Tot het gezelschap ende de vergaderinge der gener, die hem in de nieuwe universiteyt der stad Leyden ouffenende zyn in de Latynsche of Neder-duytsche poëziën

[Voorrede tot het gezelschap, kritische transcriptie]

[fol. 9r] Tot het gezelschap ende de vergaderinge der gener die hem in de nieuwe universiteyt der stad Leyden ouffenende zijn in de Latynsche of Nederduytsche poëziën, ende allen anderen liefhebberen der Nederlandsche sprake.

Ic en can mi niet genouch verwonderen de slechticheit (of veeleer de botticheyt) van zodane menschen die zeggen ende beweren willen hare geschriften goet, prijslic ende geduyrich te wezen, omdat die de meeste menichte bevallicken ende angenaem zijn ende dat die van hem gelooft ende geprezen werden. Rechts of de gemeente van dezer tijt tot het oordeel van zodanige zaken bequamer, geschicter ende ervarener waer dan die over etlijcke hondert jaren, eerst bi den ouden Grieken, vinders van alle abelheyden ende vrije consten, ende naderhant bi den Romeynen geweest zijn. 'tWelc noch waerschijnlicken, noch gelooflicken en es. Mer, indien yemant zulx zoude willen voorstellen, meer te achten, waer [het] puyre zotticheit dan enckele botticheyt. Naerdien bi elceenen, die mer yet van de oude schriften gelezen heeft, leechlicken geoordeelt can werden dat de gemeente van dier tijt (als de geleertheyt in zo zonderlinge achtinge ende prijs was, ende die - duen alle dagen zo uyt nemende, constige, geleerde poëziën te voren quamen - zagen ende lazen ende zo heerlicke ende treffelicke mannen mit zodanige vlueyende wel-[9v]sprekenheyt hoorden deur het dagelixe gezicht ende gehoor) [dat zy = de gemeente] om van zulke zaken te oordelen nutter ende bequamer moeten geweest zijn dan die van onze tijt, dat de geleertheyt zo weynich geouffent ende geacht wert, datter zo zelden yet fraeys in de Nederlantsche sprake voor heurluyder ogen of oren comt. Ja, dat dezelve onze moederlicke tale, wiens rijcheit ende overvloedicheit men leechlicken mit alle de spraken van de ommeleggende landen vergeliken ende daer jegens in de waechschale zoude connen stellen, bi

[p. 71]

velen zo verachtelic ende spottelic gehouden wert, dat de zommige hem dezelve schamen ende liever hebben hem te ouffenen in uytheemsche talen (in dewelcke zi, haer leven lang arbeydende, naulix bi de minste scrivers vergeleken mogen werden) dan haer eygen zelfs mueders tale te gebruyken, daer zi anderssins (ende hem bemoeyende omme dezelve te helpen eren ende vermeren) leechlicken tot de eerste ende voorneemste plaetse conden geraken.

Ende al es 't nu zulx, dat de gemeente vanouts van zodanige dingen mit meerder zekerheyts, geschictheyts ende verstants consten oordelen dan die van onze tijt, zo hebben doch wijze ende verstandige lieden zulcken oordeel oyt gevloden, verworpen ende versmaet; 'twelc mij genouch zi mit enige oude geschiedenissen uyt velen te bevestigen.

Den Athenienser Phocion, hebbende t' eniger tijt eene oratie tot de gemeente van Athenen, dewelcke eenen yegelicken [10r] behaechde ende van hem zulx mit groter vreuchde, juychinge ende hantslagingen angenomen werde, keerde hi hem omme ende vraechde zine vrunden, achter hem staende: ‘Wat esser? Hebbe ic, onwetende, yet qualicken of te onrecht gezeyt?’, als hem gewis selicken verzekerende, dat [het] de gemeente niet mogelic en was van zodane zaken mit goeder onderscheyt ende kennisse te oordelen.

Hippomachus, een constich floytspeelder, hadde op een tijt enen van zinen leergezellen voor de gemeente gebracht omme denzelven in zodanigen const te doen prouven ende te vertogen hoeverre hi gevordert was. De leergezel, nietjegenstaende hi van de conste wijt afdwaelde, wert van de gemeente zijn consthalven grotelijx geroemt ende geprezen. Hierentegen Hippomachus grijpt een stoc in de hant ende slaet zijn leergezel daermede, zeggende: ‘Gi moet gansch qualicken gespeelt hebben, want andersins en zouden u deze niet prizen.’

