt,
 
Dien ick niet scheiden sal: ick neem u soo ghij zijt.
 
Half Moerbeij en half Vijgh, half Wijnranck en half Linden,
 
All soo m' u doopen will; jae die voor slaven streckt
1335
En mijn hoofd met het uw als Parasollen deckt.
 
'T is aengenamen dienst, soo langh uw' kruijnen duren:
 
Maer dat 's half-jarigh werck. Dat weten uw' geburen,
 
Mijn' bruijne Mannetjens, die tuschen beiden op
 
Bij ell voor ell in 't jaer haer' nemmer grijsen kopp
1340
Ten hemel spoedighen, om Somer-Sonn te blinden,
 
En't moeijelick geweld van schrale winter-winden
 
Te weeren van mijn Plein. Daer hebb ick mij verpraett;
 
Sij zijn nu hondert jaer, en over langh in staet
 
Van breede schaduwen. en die van verre staet,
1345
Verneemt van Nootdorp af het vierkant Bosch van Masten;
 
En die't van bijds geniet (u meen ick, lieve Gasten,
 
Die Coets en Peerden hier of voor de koude berght,
 
Of voor de spitse Mugg die warme Hengsten terght)
 
Prijst de voorsichticheid van Hofwijcks dooden stichter
1350
Die 't ongemack bevroedd' en maeckten't Beesten lichter,
 
En menschen aengenaem gelijck is alle pijn
 
Die onsen naesten smertt en daer wij vrij af zijn.
 
Mijn Wandelaer is moe: ick kan 't hem niet verwijten:
 
Wie soud sijn' lijdsaemheid in't einde niet verslijten
1355
Op soo veel wild geklaps? maer't sal haest beter zijn:
 
Tot noch toe voed ick hem met peper en Asijn
 
Tot allerleij Salaet van smakeloose bladen;
 
Hierneffens light een Bosch dat beter is geladen;+
 
Een dat de keel toe lacht; een' Keucken-wilderniss,
1360
Daer't fruijt geschotelt staet en maer te grijpen is.
 
Komt binnen, Heer en Vrouw; maer, meijd en knecht, staet uijt, en,
 
Lackeijen, weest gegroett en, Pages, wandelt buijten:
 
Voor sulcke Kijckers zijn de sporten van dit heck,
 
Voor sulcke most mijn' Bors aen't kostelick besteck
1365
Dat desen Boomgaerdt sloot in vijverlijcke Grachten.
 
Een woord voor duijsenden, all die maer met gedachten
 
Mijn' sinn'lickheden rooft is hier soo wellekom
 
Als hamerslaghen op een' porceleine komm.
 
Nochtans is't open Hoff in dese vier Saletten.+
1370
Maer moet ick Heer en Knecht gelijck aen tafel setten?
 
Plant ick voor groot en kleen? Eij, jongh volck, neempt mijn geld,
 
En snoept den Merckt-korf uijt, en doet hier geen geweld.
 
Geweld is, achterbax den Landheer af te halen
 
Dat weinigh stuijvertjens met niemands leed betalen,
1375
Daer 't voor den kooper is. Hier kan mijn soet verwacht
 
Van menigh jaer gequeecks onwetens, ongeacht,
 
'T gestolen beetjen zijn van die maer lust te snoeijen:
 
Hier kan de dertelheid den teeren tack in 't bloeijen
 
Soo ternen dat hij bloed', en niet en bloeij' van't jaer.
1380
Maer 'k wenschte dat soo sterft noch ongeboren waer,
 
Eer dat ick om een leur van Appelen of Peeren
 
Het vriendelick onthael van vreemden most ontbeeren,
 
En sien suer eer ick 't wist. Neen, vrienden, wie ghij zijt,
 
Die mij een deel vergunt van uw' verloren tijd,
1385
En komt van uijt den Haegh tot binnen dese hagen
 
Gevolght of ongevolght; ick stell 't aen uw behagen,
 
De sleutel van mijn hert is die van desen thuijn;
 
Daer is een' vrije Jacht oock in't verpachtte Duijn:
 
Magh de gebroodde knecht sijns meesters plaets bewaren,
1390
Ick gunn u met de vreughd de vrucht der volle jaren;
 
Pluckt en doet plucken, schuddt en laet u schudden, raept
 
En laet u rapen; denckt den Land-heer sitt en slaept;
 
'T is buijt all wat u lust: spaert maer de teere telgen;
 
'T ooft is ten besten; 't hout en kan men niet verswelghen;
1395
Die 't Capitael behoudt sorght voor den Interest;
 
Die blijft u op mijn' gunst voor 't naeste jaer gevest.
 
Doctoren vanden Haegh, 't zij t' uwer baet gesproken:
 
Send ick u Siecken t' huijs, ick houw mij niet gewroken;
 
Mij is geen leed geschiet dat wrekens waerdigh zij,
1400
Is 't mergen mogelick, Rhabarbertje stae bij,
 
En Sene, windigh blad, en Mann' en Tamarinden,
 
En Aloë, die 't all kan drijven en ontbinden,
 
De schuld is buijten mij: ick ben maer waerd geweest;
 
Dien't minst van allen past, dit schaedt of dat geneest.
1405
'K hebb vrij gelagh gegunt, 'k hebb mildelick gegeven,
 
En laten nemen: maer van giften die vergeven
 
En draeght mijn Acker geen: het schielick witte-brood
 
Dat naer den Duijvel heet, en altemets eens doodt,
 
En altijd gecken lockt en wijse luij doet duchten,
1410
Schaff ick geen' Vijanden. Indien uw' Siecken suchten
 
1 Sij wijten't niemand als haer' ongebonden keel,
 
En 't lieve mis-verstand, dat1 Kostelick Te Veel,
 
Dat gulde letteren tot uwent mosten eeren.
 
Raeckt dat ter wereld uijt: seght, goeden nacht, mijn' Heeren,
1415
Aen Boeck en Apotheeck, aen Croes en Recipe.
 
Maer 't ambacht lijdt geen' last; de Duijvel lacht'er mé.
 
Van Adams Boomgaerd af tot die wij heden pooten
 
2 Zijn onse keelen maer bedrieghelicke gooten
 
Verraders van ons lijf en onse Zielen toe.
1420
Och of sij lacchen kost, die weelderighe Koe,
 
Die ginder in 't voll-op van Hollands beste weiden
 
Genoegh en overdaed soo wijs'lick weet te scheiden;
 
Wat maeckte sij geschals, wat sprack sij met genucht,
 
Dat die haer Meester is sijn selven niet en tucht,
1425
Dat die de wetten maeckt en roemt alleen op Reden,
 
Geen' eigen wett en weet voor 't minste sijner leden;
 
Geen' Buijck, geen' mondjes-maet. Dat Beesten Menschen zijn,
 
En menschen meestendeel maer redelick in schijn!
 
Wat light mij aen de moeijt van 't pleijten voor de Beesten?
1430
'T stuck valt mij wat te swaer; ick schenck het stercker' geesten:
 
Want, wat de keel belanght, en 't leckere verdriet,
 
'T zij roemeloos geseght, het stuck en raeckt mij niet.
 
Danck hebbe die mij gaf mijn selven te vermannen,
 
3 En tegens 't sott geweld van mond-lust in te spannen.
1435
Ick ben niet smaeckeloos, noch mijn gehemelt steen:
 
Maer 't is mijn Hemel niet: mijn' tongh en is geen been;
 
Sij voelt;4 en ick voel oock hoe lang sij dient te voelen,
 
Hoe veel en hoeveel niet: verdrincken is geen spoelen;
 
Daer hoort maer drincken toe; dat weet ick, en wat meer:
1440
5 Gelijck het spoelen koelt, soo doet verdrincken seer:
 
6 All dat ick draghen kan en schroom ick niet te laden:
 
Maer dat ick niet en kan, het minste Meer, kan schaden:
 
Als 't vat maer voll en is, soo drijft het of het stond;
 
Soo haest als 't overloopt, soo moet het naer den grond:
1445
Dat doet de lesten dropp: wat doen dan Duijsend droppen
 
Naer 't vat aen't sincken is?1 lett, sponsien, lett, soppen,
 
Lett, drinckers, die te bedd, gelijck te gronde gaet,
 
En, daer ick wesen wouw, lett, Snoepers sonder maet,
 
Wat dat uw' Maegh gewelds van Tongh en Keel moet lijden,
1450
Van overswelgens meer als Beestelijck verblijden.
 
Een gierighe Portier magh aen de deure staen,
 
De deur van 't Camer-spell, en laten binnen gaen
 
All wat'er wesen will: in 't ende moet hij hooren
 
Dat over-vall benauwt; dan moet het of van voren,
1455
Of weer van achter uijt, dat meer is dan de Sael
 
Kan swelghen met gemack. Ick spreeck geen' duijster' tael;
 
De sake self spreeckt Duijtsch: wie ooren heeft kan hooren;
 
Wij sien wat ons gebeurt van achteren, van voren,
 
(Daer moet geen doeckjen om) van ond'ren, met verlof,
1460
Van boven rauw en rott, en geel, en groen, en grof,
 
2 En all om eens Portiers verraderlijck onthalen
 
Van all dat binnen will, en eindelick de Salen
 
Van Maegh en Buijck en Darm doet bersten van Colijck,
 
En, voor het beste loon, maeckt van een lijf een lijck.
1465
Nu, Snoeijers, 't staet u vrij; ghij mooght wel binnen komen;
 
Maer, weest'er op verdacht, de dood is in de Boomen;
 
Dan 't leven isser oock. Siet ghij die peersche Pruijm,
 
Die ongefoolde Maeghd van vinger en van Duijm,
 
Dien Appel, Goud op groen, die wonderlicke Bessen,
1470
Die Kerssen, uijtterlick als roode wijn in flessen,
 
Noch beter in haer lijf; Die Peer met haer geslacht
 
Door menigh overspel tot soo veel keurs gebracht?
 
Het lacht all, dat men't siet, (men schijnt het schier te hooren,
 
En soo waer 't Spreeck-woord valsch, De Buijck en heeft geen' ooren)
1475
Maer 't lacht voll Aloës, voor die sich selfs verraedt
 
En niet en onderscheidt versott zijn van versaedt.
 
Ghij zijt versaedt, en meer, van dit langhwijligh preken:
 
Maer, hoort het tot de Lijst van kribbighe gebreken,
 
Uijt dingetjens van niet, uijt ongeachte stoff
1480
Te suijgen 's schepsels nutt, te tuijgen 's Scheppers lof;
 
Ick ken de volle schuld, en wilse niet verbloemen,
 
'K maeck geeren iet van niet, en Distelen tot Bloemen.
 
All wien het lust met mij de Bloemen gae te slaen,
 
Begeve sich op Zij, daer all dees' Mannen staen,+
1485
('K segg niet meer Mannetjens; dat voegd' haer' jonghe jaren)
 
Mast-boomen, dick en steil, die met haer' bruijne paren
 
De Cingels van mijn' Thuijn omcingelen met pracht,
 
En makend'er bij naest van Middagh Midder-nacht;
 
D' Atheensche Galerij daer Roomen self gingh halen
1490
De wandelende less van wetenschap en talen,
 
Moet swichten voor dit pad, voor deser Paden groen.
 
Komt, wijse Wandelaers, hier hebb ick u van doen:
 
Laet vrouw en Kinderen de voose vreughd der vruchten
 
Genieten voor haer deel, en naderhand besuchten;
1495
Wij sullen Mond en Tongh besteden aen wat meer,
 
Aen vrucht daer van den beet tot beter voedsel keer'.
 
Het gemelick verhael van Staetsche vodderijen,
 
Van Werelds werringhen en meen ick niet te lijen:
 
(Die wetten schrijv ick voor) ick bann den heelen Haegh,
1500
Met all sijn achter-klapp,1 ick bann de vuijle plaegh
 
Van loose pleijterij; ick bann d' onstuijmigheden
 
Van over-heerigh volck in ongeruste Steden,
 
Den niewen overgangh. Ick bann het bits vermaen
 
Van Kercken-spertelingh: Staet uijt, Arminiaen,
1505
Die op den Gomarist uw' tanden meent te slijpen;
 
En staet uijt Gomarist; die desen meent te grijpen
 
En krabben d' oude roof van 't seer van Achtien op:
 
All die u sulcken gall voelt steken in den kropp,
 
Ick bidd u, staet van verr, en laet de vuijle luchten
1510
Van sulcke Poelen hier d' onnoosele genuchten
 
Van beter onderhoud niet smetten met verdriet:
 
Vergalt ons' eenigheid met sulcken Alssem niet.
 
In't drucke vanden Haegh verdraghen wij 't bij tijden,
 
En draghen met geduld all dat men daer moet lijden,
1515
En staen ons' poos te roer. en vinden in't krackeel,
 
Wel tegens heugh en meugh, ons ongesochte deel,
 
En sien ons niewen haet voor ouden dienst bestellen,
 
En met gerockten vloeck voor vrome meening quellen.
 
