Warenar

[p. 39]

Personagien

VVarnar. ^+

Reym.^+

Geertruyd. ^+

Rijckert. ^+

Ritsart. ^+

Lecker, jonghen. ^+

Casper, Hof-meester. ^+

Teeuvves, de Cock. ^+

+ VVarnar: Warner, Werner; met woordspeling Ware-nar, cfr. vss. 29, 1039.

+ Reym: Regimberta, Reimke zijn de vrouwelijke namen voor mannelijke Reimer = Regimbertus.

+ Geertruyd: Geertje, Geertrui, Gertrudis.

+ Rijckert: Richard, Rijck, Rijckaert (eveneens woorspeling).

+ Ritsart: Oorspr. Friese naam Ritsen, eigenlijk hetzelfde als Rijckert Richard; maar Hooft doelt hier ook op het woord ritsaard = wellusteling.

+ Lecker: dienaar, knecht.

+ Casper: Kaspar, Gaspar.

+ Teeuvves: Teus, Matthaeus.

[p. 40]

Eerste bedriif. ⁺

Eerste toonneel.

Warnar. Reym.

Vvarnar

75

HEr uyt, seg ick, her uyt: ick segje flucks her uyt. ⁷⁵

 

Sy wroet mit heur oogen as ien varcken mit zijn snuyt. ⁷⁶

Reym

 

O mijn rug, ó mijn kop, ó mijn neus, ó mijn wanghen.

Vvarnar

 

Ia, jae, je backes moet altemet vlieghen vanghen. ⁷⁸

Reym

 

En waerom slaejeme nou, mijn neus en mongt die bloen? ⁷⁹

Vvarnar

80

Vraechje waerom totebel? om dat ickje sier sou doen. ⁸⁰

Reym

 

En waerom mach ick dan in huys niet langher bancken? ⁸¹

Vvarnar

 

Siet dese baviaen, wat heb ick hier veur rancken? ⁸²

 

Sel ick jou, denck ick, reen gheven van mijn bedrijf? ⁸³

+ Eerste Bedriif: Het toneel speelt zich af te Amsterdam in de Nes, voor het huis van Warenar; aan de overzijde staat het huis van Rijckert.

75 flucks: dadelijk, vlug.

76 mit: dial. met (afwisseling e/i, en omgekeerd i/e, komt hierbij dikwijls voor).

78 altemet: af en toe, soms.
vlieghen vanghen: slagen krijgen.

79 mongt: dial. mond.

80 totebel: morsebel, vuilpoes.
om dat: opdat.
sier: dial. zeer (afwisseling ee/ie komt dikwijls voor).

81 bancken: blijven.

82 baviaen: lelijk mens.
rancken: listen, streken.

83 reen gheven van mijn bedrijf: rekenschap geven van wat ik doe.

[p. 41]

 

Ick tyje tans wel mit ien kneppel op't lijf. ⁸⁴

85

Spoeytme vande deur, flucks, of je backes sel vlieghen vanghen.

Reym

 

Hoe wel waermen'er an die salich waer ghehanghen, ⁸⁶

 

Ten minsten hoefd'men niet te dienen sucken geck. ⁸⁷

Vvarnar

 

Wat preutelje? ⁸⁸

Reym

 

Niet.

Vvarnar

 

Soo speult den nicker mit jou beck.

 

'tIerst dat ick weer wat doe, koomjeme dan daer op,,storen, ⁸⁹

90

Ick selje mit ien avager de ooghen uyt de kop,,boren. ⁹⁰

 

Flucx hier, of ick legje ien tang tusschen hals en buyck. ⁹¹

 

Hoe gaetse voort, as ien luys op ien terighe huyck. ⁹²

 

Hier, bet hier nae toe, seg ick, nu nu ist te deghen, ⁹³

 

Blijftme daer sitten spinnen, songer voet te beweghen, ⁹⁴

84 tyje: ga je, trek je.
tans: dadelijk.

86 Hoe wel…: Wat zou ik er goed aan toe zijn, als ik gehangen en dood was! Cfr. voor deze constructie Verdenius, Prof. Dr A. A.: Studies over zeventiende eeuws, z.p., 1946, blz. 270.

87 sucken: zulk een.

88 preutelje: brom je, mompel je.
niet: niets.
nicker: duivel.

89 'tlerst dat: de eerste keer dat, zodra.

90 avager: grote boor met dwarsstang.

91 tusschen hals en buyck: tussen hals en romp, in de nek.

92 terighe: met teer besmeerd (dus plakkerig).
huyck: lange vrouwenmantel met kap.

93 bet: meer.
te deghen: goed.

94 spinnen: dikwijls zaten de vrouwen voor de deur te spinnen; cfr. Kalff, Prof. Dr G.: Huiselijk en maatschappelijk Leven te Amsterdam in de 17de Eeuw, Amsterdam, z.j., blz. (101).
songer: dial. zonder.

[p. 42]

95

En kijckje om, of wijckje ien stroo briet van daer,

 

Ie krijcht goe koop de galgh totje nuwe jaer. ⁹⁶

 

Ick bin dus out, en heb meughelijck vijftich maisjens versleten, ⁹⁷

 

Maer van mijn leven noyt haers ghelijck gheweten:

 

s'Is argh as de droes, en wilse haer best,,temen, ⁹⁹

100

Ick sorgh se selme noch iens uyt den nest,,nemen, ¹⁰⁰

 

Soo deurtrapt slim isse, en soo duyvels beus. ¹⁰¹

 

Krijchtse de snof vande Pot mit ghelt inde neus, ¹⁰²

 

Ick bin armer man as de ghevanghen slaven.

 

Nu moet ick de vloer iens weer op gaen graven,

105

En sien ofse noch staet soo ickse heb e stelt. ¹⁰⁵

 

As ick denck datter yemant mocht raken after 'tghelt, ¹⁰⁶

 

Soo word ick kilkout van boven tot onderen.

96 nuwe jaer: nieuwjaarsgeschenk.

97 W. spreekt in zichzelf, na vs. 107 gaat hij in huis.
meughelijck: misschien.
maisjens: dienstmeisjes. Tekst: masjens - Leendertz Jr. en Stoett menen hierin ook een woordspeling met ‘minnares’ te mogen zien, wat ik betwijfel, ter wille van de vss. 1368-1374.