Polycletus, een zonderling constich beeltsnider, maecte op één tijt twe beelden teffens. Het ene naer 't believen van de gemeente, 'twelc hi, telckens yemant daerinne yet quam berispen, naer haer zin - omme hemluyden een angenaem werc te duen ende bevallicken te zijn - veranderde, ende 't ander wracht hi naer de regelen van de const. De wercken beyde volmaect zijnde, heeft hij ze tseffens de gemeente voorgestelt. Wat esser uyt gevolcht? Dát beelt werde bij elceenen [10v] begect ende bespottet ende dít gelooft ende geprezen, waerop Polycletus hemluyden aldus antwoorde: ‘Mer 'tgene, dat gi dus berispt ende bespottet, es naer uluyder wille, zinnen ende gebieden gemaect. Ende 't ander, dat giluyden met zulken verwonderen anziet, hebbe ic naer mijn zelfs vernuft ende const gewracht!’.

Petronius Arbiter brengt in zijn Satiricis eenen geschicten poëet voren, dien hi Eumolpum nomt, dewelke van de gemeente (dien hi zine poëziën mit een zonderlinge conste tevoren zong) telcken of mit stenen geworpen of geslagen werde, daer andere (mit wat ongeschicts aen de baen comende) grotelix werden gelooft ende geprezen, waermede hi even 't voorgaende heeft willen te kennen geven.

Dit ende diergelijx staet hem die wat goets voorgenomen heeft te maken, uyt het zotte oordeel van de zinneloze gemeente te verwachten.

Die hem nu aen haerluyder oordeel wilt stoten, es geraedsaemste zijne moeyten te sparen ende zijnen tijt elders te besteden. Voor zo vele mi aengaet, [ic] en hebbe noit zwaricheit in zodanich lichtvaerdich oordeel gemaect. Ende 't en waer zake dat eenige hemzelfs wijsmakende wel ervaren te wezen in zodanige conste - die zi t'onrecht Retorijcke nommen - van mijne beuzelkens een quaet vooroordeel hadden gegeven ende veel daerinne hadden weten te berispen, en zoud' ic noyt gedacht hebben dezen by

[p. 72]

mij overgestelden Franciscaender ofte Graeumonic [11r] uyt te geven. Want ic dezelve niet dan voor mijn eygen genouchte en hebbe gemaect, ende omme mij zelven in onze Nederduytsche poëzie ende de rijcmakinge van onze moeders tale wat te ouffenen. Als daertue alleenlicken gebruict hebbende den cleynen tijt die mi boven de bedieninge van het ampt (daertoe ic ten dienste van deze mine geboortige stad Leyden geropen zi) ende de verzorginge eerst van mijne vrunden ende naderhant van mijne eygen [saecken] ende huyssaecken es over schietende. Den tijt, zegge ic, die bij andere of mit de herbergen te bezoucken, of mit droncken drincken, of mit spelen, tuysschen of gelijcke ontucht te bedriven, ofte ten minsten mit ledich gaen ende straetslijpen verquist ende overgebracht wert.

Zo hebben mij dan zulcker lieden berispingen ende straffen een waen innegebracht, dat ic hierinne beter gevordert ende gewracht hadde dan ic zelver wel wiste ende mi zoude connen hebben laten voorstaen. Niet dat ic tot zulcke verwaentheit zi gecomen van dat men hierinne niet strafbaers en zouden connen vinden, 'twelc ic wel verzeeckert bin, mer vertrouwe mi des gewisselicken, dat alhier ten minsten yet zal werden gevonden, uwen ogen welgevallicken ende behaechlicken zijnde. 'tWelcke indien ic [het] verwerve, zal ic minen arbeyt wel besteet ende genuuchzaem vergolden achten. Want, gelijc als Antimachus Clarius, lezende een groot deel van zijne gemaecte poëziën (eylas tot deze onze tiden toe niet [11v] overgebleven zijnde) de gemeente, die hi hadde doen t'samenroupen te voren, ende ziende dat zi alle gelijc, als weynich zoeticheit of smaec daerinne vindende, van hem liepen, alleenlicken behalven de philosooph Plato die hem bi bleef, zeyde: ‘Ic zal evenwel mit mijn lezen voortgaen, want alleen Plato mi zo veel es als de gantsche gemeente’; zo achte ic ooc het oordeel ende goetduncken van de minste onder den uwen veel meerder dan alle de berispingen ende calaengen der vermeynde Rethrozinen (zo zij hem nommen) of afgebastaerde poëten die, hoewel 'tgene zi handelen eygentlicken niet en es dan poëzie, 'tzelve ende 'tgene dat zi doen onder de naem van rethorycque (daermede het nochtans in 't alderminste poinct niet overeen en comt) de gemeente willen voorstellen, ende, omme haren blaeuwen ende ontleenden naem van Retorica te behouden, hem niet en schamen te verzieren de poëzie ende rethorycque éne conste te wezen, onaengezien 't groot verschil tusschen beyden zijnde ende de verscheidenheit van tiden, dat die gevonden ende voortsgecomen zijn geweest.