Hier zijn w' op Hofwijck,1 schouw van all dat Hooft en Haeght,
1520
En all dien d' onvré lust, en dien de vré mishaeght,
 
Mishaeght ons' broederschapp, die sonder Eeck en Alssem,
 
Naer Waerheid en niet meer, der Zielen eighen Balsem,
 
Door soete weghen spoort, en houdt geen ondersoeck
 
Haer' moeijte waerder dan Gods een en ander Boeck.
1525
In 't een en 't ander Boeck zijn een' en ander' Bladen
 
Voor onser ooghen mist met duijsterheid geladen:
 
2 De waerheid isser in, dat's klaerheid sonder vleck;
 
3 D' onklaerheid is alleen der Leseren gebreck;
 
Die dat den Schrijver wijtt doet even als de blinden,
1530
Die midden op den dagh den middagh niet en vinden,
 
En keuren hem voor nacht, om dat haer alles swert
 
In haer' onkunde dunckt en 't witt onthouden werdt.
 
All 't noodighe nochtans is klaer voor alle Vromen
 
Als middagh: uijtgeseght, de moedwill onser droomen;
1535
Den Leser die sich minst in sulcke droomen voedt
 
Gedijdt ontwijffelick het noodighe tot goed.
 
Maer deser redens toom en zijn wij soo niet machtigh,
 
Of hij ontslipt ons wel: soodat ons klaer klaerachtigh,
 
En waer waer-achtigh werdt: en dan volght meer en min,
1540
Naer meer en min verlaets op 't soet van eighen sinn:
 
Soo komen wij somtijds van sinnen wat te schillen,
 
Soo dat 'er twee Zuijd-west, twee and're West aen willen;
 
Maer 't scheel en maeckt geen' twist: ick haet mijn' broeder niet,
 
Om dat ick liever groen, hij liever purper siet:
1545
'T en is geen Menschen werck; 't zijn stege beest'lickheden
 
Eens anders met geweld te binden aen mijn' reden,
 
En maken plotselick een' vijand van een' vrind,
 
Om dat hij sijn Geloof in 't mijne niet en vindt,
 
Om dat hij niet en voelt dat ick meen wel te voelen.
1550
Laegh dat vuijl over boord, wat waerd'er min te woelen,
 
Wat waerder min gespoocks, wat waerd'er min gedruijs,
 
Wat waerd'er koele kalmt' in Kerck, in Huijs en kluijs!
 
Om alles in een woord van kort beslagh te knoopen,
 
Vind ick mijn' even-mensch het toepad mis te loopen,
1555
Den Bijwegh in te slaen; of sien ick hem verlockt
 
Van spijse daer de Dood een' tand heeft in gebrockt;
 
Wat maeck ick voor gebaer? ontstell ick mij van buijten,
 
Onsteeck ick mijn gemoed, werp ick dien Man met kluijten,
 
Schend ick hem met verwijt, wensch ick hem erger quaed
1560
Dan dat hij eten will, dan daer hij henen gaet;
 
Haet ick hem om sijn doen, vloeck ick hem om sijn dwalen?
 
Dat lij den Hemel niet: ick tracht hem af te halen,
 
Ick thoon hem sijn gevaer, ick wijs' hem 't beter pad
 
Met all mijn' Redens macht: soo hij se niet en vatt,
1565
Ick sucht hem droevigh naer, ick wensch hem beter' ooghen,
 
Ick straff hem met niet meer als broederlick medooghen,
 
Ick doe hem wat ick wouw dat mij gebeuren kond,
 
Wanneer mijn Broeder mij een stall-licht volghen vond;
 
God roep ick tot sijn' hulp. God, die mij heeft bevolen
1570
1 Mijn' vijand wel te doen: want selver soud' ick dolen
 
En inden doncker gaen, gund' ick mijn' naesten quaed,
 
En sultte sijn ellend met Christeloosen haet.
 
Wie deert Gods erfdeel niet, wie treurt niet om de Joden,
 
Het heilighe geslacht, dat haren Heiland doodden,
1575
Wie deert de blindheid niet van 's werelds grootste deel,
 
Dat Hell en Duijvels macht noch hebben bij de keel,
 
Wie kan de Christenen besien en niet beschreijen,
 
Die door Roomsch Misverstand van Sion zijn gescheijen,
 
En willen Scheppers zijn des Scheppers die haer schiep,
1580
En willen noch voldoen 't gheen hij van't Cruijs af riep+
 
Bij hem te zijn voldaen, en doen hem stadigh sterven
 
Die ons door eene dood het leven heeft doen erven:
 
'T zijn blinde grouwelen, onnoosel mis-verstand:
 
God weer' se meer en meer van u, mijn Vaderland,
1585
God kome noch eens af, en geessel' hier beneden
 
Noch eens die Koopers uijt sijn' huijsen der gebeden:
 
Het schijnt geen Menschen werck, wij zijn der moeijte moe,
 
Der vruchteloose moeijt; daer hoort mirakel toe.
 
Maer eer 't mirakel kom' (hij weet sijn' goede tijden)
1590
Wat zijn ons' plichten meer als treurigh medelijden?
 
Wat zijn ons' wapenen als bidden om dien dagh,
 
Die eens de heele Cudd' in een' koij brenghen magh?
 
Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden,
 
Dat sult ghij in mijn' wraeck, in plaets van Mutsaerd, vinden,
1595
Dat Christelicke vier, in plaets van rad en galgh,
 
Daer van ick even soo als van uw' misdaed walgh.
 
Dit's uijt het Boeck gepraett dat God heeft willen sparen
 
Tot onser Zielen licht, van doe wij niet en waren.
 
Het ander light'er bij:1 het Boeck van alle dingh,
1600
Van alles dat hij eens in't groote Rond beving,
 
Het wonderlicke Boeck van sijn' sess wercke-dagen.
 
Wat seght ghij, Wandelaer? indien't u kan behagen,
 
Wij gaen van blad tot blad, van daer de Sonn begint
 
Tot daer Sij slapen gaet en laet de wereld blind:
1605
Wij weten wonderen uijt dit Boeck te vertellen:
 
All zijn de Sterren veel', wij wetense te tellen,
 
Te passen op een' mijl: all loopt de losse Maen
 
Dan blootshoofds, dan gehult, dan met een Masker aen;
 
All duijckt sij voor ons oogh, sij kan ons niet ontslippen,
1610
Wij weten wat sij meent met plecken en met tippen,
 
Met ringen en met geen; wij weten wat haer schort
 
Wanneerse somtijds goud en somtijds silver wordt:
 
All krimpt den Dageraed van 't Ooster-punt naer't Zuijen,
 
Wij weten waer 't hem lieght: all pruijlt de Locht met buijen,
1615
All huijlt sij gins en weer, all stelts' haer self in vlamm,
 
All rommelts', of 't blauw dack van boven neder quam,
 
All schreitse weer daer op en lescht haer' eighen' vieren,
 
All lachtse datelick met Cruijden en met Dieren,
 
Dien haer gestalteniss tot lust en onlust wendt;
1620
Van all dat Uerwerck zijn de veeren ons bekent,
 
En rad en ronsselen, en ketingen en snecken:
 
De Mist en mist ons niet, noch wat hem kan verwecken;
 
De Dauw is niet soo fijn, wij'n sien hem dropp voor dropp;
 
De Zee is niet soo diep, wij'n keuren op end' op
1625
Wat van haer maecksel is, en waerse 't sout vandaen heeft,
 
Wat datse vande Sonn, wat datse vande Maen heeft,
 
Hoe datse groent en graeuwt, hoe dat haer volle plass
 
Gedurigh voller loopt en houdt sijn Water-pass;
 
Wat Ebb en vloed beduijdt, wat wetten haer bepalen,
1630
Hoe verr men Westwaerd uijt haer voor-stroom moet gaen halen,
 
Om Oostwaerd aen te gaen, hoe verr de Naelde wraeckt,
 
Wat datse somtijds staend' en somtijds gaende maeckt:
 
Wat dat den Aerd-kloot steunt in 't middel-punt van allen,
 
Waerom hij vlot en vast kan drijven en niet vallen;
1635
Wat in sijn ingewand het mindere Metael
 
En 't meerdere verweckt; hoe dat doorschijnigh stael,
 
Die steghe Diamant, die bloedighe Robijnen,
 
Als sterren onder aerd, in't Oosten veel verschijnen,
 
In't Westen nemmermeer: hoe d' Oester is van aerd,
1640
Die puijck van Peerelen, maer noijt gesondt, en baert:
 
Waer van't geboomte groent, waer langhs en door wat monden
 
Sijn blancke voedsel komt uijt sware swarte gronden;
 
Hoe 't inde tacken rijst, hoe 't inde bladen stuijt,
 
Hoe 't inden Somer werckt en scheidt'er 's winters uijt.
1645
Wat Gouwe stincken doet, wat Roosen wel doet riecken;
 
Wat Kraeijen swarte geeft, wat Swanen witte wiecken;
 
Wat eijeren bevrucht, wat Wasch en Honigh scheelt,
 
Hoe 't bij de slechte Bije verstandigh werdt verdeelt;
 
Hoe beesjen beesjen zijn, en besighen haer' leden,
1650
En stieren haer beleidt bijnaest met onse reden:
 
Hoe 't allerwonderlixt der wonderen, de Mensch,
 
Van Menschen werdt geteelt met min schier als een' wensch;
 
Wat Ziel, wat Lichaem is, en hoe sij konnen paren;
 
Hoe 't vier in't herte komt, hoe 't silver inde haren,
1655
Hoe 't bloed de schaemte meldt, hoe 't oogh van verre voelt,
 
Hoe all het sichtbaere dat door den and'ren woelt
 
Geschift werdt sonder moeijt, en sonder konst gescheiden:
 
Hoe Neus en Mond alleen, en ooren met haer beiden
 
Gelijcke plichten doen; wat Lippen tot de Spraeck,
1660
Wat Tong en Tanden doen tot beide, Spraeck en Smaeck,
 
En in wat bochten die de dese moet ontmoeten:
 
Hoe 't Hoofd gehoorsaemt werdt van Handen en van Voeten,
 
Niet met de moeijte die een Heer neemt als hij wenckt
 
En doet sijn Dienaer gaen, maer even als 't maer denckt:
1665
Hoe 't bloed schift van sijn' Weij, hoe 't Melck wordt inde Borsten,
 
Hoe 't elders vell en vleesch, en elders harde korsten
 
Van knorr en beenen werdt: Hoe 't inde keucken gaet,
 
Ontfangster in 't gemeen van alle goed en quaed,
 
De Maegh, verkrachte Maeghd van onse gulsigheden,
1670
Wie Kock is, wie kocks maet, wie onder-Cock met reden
 
Genoemt werdt, geele Gall, of roode Levers warmt;
 
Waer toe den Ommeloop van kronckeligh gedarmt,
 
Waer toe de viese Milt, waer toe de luchte Longen
 
Haer op en neder dient; waerom de Meid geen jongen,
1675
De beste slagh, en viel. waerom. Dit lang waerom
 
Verveelt u over lang. 'T is reden dat ick kom'
 
Daer ick 't Boeck opende. dit Boeck,1 dit Boeck der Boecken,
 
Is soo voll ondersoecks, soo voll van soete hoecken,
 
Als Hofwijck bladeren aen Boom en Kruijden telt:
1680
Ick hebb wat veel geseght maer niet met all vertelt,
 
Bij all dat seghbaer is. Dit zijn de besigheden
 
Daer in wij Ziel en Lijf vermaken en vertreden:
 
Dit 's 't veld van onsen strijd, maer strijd van vreedsaemheid,
 
Daer ijeder op sijn' beurt sijn' stille meening seidt,
1685
En luijstert naer sijn' vriend, en laet sich onderrechten,
 
En heet verliesen winst,2 wanneer hij valt in't vechten,+
 
En wijs in 't vallen werdt.3 Verr is het strack gemoed,
 
Dat steegh en ketterlick de waerheid tegen wroedt,
 
En liever doôlen will, en dollen will, dan wijcken,
1690
En liever Schip en goed verhoetelen, dan strijcken;
 
Het Hofwijcks Spreeckwoord seght, en allom is het waer,
 
Dat seven ooghen veel, maer min sien als vier paer.
 
Dit's woord en weder-woord van Waerd en waerde gasten,
 
Die hier mijn' eenigheid op 't onvoorsiens verrasten,
1695
Of veel en veel genoijt verschijnen in mijn' Hof,
 
En vallender op 't fruijt, het fruijt der buijcken, of
 
Het fruijt der Boecken; fruijt dat niet en kan verrotten,
 
Fruijt dat den Maeijemann, schulteischer vande Sotten,
 
Sijn manen niet en vreest. Besitt ick mij alleen,
1700
Geheel en onverdeelt, en werd ick moe getreen
 
En molewijs gestapt in't rond, in't langh, in't kruijs-pad;
 
Of seght mij natt of kouw, 't waer oorbaer dat ick t' huijs trad;
 
Ick tree wel in vier tre'en en in vier huijsen t'huijs:
 
Vier huijskens over hoecks, en elck een' groene kluijs,+
1705
Daer in sich kluijsenaers gekluijstert konden wenschen
 
Belocken mij om 't seerst, en spreken schier als menschen;
 
Komt, roepter een tot mij, en 't andere, tot mij,
 
'T zij dat het deses tael, of genes Eccho zij.
 
