De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 484]

203 Aen H^e C Huighens

1 Mijn Heere

2 Mij deert UE droefheidt, ik had bij nae geseidt UE verlies is mij² 3 leedt. Maer ten aensien niet verlooren wordt oft het is eighen, kan³ 4 eighentlijk geen verlies heeten afstandt van 't geene ons geleent is op⁴ 5 voorwaerde van t' elker wre hereischt te moghen werden. Als de 6 menschelijke natujr met UE wilde in recht treden, boete van onge-⁶ 7 lijk kondze eisschen, als bescholden zijnde, daerze haer wterste best⁷ 8 bij den goeden Heere UE Vaeder z.g. gedaen heeft ende hem wt het 9 banket deses levens geroepen niet eer hij versaet, ende eer hij over-⁹ 10 laeden was. Inde laeste kroesen lejdt de dwaesheidt en hooftpijn. 11 Maer voorraeds deser soorte heeft UE ongetwijfelt de rujmte opge-¹¹ 12 daen wt geestelijke ende werelijke schriften; iae moghelijk genoegh¹² 13 van haer eighen gewas. Ende waer te wenschen dat UE daer aen ge-¹³ 14 noeghde, zonder de malligheidt te moeyen van mij ende mijns' ge-¹⁴ 15 lijken, die zeker genoegh te doen heeft om ons de tegenspoedt te 16 sujkeren. De rijmerij oft revelkal daer UE van gedenkt is mijn hars-¹⁶ 17 sen ontsnapt; maer noch mijn handen niet. Ach wat noodt UE deese¹⁷ 18 dochter ten hoof? t en is 'er geen maxel nae. 'T is een geboorte die ick¹⁸ 19 liever te smachten had als te echten: ende zij is noch onder de 20 ooghen van haer peet niet geweest, daer ze den naem af hebben²⁰ 21 zoude. Al valt het swaer den gek gansch af te leggen, t' is ten minsten 22 mijn tijdt om hem in de mouw te leeren houden. Maer wel magh ik lee-²² 23 ren noemen dat veel van kennen scheelt. Mij gedenkt dat een mijn'²³ 24 goede kennis zeide tegens een jonge dochter alhier, datse waer-²⁴ 25 achtigh fraejer van achteren als van vooren was. Alzoo dunkt mij 26 van de mijne het beslujt wel zoo toonbaer als 't aenheven: ende sal²⁶ 27 dat hier onder voeghen om te bewaerheden de noodeloosheidt van²⁷ 28 den arbejdt bij UE brief gedaen om mij wt den hoofde te slaen dat²⁸ 29 het Vier en Vlam ernst was. Mijn koelte stilt dan hiermede²⁹

Zoetjes, toef wat: noch een woordtjen
Jck u bijten moet in 't óórtjen,
Dat mijn hóófjes rammelrad
Schoontjes schier vergeten had.

Spreekje 't mejsjen blond van haeren,
Past vooral haer te verklaeren
Klaerder, dan ghij t mij bediedt,
Vastaert, oft ghij 't meent oft niet.

2 verlies: met nadruk (tegenover droefheidt).

3 tenaensien ... wordt: aangezien niets wordt verloren of het is eigendom (ontstaan uit ten aensien dat = bij het aanmerken dat; door weglating van dat wordt ten aensien voegwoord).

4 afstandt ... werden: subjekt.

6 menschelijke natujr: de conditio humana, of misschien de humane, vriendelijke, goedertieren natuur (deze betekenis wordt in de context vereist, WNT menschelijk 559 vroegste voorbeeld uit Van Effen); in ... treden met: een proces aandoen; boete van ongelijk: herstel, schadeloosstelling voor (geleden) onrecht.

7 als ... zijnde: (pred. toevoeging bij ze) als beschuldigd zijnde, daar ze beschuldigd wordt; daer: (tegenstellend) terwijl.

9 banket ... levens: het feestmaal van dit leven (nabepaling, die identiteit met kern aangeeft; het banket = dit leven); niet ... was: niet voor hij verzadigd was, maar voor hij overladen was (niet heeft alleen betrekking op het eerste lid van de nevenschikking).

11 voorraeds ... soorte: voorraad van deze soort (beschouwingen als de voorgaande) (de part. genit. is afhankelijk van de rujmte = de overvloed, te vertalen met in overvloed, overvloedig. Vgl. WNT ruimte 1737, o.a. bij Hooft de ruimte van toortsen = overvloed van toortsen, vgl. Hd. die Menge).

