De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 796]

356 A Monsieur, Mons^r Joost Baak, bij 't oude mannenhujs, in N^o 3, tot Amsterdam.

Loont.

(Baak: Muyden 1630 10 Maj ontfⁿ en beantw 13 ditto)

1 Mons^r et Frere,

2 Dat ghij mij te goedt rekent 't geen ick over schult zende, maekt² 3 mij te graegher om mijne middelen onder eenen man te zetten, die³ 4 daer zoo wel mijn beste mede is wetende. Dies, alhoewel mij 't 5 instellen van een driejaerige rek^e aen de Graeflijkheit, den tijd zeer 6 benauwt heeft, heb ick daer echter ujt doen vallen het overzetten⁶ 7 der horne ujt Tacitus hier nevens gaende, om de vierighe lust te⁷ 8 believen, daer ick UE mede ontsteken zie. Nieuws kan ick van hier 9 niet overmaken, 't en waer de galm vande Italiaensche loopmaeren,⁹ 10 oft eenighe Fransche tijdingen, ujt den secretaris des Ambassadeurs 11 in den Haghe leggende gekomen, ende mij door mijn' swaegher¹¹ 12 Bartelot bijgezet. Ick denk dat UE daer bekoomst al af heeft.¹² 13 Niettemin van Smakelijke Spijze doetmen wel twee maeltijden 14 achter elkander' zonder walghen. Daerom zal, op 't onzeker oft¹⁴ 15 het UE gehoort hebbe, zeggen, dat het geluk den aenvang der 16 Franchoizen in Italien lieffelijk toelacht. Nae 't veroveren van¹⁶ 17 Pinarol ende 't slot, heeft de Torras die braeve ridder die de¹⁷ 18 Engelschen op 't Eilant van Sinte Marten 't hooft deed stoten dattet 19 hun heughen zal, met 3000 mannen zich inder nacht op wegh 20 begeven hebbende, door beladdering meester van Crescentin²⁰ 21 gemaekt, Deze plaets wort gezeit van merkelijk verlank, ende de 22 Savojart in gevaer te zijn van 't Markgraefschap van Saluzze te²² 23 verliezen. De quaedaerdigheit van dien Heer heeft het war alle zijn²³ 24 leven gezocht, ende zoo hij 't nu zijn zat vindt, zal hem wel²⁴ 25 gegunt worden, van alle die de fransche oft geen' zijde altoos en²⁵ 26 draeghen. Met een ding ben ick begaen. Dat 's de bujk: ende dat die²⁶ 27 zich quaelijk gevoert vindende tegens 't hooft ende d'andere leden²⁷ 28 zal beginnen te morren. De H. Ammirael van Chastillon lofl. ged.²⁸ 29 plagh te zeggen alsmen een heir ging toerusten: Commençons a 30 former ce grand monstre par le ventre. Want hoe heet parthijen op

2 over: wegens.

3 mijne middelen ... zetten: mijn geld bij iemand te beleggen.

6 echter: weer; daer ujt doen vallen, nl. uit de tijd, dus: er de tijd voor genomen.

7 horne: brok (eig. hoek, spits, vgl. WNT horn 1120).

9 galm: nagalm.

11 die zijn standplaats in Den Haag heeft.

12 bijgezet: bezorgd (of: medegedeeld).

14 op 't onzeker: onzeker.

16 In Noord-Italië woedde van 1628 tot 1631 de Mantuaanse successieoorlog. Twee takken van het geslacht Gonzaga betwistten elkaar het ten Oosten van het Spaanse Milaan gelegen hertogdom Mantua en het ten Westen van Milaan gelegen kleine hertogdom Montferrat (hoofdstad bij Hooft Casal, doordat hij Franse berichten krijgt, It. Casale Monferrato, aan de Po, ongeveer 65 km ten O. van Turijn). De oudste tak, die in Midden-Frankrijk het hertogdom Nevers bezat, kreeg steun van Frankrijk; de jongste kreeg steun van het tussen Frankrijk en Montferrat gelegen Savoye, en van de keizer, die in de Dertigjarige oorlog in Duitsland ook o.a. tegenover Frankrijk stond. Ondanks de verovering van Casale en de beruchte berenning van Mantua wint de Franse partij; Frankrijk houdt de vesting Pinerolo (bij Hooft Pinarol) die de toegang tot de Franse Alpen beheerste. Hooft is natuurlijk op de hand van de tegenstanders van Habsburg, dus van Frankrijk-Gonzaga-Nevers. Vgl. 51.