En ick hangh tuschen vier, als Mahomet sijn' beenen
1710
In 't even stae'gh geweld van vier versierde steenen:
 
In 't einde deel ick 't scheel, en vraghe Sonn en wind
 
Waer ick best sitten sal gedoken en geblindt,
 
Geblindt en ongesien: meest winnen't twee van vieren,
 
Die neffens 't groote spoor mijn Hofwijckjen vercieren,
1715
En doen den Vreemdelingh in 't rijden en in't gaen
 
Uijtroepen, 'T is daer moij, en 't staet'er mij wel aen.
 
Daer schuijl ick inde Klimm en in de Memme-bloemen;
 
Daer hoor ick mij met lust dan prijsen, dan verdoemen;
 
Daer duijck ick achter mij, gelijck de Schilder sat,
1720
Die achter 't Tafereel der Kijckers dit en dat
 
Beluijsterd' en beloegh; daer ligh ick, als gestorven,
 
‘En hoor, als naer mijn dood, Wat is daer gronds bedorven,
 
‘En klare kleij gespilt om overdaed van lust!
 
‘Daer hoor ick tegen aen, Wel zij hem, waer hij rust,
1725
‘Den planter, die den poel van eertijds wilde weijen
 
‘Vercierde met de pluijm van altijds groene Meijen,
 
‘En dorst een hoeckjen erfs besteden aen sijn' vreughd,
 
‘En keurde matelick verquisten voor een' deughd,
 
‘En docht, het goud en was in't water niet geworpen,
1730
‘Dat streckte voor vermaeck van hem en Stad en Dorpen.
 
Daer hoor ick, wat noch meer? of wat en hoor ick niet?
 
Den Kermiss-boer sijn geld, den vrijer sijn verdriet
 
Beweenen aende Meijd, die niet en schijnt te hooren.
 
Moij meissjen, siet rondom, de Boomen hebben ooren;
1735
Ick hebb het Voorburghs-bier sien sieden in uw' borst
 
En over 't minne-vier een' andren niewen dorst
 
Onsteken in uw hert; ick hebb u Kees sien douwen,
 
Sien foolen mond aen mond, ick hebb den besten bouwen,
 
Den niewen Schorteldoeck sien wringen tot een slett,
1740
En hebbje 't Claes verboon, Kees hebbje 't niet belett.
 
‘Trijn, seid' hij, trouwe Trijn, wat heit het te beduijen?
 
‘De kolen aenden haerd, de Middagh-sonn in't Zuijen
 
‘Zijn koeler dan de Sneew, bij 't vier daer ick in brand:
 
‘Kom, soetert, eens voor all, waer is je rechter hand?
1745
‘Kom, nobele Kersouw, 't is bij men ziel ter eeren,
 
‘En om de werld in echt met suck goed te vermeeren
 
‘As jouw moij backes is. Wat duijvel schort'er an?
 
‘Men vaertje sagh'et gaern, jou Mortje weeter van;
 
‘Je noom, Claes Gerritse, seit meenighmael, wel, Keesje,
1750
‘Hoe maeckje't mit men Nicht? gaet an; het wildste beesje,
 
‘Wordt metter tijd etemt, de Knijne worde mack,
 
‘Het Nachtegaeltje neemt sen koijtje voor en tack:
 
‘Houdt jij maer voet bij steck; de Meisjes moete suer sien;
 
‘Dat sel wel overgaen: je selt noch sucken tuer sien;
1755
‘Trijn sel iens mit en wipp ontdoijen; dat gaet vast:
 
‘Soo voer ick mit men Pleun: wat hadd ick s' op epast.
 
‘Eer 't ja-woord schuijven wouw! dan wouwse, maer sen sou niet;
 
‘Die molen liep rondom; dan souse, maer sen wouw niet:
 
‘In 't ende quamter toe, as ick'er 't minst om docht:
1760
‘Soo benne w' entelick as lijm an ien erocht:
 
‘Maer, as je weet, het lock en heit niet wille diene,
 
‘Dat vleis van ongse vleis en bien van ongse biene
 
‘Liep speule bij de weght; en 't is met Pleun edaen,
 
‘Wangt die niet meer en magh die moet wel stille staen.
1765
‘Dan dat waeijt jou in't zeil; nouw hebb ick woll noch webbe,
 
‘Noch langd noch weuninge, Trijn moet all 't hoopjen hebbe,
 
‘En 't wordt je saem egunt: gaet an slechts watje meught;
 
‘Je vrijt niet min as 't puijck van Delfland en sen jeughd.
 
‘Nouw moch je miene, kint, nou mochje grouwen, hartje,
1770
‘Dat ick je goedje vrij, wangt dat is 't ouwe parttje
 
‘Van 't volck te langdword, jae wel degelick in sté:
 
‘Maer bij kris en bij kras (en daer's gien jocke mé,)
 
‘Je deed me gien spuls recht, wouw jij me dat op tijghe:
 
‘Bij gurcke, 't moet'er uijt, all mocht ick 't beter swijge,
1775
‘'K hebb mé kleij an me gat; dat weetme t' Hongslaerdijck.
 
‘Te 's Gravesae in 't sangd, te Wateringh in't slijck:
 
‘En offer wat an schortt', ongs' Anne Jans, me Meutje,
 
‘En doeter me niet toe. en Gerrit Oom, 't oud reutje,
 
‘Heit maer ien Speul-kind t'huijs: soo komt het all op mijn:
1780
‘'T is soet te deelen, daer twie hangden miester zijn.
 
‘Neen, lieste, 't aerdsche goed en hoef ick niet te soken:
 
‘You hemelse persoon, jouw monkje soet besproken,
 
‘You kaeckjes as en roos, jouw ooghjes as en gett,
 
‘You borsjes, met verlof, daer ick men pinck op sett,
1785
‘(Still, seijse, schaem je niet, Kees, houdt je hangde voorje,
 
‘Nouw, Kees, hoe staeje soo?) wel nou dan, Troosje, hoorje,
 
‘Die hebbe mijn jong hart ontsteken en beklemt:
 
‘Jae 't sou niet over gaen, all stondje naeckt in 't hemd.
 
‘En benje 't boeren moe, en staeje 't melcke tegen,
1790
‘Ick weet raed tot en pluijm, en mantel en en degen;
 
‘En voor jouw weet ick raed tot een geporste huijck,
 
‘Of tot, hoe hiet ick't oock? laet sien, en Haegse pruijck,
 
‘En swarte lapp voor 't hoofd, voor 't steke vande vliege,
 
‘En bouwe met en hoep, om vroemoers te bedriegen,
1795
‘En schoentjes as men duijm, soo kort niet, maer soo small,
 
‘En all 't goed dat de Vent van't Kostelicke mall
 
‘Iens heit eretorijckt (ick giss je kent wel lese,
 
‘Of spelle O.N. on) en datter bij moet wese;
 
‘Ick weet raed tot een Krots, met spickers deur'et leer,
1800
‘As Gerrt van Velsens Tonn, gehackelt, min noch meer.
 
‘Stae bij de bruijne Meer met ronde witte kolle;
 
‘Twie meugewer wel voen. Gut, Trijn, hoe souw' we rolle,
 
‘'T Schavott om, langs de Plaets, de Vijver en 't Voorhout,
 
‘Deur all1 dat luije volck beslagen in fijn goud!
1805
‘'K hebb menigh Maenendagh men selver dood ekeke
 
‘Aen dat besuckt gesleep: well, seid ick, selleweke,
 
‘Is dat het ploeghen hier, geeft dat den Haegh de kost?
 
‘Dan, docht ick, meugelijck daer hebbent'er begost,
 
‘Die 't niet te mackelick en wete te vollende;
1810
‘Nou benneser an vast, nou meugen se niet wende,
 
‘All gaet het bijde wind. 'k sagh't sommigh' an her neus:
 
‘En, docht ick, Joffer, of men Vrouw, of enter deus,
 
‘Rijdt daerje rijdt, men geld rijdt metje langs de strate;
 
‘Men haver was te goed om onbetaelt te late:
1815
‘Voldoet men ceeltjes eerst, en rijdt dan je naers moe.
 
‘Gut, trock ick na de Hall, en na den Backer toe,
 
‘En na den Brouwer mé, en veul meer fijne Borgers,
 
‘(Ja borgers neffens mijn) jouw' schamele versorgers,
 
‘En sonder die je sturft van honger en van kouw,
1820
‘'K mien da'kker op mijn voys en klachlied hoore souw.
 
‘Wat duijcker, dat's gien kunst sen hartje te verblije
 
‘En aster niet en is, en Boer sen beurs te snije,
 
‘('T woord wasser qualick uijt, ick tasten in men sack,
 
‘Ick vongd men Beurs elight: dan 't was kleijn ongemack,
1825
‘En Ducketon drij vier: all kent emens niet deere,
 
‘De Duijvel hael den Haeg, men wilt niet gaern onbeere)
 
‘Neen, seij'ck soo bij men selfs, in't lock will dat men Trijn
 
‘Men echte wijfje word en ick'er mann magh zijn,
 
‘We hanghe me wel wat an sulver goed en kralen:
1830
‘Maer, lust ongs pracht of prael, we willen't braef betalen;
 
‘En gingen w' iens te Bier, te Kermis of te mart,
 
‘De witte mosten uijt, of 't gingh noijt van men hart.
 
‘Dat hebb je wel, seij Trijn, aers moste we niet leve,
 
‘Dat ben ick niet ewent, wangt die wat heit te geve,
1835
‘Die macher wat op doen: Maer liever niet ehult
 
‘Dan dat ick op men kopp sou dragen kapp en schult.
 
Kees voelde dat de Boom te met begon te kraken;
 
Met noch een houw twee drij kond hij ter aerde raken:
 
Daer hackten hij op aen of 't inden snoeij-tijd waer;
1840
En, naer ick mercken kon, daer wierd van twee een paer:
 
D' een rechter hand quam voor en d' ander liet haer vangen,
 
En, als een' Lijsterbeij, soo sagh Trijn om haer wangen:
 
All gaende sagh ick wel soo vielder veel te doen,
 
En, naer 't van verre klonck, soo was't een vrouwen Soen.
1845
Nu, Huijskens, soet vertreck, ghij zijt niet komen drijven
 
Daer ghij soo vierkant staet; 't heeft all van sware schijven
 
Mijn' lichte Bors ontlast, te werden soo ghij zijt:
 
Maer voor een' sulcken deun schell ick u alles quijt.
 
Mij docht Kees Adam was, en Trijn mocht Eva wesen,
1850
En 't Paradijs hier naest. soo vrijdense voor desen
 
De goe' luij van dien tijd, doe waerheid onbevleckt
 
Met rock, noch onderkeurs, noch hemd en was gedeckt.
 
Maer ging in Stad gekleedt gelijck nu bij de Boeren.
 
En, als ick 't overweegh, sij wetens' uijt te voeren,
1855
De soete vrijerij, met aerdiger bestier,
 
Dan wij met al ons Hoofsch gelarm en gesoupir;
 
Wij schamen ons Moers tael, als 't gelden sal met minnen;
 
Verlieft werdt amoureux, en van gevallen sinnen
 
Niet min als, sens rauis, bekoorlickhe'en, attraits,
1860
Gewonnen gunst, faveur, en nemmermeer, jamais,
 
Bruijn' ooghen, beaux esclairs, beaux soleils, en beaux astres,
 
Misnoeghen, desespoir, blauw schenen-zeer desastres;
 
Als of het vrij-spell self niet kaps genoegh en waer;
 
Wij doender bellen toe, en halen, 'k weet niet waer,
1865
Waermé de sottigheid ter deghen uijt magh klincken.
 
Als ick een' Vrijster waer, de Vrijer sou mij stincken
 
Die uijt den Lande liep om tolcken van sijn hert.
 
Vergeeft mij, Jonghe luij, ick keur't een' malle pert
 
All 't sinne-loos gelaet daer mé ghij meent te proncken:
1870
'K hebb oock eens jongh geweest, 'k hebb oock eens voelen voncken
 
Dat Minn heet in goed duijtsch: maer tot de raserij
 
Die inde sinnen slaet en viel ick noijt van mij.
 
En, Meissjens, met verlof, 'k moet eens mijn hert uijt spreken.
 
'T en sal geen' laster zijn. of't staet u vrij te wreken:
1875
Jae wreeckt de waerheid self; dat valt veeltijds haer lot.
 
Het smaeck' u heel of half, onthout het van een' Sott.
 
De weecker menslickheid, het volck met langhe rocken,
 
En hebb ick noijt gehaett: eer heeft het mij betrocken,
 
Eer hebb ick 't nae gegaen, of vriendelick ontmoett.
1880
Want, seid' ick, keurde God all dat hij maeckte goed,
 
Dit's vanden besten slagh het tweede: soud ick laken
 
Dat God gepresen heeft? daer neffens quam 't vermaken,
 
1 Dat alle menschlickheid in't onderscheid bevindt,
 
En daer door ijeder een all dat hij derft bemint:
1885
2 Daerneffens quam het schoon met sijn' bevallickheden,
 
En daer ick Vrouwen-schoon met Mannelicke reden
 
Geluckigh sagh verselt, en daer ick stijve deughd
 
In morwe leden vond, en maeghdelicke jeughd
 
Met wetenschapp, of lust tot wetenschapp, besteken,
1890
En daer ick wijsheid hoord' uijt roose lippen breken,
 
Daer, docht mij, was ick bij der wijse mans gerecht,+
 
In silv're Schotelen goud' Appelen geleght:
 
Maer, daer ick't niet en vond, en was ick van schoon' ooghen,
 
Van blanck vell, en blond haer noch meer noch min bewogen,
1895
Dan van het houten hoofd dat op de Cijters hals
 
De Soete Joffer maeckt, terwijl de Cijter vals
 
En doof en ongestelt niet waerd en is te hooren.
 