99 argh: sluw, doortrapt.
droes: duivel.
haer best: zo goed ze kan.
temen: zich bezinnen, verzinnen.

100 Ick sorgh: ik vrees.
uyt den nest nemen: beetnemen, oplichten.

101 beus: boos, slecht, gevaarlijk.

102 snof: snuf, geur, lucht (komt ze achter ‘de Pot’).

105 ofse: of zij = de pot (cfr. vs. 51).
e stelt: verleden deelwoord, zoals er zeer vele in dit stuk voorkomen = gesteld. Leendertz Jr. zegt hierover: ‘De vormen met e behooren tot de volkstaal en worden dus gewoonlijk gebruikt door Warnar, Reym, Lecker en ook Geertruyd, die met ge zijn deftiger en worden dus geregeld gebruikt door Ritsert, Rijckert, Miltheyt en soms Geertruyd’.

106 raken after: geraken achter, op het spoor komen.

[p. 43]

Reym

 

Iae wel ick en weetme niet ghenoech te verwonderen, ¹⁰⁸

 

Hoe mijn miester dus van sinnen komt berooft,

110

Wat dulheyt mach hem wesen in't ydele hooft? ¹¹⁰

 

Tot mijn ellende, dus onlancks gheslaghen,

 

Dat hy mijn thienmael op een dach ten huys uyt gaet jaghen:

 

De man heeft een wonderlijcke worm inde kop; ¹¹³

 

Een hielen nacht leyt hy wacker, en staet vijftich mael op.

115

Een hielen dach sit hy in huys, ghelijck as op de winckels

 

De kreupele snyers met haer ghekruyste schinckels. ¹¹⁶

 

Nu ist immers ommekomen, en ick weet gheen raet, ¹¹⁷

 

Van Klaertjens eer te bedecken, die op haer uyterste gaet ¹¹⁸

 

Beladen met kindt, en haest sal moeten baren:

120

Nu ist al verlooren, ick en sie't niet te klaren. ¹²⁰

 

Wee my verneemt hy'er of 'tminste maer sles; ¹²¹

 

Best dat ickme verhangh hier erghens inde Nes, ¹²²

 

Aen een Pastey-backers haeck, soo ben ick uyt het vresen; ¹²³

108 ghenoech: Tekst: gkenoech.

110 dulheyt: dolheid, krankzinnigheid, razernij.
ydele: lege.

113 heeft een wonderlijcke worm inde kop: heeft een wonderlijke soort van dolheid (heeft de bolworm (als de schapen), is dol).

116 snyers: kleermakers; men ziet zo 'n paar ‘kreupele snyers’ zitten in Kalff: a.w., blz. 105.
schinckels: schenkels, (onder)-benen.

117 ommekomen: omgekomen, verloren, gedaan.

118 van: om.

120 klaren: in orde brengen, er goed af brengen.

121 of: af, van.

122 Nes: In deze Amsterdamse buurt speelt het stuk zich af; deze vss. zijn een typisch vb. van Hoofts ‘verduytsing’, vgl. Aulul., vss. 76-78.

123 Pastey-backers haeck: haak (buiten de deur) waaraan de pasteibakker, die tevens poelier was, het dood gevogelte ten toon hing; een illustratie daarvan vindt men in Schotel, Dr G. D. J.: Het Oud-Hollandsch Huisgezin der Zeventiende Eeuw, 2de, verbeterde en geïllustreerde uitgave door Dr H. C. Rogge, Leiden, z.j., blz. 324.

[p. 44]

 

Mijn tanden wateren als ick denck watten kalkoen dat ick souw wesen. ¹²⁴

124 Mijn tanden wateren: ik watertand.

Tvveede toonneel.

VVarnar. Reym.

Vvarnar

125

Nu alle dingh behouwen is, en fijntjens op zijn stee, ¹²⁵

 

Bin ick wat beter e moet als ick flus wel dee. ^{125/126 126}

 

Gaet binnen Reym, nu ist datjet huys bevolen, wort. ¹²⁷

Reym

 

Wel ick mach het bewaren dat het niet e stolen, wort;

 

Want voor dieven isser aers te halen niet een kruys, ¹²⁹

130

Daer is toch niet as de wint en spinnerach in huys,

 

Of hy noch sorcht dat ymant die sel komen, taecken. ¹³¹

Vvarnar

 

Toch onse lieven Heer mochtmen om jouwent wil wel Paus van Romen, maecken: ¹³²

 

Of Koningh van Spangen, watje best quam te pas.

 

Bewaerjeme de Spinneraghen, na binnen toe ras:

135

Arm ben ick, dat weet ick wel, en draech't lijdtsaem en geduldich.

125 fijntjens: netjes, goed.

125/126 Deze vss. zegt W. weer terzijde.

126 e moet: gemoed, te moede.
flus: zoëven.

127 bevolen: toevertrouwd aan.

129 aers: anders, overigens.
niet een kruys: geen duit, geen zier.

131 taecken: wegnemen, stelen.

132 Toch: zeker.
mochtmen: dial. mocht me.

[p. 45]

 

Wie datter komt kloppen en laet niemant in, weestme sorchvuldich, ¹³⁶

 

Ick loop om een bootschap, en kom terstont weer hier.

Reym

 

En offer een buerwijf quam een kooltje vier? ¹³⁸

Vvarnar

 

Dooftme al 'tvuyr uyt so hebbense gien spreecken,

140

Of ick selje selver met de kop inde doof-pot steecken. ¹⁴⁰

 

Komter ymand om water, soo roept metter veech, ¹⁴¹

 

We meughen niet missen, onse back is leech, ¹⁴²

 

Roept het de Luy deur de veynster, soo krijchtmen gheen sluyper. ¹⁴³

 

Comter ien om een Emmer, s is tot de kuyper, ¹⁴⁴

145

Om een dreg, om een puthaeck, of ander leur, ¹⁴⁵

 

'kHebse op straet vergheten, de dieven zijnder me deur. ¹⁴⁶

136 en: deel van ontkenning.
sorchvuldich: voorzichtig.

138 offer: indien er.
quam: Andere uitgaven hebben: quam om; noodzakelijk is die om niet; Warenar kan Reym onderbroken hebben voor ze haar zin volledig uitgesproken had.

