Der stadt Leyden Dienst-bouc

[p. 1]

Der stadt Leyden Dienst-bouc, innehoudende verclaringhe van tvvezen ende ghelegentheyt vande zelve Stadt, ghelijck die van outs ghevveest, ende verdeelt is: vande vermeerderingen ende vergrootingen van dien: Mitsgaders van de gestiften tot geestelicken ofte godsvruchtigen zaecken, aldaer, met namentlicke verclaringe van de gene die van outs her, in regeeringhe zijn gheweest.

GElijckerwijs het stuyr, of tborgherlicke beleyt aller Steden, zo groot als cleyn, van allen ouden tijden aen is gheweest, by een zeecker ghetal van personen, uyt tmidden vande gemeente daer toe vercoren, ofte gestelt, vande nutste ende vermoghentste, de welcke ten opsichte van haer bejaertheyt, de beste ervaringen van zaecken vercregen hebbende, tot de regeeringe bequaemst waren ghevonden: Ende men tot een teycken van dien bevint, dat in Argo, een stadt van Peloponnesen, des lantschaps Achayen, zijnde een gedeelte van Europen, tgetal bestont van tachtigen: Dat in de wijt-vermaerde stadt van Athenen, eertijts thooft van geheel Griecken-lant, aleer tgezelschap der Areopagijten was in ghestelt, de menichte was vijf hondert: Dat te Betinien, een stadt in cleyn Asien, tghetal was drie hondert, die al hun dertichste jaren mosten beleeft hebben: Dat in Elide, een stadt van Arcadien, daer de Griecken haer vijf jarighe Olympische feesten plachten te houden, ende ouffenen, tgetal was tzestich: Dat in Epidauro, mede een stadt van Achayen, alwaer Esculapius (die voor de grootste ende gheleertste Medicijn-meester is vermaert) gheboren was, de nombre geweest is hondert tachtich: Dat in Galaten, een stadt in cleyn Asien, aen de Pontijcsche zee, alomme bekent zijnde, door dien d'Apostel Paulus aen de Kercke vande Gemeente Christi aldaer vergadert, onder andere ooc een van zijn zeynt-brieven toe geeygent, ende ghezonden heeft, de menichte der regeerende hoofden was drie hondert: Dat in Gnido, een stadt in Licien gedeelt van Asien, wijt vermaert zijnde, niet zo zeer door den tempel aldaer ter eeren, ende in den naem van Venus ghebout, als om haer beelt, door des constigens beeltsnijders Prariteles hant ghehouwen, tghetal bestont van tsestigen: Dat te Lacedemonien, hooftstadt van een gedeelte van Peloponnesen, den Raedt bestont van achtentwintich oude mannen, waer toe gheen onder tzestich-jarige en mocht werden vercoren, noch

[p. 2]

beroepen: Dat de stadt vande Mantineen in Arcadien, die oock Antigonien genoemt is gheweest, gheregeert werde door tachtich hoofden: Dat die van Massilien, een stadt in Vranckrijck, ghedeelte van Europen, ghelegen aen de Middellantsche zee, ende by ons genoemt wert Marsilien in Provencen, tghetal der Regeerende hoofden, zes hondert plach te zijn: Dat de stadt Romen (de welcke ic, als gheweest zijnde thooft des Werelts, billicken d'eerste plaetse hadde behoort te gheven, oock ghegeven zoude hebben, zo my mijn gewoonlicke ordre van in meest allen zaecken den loop van den A B te volghen, des niet verhindert en hadde) volgende de innestellinghe Romuli, eerst is gheregeert door hondert hoofden, onder den naem van Vaderen: welck ghetal, hoe wel tot twee hondert, drie hondert, eyntelick ooc tot duysent vermeerdert zijnde, door de Keyser Octavius Augustus vermindert, ende tot de voorighe waerdicheyt is ghebrocht: En tot betooch hoe verre tvoorschreven hooft niet alleen huydens-daechs, maer al voor twee hondert ende tsestich jaren verloopen is gheweest, ziet hier tgunt de Poeet Petrarcha daer van schrijft in zijn Italiaens Sonnet, beginnende: Fontana di dolore: ende by my aldus verduytscht.

O brun van alle quaet, tavern verwoet van toren,

School daermen doling leert, Kerc kettets van gemoet,

Gy waert eens Romen, mer, nu Babylon verwoet:

Om wien men zo veel zuyr betraent gesuchts moet horen:

Smis van bedroch en list, wiens kerckeren versmoren

De vrome, en tadderen gespuys gy baert en voet,

Gy levendiger hel, twaer wonder, zou de goet-

heyt Christi over dy, in teynde' hem niet verstoren.

Reyn waer dy eerst geboren, in armoede op gequeect.

V hoorens gy nu heft, en op u stichters steect,

Waer op stelt gy u hoop, verlepte hoer, gewaecht?

Op d'overspeelders? of op rijcdom zeer vermeert

Door onrecht? Constantijn geensins en wederkeert,

Mer vlouct de boose werlt dat zijt in u verdraecht.

Gelijck men zeyt datter noyt goet Monic alleen ging, wat zoudet schaden tvoorgaende Sonnet voor een Soos by te vougen een Epigramma ghenouch van gelijcken alloye by de Hooch-geleerde overtreffende Georgius Buchananus in Latijn ghemaect, ende by my aldus verduytscht.

Het aertrijc dwongt gy Room, de Paep heeft u bedwongen:

Hy u mit grooter list, gy haer mit groot gewelt:

Mer Luter stercker was, die mit zijn penne' en tongen

V cracht, o Paep van Room, ter neder heeft gevelt.