Kort om. ick socht mijn oogh te paeijen en mijn' ooren;
 
Dat hiet ick volle vreughd. Gevoelens geilen sinn
1900
En keurden ick noijt grond van wel-gestelde Minn.
 
Daer trouwen 't voorland was, en teelens lust met reden,
 
Daer viel ick vies en kies,3 en socht gesonde leden,
 
Daer in een held're Ziel,4 gelijck een blinckend swaerd
 
In een' fluweelen schee, gehuijst waer en gepaert.
1905
God liet mij sulcken Ziel en sulcken lijf gebeuren;
 
En doe was Keesjes hert van Trijntjes niet te scheuren;
 
Maer jocken stond van kant; daer wierd in ernst gevleidt,
 
En oorbaer wederzijds gewogen met bescheid.
 
De Zielen wierden eens: de Cassen van die Zielen,
1910
Die d' eene d' andere geluckelick bevielen,
 
Bevestighden den koop, en 't stond den Hemel aen,
 
Dat die vier, paer en paer, te bedde souden gaen.
 
Hoe 't schickte, tuijght de tijd van thien vergulde jaren,
 
Die wij eenlijvelick en evenZieligh waren.
1915
Maer tuijgen zijnder noch te soecken dien het heught
 
Dat mij de domste tocht van d' allergroenste jeughd
 
Ter aerden hebb' gevelt, doen kruijpen hebb, doen beven,
 
Doen schreijen om gená, doen bidden om het leven,
 
Doen knielen aeps gewijs, voor een fier Vrouwen beeld.
1920
Fier, seid ick, vrouw tot mann, fier vrouw uijt mann geteelt,
 
En die weer sonder mann noch mann noch vrouw kan teelen,
 
De minst' in Hoofd en Hert, de minst' in alle deelen?
 
Daer most'er meer als een mé spelen; en dat schoon,
 
Dat vell-diep aengenaem, in 't hooghste van sijn' throon,
1925
En kon mijn' vrijheid noijt in slavernij verkleeden.
 
En, als ick wanckelde, strax stelde sich de Reden
 
Ter weere voor mijn' eer; strax seij sij 'k was een mann,
 
En sij mijn onder-mensch, die ick Meestersche van
 
Mijn voordeel maken wouw. en, was't soo verr gekomen,
1930
Dat Vrouwen eerbaerheid most wachten op Mans droomen,
 
Dat Spill-zij swijgen most tot dat de swaerd-zij sprack,
 
(Dat schadelick beginn van menigh ongemack)
 
Als 't Mans hert open gingh en veilde sijn' gedachten,
 
Sijn minst was, weder-gunst van't Vrouwen-hert te wachten;
1935
Of 't was een' mancke minn, en 't kon, in allen schijn,
 
Noch inden Hemel Trouw, noch voor de menschen zijn.
 
Want wien waer 't mogelick een' spijtigh' gast t' onthalen,
 
En wat schoon en wat rijck kon d' ongenucht betalen,
 
Van een gedwongen hert, van een verkracht gemoed?
1940
En wie dé geerne dat sijn' weergae noode doet?
 
Wegh, ouders wreed geweld, wegh, hell van felle vrinden:
 
Is 't jae-woord aende Pleij, en anders niet, te vinden,
 
Soo segh ick, heiligh Neen; de Schael moet even staen
 
Door eighen weder-wight, of t Hijlick is verra'en.
1945
Mijn hert is uijtgeseght: ick pas op geen verwijten:
 
De steen is uijt de hand; sij mogender in bijten,
 
Dien 't lust te spertelen; als 't bijten over is,
 
Soo sal de waerheid noch een redelick Gewiss
 
‘Doen stemmen met mijn' stemm, en seggen, dat's gesproken,
1950
‘En dat's een Batavier, die, door waerschijn gebroken,
 
‘Te voorschijn heeft gebracht het moeijelick blancket,
 
‘Dat nemmer goed en doet, en veeltijds 't goed belett.
 
Wat hebb ick tijds gespilt, wat hadd hij tijds te spillen,
 
Die dit gewichtigh stuck ten uijtersten mocht willen
1955
Voltoijen naerde kunst!1 maer 't is soo verr voltoijt,
 
Dat die 't begrijpen will, begrijpt het nu of noijt;
 
Die 't niet en will, verdient geen verder onderrechten:
 
Mij lust den steghen niet onendigh te berechten;
 
Elck sijn' gevoelen vrij; het mijn is uijt gepleitt:
1960
Wel hem die beter weet; ick gunn hem sijn bescheid:
 
Men moght mij 't lang geteem met billickheid verwijten,
 
Als wild' ick vrienden hier haer' schoenen doen verslijten,
 
Haer ooren en haer Tong: terwijl mij 't spreeckwoord raeckt,
 
Dat nemmer eighen grond den meester moede maeckt.
1965
Maer, Vrienden, lacht van hoôp, 't moe maken gaet ten ende,
 
En schrickt niet, of ick 't weêr Zuijd en Zuijd-Oost aen wende,
 
En weer naer 't lange Plein, daer ick u staende hiel,
 
En met meer woorden als goe' reden overviel:
 
'K neempt voor een Schaeckberd nu; daer 't ons, niet lang geleden,
1970
Der Koninginnen gang gelust heeft te betreden,
 
In voor en achterwaerds, in Zijdelingh verstell,
 
Daer volght'er noch een op: den toenaem weet ick wel,
 
Maer noem hem binnens monds: het is de gang der gecken.
 
Staet inde Boomgaerd-poort: ten Oosten staet een hecken,+
1975
Ten Zuijden staet 'er een: twee tweelinghen in't kort,
 
Daer, door den Gecken-gangh, naer toe getreden wordt.
 
Kiest recht' of slincker hand, ghij raeckt het Plein te boven.
 
En daer mé voer ick u in Hofwijcks schoonste hoven:
 
'T Oost Eiland iss'er een, 't West-Eiland is sijn paer.+
1980
Die nu de Groot, of Cats, Heins, of Barlaeus waer,
 
Die nu een' oude Penn, bij een' van all' versleten,
 
In dit groen machtigh waer, en louw en koel geseten,
 
Mocht seggen wat hij docht, en singen wat hij siet!
 
All wat ick hebb geseght waer weinigh meer als niet.
1985
'K hebb menigh uer verpraett: hier hoefden ick meer weken
 
Meer Maenden te verdoen, meer Jaren uijt te preken,
 
Dan uren aller weegh. om schielick door de pijn,
 
De pijn van overvloed, de stameringh, te zijn:
 
Let op den over vloed; verdraeght mijn' stameringen,
1990
All voegense noijt min als midden in het singen:
 
Mijn' onmacht sal't gewicht der dingen doen verstaen,
 
Als daer een Mensch de Sonn derft malen, of de Maen.
 
Stae bij, Castagnen boom, staet bij, bree Noten-bladen,
 
Staet bij, Bloed-droppeltjens op qualsteren geladen;
1995
Van d' een' in d' ander' schaeuw verdwael ick inde keur;
 
Elck troetelt mijn vermaeck met schoon om schooner geur:
 
Maer ghij zijt Schaduwen, en meer niet, vande Planten
 
Die ick te melden hebb. mijn' lieve bloedverwanten,
 
Mijn' echte kinderen, mijn' spruijten, mijn geslacht,
2000
Mijn' afkomst, door mijn' sorgh ter aerden uijtgebracht,
 
Mijn' eighen Mannetjens, mijn' Leen-luij en mijn' Erven,
 
Die all dat Boomen kont, kost ghij, als Boomen, sterven,
 
Maer 't sterven niet en kent: u stell ick voor, in spijt
 
Van 't eten vande Locht, van 't slicken vanden tijd.
2005
'K hebb trotse Tempelen sien proncken in den duijster
 
Van helderlick geboomt, en 't streckte tot haer' luijster
 
Gesien en ongesien te duijcken in dat koel,
 
En, soo veel 'tbuijtenst kan op't binnenste gevoel,
 
Die naere schaduwen zijn't machtigh om te roeren,
2010
En 't hert beweeght'er af: Spreeckt, Stede-li'en, spreeckt Boeren,
 
Spreeckt, vriend en vreemdelingh, die langhs den Polder-dijck
 
Des Somers in het stoff, des winters in het slijck,
 
Voor Hofwijck werdt gestutt; wat seggen uw' gedachten,
 
Wanneer ghij Hofwijck siet twee doncker-groene nachten,
2015
Twee nachten van geboomt bevleugelen met pracht,
 
Als warens' uijt het wildst van Pruijssen herr gebracht
 
En door de Locht gevoert, gelijck de Luij te Roomen
 
Van't ongelooffelick Loretto derven droomen,
 
1 (Hoe werr't de menschlicheid van d' een in d' ander' mist,
2020
Alss' eens het heiligh spoor van 's hemels waerheid mist!)
 
Daer 't kostelick gebouw geen minder' Metselaren
 
Dan Engelen vermeldt, die over bergh en baren
 
In eenen nacht met Kerck en Autaer zijn gezeilt:
 
Hoe pijnt ghij neck en hals naer d' ongemeine steilt'
2025
Van weerzijds Masten-bosch, hoe tergen sij u sinnen,
 
Om eens die wonderen van onderen, van binnen
 
Te moghen oversien! hoe quelt u 't Vlieder-diep,
 
Hoe wenscht ghij dat het droogh door Booner-sluijsen liep,
 
En ebde tot den grond! roept schepen aen en schuijten,
2030
Daer staen twee heckens voor; maer vromen uijt te sluijten,+
 
Is niet van haer bevel; de sloten zijn van stroo
 
Voor d' openhertighe; van ijser, voor de snoo'.
 
Treedt inde Wilderniss ten Oosten of ten Westen,
 
Den ingangh is gegunt, de wandelingh ten besten,
2035
En s' is uw' moeijte waerd: en, als ick 't seggen derf,
 
Ghij sult met onberouw vertrecken vande werf,
 
En seggen flus te Delft, of seggen flus te Leiden,
 
Ghij hebt schoor-voetende van Hofwijck moeten scheiden,
 
Daer, dat ghij noijt en saeght in't lieffelixt gewest,
2040
Mast-boomen vander jeughd met Roosen zijn gemest.
 
Met Roosen, lett'er op, sij staend'er noch en gloeijen,
 
En, als sij, moe gepronckt, op 't einde van haer bloeijen
 
Haer' Hoofden droeffelick onthullen van't gewaed,
 
Hoort, Haeghsche Joffertjens, dat boven 't uwe gaet,
2045
Dan stroijen sij den vloer met haer' bevalligheden,
 
Als off' er Bruijdegom en Bruijt most overtreden:
 
Dan komt het Hemelsch natt, dat door de Masten druijpt,
 
En opent scheur bij scheur, daer blad voor blad in kruijpt;
 
En van dat soet bederf, en van dat schoon verrotten
2050
Versaedt sich Mast bij Mast en voert het in sijn' botten.
 
Gaet henen nu en soeckt of ergens weij of woud
 
Met edeler gewasch begraest werdt of bebouwt.
 
Wie derft van Ypen-hout naer sulcken puijck-goed spreken?
 
Het moett'er uijt nochtans; daer magh'es geen gebreken.
2055
En, is de schilderij voltrocken, laet de Lijst,
 
Daer menigh onverstand de Schilderij om prijst,
 
Haer' beurte zijn vergunt: Tot u dan, Ypen boomen,+
 
Door langhe droomen heen, tot u ben ick gekomen,
 
Scheid-palen van mijn' grond, belenders van mijn' Erf,
2060
En, als ghij spreken kost, Lijfwachten van mijn' werf.
 
Ghij staet niet daer ghij staet om 't eenighe vermaken,
 
Om Eer, om Nutt, om Lust, die drij beroemde saken
 
Daer all ons doen op loopt, staet ghij in't voor-gelid,
 
Op 't uijterste gescheid van't Hofwijcker besitt.
2065
Schoon voor-doen heeft sijn' kracht, als alle Koop-luij weten;
 
En dickmael is het Huijs bij 't Voorhuijs af te meten:
 
De self-kant van 't fluweel belooft wat vande stoff,
 
En bij de Heininghen voor-oordeelt men den Hof.
 
Soo kan uw' Heerlickheid, soo moet sij wat beloven,
2070
En die daer Hofwijck prijst heeft u voor all te loven;
 
En die van Nootdorp af, en, mogelick van Delf,
 
Hofwijcker Hof ondeckt, moet seggen bij sijn self,
 
Daer schuijlt wat achter 't schoon van die verheven kruijnen,
 
Dat prijsens waerdigh is; soo seker als de Duijnen
2075
Beteeckenen de Zee ten einde van haer Sand.
 