17 Torrax: Jean de St. Bonnet, seign. de Toiras (1585-1636) maréchal de France; werd in 1627 bij verrassing door de Engelsen aangevallen op het eiland Rhé voor de Franse kust, verschanste zich bij St. Martin en dwong na vier maanden de Engelsen zich in te schepen. Hielp daarna La Rochelle innemen. Gouverneur van Casale, dat de keizerlijken op 23 mei 1630 kwamen belegeren. Beleg opgeheven in sepber. ‘Thoirax’ zoals Hooft hem doorgaans noemt, was een geletterd man, ook daarom genoot hij Hooft's bewondering.

20 Crescentin, Crescentino, aan de samenvloeiing van de Dora Baltea en de Po.

22 de Savojart: Karel Emanuel van Savoye, † 1630; Saluzzo: grensstreek aan de zuidzijde van Savoye.

23 het war gezocht: twist, oorlog gezocht.

24 zoo ... vindt: als hij er nu volop genoeg van krijgt.

25 die de fransche ... draeghen: die de Franse zijde of helemaal geen zijde steunen (WNT dragen (II) 3237, 14).

26 begaen met: bezorgd over.

27 gevoert: gevoederd; toespeling op de parabe van Menenius Agrippa (494 v. Chr.).

28 ammirael v. Chastillon: Gaspard III de Coligny, duc de Chatillon, 1584-1646, maarschalk van Frankrijk.

[p. 797]

31 elkandere zijn, de kok is een maghtigh scheidsman. Doch wilmen 32 dat Pinarol den wegh tot de lijftoght wat banen zal. Ook komt de 33 welgëaerde Bassompierre met eenen goede[.] hoop Switzers, ujt³³ 34 dat gewest aen, ende 't zij hij zijne krachten aende Venetiaensche 35 knoopt, oft een ander gat boort, zal moghelijk zoo veel rujmte³⁵ 36 maken, datter de montkost doorzakt. Doch weet ick 'er niet 37 grondighs van te oordeelen, als die nojt voor lootsman in 't³⁷ 38 geberghte gevaren heb. Wel wenscht' ick dat wij maer dien 39 zoetemelx harten niet en slaghtten, die altijds slabakken in³⁹ 40 voorspoedt, en terstont vergeten hoe radt een weerhaen dat het 41 geluk is, maer meenen een spaek in haer wiel te hebben als die wint⁴¹ 42 maer een oghenblik staet: daer de grootmoedighe ende lujden van⁴² 43 mijn hart, in zulk een gelegenheit, door de treflijkheit der hoope 44 verwekt worden, om te meer op hun stuk te passen, ende zoo 't⁴⁴ 45 verloop van geltmiddelen, als andere zaken, te richten, ende inde⁴⁵ 46 ouwde plooij te brengen. Waeren wij zoo rijk in de hedendaeghsche 47 geleghenheit, als ons die raedigheit maken kon, wij moghten⁴⁷ 48 vraeghen oft Breda en Lingen te koop waeren. Maer 't heeft te veele⁴⁸ 49 voeten in de aert, ende te groot een spel in, zulk een' menighte van 50 hoofden onder zoo eenen wijzemans muts te brengen, als de Prins⁵⁰ 51 van Oranjen, nae mijn verstant, draeght. De Westindische 52 maetschappij, hoor ick dat noch een eilandt bemaghtight heeft.⁵² 53 Dat Spanjen overbodigh waer ujtkoop met haer te maeken voor⁵³ 54 Potassi, om de rest van haer te leen te houden, ick en weet nauw oft⁵⁴ 55 zij te spreken zoude zijn. Daerentussen vertelt men van een knoet⁵⁵ 56 die spaenderen onder zijn arm raepte ende bleef al staen insteken, 57 staen insteken, tot dat hij gewaer wert, dat zijn arm niet meer 58 omvatten konnende, achter zoo veel loste als hij van vooren was 59 ladende. Maer dit sprookjen onder de roos: alzoo ick mij vande 60 bewinthebbers geen' grooten dank zoude toeleggen, voor 't⁶⁰ 61 onderwijs datter in schujlt. D' ervaerenis zal beter schoolgelt aen 62 hen verdienen niettegenstaende datter wijze lujden onder zijn.⁶² 63 Ook maekt het geluk wijs in de ooghen der werelt, die alle raeden 64 prijst alze maer wel beslaeghen. Als 't hun genoegh waer, datmen⁶⁴ 65 met hun wenschte, zij zouden een' sant van mij maken. Want mij⁶⁵ 66 verlangt hen al te zien doen wat zij konnen, en alles gelukken wat 67 zij doen. Zoud men niet? 't Lant moet hun' welvaert in zijn' borze,⁶⁷ 68 in zijn' veiligheit voelen. De duitsche looptijdingen moghen hier⁶⁸ 69 niet aertten. T' Amsterdam, al zijn ze doodeeters, hebben 'er⁶⁹ 70 nochtans gezelschap van haer' soort, ende aldaer opgeleidt zijnde,⁷⁰ 71 wie weet waerze noch eens, om 't vervolgh der zaken dat ze 72 inhouden, moghten te pas komen. Bij mij hebbende ujtgedient,