140 doof-pot: pot met deksel, waarin de brandstof uitdoofde.

141 metter veech: vlug, haastig.

142 meughen: kunnen.
back: regenbak; Leendertz Jr.: ‘Warnar wordt dus voorgesteld in een flink burgershuis te wonen; kleine, armoedige huisjes hebben hoogstens een ton, om het water op te vangen. Bij droogte hebben de arme lui dadelijk gebrek aan water en komen bij hunne meer gegoede buren drinkwater halen’.

143 sluyper: iemand die binnen sluipt, indringer.

144 s is: ze (de emmer) is.
tot de kuyper: bij de kuiper (die de houten emmers maakt en herstelt).

145 dreg: licht werpanker zonder stok, met 3 of meer armen, om iets uit het water te halen.
leur: pruts, kleinigheid.

146 zijnder me deur: zijn ermee weg.

[p. 46]

 

Want by gans doot, hoe schoon datse praten, ¹⁴⁷

 

Als ick uyt bin wil ick niemant in hebben e laten:

 

Iae al quam 'tgheluck selver, ick waerschouwje, siet

150

Ie meuchter op passen, doet gheen deur open niet, ¹⁵⁰

 

Of je seltme te byster schrickelijck vertoornen. ¹⁵¹

Reym

 

'tGheluck, sonder sorgh, voor haer brand'men hoornen. ¹⁵²

 

'tGheluck sou hier ande deur kloppen? poep. ¹⁵³

 

'tLiep aerseling kreeght de lucht in de neus vanje stoep: ¹⁵⁴

155

En as noodigh hier verby moet haer wech zijn ghenomen, ¹⁵⁵

 

Soo wacht sy haer wel an dees zy de middelstraet te komen, ¹⁵⁶

 

Se kreegh wel een koorts op haer hals sachse de gevel maer aen.

Vvarnar

 

Ie selt je mongt houwen en binnen gaen.

Reym

 

Ick hou mijn mongt en gae binnen.

Vvarnar

 

't Gheboeft loopt dapper snuyven, ¹⁵⁹

160

Daerom selje bey de grendelen toe moeten schuyven:

147 by gans doot: basterdvloek: bij Gods dood.

150 gheen deur… niet: versterkte ontkenning = volstrekt geen deur.

151 te byster schrickelijck: maar al te verschrikkelijk.

152 sonder sorgh: wees daarvoor niet bezorgd, geen nood! (tussenzin).
voor haer brand'men hoornen: voor haar (Fortuna) is het er gevaarlijk; of brand' = brande (en dus wenszin) = dat men voor haar maar hoornen brande (zoals voor de pest), zodat ze wegblijft.

153 poep: uitroep: onzin, gekheid!

154 aerseling: terug, achteruit.
lucht: reuk.

155 noodigh: noodzakelijk.

156 middelstraet: d.i. de grote stenen, terwijl aan beide zijden nog kleine steentjes lagen.

159 snuyven: rondsnuffelen.

[p. 47]

 

Ick kom terstont weer, doetser eerder niet of. ^{159-161 161}

 

Ick schey wel nood' van hier, maer ick moet nae't Princen Hof, ¹⁶²

 

Daer selmen resolveren hoemen mit het ghelt sal spelen, ¹⁶³

 

Ofmen't op de doelen verteeren sel, of an lepels ommedelen; ¹⁶⁴

165

Compareer ick nu niet soo mach ick gissen wel, ¹⁶⁵

 

Datmen al het resjen te samen opsnappen sel: ¹⁶⁶

 

Daer en boven sellense niet anders dencken konnen

 

Waerom dat ick wegh blijf, als dat ick 't ghelt heb e vonnen. ¹⁶⁸

 

Se hebbe me lang e kent voor suynich en vroet,

159-161 deze vss. roept W. R. nog achterna.

161 dit vs. is uitgevallen; de aanvulling is van P. Leendertz Wz.

162 Princen Hof: Tekst: Princes Hof - Voordien was dit het Ceciliën-klooster, aan de Oude-zijds-voorburgwal, maar sedert 1578 werd het gebruikt tot logement voor stadhouders, prinsen en gezanten; in 1594 werd het in orde gebracht om Prins Maurits te laten logeren (vandaar Prinsenhof). Cfr. Wagenaer, J.: Amsterdam in zyne Opkomst, dl. II, Amsterdam, 1765, blz. 78. Sedert 1808 doet het dienst als stadhuis. - Leendertz Jr., blz. xxvi, stipt hierbij aan: ‘Het Princen-Hof was niet minder aan ieder bekend als de gewone verzamelplaats der schutterijen ter behandeling van ernstige zaken dan de Doelen als plaats voor feestelijke bijeenkomsten’. - Het bezwaar van Leendertz Jr. tegen W. 's lidmaatschap van de schutterij (blz. xxv) werd weerlegd door Griss in zijn aangehaald artikel.

163 resolveren: beslissen.
ghelt: vier vijfden van de boeten, verschuldigd voor overtredingen van de ordonnantiën der schuttersgilden, kwamen de leden toe; die ‘resolveerden’ dan of er een maaltijd mee gehouden zou worden ofwel of ieder schutter een zilveren lepel zou krijgen.
spelen: handelen.

164 doelen: de schuttersdoelen op de Singel.

165 Compareer: verschijn.

166 opsnappen: verteren.

168 e vonnen: dial. gevonden.

[p. 48]

170

Des sel het seer lichtelijck worden vermoet ¹⁷⁰

 

Dat ick nu versuym haer te raden tot sparen,

 

Om dat ick doende bin mit wat grooters te winnen of te bewaren,

 

En hoe nauw dat ick het heel, noch schijnt het dat meest ¹⁷³

 

Al de Werelt dat droomen ken; met sulcken feest ¹⁷⁴

175

Segghense góen dagh die my nu ontmoeten,

 

Daermen my te voren hiel magertjens pleech te groeten. ¹⁷⁶

 

't Is góen dach Warnar, waer heen Warnar? hoe vaertet al vaer? ¹⁷⁷

 

Adieu, t'uwen besten, vaert wel, een goet jaer. ¹⁷⁸

 

Ick sorgh sy ruycken longt, dit ken veur niet niet komen.

180

Maer ick wil gaen daer ick voor heb e nomen,

 

En helpen daer ‘twerck op 'tspoedichst’ aen een zy, ¹⁸¹

 

Dat ick haest op de bien weer nae huys toe ty.