Daer med' is d' Eer voldaen: wat Nuttigheid mijn strand,
 
Mijn soeten oever treckt van uw' getrouwe wortel,
 
Dat weet de Schipper best, die 't stadighe gebortel
 
Van d' ongeroerde Vliet, in 't zeilen door haer natt,
2080
Afgrijsselick verweckt en op mijn' Kuste spatt.
 
Wat soud'er teghen staen, stondt ghij d'er niet soo teghen,
 
Als of ghij nacht en dagh mijn' vijand met den deghen
 
Van mijn' Landspalen dreeft, als of ghij dagh en nacht
 
Mijn' Helbaerdieren waert, en pasten op de wacht
2085
Van Hofwijck en sijn' rust; en hielpt mij niet verliesen,
 
Dat Platinghen alleen, en Bitterling en Biesen
 
Vergeefs verdedighden, 't en waer uw' stevigheid
 
De golven overwonn en all' haer' hevigheid?
 
Maer Lust, de derde dienst, die van u werdt genoten,
2090
Gaet boven d' eerste twee: ick sie u soo geschoten,
 
Soo weelderigh gespreidt, soo deun en dicht gewerrt,
 
Dat ick veil onder u den felsten Middagh tert.
 
Waer zijt ghij werelds oogh dat allom door wilt booren?
 
Blaeckt over wegh en weij; hier is uw' kracht verloren:
2095
Hier lacch ick met het sweet dat vanden Maeijer loopt,
 
Hier hebb ick over mij een Ypen-zeil geknoopt.
 
Een dack van bladeren, die voor de volle Manen,
 
En voor de volle Sonn, jae voor des Hemels tranen
 
Mijn hoofd verdedighen: hier vlied ick louw en koel,
2100
Hier lijd ick sonder leed haer grouwelixt gewoel:
 
Hier voel ick het vermaeck van naestgelegen lijden
 
Bij naestgelegen vreugd: hier smaeck ick het verblijden
 
Dat menschen wedervaert die bij de quelling zijn,
 
En voelen geen verdriet, en weten van geen' pijn.
2105
Hier deel ick in die vreughd met mijn' bemindste panden,
 
Mijn lieve vijvelings thien voeten en thien handen.
 
Hier is heel Schevelingh verschenen t' mijner baet,
 
En heeft mijn savel-kleij met schelpen-gruijs gestraett:
 
Hier gaet de Boll in swangh, hier moet de Kegel beven,+
2110
En sneven, en weer staen: hier keurt men 't soetste leven
 
Gespeckt met stracken ernst en met onnoosel jock.
 
Verr zij van ons het spell daer gunst-verlies en wrock
 
Bij Geld-verlies op volght: verr zij van mijn' gedachten
 
Door vrienden onvermaeck naer mijn vermaeck te trachten.
2115
1 'K verdoem den Teerlingh niet, 'ken hebb niet op de Caert,
 
Dan dat ick houw2 de tijd kan beter zijn gespaert,
 
Als soo te lore gaen: en middelmatigh nutten
 
Verschoont de leegheid self, en kan mijn opspraeck schutten.
 
Maer daer verlies en winst van Munte geel of witt,
2120
In schijn van vriendlickheid der spelers hert besitt,
 
Daer 't ooghmerck, krijgen, is, werdt spel een slagh van krijgen,
 
En die den slagh verliest, voor 't uijterst magh hij swijgen;
 
Maer 't is een mensch die swijght, en, ken ick menschen aerd,
 
Daer is geen hert soo koel, geen' galle soo bedaert,
2125
Of afbreuck in de Bors maeckt spijtighe gedachten,
 
Die 't meesterlixt geweld van reden moet verkrachten,
 
(En 't is der wijsen self haer uijterste gepoogh)
 
3 Of 't spijt will uijt den mond, ten minsten uijt het oogh.
 
Wat light mij aen dat leed, wat lust mij, lieve vrinden,
2130
Die flus mijn' tafel, flus mijn' wandelingh bemindden,
 
Still swijgende te sien vervloecken mijn onthael?
 
Of, lacht de kans haer toe, wat lust mij 't gasten-mael
 
Met niewe rekeningh van kosten te beswaren,
 
En werden tweemael Waerd, en moeten mij bedaren
2135
Als of ick geeren schonck het ghen' ick noode miss,
 
En maskeren mijn leed met vrolicke verniss?
 
Ick haet mijn Vijands geld, of 't kan mij niet verblijden;
 
En, hael ick 't van mijn' vriend, 't gevoelen van sijn lijden
 
Maeckt dat ick mede lij, en wenschten hem sijn' scha
2140
Met mijn verlies geboett, eer dat hij van mij gae.
 
Soo laet spel spelen zijn1 en oeffeningh van leden
 
Met vrolickheid vermoeijt; ja oeffeningh van reden
 
Op 't handigste beleidt, en sonder achter-smaeck
 
Die vriendlickheid vergall' en spel tot spellen maeck'.
2145
Dit ambacht gaet hier om, en 't gaet'er om met lusten:
 
En dien 't niet langer lust veraessemt sich met rusten,
 
En staet als kijker bij, of neemt de recht-banck waer,
 
En oordeelt sittende van 't naeste spelend paer.
 
En, soo de Kegel valt die Coningh is van achten,
2150
Soo vlieght'er wel een droom door spelende gedachten
 
Van Coningen ontdaen in 't midden van haer volck,
 
Dat over einde staet, terwijl de swartste wolck
 
Die oijt de Sonn besloegh, wolck boven alle wonder,
 
Drij Croonen zeffens velt met ongehoorden donder.
2155
En soo wordt Bollen ernst, en Kegels Parlament;
 
En van dat onderhoud en raecktmen niet ten end,
 
Voor dat de keers uijtgae, de groote Keers der wereld,
 
En dat de Somer-dauw de Kruijdjens overpeerelt,
 
En dat den Haghenaer naer Koets en Schuijten vraeght,
2160
Om veiligh t'huijs te zijn eer dat de dagh ontdaeght.
 
Dan berst het oude lied van, scheiden, bitter scheiden,
 
Uijt d' een' of d' ander' keel, en klinckt door wegh en weiden;
 
En 't andere, wat sal men op den avond doen;
 
En 't slot is, veel danckhebs, versegelt met een soen.
2165
Daer staen ick Cluijsenaer, ick stelle-mann, verlaten,
 
Maer Vrij-heer van mijn tijd en van mijn doen en laten,
 
En smaeck den niewen lust van stilt' en eenigheid,
 
Gelijck die uijt der Zee en haer verbolgentheid
 
Moe zeemanschapp gepleeght, moe wendens en moe keerens,
2170
Moe tobbens, moe gekaetst, moe loevens, moe laueerens,
 
Het oppertje bezeilt, en buijten weer en wind
 
Sijn schielicke vermaeck in't slechte water vindt.
 
Betreckt mij d' avond-uer, en kan ick mij niet pijnen
 
Om onder dack te gaen voor dat de sterren schijnen,
2175
En all de wonderen van 't heerlicke gesicht,
 
Als d' ander keers verschijnt op 't ondergaende licht;
 
Die tijd verveelt mij min dan all de dagh der daghen;
 
En 't spijt mij dat de Clock van Voorburgh heeft geslagen
 
Twee slaghen meer als Acht; soo veel wercks valt mij toe:
2180
Wie oijt op Hofwijck was en vraegh' niet wat ick doe.
 
Ick ben te landewaerdt, en 't kan mij niet verdrieten,
 
Maer oock te waterwaerdt en aende Vliet der Vlieten,+
 
De levenste Rivier, de doorgeploeghste Vaert
 
Van all' die Holland kent en binnen's lands bevaert.
2185
'K geeft voor de waerheid uijt all heeft het schijn van liegen,
 
(De Tuijgen zijn te veel all socht ick te bedriegen)
 
Twee hondert kielen zijn voor Hofwijck heen getelt
 
Die dagelix door Zeil, of Mensch, of Peerds geweld
 
Voor Hofwijck henen gaen. Nu tert ick Rhijn en Maze,
2190
En Dort en Louvestein; nu lijd ick datmen blase
 
Van Sparen en van Y, jae vande Noorder Zond,
 
Daer niemand meer gevaers en wedervarens vond,
 
Als in mijn' volle Vlied; die niet en is te naken,
 
Men siet'er Schip of Schuijt d' een d' andere geraken,
2195
Men siet'er lijn door Lijn geweven, Peerd aen peerd,
 
Zeil achter Zeil gereckt, roer tegens roer gekeert;
 
Men hoort'er van houw voll, houw binnen, en houw buijten,
 
Men hoort den Jager-boef sijn ongemack verfluijten,
 
Of koelen met een lied de bleijnen die hij rijdt,
2200
Niet nu eens, en eens flus, maer stadigh en altijd,
 
Bij doncker en bij daegh. Hier hoef ick niet te vragen,
 
Wat tij is't vanden dagh? de Beurt-schuijt kan't gewagen:
 
En die ten sevenen ten Haegh uijt werdt gebelt,
 
Die weet ick dat met mij de klock van achten telt;
2205
Die vijf te Leiden hoort telt recht voor Hofwijck seven;
 
Dat's 't uerwerck vande Plaets, dat sonder veer gedreven
 
En sonder weer-wicht gaet, en daerom noijt en wraeckt,
 
En daerom vaster gaet dan all' diem' elders maeckt,
 
En windt sich selven op en drijft sijn' eigen' raden.
2210
Hier treed ick 't soetste pad van all' mijn' soetste paden:
 
Hier treed ick wederzijds op 't kantjen van een' plass,
 
Die d' een den anderen verpocchen met haer glas.
 
Ten Noorden is't mijn diep, ten Zuijden is mijn Schuijt-natt,+
 
Daer ick dan d' eenen Boer dan d' and'ren schipper uijt vatt,
2215
‘En vrage, waer wil 't heen, Goe mannen; waer van daen?
 
‘Hoe gaet ghij soo ondiep, hoe zijt ghij soo gelaen?
 
‘Maer, Heerschop, seghter een, wij hebben 't ruijm voll plancke
 
‘En geeft het goed wat winst? Wij hebbe God te dancke,
 
‘We laden't te Sardam en komme langs de Meer,
2220
‘Deur d' ouwe Wetering, en soo den Rhijn om neer,
 
‘En soo deur Leidsen Damm om te Schiedam te losse:
 
‘Daer krijge we licht vracht van Varckens of van Osse,
 
‘Of wat de Koopman will; want, kijck, 't is een moij Schip,
 
‘En 't voert wel licht en swaer: en krijge we dan slip,
2225
‘En moete leeg naer huijs, dat moete we verdrege:
 
‘Scha-baet, daer valt te met een kangsjen onder wege,
 
‘Daer 't treck-geld op magh staen; aers moete w' inde lijn,
 
‘En halen 't met den hals; maer dat's een' korte pijn:
 
‘Aen geun sij vanden Damm en vinde we gien breggens,
2230
‘Dan mach'er 't Zeiltje bij. Hier op volght veel meer seggens
 
Naer 't volckje sprakelick en lichter aende praet
 
Als af te helpen is: Maer 't Schip, dat niet en staet,
 
Ontvoert mij 't leste woord. of liever leste woorden,
 
Daer ick den sinn af giss all stond ick s' aen en hoorden;
2235
‘Claes, roept hij tot sijn knecht, die op't voor-onder staet,
 
‘Hoe lust het Steedse volck een praetje bij de straet,
 
‘Daer't luijs leegs staet en kijckt in 't midde van sijn lussjes,
 
‘Hoe kooselde die Vent, hoe still en hoe gerusjes,
 
‘Hoe taeld' hij na bescheit vande bekende wegh;
2240
‘'K namt voor en Hagenaer; en bij men Ziel, ick segh,
 
‘Dat Haeghje weeter of: me speult'er vreemde streke;
 
‘Se raken aen groot goed, te met in minder weke
 
‘Dan wij der jaren aen versloove natt en kout:
 
‘Dan wetense gien raet met koffertjes voll goud.
2245
‘Dan gaet 'et goed soo 't quam, dan tijense na buijte;
 
‘En't Roosenobeltje moet springe voor de kluijte,
 
‘Voor Weuning en voor Weij, voor Kroft en Klaver-kleij;
 
‘Gien goed en valt te dier, het macher of, wich heij;
 
‘En dan 't Treweel in 't werck, en dan begett Casteele
2250
‘As Toorens, elck om't moijst. y gut Claes, hiet dat deele,
 
‘Heit ongse lieven Heer ongs allegaer emaeckt
 
‘Uijt iene slagh van Kleij, en worde wij ewraeckt,
 
‘En erve wij in 't goed as Basterde? wat Duijvel,
 
‘'K wouw dat men aessem mé iens gaen mocht over't Suijvel,
2255
‘'K mien dat icker men spull sou speulen as en held:
 
‘Ick sie wel dieder maer sen lijf wat naer en stelt
 
‘Eer j' om siet ben je rijck: een kusse mit een wape
 
‘Maeckt alle kunste goed; daer meugj' op sitte schrape
 
‘Tot dat je Troortje barst en wordt en Ys're kist
2260
‘Met seuve grendele. en wordje na gevist,
 
‘Die 't lake doen 't soo wel as die je't stick verwijte;
 
‘Soo wordt'er niet eklapt. Claes, moetet me niet spijte
 
‘Dat ongse bestemoer, doe 'k Vaer en Moer verloor,
 
‘Soo lijdighe versuft' en dwaelde van het spoor,
2265
‘En hielmen uijt'et School: Gut hadd ick leere schrijve
 
‘En lesen, as dat volck, wat wouw ick niet bedrijve!
 