12 werelijke: wereldlijke, profane; iae ... gewas: ja mogelijk heeft zij (hebt gij) voldoende (voorraad) van(aan) uw eigen gewas (aan wat gij zelf in uw hof hebt gekweekt, aan uw eigen wijze beschouwingen). Hooft denkt hier aan Huygens' godsdienstige gedichten als die op de 12 artikelen (W.I, 143), op de 10 geboden (W.I, 147), de latijnse gedichten na de dood van zijn vader; vgl. vVl. I, 238 n. 3.

13 Ende waer ... tegen de syntactische regel van nu: het onderw. dat ... sujkeren staat achter de persoonsv., na ende; vgl. 199, r. 13 en Mem. 5; daer ... genoeghde: daarmee tevreden was (onpers. constructie), Uwer Edelheit genoegt daaraan.

14 zonder ... sujkeren: zonder de dwaasheid erbij te halen, te hulp te roepen, van mij en mijns gelijken, die (antec. dwaasheid) voorwaar genoeg te doen heeft om voor ons de tegenspoed te verzoeten (verzachten). Hooft maakte hier een wonderlijke overgang naar het tweede punt in zijn brief: het verzoek van Huygens om van hem zijn Koelte van Antwoordt te mogen ontvangen (om het in de Otia te plaatsen). Zie hierover Proeven II 108 vlgg. Beknopt samengevat is de kwestie deze: Huygens is op het huwelijk van Tesselschade en Crombalch op 26 nov. 1623 aanwezig en ontmoet daar Machteld van Campen. Thuisgekomen dicht hij een quasi wanhopig-verliefd, aan Tesselschade gericht, gedicht: Vier en Vlam (12 dec. 1623). Tesselschade stelt het gedicht aan Hooft ter hand, die namens haar en uit haar mond sprekend op Vier en Vlam reageert in zijn Koelte van Antwoordt. Hooft weigert hier dit gedicht aan Huygens af te staan om redenen waar men slechts naar raden kan.
Een wonderlijke overgang: in aansluiting bij de laatste opmerking: Misschien heb je wel genoeg aan je eigen gewas, komt de weigering om dit gewas van hem aan Huygens af te staan. Deze zottigheid (Koelte van Antwoordt is speelse, spottende reactie op Huygens' ook niet ernstig gemeende liefdesbetuigingen) heb ik zelf nodig om de tegenspoed wat te ‘suikeren’. Met deze smoes begint het afpoeieren van Huygens. Verdere ‘argumenten’ volgen.

16 revelkal: kletspraat; daer ... gedenkt: waaraan gij herinnert (deze constructie: van iets gedenken = iets in herinnering brengen, niet in WNT). Deze brief is verloren gegaan, vgl. r. 28); harssen: hersenen. Vgl. WNT hersenen 644: ‘In de 17e eeuw was hersen, harsen, vr. enk. (soms evenwel als mv. op te vatten?) nog wel in gebruik,’; is ... niet: is (wel) aan mijn hoofd ontsnapt (is dus wel voltooid, gemaakt), maar (nog) niet aan mijn handen (ik heb 't nog niet uit handen gegeven).

17 deese dochter: dit gedicht (het bekende beeld van gedicht als gebaard kind); noodt ... hoof: nodigt aan het hof (als een debutante die aan het hof wordt voorgesteld = in de Otia van de hoveling Huygens verschijnt) Huygens was al eind 1623 van plan zijn Zedeprinten, voor een groot deel voltooid (Br. I, p. 142 noot 2 bij brief 208 aan Cats) met andere gedichten in verschillende talen, uit te geven. Vgl. Hellinga-Tuynman noot 43 en p. 91. Koelte moest er blijkbaar ook in! Hooft weigert dus.

18 't en ... nae: 't is er geen figuur voor, ze heeft er niet de vereiste gedaante voor; geboorte: boreling, kind; die ... echten: die ik liever zou smoren (ombrengen) dan als (wettig) kind erkennen (liever hebben, vgl. WNT hebben 206 = voorkeur geven).

20 haer peet: Tesselscha; daer ... zoude: het gedicht zou dus zogenaamd van Tesselschade komen! (afspraak Hooft-Tessel).

22 hem ... houden: nl. de marot, of het aapje, dat men in zijn wijde mouw verborgen hield om er anderen mee te plagen of aan 't schrikken te maken, vgl. dan komt de aap uit de mouw (WNT mouw 1186, Stoett nr. 30); leeren ... dat: het woord leren (zelfnoemfunctie); (antec. (het woord) leeren).

23 Mij gedenkt: (vgl. r. 16) andere constructie, onpersoonlijk. Mij gedenkt dat ... = Ik herinner mij dat ... Vgl. WNT gedenken 591; een ... kennis: een goede kennis van mij.