170 Des: daarom.
lichtelijck: gemakkelijk.

173 nauw: zorgvuldig.
heel: verberg.

174 ken: dial. kan.
feest: blijdschap, opgewektheid.

176 pleech: placht.

177 vaer: vader, vriend.

178 t'uwen besten: het ga u goed.

181 aen een zy: aan kant.

[p. 49]

Derde toonneel. ⁺

Geertruyd. Rijckert.

Geertruyd

 

Ick wilde wel Broeder dat de woorden die ick huyden ¹⁸³

 

Teghen u spreken sal, ghy my ten besten duyten,

185

Gelijck een Broeder hoort te doen zijn Susters reen,

 

Hoe wel ick seer wel weet men acht ons vrouwen kleen,

 

En seght ghemeenlijck, dat ons meeste werck is kallen. ¹⁸⁷

 

Ick laet dat voor 'tgheen het is, en heb daer niet met allen

 

Teghen te segghen voor dees-mael, maer is mijn begeer, ¹⁸⁹

190

Datje denckt hoe ick jou Suster ben, die voor uw eer

 

En welvaert schuldich ben sorghe te draghen.

Rijckert

 

Wat hebje te segghen?

Geertruyd

 

Maer je wordt vast een man op jou daghen, ¹⁹²

 

En soo ick jou verlies sonder kinderlijcke erven,

 

Soo sal de naem van mijn Vaders gheslacht heel versterven:

195

Dus heb ick al de nacht vast legghen paynsen, hoe

 

Ickje best mocht uythylijcken. ¹⁹⁶

Rijckert

 

Daer slae gheluck toe,

 

En tot meerder soeticheyt, een heel pont vyghen.

+ Derde Toonneel: Dit speelt zich ook af in de Nes, voor het huis van Rijckert.

183 huyden: heden, nu.

187 Waarschijnlijk is ook hier een vs. uitgevallen; de ingelaste regel is van Leendertz Jr.

189 maer: slechts.

192 Maer: wel.
vast: haast, reeds.
op jou daghen: oud.

196 Daer slae…: geluk ermee! De toevoeging is komisch, omdat vijgen een gekend geneesmiddel waren tegen blauwe schenen (die R. op zijn ouderdom vreest op te lopen)!

[p. 50]

Geertruyd

 

Siet, je mocht schier of morghen een dut komen te kryghen, ¹⁹⁸

 

En raken ergens an een Hoer vast, lichtvaerdich en vals.

Rijckert

200

Mienje om't wats Suster? ²⁰⁰

Geertruyd

 

Iae ick, in eernst.

Rijckert

 

Och ick bin om den hals.

Geertruyd

 

Wel, hoe soo?

Rijckert

 

Maer sulcken reden kan ick niet ghedoghen,

 

Binjer op belust, siet daer, slaet mijn een paer blaeuwe ooghen:

 

Niet mochtjeme segghen datme meer verdroot? ²⁰³

Geertruyd

 

Luyster.

Rijckert

 

Soo mennighen woort daer of, soo mennigen stien veur mijn poot. ²⁰⁴

Geertruyd

205

Doet het op mijn woordt.

Rijckert

 

Raejet mijn? ick doet.

Geertruyd

 

Anders, licht datje sneefde. ²⁰⁵

Rijckert

 

'tMocht wel dattet salich waer als ick het slecht niet en beleefde? ²⁰⁶

Geertruyd

 

Hoort eens nae mijn woorden, laetje raen, salighe man: ²⁰⁷

198 schier of morghen: vroeg of laat, eens.
dut: vlaag van zinsverbijstering.

200 Mienje om't wats: meen je 't in ernst.

203 Niet mochtjeme: Je kon me niets.

204 mennighen: menig.
stien veur mijn poot: steen tegen mijn hoofd.

205 sneefde: vielt, op 't verkeerde pad geraakte.

206 'tMocht wel…: het (huwelijk) kon wel goed zijn, als ik het maar niet moest meemaken! - Ook de verklaring van Leendertz Jr. is aannemelijk: sneefde wordt dan opgevat door R. als ‘stierf’! De reactie van G. getuigt echter voor de andere verklaring.

207 salighe: brave, goede.

[p. 51]

 

Slaet het niet inde wint, je welvaert hanghter an.

Rijckert

 

Wel ick ben te vreen, doetme morghen een Bruydt,,op; ²⁰⁹

210

Mits bevoorwarend' dat ickse overmorgen 'tgat uyt,, schop? ²¹⁰

 

Weetje daer raet toe, ick loop terstont nae de Barbier,

 

En laetme scheeren, adieu. ²¹²

Geertruyd

 

Ghy deunter me, hoor hier,

 

Let'er iens te deech op, alle jocke laet varen; ²¹³

 

Ick heb een Weeuw op spoor van veertich Iaren: ²¹⁴

215

Hoe veel meer of min, weet ick niet, 'tis daer ontrent,

 

Die door een seecker ghetrogghelt Testament, ²¹⁶

 

Met temen en lemmen van haren Man heeft verworven, ²¹⁷

 

Dat de beste plock van zijn goet op haer is verstorven: ²¹⁸

 

Zy kan ryen en omsien, en maeckte dat klaer, ²¹⁹

220

Dat zy voordeel van hem hebben zou, en hy niet van haer.

Rijckert

 

Die trijp? ²²¹

Geertruyd

 

En steurtje niet, al lijckt het wat nae guyten,,spel,

209 doetme op: spoor me… op.

210 bevoorwarend': bedingend, op voorwaarde.
'tgat: de deur.

212 laetme scheeren: Stoett noteert hierbij: ‘Schuilt hier eene obsceniteit achter? Vgl. Harreb. III, 12a: ‘die niet bijslapen kan, moet zich laten scheren’.’ - Dan wordt G.'s reactie begrijpelijk.
deunter me: spot ermee.

213 jocke: scherts, of ww. schertsen.

214 heb… op spoor: ben… op het spoor.

216 ghetrogghelt: afgebedeld (door veel vragen).

217 temen en lemmen: flemen en zeuren.

218 plock: pluk, deel.
verstorven: bij erfenis overgegaan.