33 Bassompierre, Fr. de, 1579-1646, maarschalk en diplomaat, gezant in Spanje en Engeland.

35 De republiek Venetië strekte zich westwaarts langs de Alpen tot bij Mantua en Milaan uit; een ander gat boort: een ander beleid (of: een andere weg) volgt.

37 als die: daar ik.

39 niet en slaghtten: niet gelijken (geleken) op; zoetemelx harten: teerhartigen. N.B. in gunstige zin gebruikt Hooft het woord voor Tesselschade en Susanna Bartolotti; slabakken: verslappen, zwak zijn.

41 een spaek ... staet: onverwinbare tegenspoed te hebben als de voorspoed maar kort duurt (WNT staan 135 C 1 b).

42 daer de grootmoedighe (mv.): terwijl daarentegen de dapperen.

44 op hun stuk te passen: voor hun zaken (oorspr. hun kanon?) te zorgen; zoo: zowel.

45 richten: weer in orde brengen (WNT richten 40 IV 1).

47 raedigheit: kloeke gematigdheid.

48 Breda en Lingen: begeerde vestingen in het Z. en O. die in Spaanse handen waren.

50 hoofden: individuele inzichten en strevingen, o.a. in de Staten.

52 volgens Van Vloten: Antonio Vaz.

53 (de volgende passage is ironisch); Dat: Gesteld eens, dat; ujtkoop maken voor: ruilen voor.

54 Potassi, verbastering van Potosí (Columbia), waar Spanje's rijkste zilvermijnen lagen; om ... te houden: de W.I.C. zou leenheer zijn, Spanje leenman; ick en weet nauw: ik weet niet zeker.

55 Daerentussen: Ondertussen; knoet: domme boerenpummel (oorspr. uit N.W.-Duitsland): de parabel slaat op het veroveren en verliezen van Westindische eilanden door de W.I.C.

60 mij toeleggen: verwachten (WNT toeleggen 539).

62 wijze lujden, nl. onder de bewindhebbers.

64 wel beslaeghen: goed uitvallen (WNT beslagen (II) 2029).

65 sant: heilige; Hooft wenst de W.I.C. zoveel goeds toe.

67 welvaert: voorspoed.

68 duitsche: Nederlandse, vgl. 302.

69 doodeeters: nutteloze gepensioneerden (zoals de 50 geappointeerden die op het Slot lagen).

70 opgeleidt: opgespaard.

[p. 798]