24 jonge dochter: jong meisje.

26 de mijne: mijn dochter (= mijn gedicht); beslujt: einde (valt uit het beeld); aenheven: aanhef.

27 bewaerheden: de waarheid aan te tonen van, te bewijzen.

28 arbejdt: moeite; UE brief: (verloren gegaan).

29 koelte: woordspelend met koelte = koudheid in de titel van Hooft's gedicht; hier: lichte wind; stilt: bedaart; hiermede: Hooft citeert hier (in de minuut liet hij ze weg) de laatste 8 vss. van Koelte van Antwoordt. Zie hiervoor Proeven II, p. 144, L.St. I, 211. In deze vss. blijkt dat hij Huygens niet serieus nam.

[p. 485]

38 Zoo UE van t evel ziek is daer etlijke grooten aen gaen die liever³⁸ 39 dwerghen ende gelijke wangeboorten zien als rechtschaepenheidt, ick moet³⁹ 40 op UE overkoomst d'eerbaere vrouwen slachten die de schaemt⁴⁰ 41 overtreden om te believen dien zij liefhebben. Ende zal dese mijne⁴¹ 42 schreumte te passe koomen om te matighen den ijver van mijn ver- 43 langen nae de jegenwoordigh uwer E, dien God⁴³

44 Mijn Heere,

45 in waere voorspoedt doe wassen ende in haer gunste

46 U E

47 dienstw^en vriendt

48 Ik denk den H. Generael te doen denken aan UE boexken, die ne-⁴⁸ 49 vens mij vast vast nae UE Characters.⁴⁹

Hooft condoleert Huygens met het overlijden van zijn vader (7 februari 1624). Hij antwoordt op zijn verzoek om toezending van het gedicht Koelte van Antwoordt op Vier en Vlam van den Heer Constantin Huigens, vorderende van Joffrouw Tesselschae Visschers nieuwgehoude met Sr. Alaerd van Crombalch, vorspraeck bij Joff^w. Machtelt van Campen (LSt. I, 204; W. II, 49), dat Huygens wil opnemen in zijn Otia.

38 van ... is: lijdt aan de ziekte; daer ... gaen: waaraan een aantal aanzienlijke heren lijden.

39 gelijke: dergelijke; wangeboorten: mismaakte schepsels, wangedrochten (doelt op hofnarren, vaak dwergen en mismaakten).
rechtschaepenheidt: welgeschapen mensen; ick ... slachten: moet ik bij uw komst (wanneer gij mij bezoekt) lijken op de eerbare (fatsoenlijke, kuise) vrouwen.

40 die ... liefhebben: die over de grens van de schaamte gaan (de grens ... overschrijden) om te behagen die zij liefhebben (dien, enk.).

41 Ende sal....: en deze schroom (reserve) van mij zal er wellicht toe leiden het vuur van mijn verlangen naar uw aanwezigheid te matigen (te passe komen aldus op te vatten, niet in WNT onder pas).

43 dien ... vriendt: (P.C. Hóóft niet ingevuld, zoals vaker in Hooft's minuten) - die God, mijn Heer, doe groeien (toenemen) in ware voorspoed en moge God in haar (uw) gunst doen groeien uw ... P.C.H. (lijd. vw.) Demonstratief vertaald: en moge God die (= u) doen groeien... en P.C.H. doen groeien ...; de samentrekking van God doe groeien van rel. bijzin naar nevengesch. hoofdzin is irregulair).

48 den H. Generael: Reael, vgl. 192; UE boexken: de bundel die Huygens wilde uitgeven en die tenslotte als Otia in 1625 verscheen. Reael's lofdicht ervoor W. II, 331.

49 Characters: Huygens' Zedeprinten, waarvan het grootste deel in 1623 geschreven is; vast vast: reeds verlangend uitziet.

[p. 487]

N.B. ‘Hellinga-Tuynman’ verwijst naar Susanne un iour / Hooft en Huygens' Otia (Publ. of the Modern Humanities Research Association. Vol. 4. - ‘Proeven II’ verwijst naar Tuynman-Zwaan, Proeven van tekst en commentaar voor de uitgave van Hooft's lyriek II. Gedichten voor Huygens. (Verh. der Kon. Akad. v. Wet. afd. Letterk. N.R. LXXIII, 4. Amsterdam 1968).

Minuut. UBA II C II. 785. Afschrift KA CLXXIa^b 17.
Dat. kort na 7 februari 1624, want op die dag was Huygens' vader overleden.
T. De versregels, die in de minuut opengelaten zijn, worden hier overgenomen uit Proeven II blz. 106 v.