219 Zy kan ryen en omsien: zij is bij de hand.

221 trijp: kreng, bedriegster.
guytenspel: schurkerij.

[p. 52]

 

Tis huydendaeghs de werelt, zy vaert vande duyten,,wel,

 

Wel ghereet, wel ghekleedt, en heerlijck behuyst, ²²³

 

Van onderen tot bovenen, alle dingh even juyst;

225

En soo quicks te vryen alsmen een Vryster int Lant,, siet. ²²⁵

Rijckert

 

Hels vuyr op een stockjen, soo verbrandtse haer hant,,niet. ²²⁶

 

Ick weet wel wieje mient, de Weeuw van Claesje klick: ²²⁷

 

We dienen mekaer niet, Lobberich en ick: ²²⁸

 

De valsche schoon-praet souw gheen Peert nae mijn stal,, wesen: ²²⁹

230

En as ick ooc iens mal wil worden, so wil ick te degen mal, wesen,

 

Het waer wel moghelijck dat ghy me had bekoort,

 

Hadje een Meysje van achtien jaer op e spoort,

 

Gelijc hier Warnar buers dochter, die mocht mijn kommer stelpen.

Geertruyd

 

Asje daar an woud' ick mien je waert te helpen:

235

Maer daer en sit niet ten besten, het volck is te slecht. ²³⁵

223 Wel ghereet, wel ghekleedt: goed voorzien van kleding en andere benodigdheden.

225 quicks: levendig, vinnig.

226 Hels vuyr op een stockjen: 't Is een ‘vurige’, driftige vrouw! R., die de vrouw kent (cfr. vs. 227), karakteriseert m.i. hiermee de ‘weeuw’. Deze gekende uitdrukking wordt komisch, door wat volgt: ze verbrandt haar hand niet, omdat ze vuur ‘op een stockjen’ is!

227 klick: op te vatten als een van de vele koddige bijnamen = stijf mens, ‘hark’; vgl. de uitdrukking ‘een houten klik’.

228 Lobberich: Noordhollandse vrouwennaam Luid-borg; ook naam voor een slonzige, wellustige vrouw; deze laatste verklaring komt overeen met mijn interpretatie van vs. 226.

229 schoon-praet: mooipraatster.
gheen Peert nae mijn stal: niets voor mij.

235 niet ten besten: niets ten goede, geen geld.
slecht: eenvoudig, gering, arm.

[p. 53]

Rijckert

 

Maer 'tMeysjen is goelick, en de Vaer is oprecht: ²³⁶

 

'k Wil gien Schoon-vaer die'er den heelen tijd'om zijn schulde ren, ²³⁷

 

Noch een huys vol Meysjens om den gantschen dach te buld'ren ²³⁸

 

Ick bin die stoetery en dat ghevaert al moe. ²³⁹

Geertruyd

240

Wel ist jou sinn'lijckheyt, God gheef ghelucker toe. ²⁴⁰

Rijckert

 

Kort beraet, goet beraet, ick gaer de Vaer af spreecken, ²⁴¹

 

Ziet ginder komt hy juyst van daen, na huys toe gestreecken. ²⁴²

236 goelick: knap, mooi.

237 om zijn schulde ren: zijn schuldenaars zou nalopen om zijn geld te krijgen (dus: die rijk is).

238 Meysjens: dienstmeisjes.

239 stoetery: troep, een huis vol meisjes (stoete = merrie), of: stoet van meiden.
ghevaert: drukte.

240 sinn'lijckheyt: zin.

241 ick gaer de Vaer af spreecken: ik ga er de vader van (over) spreken.

242 ghestreecken: gegaan.

Vierde toonneel.

Warnar. Rijckert.

Vvarnar

 

Ick dacht het seecker wel, en 'tlagh my op mijn leen, ²⁴³

 

Zoo nood' wild'ick van huys, dat ick vergheefs gingh heen:

243 Warenar bemerkt Rijckert niet; Geertr. is na vs. 240 of 242 verdwenen.
'tlagh my op mijn leen: ik had er een voorgevoel van.

[p. 54]

245

Ick by 'tPrincen-Hof komende, noch binnen, noch buyten, vant, ²⁴⁵

 

Corperael of Lanspezaet, Capiteyn, of Luytennant; ²⁴⁶

 

'tVolck past niet op haer tijt, het is seecker van 'tmal, ²⁴⁷

 

Nu ty ick weer na huys, want mijn hert isser al.

Rijckert

 

Warnar-buer, goe'n dach man, hoe staet het leven?

Vvarnar

250

Heb ick jou daer Rijck-buer, goe'n dach wilje Godt gheven.

Rijckert

 

En u een goet Iaer, datje gien verdriet, schiet. ²⁵¹

Vvarnar

 

As de Rijcke d'arme soo toe spreecken, dat is om niet, niet; ²⁵²

 

De meyt sorch ick, heeft hem 'tspul vande Pot gemelt. ²⁵³

Rijckert

 

Hoe gaetet al?

Vvarnar

 

Hart ende swart, onbelaen met ghelt, ²⁵⁴

255

Ghelijck slechte luytjens van mynen doene pleghen. ²⁵⁵

Rijckert

 

Wat het is juyst allemael aen het ghelt niet ghelegen;

 

Hebje goedt ghenoeghen, je hebt een goet lot. ²⁵⁷

Vvarnar

 

Hoe smeerich kan hy kallen, dits al om de Pot: ²⁵⁸

 

Zoo ras as ick t'huys kom, ten baet gheen smeecken

245 vant: vond.

246 Lanspezaet: onderkorporaal (onderofficier in rang tussen tamboer en korporaal).

247 van 'tmal: verbijsterd, gek.

251 schiet: geschiede, overkome.

252 om niet: voor niets, zonder reden.

253 'tspul: 't spel, de zaak.

254 Hart ende swart: arm en berooid (past beter in de samenhang dan: gezond, welke betekenis de uitdrukking ook had in de 17de eeuw; zie WNT, v, 2850 en 2160).

255 slechte: eenvoudige, geringe.

257 Hebje goedt ghenoeghen: ben je tevreden.

258 smeerich: vleiend, lief.
kallen: praten, spreken.

