De grote schouwburg

Schildersbiografieën

Anna Maria van Schurman: een veelzijdige vrouwaant.

Anna Maria van Schurman bezat een groot aantal prijzenswaardige eigenschappen en was onderlegd in vele kunsten en wetenschappen. Deze karaktertrekken en vaardigheden zouden ieder afzonderlijk reeds volstaan om iemand een grote reputatie te verlenen en in roem te doen voortleven. Van Schurman bracht alles echter in haar eigen persoon samen. Zij was in staat te schilderen, te graveren in het koper, te beeldhouwen en te boetseren. Daarnaast kende ze vele talen en was ze opmerkelijk godvruchtig. Men moet wel erkennen dat het de wens van de milde natuur, of liever gezegd de wil van de hemel is geweest, dat alle gaven van het vernuft zich tegelijkertijd in haar manifesteerden als in niemand anders.

Van Schurman is in het jaar 1607 tot grote luister van die stad te Utrecht geboren. Toen zij drie jaar oud was kon zij reeds met begrip lezen en op haar zesde wist zij met een schaar al prachtige voorstellingen te knippen. In de loop der jaren groeide haar neiging tot geleerdheid en werd haar kennis van de belangrijkste wetenschappen alleen maar groter. Zij rustte nooit voordat ze haar doel bereikt had. Niemand kon de jonge vrouw evenaren, omdat ze een verstand had waarmee ze alles snel doorzag, omdat ze beschikte over een geheugen dat nimmer faalde of iets vergat, en omdat ze handen had die alles wat zij bedacht vaardig konden uitvoeren. Wij bezitten een zelfportret van haar, dat fraai geëtst en met de burijn opgewerkt is. Van Schurman heeft het

[p. 46]

10. Johannes van Munnickhuysen, Portret van Anna Maria van Schurman, gravure

[p. 47]

aant.in 1640 toen ze drieëndertig jaar oud was zelf in het koper gesneden en verrijkt met het volgende vers:

Cernitis hicpicta nostros in imagine vultus.
Si negat ars formam, gratia vestra dabit.

Dat wil zeggen:

Gy ziet mijn wezen op dit tafereel gemaald,
uw gunst voltooit het werk, indien er kunst aan faalt.

Al vroeg had Van Schurman zich de hantering van het penseel eigen gemaakt. Natuurgetrouw beeldde zij allerlei soorten bloemen af, als ook alle mogelijke dieren, slangen, hagedissen, rupsen en vlinders. Zij schilderde louter ter ontspanning, wanneer haar geest vermoeid was en enige lucht behoefde na de intensieve studie van vreemde talen. Verder hoort men vertellen dat Van Schurman alleen met een mes en zonder gebruik te maken van ander beeldhouwersgereedschap portretbustes uit palmhout heeft gesneden van zichzelf, haar moeder en haar broer. De knappe beeldjes vertoonden zoveel gelijkenis, dat iedereen er hogelijk over verbaasd was. IIet wordt zelfs gezegd dat de schilder Gerrit van Honthorst alleen al de beeltenis van haar broer op duizend gulden geschat heeft. Van Schurman heeft verder ook een buste van zichzelf ten halven lijve geboetseerd, waardoor ze veel lof verwierf.

Het beroemdst was zij echter door haar weergaloze talenkennis. Men zegt dat zij negen talen niet alleen goed verstond, maar ook vloeiend sprak. Bovendien had zij veel kennis op het terrein van de natuurwetenschappen, de bijbel en de welsprekendheidsleer. Van Schurman beheerste de verschillende talen zo goed, dat zij kon doordringen tot de kleinste nuances der filosofie en bijbelkennis. Zij correspondeerde daar dan ook over met de geleerdste mannen van haar tijd.

[p. 48]

11. Anna Maria van Schurman, Portret van Gisbertus Voetius (1647), gravure

[p. 49]

aant.De reputatie die deze veelzijdige vrouw door haar kunst en eruditie verworven had, heeft zij evenwel verspeeld toen zij zich, onder het voorwendsel Jezus in eenvoud te dienen, aansloot bij de gemeente van Jean de Labadie. Deze heeft haar vervreemd van haar Utrechtse vrienden en meegetroond naar het vlak bij Hamburg gelegen Altona, waar hij een gemeenschap van gelijkgestemde zielen opgericht heeft. Een dichter maakt toespelingen op de omslag in het leven van Anna Maria van Schurman in een vers onder het portret dat Van Munnickhuysen van haar gegraveerd heeft:

Hier ziet gy d'eed'le maagd, genaamd weergadeloos,
eer zij voor [boven] 's werelds lof het beste deel verkoos.
Zij was als t'zaamgesteld uit wijsheid, geest en deugd,
haar liefde was gekruist, het kruis was hare vreugd.
Kunst, talen, wetenschap, geleerdheid, grootheid, eer -
met blijdschap lei zij 't al voor Christus' voeten neer.

Van Schurman is te Altona gestorven in het jaar 1678 op een leeftijd van eenenzeventig jaar. Met haar stierf het grootste deel van haar roem.