73 alsze maer eens gemonstert zijn. Want met zulk volk, en zoud ick⁷³ 74 niet darren eenighen aenslagh bestaen, daer ernst in vereischt waer. 75 Maer mijn pen ter klapborze geraekt schijnt zich zoo verre metter⁷⁵ 76 praet te vergeten, datze zich niet en hoort ujtlujen, met de brijklok,⁷⁶ 77 roepende dat het papier vol is, ende tijdt om 't hek te slujten. Zij⁷⁷ 78 zal boeten moeten met een ander bladt. Vergeef het haer: want de⁷⁸ 79 boomen leeren zich wel kleeden, pronken, toerieken, toe nijghen,⁷⁹ 80 toeknikken en alle ding behalven spreeken. Was Momus hier zoo⁸⁰ 81 wel bedreven als inden hemel en elders, hij riep; al weêr geen deegh,⁸¹ 82 en beschrobde Juppijn, dat hij aen zoo vriendelijke schepsels de⁸² 83 tong vergeten had. Dit zeggen zij evenwel allesjaers eens, dat het 84 leven op een sterven ujtkomt; dat de tijdt roozen brengt, en altijdt⁸⁴ 85 voor wint voor stroom zeilt, zonder anker te werpen. Des, die wil⁸⁵ 86 vanden Maj begeert, speele kort beraedt, goedt beraedt. Want zijn 87 quiksheit is een korte vlaegh. Kan UE op Zondagh hier komen, hij⁸⁷ 88 heeft blaeden en bloemen genoegh om vijfmael aen te rechten. Jae⁸⁸ 89 zal UE onthaelen gelijk Philips van Macedonien den arts Menecra- 90 tes, die zich ujt vermetelheit op zijn' konst, al statigh Juppijn deed 91 noemen. Deze koning gaf een banket, daer hij hem op noodde, ende 92 terwijl alle d'andere gasten elk nae hun' smaek gedient werden, 93 deed hem niet voorzetten als schoone vaten met wierook, mirrhe 94 ende gelijke droggen, om zijn neuz te spijzen. Was dat niet een'⁹⁴ 95 lekkernij om eenen god goê sier te doen? Noch ging de bengel⁹⁵ 96 door, zonder zijnen waerdt te bedanken. Indien UE zoo hemelsch⁹⁶ 97 een hart niet en heeft, noch zullen wij raedt om de kost vinden.⁹⁷ 98 Voor vrienden isze haest gekookt. Op de rol van die, staet UE hier⁹⁸ 99 als een vande bevelhebbers, ende wenscht t' uwent te staen jujst in 100 laeste gelidt niet,

101 Mons^r et frere

102 UE

103 gansdienstw^e broeder

104 P C Hóóft.

103 Vanden Hujze te Mujden,

104 x Maj. 1630.

105 Kan UE mij 't plakkaet tegens de ketterijen, van Kaizar Karel vanden 108 jaere 1529 doen zien, 't zal mij lief zijn.

Militair en politiek nieuws. Speelse invitatie.

73 maer eens: alleen maar; zulk volk: zulk (slecht krijgs-)volk: de nieuwstijdingen bevatten veel dat later niet waar bleek.

75 klapborze: babbelbeurs, praatsociëteit.

76 ujtlujen: tot zwijgen brengen; brijklok: etensbel.

77 roepende: die roept.

78 ander: tweede; Vergeef enz.: Vergeef mij het gebabbel: de bomen hebben (fantaseert H.) (immers ook) wel op allerlei manieren contact met elkaar, alleen kunnen ze niet spreken. De overgang van de pen op de bomen berust op de pregnante betekenis van ‘wel’.

79 toerieken: toegeuren.

80 Momus: verpersoonlijking van de vitzucht.

81 bedreven: ervaren, thuis; geen deegh: niet goed.

82 beschrobde Juppijn: gaf Jupiter een schrobbering; schepsels: de bomen.

84 sterven: de winter; roozen: de lente.

85 de tijd staat niet stil, dus ...; wil: genoegen.

87 quiksheit: (verliefde) joligheid.

88 aen te rechten: een maaltijd opdienen.

94 drog, drogge: droge, kruiderij (WNT droge 3403).

95 Noch ... door: Toch ging de vent er vandoor.

96 hemelsch: onaards.

97 noch ... vinden: toch zullen wij een uitweg vinden wat 't eten betreft.

98 Voor vrienden ... gekookt: toepassing van een spreekwoord, b.v. Spiegel, Bijspraax almanack 20 juni: ‘Vrienden kost, is haast (snel) ghekookt.’; rol: (terugkeer tot de vergelijking met soldaten. WNT rol 916 c ?).

[p. 800]

[p. *37]

37 18de-eeuws kaartje van Gooiland

[p. *38]

38 18de-eeuws kaartje van het hoogheemraadschap Diemerdijk

Origineel. KA CLXXIa^b 44.
Hs. dubbel vel, de vouw doorgescheurd, f^o 2 afgeknipt. Watervlek.