[p. 55]

260

Sel ick voor mijn eerste werck de meyt de ooghen uyt steecken,

 

En daer na de tongh gaen tornen uyt heur keel. ²⁶¹

Rijckert

 

Buer-man wat staeje en praet inje selven dus veel? ²⁶²

Vvarnar

 

Ick klaech over de armoed' die ick moet lyen;

 

Ick hebb' daer een eenighe Dochter te vryen,

265

Daer ick niet me gheven kan, mijn lieve maet, ²⁶⁵

 

Zoo komt het toe datter oock niemant na staet; ²⁶⁶

 

En ick soudse gaern by mijn leven met een man besorghen;

 

Wangt ick vrees soo ick sturf datse schier of morghen,

 

In dese onghereghelde tyden mocht slaen op het wilt.

Rijckert

270

Soo je anders gien noot hebt uw klachten vry stilt,

 

Ick willer wat by doen, gheeft den moet niet verloren. ²⁷¹

Vvarnar

 

'kWeet wel waer hy wesen wil, maer dat gat sal hy niet boren, ²⁷²

 

Hy heeft het op het kats-hooft e munt, daerom ist dat hy vrijt. ²⁷³

Rijckert

 

Ick hebje wat sonders te segghen. ²⁷⁴

261 tornen: trekken.

262 staeje en praet: sta je te praten (gewone constructie in de 17de eeuw, cfr. Weynen: a.w., § 87, blz. 79).

265 Daer: aan wie; Weynen, a.w., § 108, blz. 107 zegt: ‘De moderne causale betekenis (van daer) komt zelden voor’; in zinnen met antecedent, zoals hier dus, is dit antecedent meestal locaal, en waar dit niet zo is, heeft de zin met daer bijzondere functies; cfr. Overdiep, Dr G. S.: Zeventiende-eeuwsche Syntaxis, 1ste stuk, Groningen-Den Haag-Batavia, 1952, § 114, blz. 152. Hier zou het dan zijn: relatief - causaal.

266 er… na staet: naar haar staat, om haar hand vraagt.

271 by doen: bijdoen (bij de bruidschat); cfr. Aulul. 193.

272 dat gat sal hy niet boren: dat zal hem niet gelukken.

273 kats-hooft: stenen doofpot, waarin Warenars geld zit; deze potten, met twee oren, geleken op een kattekop; men zie de afbeelding op de uitgave van 1695.
vrijt: vriendelijk is.

274 sonders: bijzonders.

[p. 56]

Vvarnar

 

Och ick bint ghelt al quijt.

275

Hy heeft het opghegraven soud' ick ramen, ²⁷⁵

 

En nu komt hy quansuys alle vonghen me samen, ²⁷⁶

 

Om mitme t'accorderen; och hoe wee isme te moe.

Rijckert

 

Wel buur-man waer loopje soo nechtich nae toe? ²⁷⁸

Vvarnar

 

Ick heb in huys wat te bevelen dat ick vrees te vergheten,

280

Ick koom terstont weer by je.

Rijckert

 

Als hy komt te weten

 

Dat mijn bootschap is om zijn dochter te versoecken tot

 

Mijn Huys-vrouw', hy sel dencken dat ick met hem spot,

 

Want soo onghelijck ghegoedt men selden siet trouwen. ²⁸³

Vvarnar

 

God sy ghelooft, de Pot is behouwen,

285

Alle ding is soo't was, door mijn hert ging een vlijm

 

Doen ick nae binnen trat, en ick vil schier in swijm: ^284/286

 

Wat segje nou Rijckert.

Rijckert

 

Wilje wel antwoorden op mijn vraghen?

Vvarnar

 

Sy moghender nae wesen datse me wel behaghen:

 

Sy moghen oock wel soo wesen datje't weet, ²⁸⁹

290

Ick en antwoordje van al den dagh niet een beet. ²⁹⁰

275 ramen: denken, gissen.

276 alle vonghen me samen: al het gevonden mee samen; een uitroep bij het vinden, die de ene de andere toeriep om ook zijn deel van het gevondene te hebben. De zin van vss. 276-277 is: En nu komt hij, zogenaamd als medevinder, om de zaak met mij te regelen.

278 nechtich: gejaagd, haastig.

283 Want: tekst: Wat.
ghegoedt: met goed bedeeld.

284/286 W. spreekt deze vss. terzijde.

289 datje 't weet: weet dat wel (tussenzin).

290 Ick…: dat ik… (sluit aan bij soo van vs. 289).
niet een beet: volstrekt niets.

[p. 57]

Rijckert

 

Onbillickheyt sel ickje te voren niet legghen. ²⁹¹

 

Wat dunckje van mijn gheslacht?

Vvarnar

 

Daer is niet op te segghen.

Rijckert

 

Wat dunckje van mijn leven, schoeyt het wel op de selfde leest?

Vvarnar

 

Wat je hebt al jou leven een goed slocker gheweest. ²⁹⁴

Rijckert

295

De jaren die ick out bin weetje oock wel te micken. ²⁹⁵

Vvarnar

 

Die hebben vry wat tellens an, se slachten je bricken. ²⁹⁶

Rijckert

 

Wel ick heb oock van jou altijd ghedacht

 

Datje een eerlijck burgher waert, daer ickje noch voor acht, ²⁹⁸

 

Al binje van slechte luytjes, se waren onbesproken.

Vvarnar

300

Ick weet niet waert hem lieght, maer hy heeft de Pot gheroken. ³⁰⁰

 

Wat is nou voort Rijckert-buur jou begheer?

Rijckert

 

Daer toe gheef zijn seghen de opperste Heer,

 

Nae dien dat ghy mijn wel kent, en ick jou mede,

 

Soo hoop ick je seltme niet weygheren een bede,

305

Dat is datjeme jou dochter te wyve wilt gheven.

Vvarnar

 

Maer Rijckert ick hoorde noyt van mijn leven

 

Datje sucken quant waert; heeft dit oock slot, ³⁰⁷

 

Mit een out arm man, as ick bin, te dryven de spot?

 

Heb ick dit opje verdient? ick kan't niet vermoeden. ³⁰⁹

291 te voren legghen: voorleggen, voorstellen.

294 een goed slocker: een goede kerel.

295 micken: raden, ramen.

296 Die hebben…: Daaraan is heel wat te tellen, zoals aan je schijven.
slachten: gelijken.
bricken: schijven, geldstukken.

298 eerlijck: fatsoenlijk, die verdient geëerd te worden.
daer: waar(voor).