‘'K hadd lang een mangtel an, een Tabbert, of suck goed,
 
‘Voor een bepeecte broeck, die ick nouw verslijten moet;
 
‘Een handje voll Latijn, hebb ickme late segge,
2270
‘Daer komt het miest op an, en dat's goed op te legge,
 
1 ‘We hebbe me verstanght, we bennen al ien slagh,
 
‘En dat's wel haest eklaert, die maer wat suffe magh.
 
Meer hadd hij op de tong, meer meenden hij te preken;
 
Maer 't Schip was voor den Damm, daer most hij 't laten steken;
2275
En 't zeil most over end. Wie wenschte niet de vracht
 
Van sulck'en Schip te zijn? nu hebb ick 't maer gedacht.
 
En, als ick 't overslae, de Boeren weten wonder;
 
Maer weten min dan all: de waerheid loopt'er onder;
 
Maer meer waerschijnlickheids. O, Schippertje, goed knecht,
2280
Waert ghij tot in den grond van alles onderrecht,
 
Saeght ghij tot inde Mild van die ghij wilt benijden;
 
Verstondt ghij neffens mij 't gepeperde verblijden,
 
Het gallighe vermaeck van die daer staet en siet,
 
En hoort u sorgeloos staen fluijten langs de Vliet,
2285
En wist ghij hoe dat hert, in't midden van sijn' Roosen,
 
Sijn' kommeren veeltijds niet weet waer langs te loosen:
 
1 En wist ghij hoe hem 't haer te bergen komt te staen,
 
Die wel op Hofwijck is, en naer den Haegh moet gaen,
 
Den Haegh, die doornen Haeg, daer eer en deught en reden
2290
Veeltijden werdt betaelt met vuijl' ondanckbaerheden;
 
Daer weldoen werdt beloont met laster of geweld;
 
Daer 't uijterste gepoogh der Vromen werdt gestelt
 
Den boosen tot een schimp; daer 't niet en is te passen,
 
Men sie sich langhs of dwers door spijt of nijt bebassen:
2295
Daer selfs de Vrede-minn misduijdt werdt voor misdaed;
 
2 Ick meen ghij soud sijn lot verfoeijen voor uw' staet,
 
En kruijpen in uw luijck, en leeren beter wenschen,
 
En oordeelen 't geluck van uws gelijcke menschen
 
Benijdelicker veel dan dat te stéwaerd blinckt,
2300
En achter de gordijn van't aensien hinckt of stinckt.
 
Is 't Schippertje voor bij, de Vischer uijt de Venen,
 
De Meissjens uijt de Weij met koele bloote beenen,
 
Met Emmertjens voll melck en voll gerusticheid
 
Verstercken wat ick peins en wat ick hebb geseit.
2305
En scheid ick uijt den praett, en treed' ick uijt mijn' hecken,
 
En lust mij achter 't groen der haghen die mij decken
 
De vrije vonnissen te hooren van mijn werck,
 
Als laegh ick verr van daer begraven in een' kerck;
 
Daer gaet het speeltjen aen, daer hoor ick soet en bitter
2310
3 En all wat ijeder denckt van huijs en van besitter;
 
Daer hoor ick vogelen van allerhanden beck,
 
Mij roemen voor een Mann en doemen voor een' geck.
 
De Veerschuijt voert van als: daer sittend'er voll reden,
 
Daer sittender voll spijt, die mijne sinlicheden
2315
Of prijsen uijt haer' gunst of laken uijt haer' gall.
 
‘Daer seggend'er, 't is wel, het Geld is nietmetall,
 
‘'T gebruijck is't altemael; de Mann die Hofwijck stichtten
 
‘Heeft wijsselick gedaen;1 hij most sijn hert verlichten
 
‘Van langer slavernij, hij heeft'er voor geploeght,
2320
‘En, als hij ploegende sijn' Vorsten hadd vernoeght,
 
‘En 't Vaderland voldaen;2 en niemand uijtgesopen,
 
‘En niemands voordeelen met listen onderkropen,
 
‘Den Vromen voorgestaen, beschoncken en gevoedt;
 
‘Den boosen 't hoofd gebo'on; een Christelick gemoed
2325
‘In't Christeloos gewoel van Haegh en Hof behouden,
 
‘Wat lighter ijemand aen of hij een Hofje bouden,
 
‘En besighden een deel van onbesproken winst
 
‘Tot onverboden vreughd;3 om nu en dan voor 't minst
 
‘Een Haventjen vertrecks uijt Hoofs gewoel en winden
2330
‘Voor heul en ademtocht van ziel en lijf te vinden,
 
‘En smaken 't onderscheid van ruijmt en van gedrangh?
 
‘Verquisten is geen' eer;4 maer altoos deun en bang
 
‘Sijn self te pijnighen, om kinderen en erven
 
‘Te laten, wat sij wel en weeld'righ konnen derven,
2335
‘En prees noijt wijse mann.5 Wel hem die wel vergaert,
 
‘En matelick verspilt 't ghen' hij wel heeft gespaert.
 
‘De Mann op Hofwijck heeft, in't sorghen voor sijn selven
 
‘Sijn' kinderen bevrijdt van spitten en van delven,
 
‘En van wat overschots sijn' keurlickheid geboett,
2340
‘De rest is voor de rest, die 't hebben sal en moet.
 
1 ‘Maer beter' Tonnen schats heeft hij se leeren vullen
 
‘Dan die haer mogelick ten deele vallen sullen,
 
‘Voll smeltelick Metael, voll schijven die het vier,
 
‘Het water en de Tijd kan brenghen tot Papier,
2345
‘Tot flenteren, tot niet. hij laetse selfs voll schatten
 
‘Daer water, vier of tijd niet aen en heeft te vatten,
 
‘Van Deughd en wetenschap en all dat Mannen maeckt,
 
‘En all dat eens vergaert sijn Meester noijt versaeckt.
 
‘God die hem segende met kinderen die weten,
2350
‘En weten, moghelick, waermede dack en eten,
 
‘Het Vaderland ten dienst, te moghen waerdigh zijn,
 
‘Beveelt hij haer beleijdt, naer dat hij door de pijn
 
‘Die 't lichaem dragen moet om vande Ziel te scheiden,
 
‘Ter eewigheid sal gaen. Die mann gingh breeder weiden;
2355
Maer 't Schuijtje was verbij, de Schipper riep, stapp wegh,
 
En 't peerd ontvoerde mij 't besluijt van sijn gesegh.
 
De Delfsche Veerman volght (dat gaet voor Hofwijck seker)
 
Strax op den Hagenaer, en weer een niewe spreker,
 
Een niewe kakelaer, gelijck het wesen will,
2360
Dat een de vracht verbeent, daer vijftigh and're still
 
Den mondigsten ontsien, en 't hooge woord vergunnen.
 
Die klapper tast mij aen2 (van dusend een zijn't funnen,
 
Van schaemte noijt geroert, van reden onversien,
 
‘Van eer en Liefde meer) Ten eersten is't, Laet sien,
2365
‘Wel heij, wat's hier weer nieuws? sal't noijt geen einde wesen,
 
‘Alweer een niew Casteel in eenen nacht geresen!
 
‘'K schick endelick de Vliet sal worden tot een' straet;
 
‘Den Haegh sal metter tijd niet weten waer hij staet,
 
‘Te Voorburg of aen Duijn: siet die verweende gecken,
2370
‘Sij walghen vande Stadt; den Haegh en kan niet strecken,
 
‘De Straten zijn te nauw, de wandelingh te kort;
 
‘De Coets moet ruijmer gaen: wat Duijvel of haer schort?
 
‘Is 't niet genoegh, Voorhout en Vijverberg te schenden
 
‘Is't niet genoegh den Haegh t'ontstraten aller enden?
2375
‘Moet Voorburg mé in 't spell? 'k magh heughen dat die Weij
 
‘Voll klare klaver stond, voll vette beesten leij;
 
‘Nu is 't een Hoff, quansuijs, een Hofwijck: wel, waerachtig,
 
‘Wij moeten inde grond, het volckje wordt te prachtigh.
 
‘Sij schrapen 't goed bij een, slinx of rechts, 't scheelt haer niet;
2380
‘En vallen dan aen't werck van pijpjens in het riet.
 
‘Bedenckt eens watter gelds aen sulcke raserij gaet,
 
‘En of men op het end met eens betalen vrij gaet:
 
‘Die kloot en licht niet still:1 die dusenden verbout,
 
‘En magh geen' honderden ontsien voor 't onderhoudt;
2385
‘Die hooghe thuijnen derft uijt leeghe gronden halen
 
‘Moet alle jaer sijn werck weer en weerom betalen;
 
‘Die Vent en houd ick met geen hondert Croonen vrij;
 
‘Soo moet daer alles staen in 't lood en op de rij,
 
‘Soo puntigh is m' als kacks: men waer schier ongeboren,
2390
‘Veel liever dan een' Haegh te lijden ongeschoren;
 
‘Of 't God belieft of niet, de paden moeten bruijn
 
‘En kaler zijn van gras als 't hoogste van een Duijn;
 
‘De Schoffel heeft geen rust; daer is een eewigh leven
 
‘Van wijen dat men berst: de Thuijnman magh wel beven,
2395
‘Soo 't onkruijd meester werdt door weelde van natt weer,
 
‘Door over vall van werck, en door versuijm noch meer.
 
‘De Joffers in den Haegh, met all haer' malle krullen,
 
‘En hebben niet meer spels, men soud' er drij vier hullen,
 
‘All noemden icker meer, 'k wouw dat ick 't hadd gewedt,
2400
‘Eer hier een Boogaerd-pad geklouwt is en geredt.
 
‘En, om Gods lijdsaemheid met alle macht te tergen,
 
‘Als off'er werck gebrack, van vlackte maecktmen bergen,
 
‘'T land wordt tot Vijvertjens versnippert en gekerft,
 
‘En 't is de braefte mann die 't konstelixt bederft:
2405
‘'T huijs moet in 't water staen en Slots-gewijs staen proncken,
 
‘Gelijck een' steenen flesch in 't koel-vat werd gesoncken.
 
‘Het riet-dack was wel eer de Weuninghs besten hoed;
 
‘Doe mosten 't pannen zijn; dat's nu de kleijne voet;
 
‘Het leijtje moet 'er op, dat staet beknopt en abel,
2410
‘Waerom? de Land-heer deckt sijn' luijsen met een' sabel;
 
‘'T huijs komt niet minder toe; 't magh kosten wat het kan,
 
‘Het decksel naer den Pott, de kleeren naer den mann.
 
‘En als ghij binnen gaet, wat meent ghij daer te vinden?
 
‘Een opper-Camertjen tot onderhoud van vrinden,
2415
‘Als inden gulden tijd van't Hollands slecht en recht?
 
‘Neen seker, Cameren op't cierlixt afgerecht,
 
‘Als stondt ghij binnen Delft; gemarmerde Saletten,
 
‘En van dien niewen snof; hoe noemt men't? Camenetten,
 
‘Pronck-cellen voor een' Prins, met borden en met leer
2420
‘Op 't Haeghelijxt versien: (ja wel toch, lieven Heer,
 
‘Waer will dit heen in 't end!) en seghtmend'er wat teghen,
 
‘'T heet maer een Weuninckje, een huijsjen uijt den reghen.
 
‘'K wouw dat hij met sijn' poort in sneew en Hagel sat
 
‘Die Land-heer heeten will en woonen als in Stadt:
2425
‘'Kwouw dat hij. Weer aen, riep de Schipper, is dat rijen?
 
‘Stapp wegh, jou loomen uijl. soo raeckt' ick uijt het lijen;
 
Ja, lijen, ick beken't;1 want waerheid, al te fell
 
Gepepert en gesult, gaet door en door het vell.
 
Onkenniss niettemin maeckt onminn bij de Menschen,
2430
En menigh droeve reis hebb ick mij voelen wenschen,
 
Mijn achterklapper waer mijn ronde Camer-vriend,
 
En met mijn onderhoud, als ick met sijn', gedient.
 
2 Daer soudemen sijn Waer noch sijn' waerachticheden
 
Niet overweldighen: maer onderlinge reden
2435
Doen gelden wat sij kost, en vriendelick bericht
 
Doorpluijsen inde schael van't fijnste goud-gewicht;
 
En d' een den anderen soo veel bescheids bewijsen,
 
Dat laken lichtelick verkeeren sou in prijsen;
 
Of kond 't geen prijsen zijn, ten minsten tot gedoogh
2440
Van hier een balck en daer een' splinter in ons oogh.
 
1 En soo begrepen wij, of trachtten te begrijpen
 
Hoe traegh voorsichticheid moet vallen aen het slijpen
 
Van nagel of van tand, om in't gesicht te slaen
 
Van die met ons voor God ten oordeel sullen gaen,
2445
God, die sich 't oordeel heeft en 't wraeck-recht voorbehouden,+
 
Als messen die hij ons, sijn' kind'ren, niet vertrouwden,
 
Sijn' blinde kinderen, dien geen geweer en past,
 
Soo langh wij menschen zijn en dolen bijden tast.
 