Alzo men claerlicken bevint dat de poëzie (zijnde onder alle andere consten d'alderedelste ende beste) bi tijden van de Hebreen al in gebruic geweest zi, als aen Mozei ende Davide mach bliken, die deur den heyligen geest geleyt zijnde, deze zijn psalmen ende die eenige lofzangen poëtelicken gezongen hebben; mer wert bij enige geacht onder de Grieken bij Orpheo gevonden [te zijn] ende [12r] bi Homero, geleeft hebbende omtrent honderttzestich jaren voor 't stichten van Romen (die bij de achtalfhondert jaren voor Godes geboorte aengeleyt werde), miteenen bij Hesiodo vermeerdert ende gebetert ende in den jare vijfhonderttien - te tellen als voren - tot den Latijnen overgecomen te zijn. In welcke conste Livius Andronicus eerst heeft begonnen te scrijven, ten tijde als Appius Claudius ende Marcus Tutidanus Burg. M.M. waren, van welcken tijt aen dezelve conste van poëzie bij den Romeynen in groter eeren, waerden ende achtingen es geweest. Ja, zozeer ooc, dat verscheyden poëten, zijnde van geenen afcomste med allen, alleenlicken deur haer consten tot zonderlinge kennisse en vruntschappe van Burg. M.M. ende naderhant van den keyzeren geraect ende tot grote staten opgetrocken zijn geweest. Mer dat de rethorycque onder de Grieken bi Empedocle, geleeft hebbende driehondert ende één jaer naer 't voorscreven stichten, gevonden ende naderhant bij Co-

[p. 73]

race, Thizia den Cilicienser ende Gorgia Leontino vermeerdert es. In welcke conste Demostenes bij den Grieken wel d'alderuytnemenste ende welsprekenste geweest es.

Nu zo esset onwedersprekelicken warachtich dat, zijnde de poëzie binnen Romen alreets, zo gezeyt es, in groter eeren ende waerden, de conste van rhetorica uyter stad verdreven, verjaecht ende genouch gebannen es geweest, daer van ic tot bevestenisse hier twee plaetsen voer hebbe te verhalen, uyt Agellio [12v] genomen, die zulx zijn:

Zijnde C. Fannius Strabo ende M. Valerius Messala Burg.m.m., 'twelc was in den jare 517, es een Raedsgebod over de philosophen en de Latijnsche retorizijns uytgegaen. M. Pomponius, pretor, heeft den Raed vertoont datter woorden gerezen waren van den philosophen en de rhetorizijns, waerop aldus gestemmet ende besloten es: dat M. Pomponius, pretor, verzorgen ende benaerstigen zouden (zoe hij onder zinen eed ten oorbaer van de gemene zaeke goet ende raedzaem bevont), deze te Romen niet langer te wezen. Eenige jaren naer 'tzelve raedsgebod, ongevaerlicken in den jare 662, hebben Domitius Ænobarbus ende L. Lucinius Crassus, censeurs, tot onderdruckinge van de Latijnsche rhetori zijns aldusdanigen gebod laeten uytgaen:

Ons es te kennen gegeven datter eenige zijn die een nieuwe maniere van discipline of tuchtinge innegestelt hebben, tot dewelcke de jeucht ter scholen comt, hemzelven de naem gegeven hebbende van Latijnsche rhetorizijns, alwaer de jongelingen gantsche dagen geduyrlicken bliven. Onze voorouderen hebben innegestelt wat ende waer zi haer kinderen wilden geleert te werden. Deze niewicheit, jegens de gewoonte ende het oude gebruic opgecomen, en es ons niet behaechlic, noch dunct ons niet recht te wezen. Daeromme heeft [het] ons goet gedocht hem die zulcke scholen ophouden ende hem die daer gewoon zijn te gaen, onze goetduncken te kennen te geven, als: ons niet behagende.