300 lieght: hapert, schort.

307 heeft… slot: geeft… pas, betaamt.

309 opje: aan je.

[p. 58]

Rijckert

310

Ie moet mijn reden niet anders duyden als ten goeden, ³¹⁰

 

Het versoeck is mijn eernst, ick segje dat ick het meen.

Vvarnar

 

Ey lieve, laet my en mijn dochter met vreen.

Rijcken

 

Ghelooftme buur-man, ick doet niet om te jocken.

Vvarnar

 

Ghelijck by ghelijck plech alderbest te focken. ³¹⁴

315

Den rijcken dient wat rijcks, den kalen dient wat kaels, ³¹⁵

 

Ie soutme niet kennen willen, en maken mijn dochter overdwaels, ³¹⁶

 

Dan waer ick hiel in 't onderspit, my dunct het selme niet gelijcken. ³¹⁷

Rijckert

 

Dat is wel de mannier van sommighe rijcken:

 

Maer ick selje kennen voor een Vader alst behoort.

Vvarnar

320

Beloofjeme dat?

Rijckert

 

Iae'ck.

Vvarnar

 

Vaerter wel me, daer isme woort,

 

Ie selt de mayt hebben, waer toe veel te sammelen. ³²²

 

Gans bloedt wat hoor ick daer binnen rammelen? ³²³

 

Daer isser voorseker een achter de buyt.

Rijckert

 

Wat het maysjens sinlijcheyt angaet: wel, hy vaerter weer uyt, ³²⁴

310 reden: woorden.

314 plech: placht.
focken: voegen, passen.

315 kalen: arme.

316 overdwaels: trots, hoogmoedig.

317 hiel in 't onderspit: helemaal in ellende, in de diepste miserie.
gelijcken: bevallen, passen.

322 sammelen: talmen.

323 rammelen: vgl. Aulul., 242. W. denkt volgens Hooft zeker aan het rammelen van geldstukken.

324 sinlijcheyt: zin, genoegen, genegenheid.
vaerter… uyt: loopt… weg.

[p. 59]

325

Deur is hy, waer mach hy daer zijn ghebleven?

 

Me dunckt hy speult neefjen, hebje van al jou leven, ³²⁶

 

Wie quammer oyt soo veer daer sulcks is e schiet?

 

'tIs mit hem, nou siejeme, nou siejeme niet,

 

Mit een wup is hy buyten, mit een wup is hy binnen: ³²⁹

330

'tIs trouwen niet vreemt al maecktet hem beteutert van sinnen, ³³⁰

 

d'Arme luy, als de rijcke haer spreken aen,

 

Mienen doch altijt sij zijn gheslaghen of ghevaen, ³³²

 

En soo versuymense somtijts een goe gheleghentheyt.

Vvarnar

 

Hout dit voor Euangely, je moocht dit overweghen meyt, ³³⁴

335

En treck ickje niet mit wortel mit al uyt de lel, ³³⁵

 

Soo gheef ick jou last, vol macht, en sonderling bevel ³³⁶

 

Datje mit miester Ieurjaen de quacsalver, mit de kromme rubben, ³³⁷

 

Accordeert de beste koop datje kent, om me te laten lubben, ³³⁸

326 speult neefjen: speelt verstoppertje, vertoont zich en verdwijnt dan weer, zoals de ‘Neefjens’ in de rederijkersspelen.

329 wup: wip.

330 trouwen: trouwens.
al: als, indien.

332 gheslaghen of ghevaen: op de een of andere wijze beetgenomen.

334 Euangely: evangelie, dé waarheid. - W. komt terug uit zijn huis en zegt de vss. 334-339 tot Reym, die binnen is.

335 mit al: en al.
de lel: de tong.

336 sonderling: uitdrukkelijk. - Verdam stipt hierbij aan: ‘W. spreekt hier… in den omslachtigen kanselarijstijl, in navolging van Plautus’.

337 miester Ieurjaen: meester Jurriaan = Georgius, Joris.
rubben: ribben (cfr. vs. 329).

338 de beste koop datje kent: zo goedkoop mogelijk.
lubben: castreren (de nota WNT, viii 3108 is overbodig: de tekst gaat terug op Aulul. 251).

[p. 60]

 

Ick segtje mit een koele moet, zyter op verdacht. ³³⁹

Rijckert

340

Wel buur-man me dunckt datje me niet en acht,

 

Waer heb ick dit verdient, datje mitme de geck sout scheeren?

Vvarnar

 

Neen seker, ick houje veur een man mit eeren,

 

Indien ick mit jou geck soo slaetme de moort. ³⁴³

Rijckert

 

Hoe hebben wy't dan t'samen? staeje noch jou woort? ³⁴⁴

Vvarnar

345

Iae; maer ghelijck gheseyt is, ick kan'er niet mee gheven. ³⁴⁵

Rijckert

 

Dat weet ick wel, daer en leyt niet an bedreven, ³⁴⁶

 

Zy sal op die voorwaerd van my werden ghetrout. ³⁴⁷

Vvarnar

 

Hoor hier, beeldje niet in dat ick een Pot heb e vongen met gout: ³⁴⁸

Rijckert

 

Wat een blaes, ick trouse om haer goede manieren. ³⁴⁹

Vvarnar

350

Datje't dan wel verstaet, ick sel gien hylijcks goet uytkieren. ³⁵⁰

Rijckert

 

Wy zijn't volkomen eens.

Vvarnar

 

Iae, maer ick kenje wel,

 

'tIs met de rijcke luy gheef stockje, neem stockje, stockje in den hel, ³⁵²

339 mit een koele moet: met een kalm gemoed, in alle kalmte.
verdacht: bedacht, op je hoede.

343 slaetme de moort: mag ik sterven, doodvallen.

344 staeje…: sta je nog op je woord, hou jij je nog aan je woord.

345 ghelijck: Tekst: ghelhck.

346 daer en leyt niet an bedreven: dat heeft geen belang.

347 van: door.
werden: worden.

348 e vongen: gevonden (vgl. 168: e vonnen; en 276).

349 blaes: wind, onzin.

350 hylijcks goet uytkieren: huwelijksgoed uitkeren = uitzet meegeven.

352 gheef stockje…: eerst geven en dan terugnemen; m.i. is het laatste deel een verwensing; vgl. Aulul. 260.