Dit hebb ick half geleert, en tracht het heel te leeren,
2450
En, was ick buijten 't spoor, ten halven om te keeren;
 
Herstelt mij op de baen van dijn' gerechtigheid:
 
Die mij het oordeel van mijn Broeder hebt ontseit.
 
Met sulcke leeringen bevracht ick mijn' gedachten,
 
2 En keur niet, off'er mij quaedwillighe toebrachten,
2455
Of redelicke lien; ick lett niet op den mann,
 
Mits dat ick uijt sijn roet wat honighs trecken kan.
 
Nu is de dagh ten eind', nu seggen Maen en Sterren,
 
'T is tijd uw' herssenen in't bedd te gaen ontwerren.
 
Ick weet het, en ick voel't: noch gaet het langsaem toe;
2460
Want wij zijn kinderen, en hoeven schier een' roe
 
Die ons te bedde jaegh': ick wil't van mij bekennen;
 
Het zij een' goede drift; het zij een quaed gewennen,
 
Het slapen houd ick voor geen menschelick vermaeck.
 
En, als ick kiesen moght, ick wenschte mij noch vaeck
2465
Noch slapen opgeleght.3 foeij, daghelixe sterven,
 
Foeij, platte peuluw-dood; foeij, quistigh tijd verderven,
 
Die u ontbeeren moght, wat waer sijn leven lang;
 
1 Hoe leefden hij in 't ruijm, in stede van 't gedrang
 
Der uren,2 die den dagh versnipperen tot leuren,
2470
En, als den avond valt, de menschen van haer scheuren,
 
3 En werpense voor dood, als krenghen, op het stroo.
 
4 Maer emmers, die het kost niet schicken, schickten't soo.
 
Te bedd; 't is Gods bevel; men magh niet stadigh leven;
 
Daer hoort wat stervens toe: de bladeren die beven,
2475
En houden aenden draed van een verdordden steel,
 
Gaen met den voet in't graf, het groene gras wordt geel;
 
Dat 's even of ick seij, de dood is op de lippen:
 
De wereld sterft eens 's jaers; staets' inden Herfst op 't glippen,
 
Des winters is sij dood: te weten diep in slaep,
2480
Tot datse 't voorjaer weck', soo datse geew' en gaep',
 
En inden Somer kom' volkomentlick aen't waken.
 
De kleine wereld, Mensch, dien God eens wilde maken,
 
Hermaeckt hij dagelix,5 en, sonder dat respijt,
 
Wij waren 's levens kracht in weinigh' dagen quijt.
2485
Die kracht hangt aen die dood: wel hem die 't kan bezeffen,
 
En stelt sijn' rekeningh soo met den Hemel effen
 
In't dagelix versterf, als waer 't sijn' leste kouw,
 
Daer uijt hem de basuijn des Richters wecken souw.
 
In spijt dan van mijn self en vande spijtigheden,
2490
Die 'ck vanden Snapper in de Veer-schuijt hebb geleden,
 
'K gae sterven voor een' reis, en scheide van mijn' kust,
 
En gae mij op mijn Slot begraven in mijn' rust:+
 
Of is 't een toon te hoogh, mijn Slotjen magh ick 't heeten.
 
En, vrienden van verstand, u derv' ick't laten weten,
2495
'T is Hofwijcker Casteel daer ick te roest in gae.
 
6 Een Cluijs is oock een huijs, en houdt voor wedergae
 
Der Princen hooghe Burght, der Steden stercke muren:
 
'T Casteel en 't verckens-kot sijn evenwel geburen;
 
De Hutt staet bij de Tent; en elck en streckt niet meer
2500
Als voor een veiligh dack van klein' of grooten Heer.
 
1 Noch keer ick tot den roem, en pocche met de beste;
 
Houdt mij des' ijdelheid ten goede; 't is de leste:
 
En, die ghij uw geduld den omloop hebt vergunt,
 
Verdraeght noch voor besluijt een woord van't middel-punt.
2505
Ten hoofde van't groot Plein, het Bosch van Sijcomoren,+
 
Daer Masten overhands door en door henen booren,
 
Rijst een gemuerde Dijck (een' Brugg en segg ick niet,+
 
Dat's de gemeene slagh, die m' allom elders siet)
 
Een' ondermuerde wall, een' wall besett met roosen,
2510
Die m' uijt de Veerschuijt siet staen flonckeren en bloosen,
 
Een lijdelicke Trapp, dien ick te leene houw,
 
Van u, Venetien de schoone; van 't gebouw,
 
Het wonderlick gebouw, dat ghij Rialto doopten,
 
Doe ghij d'er d' eene Stad aen d' andere me knoopten,
2515
En liet d' onkundighe wantrouwen van den boogh
 
Die sulcken wijdde sou beslaen met eenen toogh:
 
'T en was mij niet ontgaen in twaelf en achtien jaren,
 
Hoe hij mij overgaen, hoe hij mij ondervaren,
 
In d' onervarentheid van jongen voet en oogh
2520
Door 't steile vlack en door het vlacke steil bedroogh.
 
Hier hebb ick't na gebootst: twee flauwe steenen treden,+
 
En twee, en noch eens twee, zijn sess gelijcke leden
 
Van 't Hofwijcksche Rialt'. treedt op de leste twee,
 
Ghij zijt niet meer vermoeijt als op den eersten tree:
2525
Ghij wandelt en ghij klimt, ghij laeft met langhe poosen,
 
Als Gall met honighraed en Distelen met roosen,
 
De drij mael korte moeijt, die sess mael achter een
 
De minst swaerlijvighe souw voelen in sijn' le'en.
 
Ghij vindt u sess voet hoogh, en weet niet of den sesten
2530
Den eersten opgangh is, en staet all op den lesten.
 
2 Dat kan verdeelingh doen van besigh ongemack.
 
1 Die soo de Kaerte van sijn' quellinghen verstack,
 
En temde suer met soet, en menghde pijn met rusten,
 
Hij ploeghde sonder sweet en arbeide met lusten.
2535
2 Een uer gespannen Booghs, twee Peze-loos of drij,
 
Ontwapent distelen, en suijckert slavernij.
 
Lang eenerhand verveelt, het zij soo soet als 't zijn kan;
 
Maer, die met slockjens slorpt, vermant wel een azijn-kann,
 
3 En, die bij wijlen sitt, en valt geen voet-pad lang;
2540
Die van geen' poosen weet, de weelde selver bangh.
 
Beurt en veranderingh verlichten doen en laten.
 
Vier naeckte kinderen, all konnen sij niet praten,
 
Beduijden hier die leer:4 de Lente staet voor aen,
 
Met vroeghe Blommekens van 't jonghe jaer gelaen:
2545
De Somer volght'er op en pronckt met Coren-aeren;
 
En dan den rijpen Herfst met smakelicke waren;
 
De Winter luij en leegh, met Schaetsen aenden voet,
 
Seght datter eens een tijd van leegh-gaen wesen moet.
 
Soo loopt de tijd rondom en deelt sich af in maenden,
2550
En leert ons ongevraeght all wat ick flus vermaenden:
 
Want wie en wierd niet sat van't eenerhande jaer,
 
Soo 't altijd Winter, jae, soo 't altijd Somer waer?
 
Hier is Rialt op 't hooghst, hier zijn wij, sonder weten,+
 
Tot aende Vall-brugg toe en op mijn' stoep geseten.
2555
De Vall-brugg, Vreemdeling; wat seght ghij nu van 't slot?
 
Gaet noemt het nu Casteel, of noemt het Duijven-kot,
 
'T sluijt met een' Vallbrugg af. Ghij sult de ketingh soecken:
 
Maer dat 's een oude kunst: wij hebben beter' boecken,
 
Van hoogher onderwijs: wij roemen op een' vond,
2560
Die weinigh is gepleeght, die niemand en verstond,
 
'T en waer de Meester sprack: leert buijten-huijsen bouwen,
 
Daer 't veiligh slapen is: de konst is waerd t' onthouwen;
 
De Vall-brugg gaet om hoog en maeckt een' dobbel' poort,
 
En buijten werdt geen klanck van ketenen gehoort,
2565
En binnen buijtelt sij met een' verborgen slinger,
 
En sluijt, oock grendeloos, bewoghen met een' vinger,
 
De Keucken-water-Poort. Daer sitt ick in mijn' gracht
 
Van zestigh voet rondom, en spott met menschen macht:
 
Musketten ben ick baes; en slaep op beij mijn' ooren;
2570
Laet grove stucken sien, die mij bestaet te stooren;
 
Soo roep ick, qui va là, en luijster na gespreck,
 
En moet mijn' hooghen moed sien buijgen voor een' geck.
 
Maer beter' grendelen en stercker slagh van sloten
 
Versekeren mijn' bedd. ick slaep'er ongesloten;
2575
De Vall-brugh is gevelt, de spill roest inde pann.
 
En 't is van dusend een ofs' op en neder kan.
 
1 Mijn trouwste Nacht-slott is, voor geen' ontrouw te vreesen,
 
Geen' moord, geen' overvall, mijns wetens, waerd te wesen,
 
Der Vromen Vriend te zijn,2 den boosen noijt geterght,
2580
Noijt ongelijck gedaen te hebben, noch geverght.
 
God hoore wat ick segg, ick kan geen' vijand noemen,
 
Die sich in mijn verderf, met reden sou verdoemen:
 
Mijn bloed was noijt verbeurt, 'k en hebb'es geen gespilt,
 
Daerom mij ijemand wensch gerabraeckt of gevilt.
2585
Men heeft mij met de tongh besprongen en bestreden,
 
En tot de wraeck geterght;3 maer Gods bevel en Reden
 
Zijn stadigh Meesteren van mijn beleid geweest,
 
En die mijn' hand ontsagh heeft averechts gevreest.
 
Mijn onschuld is beplekt, dat s' hoogste van mijn wreken;
2590
Soo houd ick hem voldaen, en satt van qualick spreken,
 
En quaed doens ongsint, die sijn' verbolgentheid,
 
Ten arghsten, heeft gevoelt bejegent met bescheid.
 
God hebb ick veel vertoornt,1 geen' redelicke Menschen
 
Gerechtelick geperst mijn' ondergangh te wenschen;
2595
Soo schrijv' ick op de deur van mijn ontsloten Slot,
 
‘Siet Hofwijck daer voor aen, Men vreest'er niet als God.+
 
Het minder ongevall, van plunderen en rooven,
 
En gaet mij niet meer aen als Orgelen den dooven;
 
En of de boose lust uw' handen verghen moght
2600
De kunst die niemand noch op Hofwijck heeft besocht,
 
Huijsbreker, spaert uw' moeijt; ick kanse niet betalen;
 
2 'T is sottelick gewaeght daer niet en is te halen.
 
En 't waer hier overkunst te vinden bijder nacht,
 
Den buijt die ick'er noijt bij daegh en hebb gebracht.
2605
De reiser sonder buijl singht midden inde bossen,
 
En weet, de roover heeft geen roer op hem te lossen;
 
De rijcke Wandelaer magh schricken voor geweld;
 
De veilste Pasport is, een' borse sonder geld.
 
Mijn bedd waer stelens waerd, maer daer voor soud ick vechten;
2610
En, die mij niet en steelt, met twee vertrouwde knechten,
 
Kan qualick meester zijn van deken of matrass,
 
Daer op ick bij der nacht meer als bij daghe pass.
 
De rest en is geen waer om bij den wegh te voeren,
 
Wie sou een' Schilderij verduijst'ren voor de Boeren?
2615
Daer is geen heelen aen, 't zijn vodden van beslagh,
 
Bij doncker ongesien, en lastig bij den dagh.
 
Peurt aen mijn keucken niet: ick weet'er niets van waerde,
 
Mijn Blecken Silverwerck, mijn' schotelen van aerde,
 
Mijn' Linnen-Cassen kael, verwachten sonder schrick
2620
Wie tegens sulcken winst will tuijschen om een' strick.
 
Heel Hofwijck is geen proij om lijf of lid te waghen;
 
En died'er sich vergrijpt sal 't op de Leer beklaghen,
 
Om ijser overtent, om lood, om nietmetall,
 
Gelijck de Muijs om't speck, te treuren inde vall.
2625
Soo valsch is 't uijterlick, en soo bedrieght schoon schijnen.
 
Mijn vollen inboel is niet waerdigh om te mijnen,
 
Als 't voor de Lapp-hoer quam: en die van buijten staet,
 
Meent dat een' leijen-dack beduijdt een huijs van Staet.
 
Och armen! niet van straet. 't zijn schrale leeghe wanden,
2630
Daer Kluijver en Sté-boo niet wisten wat te panden,
 
Holl als des Meesters hoofd: ten naesten bij een' Tonn
 
Als daer de Keiser voor most wijcken uijt de Sonn.
 
Goe rust dan, grijpend volck; ick wacht te nacht geen' gasten.
 