Gaet nu, Gy Griecxkens yel, ende' onsluy veel vertelt

[p. 3]

 

Van uwen Herckles knods' en huyt, of zulcke dromen:

 

Mer kent dat grooter is de daet van dezen Heldt

 

Die mit zijn pen verwan, hem die const winnen Romen.

Ende dat in de stadt van Vtica, ghelegen in Afrijcken, niet wijt van Cartago, naer wien zy d'eerste plaetse hadde, den Raedt bestont van drie hondert hoofden.

Van ghelijcken zo is de stadt of tstedeken van Leyden (indient my gheoorlooft is de cleynicheyt van dezen, by de grootheyt vande die te vergelijckenen) van outs oock gheregeert geweest van een zeecker getal personen. Ick gebruycke niet zonder groote redene, het woort cleynicheyt, alzo teerste aenleg, of begin van de stadt Leyden, geheel cleyn, ende tusschen een enghe bepalinge beringt, ende ombevangen is geweest, als tusschen den nieuwen Rijn (te weten de gene die Zuytwaerts van den Borcht leyt) ende de oude vest, twelck wy huydens-daechs noemen twater van tSteenschuyr ende Rapenborch, beginnende aen de brugge diemen naer de Hoghewoert gaet, ghenaemt de wevers-brugge, alwaer van outs den Roden toorn plach te legghen, ende eyndende aen de bostel-brugge, ter plaetse van outs cost-verloren ghenaemt. Een gront die in als onghevaerlicken groot mach zijn 17700. roeden lants, namelicken dertichstalve morgen.

By wien, of wanneer de beginselen van de stadt Leyden moghen zijn gheleyt, of waer den oorspronck van den naem hercoemt, en weet ick niet voor zeecker te stellen, als daer van niet talder minste onder de boucken, stucken, op papieren vande stadt gevonden hebbende: der welcker geloove ick in dezen alleen voor genomen hebbe te volghen, zonder yets voor zeecker te stellen, dan tgunt daer mede zal connen werden bewezen, ende staende ghehouden. Gheloove oock wel dat daer van alhier nimmermeer yet zeeckers ghevonden en zal connen werden. Want behalven dat de eenvoudighe simpelheyt van onzen voor-ouderen van ouden tijden aen zo groot gheweest is, van weynich dingen by geschrift ghestelt, ende meer getracht te hebben naer een vromen oprechten handel ende wandel, dan haer daden mit schoone verbloemde woorden, hunne afcomelingen naer te laten: Zo was die, mijns oordeels, zo groot, datmen alhier weynich luyden vont, die lezen of schrijven conden: Jae ghenouch niemant anders zult en werde gheleert, dan de ghene diemen, naer tghevoelen van die tijt, Gode toewijde, of opofferde, om Papen of Monicken te werden. Welcke eenvoudighe slechticheyt van niet te connen schrijven, of onderteyckenen, wel oorzaec ghegeven mach hebben dat Schepenen van outs zegelkens begonst hebben te ghebruycken, daer van de gewoonte tot deze onze tijden toe, onverandert, ende ghebleven is. Dat meer is, ick hebbe onder de stucken vande Stadt, eenen brief gevonden die by de

[p. 4]

handt van Hertoghe Aelbert van Beyeren, hoogher memorien, gheteyckent was, niet anders ondergeteyckent zijnde dan mit een A, hebbende een linie in tronde om ghetrocken: twelck een twijfel ende achterdencken in my heeft veroorzaect, of hy oock zijnen naem ten volle heeft connen schrijven? Van ghelijcken hebbe ick oude luyden verscheydelick hooren vermanen, datmen van oudts gheen brieven van eyghendomme van eenige vercochte, of vervreemde gronden en plach te maecken, maer dat men den school-kinderen vande plaetse, opter ste plach te brenghen, ende voor de zelve te verhalen, dat zodanighen stuck landts, huyzinge, gront ofte erf, was vercocht aen zulcken een: ende dat zy tzelve ghedencken, ende in haer oude daghen kennisse ende gheheuchnisse daer van draghen zouden. Ende omme tzelve te beter t'onthouden, was een ghewoonte de jonghens ten oorconde van dien, by d'ooren te grijpen, ende te rec-ooren: Andere gaven de kinderen zoetemelk ende wittebroot te eten. Welcke maniere om te onthouden best zy geweest, laete ick andere onder den anderen reden-kavelen: achte wel dat d'eerste manier wel d'outste is, naerder comende met de oude Romeynsche manieren, volgende den welcken men den ghetuygen om oorcondtschap te gheven, gewoon was mit aenraeckinghe van toor in recht te trecken: Maer dat de tweede best over een coemt mit onze oude Hollantsche manier, van wel te eten ende drincken, ende dat alle kennissen mit den bandt van dien alder vast verbonden ende verknocht blijven. Zo is dan de eenvoudighe simpelheyt van onzen voor-ouderen, van niet, of zeer weynich by geschrift ghestelt te hebben, oorzaeck dat de waerheyt vande outste zaecken ende gheschiedenissen, dicwijlen niet te voorschijn en can comen, maer mit een eewighe duysterheyt versmoort moet blijven. Behalven twelck alhier een byzonder tweede oorzaec is, daer door weynich kennisse te vinden is van de beginselen van de Stadt, ende meer andere oude geschiedenissen: te weten, den val van den toorn van sinte Pieters Kercke, geschiet in den jare vijftien-hondert ende twaelf: van welcken val blijct by tghene daer van by de handt van Henrick Florisz. dier tijden Secretarijs, op een bladt papiers achter in dezer stadts poorter-bouck mitten jare 1509. begonst, op gebonden zijnde, by gheschrift ghestelt, ende alhier ingelijft is.