[p. 61]

 

Nou beloofjese me te nemen sonder beurs sonder bricken,

 

'Thans comen je de poppen in't hooft, so ist hylick an sticken ³⁵⁴

355

Iy luy en houtje woort niet dan by gheval. ³⁵⁵

Rijckert

 

Ick seg wat ick beloof dat ick het houwen sal,

 

En tot meerder bevesting van mijn verclaren, ³⁵⁷

 

Soo laetme vrienden t'avont by de jouwe vergaren

 

Om het hylick te beschryven met ghemeen accoort, ³⁵⁹

360

Ick sel gaen bestellen nu rechtevoort, ³⁶⁰

 

Datter wat comt daer wy of bancken meughen, ³⁶¹

 

Want ick weet wel de costen daer keunje niet teughen.

 

Adieu tot flus toe, ick ty op de been,

 

En sal me mijn best spoeyen.

Vvarnar

 

Daer stapt hy heen.

365

O lieven Heer, wat een dingh ist oock ghelt,,hebben.

 

Dese man sou op mijn dochter zijn sin noyt e stelt hebben,

 

En had' hy niet int hooft (denck ick) van de ghevonden schat,

 

Soo comtet dat hy dus aenhout als een clat. ³⁶⁸

354 'Thans: weldra, het volgende ogenblik.
poppen in't hooft: boze plannen, dwaze grillen.
hylick: Tekst: hylck.

355 by gheval: bij gelegenheid.

357 bevesting: bevestiging, blijk van zekerheid.

359 het hylick te beschryven: de huwelijksvoorwaarden op te stellen; Kalff: a.w., blz. 59: ‘Was de zaak eindelijk beklonken tusschen vrijer en vrijster en hadden de ouders hunne toestemming gegeven, dan kwamen de bloedverwanten van weerszijden ten huize der bruid om de huwelijksvoorwaarden op te maken. Men noemde dat in Hoofts tijd: ‘het hylick beschryven’ of ‘op het hylick sitten’ (cfr. vss. 369-389 en 416-417).

360 rechtevoort: dadelijk.

361 daer… of bancken: waarvan… smullen.

368 clat: klis, kladde (knop van kliskruid).

[p. 62]

Viifde toonneel.

Warnar. Reym.

Vvarnar

 

Waer benje snapster die over de buert hebt gaen verbreden, ³⁶⁹

370

Dat ick mijn dochter met groot goet ten huwelijck gae besteden.

 

Flucx rept me jou handen nou en wachter niet mee,

 

Wascht knap de vaten om, schickt alle ding op zijn stee, ³⁷²

 

Voort, maeckter een eynd' of, en sonder te spotten,,lanck, ³⁷³

 

Schrobtme vaerdich de deel, en schuert de potte,,banck, ³⁷⁴

375

Hemelt de Coocken op, en stoft het Voor-huys uyt, ³⁷⁵

 

Schuert de glasen wacker, maer breeckje ien ruyt, ³⁷⁶

 

Ick selse an jou huer korten, wit de muer inde kamer, ³⁷⁷

 

En haelt voor een pennewaerd sagheles tot de kramer, ³⁷⁸

 

Se meughent op de kerf-stock setten, 'tmacher nu wel of.

Reym

380

Miester wiljer deur wesen, hoe gaeje dus grof? ³⁸⁰

 

Een hiel penningh aen sagheles om de vloer te bestroyen?

369 snapster: klappei, veelpraat.
verbreden: verbreiden, rondstrooien.

372 knap: vlug.

373 spotten: zeuren.

374 vaerdich: vlug.
de deel: de vloer.
de potte banck. Tekst: potte panck; het aanrecht.

375 Hemelt de Coocken op: maak de keuken in orde, schoon.

376 wacker: vlug.

377 an jou huer korten: op je huur afhouden.

378 een pennewaerd: voor (de waarde van) een penning.
sagheles: zaagsel.

380 wiljer deur wesen: wil je door (je goed heen) raken.
hoe gaeje dus grof: hoe doe je zo royaal, wat geef je zoveel geld uit.

[p. 63]

 

Dus doende selje al jou schoone goet wel vermoyen, ³⁸²

 

Denckt alsje dat noch iens doet soo ist een duyt.

Vvarnar

 

Dats alliens, 'tmoet nu vol staen, mijn dochter is de Bruyt. ³⁸⁴

Reym

385

Daer slae gheluck toe: maer wie selse trouwen?

Vvarnar

 

Onse Buer-vryer Rijckert, t'avont sel men maeltijt houwen

 

Op't sluyten van't hylick met de vrienden van elcke zy.

Reym

 

Bylo dat sel wat costen. ³⁸⁸

Vvarnar

 

De Bruygom houtme vry,

 

'Tmach gien quaet, hy sel cost en dranck beschicken. ³⁸⁹

390

Ick gae iens anden Dam, pasje op je sticken. ³⁹⁰

 

Ick koom terstont weer in, de deur dicht sluyt.

 

Siet toe maeckt het schappelijck, of je raecktet gat uyt. ³⁹²

 

Soo mach pas een ander het bruylofts stuck ghenieten. ³⁹³

Reym

 

Nu steecken ick en Claertjen ten ooren toe inde verdrieten.

395

De Bruyt, de Bruyt te worden, en s'is op het uyterste swaer, ³⁹⁵

382 vermoyen: aan mooie dingen verspillen.

384 Dats alliens: dat doet er niet toe.
vol staen: het zeil moet bol staan, d.i.: we moeten alles geven, we mogen op niets zien.

388 Bylo: basterdvloek, met onzekere betekenis.

389 beschicken: bezorgen.

390 Dam: of de Plaets, voor het stadhuis.
sticken: stukken, zaken, werk.

392 schappelijck: fatsoenlijk.

393 pas: straks, weldra.
het bruylofts stuck: geschenk, dat de dienstboden bij het huwelijk van hun meester(e)s ontvingen.

395 swaer: zwanger.

[p. 64]

 

Nu sie ick'er gien muyeren langher an mit me kaer. ³⁹⁶

 

Ick mach terwijl binnen gaen en doen mijn dinghen,

 

Verwachtende hoe 'tongheluck met ons om sel springhen.

396 muyeren: redderen, schikken.