Daer zijnd'er die ick wensch mij merghen noen verrasten,
2635
Min halens ongesint dan brengens: dat's gewiss,
 
Maer halers mett'er minn, daer geen wett teghen is;
 
1 Huijs-dieven van mijn Cass en mijn' genegentheden,
 
Vijf zielen wel gehuijst in onverlemde leden,
 
Vijf halers op een' kerf die noijt van ijser wordt,
2640
Soo lang ick niet en vast en kom geen hemd te kort;
 
Vijf erven van mijn Erf, vijf Icken, vijf Copijen
 
Van't slechte Principael,2 dat sij, God lof, verbij, en
 
Onendelick verbij in waerde zijn geraeckt;
 
Vier knechtjens, die mijn' sorg tot Mannen heeft gemaeckt,
2645
Een meisjen tuschen moij en lijdelick van aensien,
 
3 Daer in sich Moeders deughd ontwijffelick laet aensien,
 
Vijf gasten ongenoijt en altijd wellekom,
 
Die mij doen wenschen dat den dagh van merghen kom'.
 
Dit vriendelick gesinn onthael ick, sonder pruijlen
2650
Van dat sij d' eenigheid, daer in ick soeck te schuijlen,
 
Verstooren met haer jeughd, en roeren Hofwijck om,
 
En maken't nauwer dan de Straet van 't Achterom.
 
Daer zijn de gasten; flux, den Room-pott uijt den Polder,
 
De boonen vanden staeck, de Netten vanden Solder,
2655
De Vijver in 't gewoel, de Snoecken inde Lij,
 
Jan Maertsen in de praem, en elck all even blij,
 
(Blij met de volle vanghst, die selden komt te missen
 
Van ongeroofde winst, van ongekochte vischen)
 
De Peeren vanden Boom, de Lijster uijt de strick,
2660
Elck vrolicker als thuijs, elck besiger dan ick:
 
Ick besiger dan elck op 't lichten van de Seghen;
 
Wel seghen inder daed, die seghen brenght op seghen,
 
Die stadigh en op nieuws een' volle Visch-merckt geeft,
 
En tuschen slibb en kroost van Water-schatten leeft.
2665
Daer vleij ick mijn gepeins en danck geluck en Reden,
 
Die mij een' vette Weij tot water scheuren deden:
 
Tot water om mijn' erff te rijsen met die stoff,
 
En houden 't winter-peil beneden Huijs en Hof.
 
Wel was't een soete dwangh en een gesegent Moeten,
2670
Daer door ick Hof en Huijs ontsloegh van natte voeten,
 
En gaf mijn' Boomen vrij te weijden in het hoogh,
 
Des Winters niet te natt, des Somers niet te droog:
 
Soo diep en soo ondiep pas als sij mochten sincken,
 
En vinden spijs genoegh, en niet te veel te drincken;
2675
En die dien overslagh verdoemden metter haest,
 
Staen d' uijtkomst aen en sien verwondert en verbaest.
 
En d' opkomst staet haer aen, en doet haer met mij seggen,
 
Sulck water voor sulck' land, was geld op woecker leggen.
 
Danck hebb de volle Vlied haer stadighe gevaer,
2680
Die 't onder-water-volck doet vlieden voor 't gevaer,
 
En inde ruijme stilt van Hofwijcks klare broecken
 
De stille ruijmte met sijns levens tochten soecken,
 
Van binnen veile vré voor buijtens wilde vreughd,
 
Met ongerustigheid, die daerom niet en deught.
2685
Onnoosel stomm geslacht, ghij komt u hier vermeiden
 
Gelijck de Landheer doet; 't is Hofwijck voor ons beiden;
 
Ick schuijl 'er voor 't geraes, ghij duijckt 'er voor 't getier:
 
Een insicht, een bescheid, een einde brengt ons hier.
 
Maer, soo ghij spreken kost, hoe soudt ghij mij beliegen,
2690
Hoe soudt ghij in de Vlied 't Hofwijcker-hoofsch bedrieghen
 
Ontdecken voorden mond van d' een' en d' ander' sloot,
 
‘En roepen, siet u voor, daer binnen woont de dood;
 
‘Het water iss'er koel in Vijver en in Grachten,
 
‘Maer heete ketelen en Roosters staen en wachten
2695
‘Drij voeten vande vreughd; men speelt 'er met het nett,
 
‘En die daer slapen will smoort in 't gevierde bedd:
 
‘Men noodt'er ons te gast, maer om den Waerd te spijsen;
 
‘Dat's Hofwijcks en dat's Haeghs: lett op den raed der Wijsen,
 
‘En steeckt u in geen gat daer geen gat door en is.
2700
Die dat bevroeden kan is kloecker als een viss.
 
Is 't niet vermaecks genoegh de Vissen te verrassen,
 
Hoort, Vreemdelingh, en spreeckt genadigh van mijn' plassen.
 
Een' Vijver is voll vreughds, all waer hij visseloos:
 
Lett op die Boomkens hier, lett ginder op die Roos,
2705
En all wat om den boord van mijn' gecierde grachten
 
Hofwijcker Hof verrijckt met ongemeene prachten:
 
Een' Roose maeckter twee, vijf Boomkens zijnder tien.
 
Vijf op het water-vlack, vijf op het land gesien.
 
Indien ick niet en dool, dit peerdje treckt noch stijver,
2710
En 't is de tweede reis gewoeckert met mijn' vijver.
 
Twee Huijsen voor een Huijs, twee Eilanden voor een,
 
Is weeldrigh' Alchimij, of ick en kender geen.
 
Goud-jagers holl en doll, en spott niet met mijn' winsten,
 
Sij gaen voor d' uwe verr, of wegens' op, ten minsten;
2715
Ghij meent een' dobb'le kans te nutten, en ick oock;
 
Ick teer op schaduwen, en ghij verteert in roock:
 
Mijn' schaduwen staen vast, uw roock en kan maer vluchten,
 
Uw' zijn verdrijvende, mijn' stadighe genuchten;
 
Uw' droomen kosten geld, de mijne niet een duijt,
2720
En duren, dat ghij 't weet, all gaet de dagh-keers uijt:
 
De Nacht-keers volght 'er op en thoont mij weer mijn' schatten,
 
Soo, datt'er een Narciss sou pooghen naer te vatten;
 
En 't waer den Jonghelingh vergeven, als hij sagh
 
All wat ick sie bij nacht, en bij den vollen dagh.
2725
'K sie boomen voet aen voet, 'k sie menschen met de voeten,
 
En sonder struijckelen, malkanderen ontmoeten,
 
'K sie, of ick meen te sien, de weder-zij van 't Rond,
 
Als of ick in Japan aen geen' zij Banda stond:
 
'K sie schuijten kiel aen kiel met averechtsche vrachten,
2730
'K sie hoeck en hengel-roe versien van dobb'le schachten,
 
'K sie Swanen dompelen en boven 't water uijt,
 
'K sie alle dingh noch eens; en even als 't geluijd
 
Dat vande bergen stuijt en vande wilde wouden,
 
En van een' hollen Muer, voor soeter werdt gehouden
2735
Dan Trommel of Trompett, die 't doen doen wat het doet;
 
Soo zijn mijn' schaduwen, of schijnen noch soo soet,
 
Als 't schepsel dat haer baert en schepselen doet schijnen.
 
'T is waer, sij gaen te niet; maer sien wij niet verdwijnen
 
Al wat de wereld draeght? en Croonen en Gebied,
2740
En sulcke schaduwen vergaens' in't ende niet?
 
Zijn alle dingen dood, is't Vijvertje bevrosen?
 
Ick vraegh mijn' rappe jeughd of 't qualick was gekosen,
 
Wat waters voor wat gras, een' rij-baen voor een' weij?
 
De Schaetsen swegen't niet, als 't anders niemand seij:
2745
Die schetteren't mij toe, terwijl sij dusend quicken
 
In heen en weder-baen om Hofwijck henen stricken,
 
En tuijgen bij den draed van't slingerende Stael
 
Hoe oneenparigh is het menschelick gemael,
 
Hoe vele naer een witt door vele weghen trachten,
2750
En elck door andere; hoe 't werren der gedachten
 
De wereld overkruijst. Kort om, waer uijt ontstaet
 
'T oneindigh vuijl Papier dat Cassen overlaedt,
 
Dat boecken swellen doet, daer solderen af stenen,
 
Die d' oude walghen doen, die kinderen beweenen,
2755
Van kinds been af verbeent met schrick van wetenschapp:
 
1 Dat schrijven, segh ick, en dit kruijsseling geschrapp
 
Van Schaetsen slaen op een.2 De waerheid is te vinden
 
Door weghen recht en kort: wij soeckens' als de blinden;
 
En swieren gins en weer, en maken langh van kort,
2760
Soo dat een rijs tot Boom, een blad tot bladen wordt,
 
En bladen tot een Boeck, en Boecken wilde wouden,
 
Daer wij den overlast soo wel afmissen souden,
 
Als 't konstigh ongesont van spijs en overvloed
 
Die ons doet quijnen en den Apotheker voedt.
2765
Hoe rijp is dese text om bladen voll te preken!
 
Maer 't waer een sott bestaen het quaed met quaed te wreken,
 
Veel schrijven met veel klaps; mijn Rijdertjens zijn moe;
 
Sij doen de Schaetsen af, en ick de Venster toe.
 
Verheught u Leser-lief: 't is met mij omgekomen,
2770
Mijn' penn is afgedicht; vreest voor geen' langer droomen;
 
'T kan soo voor eens bestaen, en nu ick, uijtgemaelt,
 
Naer schijn en schaduwen tot Schaets-spel ben gedaelt,
 
Soo wist ick lichtelick niet lijvighs meer te vinden
 
Daerom ick uw geduld aen 't mijne sou verbinden.
2775
Gevalt u, voor de moeijt, van 't kinder-mael te zijn;
 
Wij sullen uw verdriet verdrincken in mijn' wijn,
 
Komt peist'ren in mijn' Hutt ('k sal 't geen Casteel meer noemen,
 
Ick ben soo satt als ghij van rijmen en van roemen)
 
Als 't mael te maeghwaerd is en 't laken vanden diss,
2780
Dan sal ick u in't kort doen sien wat Hofwijck is,
 
En voeden noch uw oogh met lieffelicker dinghen
 
Dan die ick mij vermeet te seggen oft te singen.
 
Ten Oosten met een Dorp dat geen gelijck en kent,
 
Ten Zuijden met een' Weij die tegen 't Veen belent,
2785
En duijsend Wandelaers met vier gekloofde voeten,
 
Die Hofwijck met den dagh beleefdelick begroeten
 
En loeijen mij 't bedd uijt, en roepen in haer' spraeck
 
1 Op, Luijaerd, uijt de Pluijm, en schaemt u vanden vaeck;
 
‘Past op de Peerelen die in ons' eetsael flonck'ren,
2790
‘Eers' ons 't steil sonnen-vier komt rooven en verdonck'ren:
 
‘Daer komt de roover; in de vodden; 't is hoogh tijd;
 
‘Of denckt, ghij zijt uw deel in ons ontbijten quijt.
 
Zuijdwestwaert Hoef aen Hoef, en Voorburghs Ambachtheeren,
 
En Delft, haer vaste vest, daer hondert Molens keeren,
2795
En tuijgen watt'er meels tot soo veel monden hoort,
 
Daer van men't Straet-gerucht schier binnen Hofwijck hoort.
 
Dan Rijswijck, 't schoone Vleck, dat Princen kon bekoren.
 
Ter Westelicker Sonn den lieven Haegschen Toren,
 
En, over 't Broecker-hoij, der Graven hooghe woud,
2800
En voorts de Witte wall van't Scheveninger sout.
 
Kiest venster en gesicht; en weet'er af te seggen.
 
Dit keur ick voor het schoonst, dit soud ick liest verleggen;
 
Soo weet ghij meer als ick, die noch een weerhaen ben
 
En twijffel waer ick best mijn' ooghen henen wenn.
2805
Verveelt u 't uijtsien, keert; met insien sal ick't soeten.
 
En doen u in een' Cass van Boeren-boeckjens wroeten,
 
Van Boecken uijt de Stadt, van wijsheid in't Latijn,
 
Of in sijn Moeder, Grieksch, of, dat nu Talen zijn,
 
Parijsch-werck, en niew Roomsch, of inde ronde lett'ren
2810
Van't prachtighe Madridsch, of in het Engelsch quett'ren,
 
De Tael van alle Tael, die nergens t'huijs en hoort,
 
En allom boortigh is; of die m' in Holland hoort;
 
Of in besaeijt Papier met letteren en noten
 
Van over Zee gebracht, of in mijn' vorm gegoten.
2815
In, Velen, soo ghij 't soeckt, in Luijten, soo 't u lust:
 
Tot dat ghij bidden sult, eij, gunt mijn' sinnen rust;
 
'K ben Hofwijck satt gesien, gelesen en gegeten,
 
En wend het naer den Haegh: al wilt ghij hem vergeten,
 
'T is oock een soet verblijf, spijt Hofwijck en sijn Heer.
2820
Ja, (segg ick suchtende) maer was't voor desen meer.
 
Soo scheid ick van mijn' vriend, soo breeckt hij uijt mijn' banden,
 
Soo treed ick uijt mijn Touw, soo raeckt ghij uijt mijn' handen,
 
Moe Leser, dien ick flus voor d' eerste groete gaf,
 
Nu voor de leste geef, De groote webb is af.

CONSTANTER.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


plaatsen