Dusverre Agellius, welcke woort ‘niet behagende’, volgende 't gebruic van dier tijt, een crachte-[13r]lick verbod mit hem brocht. Ende es eyntelicken de warachtige conste van retorijcken binnen Romen eerst gecomen ende in achtinge begonst te wezen, etlicke jaren voor de tijden van den alderwelspreeckensten M. Tullius Cicero, geleeft hebbende omtrent zevenhondert jaren naer 't stichten van Romen, dewelcke (al was hij in dezelve conste zoe wonderbaerlicken uytnemende ende geacht) ooc mitterdaet geweest zij de zoetvloeyende fonteyne der Latijnscher sprake; evenwel een quaet poeet gehouden werde, in der vougen dat hem eenige niet en hebben ontsien mit zijn versen te spotten ende onder andere mit dit: ‘O fortunatam natam me Consule Romam’. Of zij nu hierinne recht of onrecht gehad hebben, zi verre van mij te oordelen. Want dit bi mi tot geen ander eynde en wert gestelt dan omme alleenlicken te bewijzen ende elceenen blijcbaer te maken, dat dezelve consten niet één, mer wijt van den anderen verschillende zijn.

Ende schijnt ooc wel dat [het] onze voorvaderen, die hem mit de vermeynde rethorycque bemoeyt ende daerinne haer ouffe ninge gehad hebben, niet gehelicken onbekent en was heurluyder conste de poëzie geheel naerbestaende te zijn ende mitte rethorycque weynich gemeenschappe te hebben. Uytdien dat zekere jaren geleden, als alle de Hollandsche cameren binnen der stad van Dordrecht naer de gewoonte van dier tijt op 't Landjuweel vergadert waren ende dat de huysvrouwe van één van den broederen (zoe zi die nomden) van een zoon bevallen was, alle de cameren gemeenderhand 't kindeken ten doop gebracht ende genaemt hebben niet

[p. 74]

Demostenes, noch Cicero, noch Quintilianus, noch Hortensius, noch van eenigen anderen vermaerden orateur ofte retorizien, mer Menander, 'twelc een out comediescrijver ende zulx een poeet es geweest.

De verssen dan die ic in den jegenwoordigen Franciscaender gebruyct hebbe, zijn Alexandrins (zoe die bi de Francoyzen werden genomt) ende bestaen van zes voeten of twaelf sillaben, hebbende haren val, rustinge, steunsel of ademverhalinge naer de derde voet, 'twelc de zeste sillabe es; dewelcke ic onder den anderen verdeelt of geschakiert hebbe met masculins (opte laetste sillabe rijmende) ende mit feminins (rijmende opte naestlaetste of vóórnaestlaetste).

Zo nu, als ic hope, de jegenwoordige mijne eerste vruchten U.L. eenich-[13v]sins connen behagen, zal mi des een prickel zijn omme mij dagelicx in de conste van poëziën (daerinne ic mi noch jong ende onervaren kenne, als dezelve noch geen twee jaren gebruict hebbende, zulx ende in der vugen wij dezelve nu ter tijt gesamentlicken gebruycken, te weten op een zekere mate ende yegelycke sillabe op zijn juyste gewichte comende) meerder ende meerder te ouffenen ende U.L. mijn andere begonste wercken, als christelicke of geestelicke poëziën, psalmen, oden, sonnetten, grafgedichten, epigrammen ende liefden, geen maechdenoren schadelicken noch schandelicken zijnde, mitten eersten mede deelachtich te maeken; zo lange tot mij de vlerken beter gewassen zullen zijn omme naer hoger ende groter zaken te connen ende derren vliegen, ende uluyden de oude spelen, tragediën ende comediën, in ons moeders sprake mede te duen zien ende horen.

Vaert wel!