De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1 (1976)

De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

(1976)–P.C. Hooft– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Eerste deel

Vorige Volgende

Regelnummers proza verbergen

[pagina 109]
15 (P.C. Hooft aan (?) P.J. Hooft.) 1 Monsieur mon Cousin,Ga naar eind1 nbsp; 2 Weinich daeghen nae dat wij onzen laesten aen UE. met eenen 3 openen ingesloten aen S^r Badouere tot Paris hadden afgevaerdicht,Ga naar eind3 4 is ons den uwen van den 20^en Feb. ter handt gecomen. Waer in UE 5 den staet van dat rijck, de doorluchtighe staetelijckheit, pracht enGa naar eind5 6 weelde van dat hof, als op een stellagie levendich vertoont.Ga naar eind6 7 Alleenlijck verlangt mij te weten of soo grooten gevaert van 8 mommerien binnens saels wordt te weech gebracht of onder denGa naar eind8 9 hemel: en hoe hooge d'onco[n]sten daer van wel worden geschat, 10 alsoo wij wel gissinge van haer overmaticheit, maer niet van haerGa naar eind10 11 besteck cunnen maecken. Voorts, Dewijl UE nieusgierich is om teGa naar eind11 12 verstaen welck mijn gezicht zij inden Nederlandschen vredehandel,Ga naar eind12 13 ende alhier doch gemeen geworden is van den wtcoomst teGa naar eind13 14 propheteren, zal ick 'er dit luttel pampier aan vermallen (denckendeGa naar eind14 15 stulta est clementia, cum tot ubiqueGa naar eind15 16 Vatibus occurras, periturae parcere chartae.) nbsp; 17 Wt ontzich van UE^s lust ongecoelt te laeten. Doch met dezeGa naar eind17 18 voorreden dat de schemericheit mijner oogen in zaecken van staete,Ga naar eind18 19 en de duistere letter van de boecken der Princen, daer de meestersGa naar eind19 20 vaeck in verbijsteren, UE willen indachtich sijn. Eer ick dan mijnGa naar eind20 21 gevoelen ontdecke, zal ick, de redenen, daer het selve op steunt, teGa naar eind21 22 voorschijn brengende de zake wat hooger ophaelen. Dat d'23 Indiaensche rijckdoomen haeren wech wel wijs waeren, sonderGa naar eind23 24 lang te suffen in de schatcamer des Coninx, die doe noch van 25 Vrankrijck noch van Italie gemoeit en werde was wel te sien al in 't 26 eerste ontvoncken onser beroerten, welcker dus lichten brandtGa naar eind26 27 meest ontstaen is wt de mishandelinge; die mishandelinge wt deGa naar eind27 28 bedorvenheit van de Crijchstucht; de bedorvenh^t wt de quadeGa naar eind28 29 betaelinge; en deze wt de swackheit in den gelde. Het zij dan datGa naar eind29 30 Philips de tweede de coffers hol gevonden heeft, ende sijne rijckenGa naar eind30 31 door oorlooghen op oorlogen van sijnen vaeder Caiser Kaerle, 32 wtgeput; of dat hem de grenzen van soo veel verdeelde staeten,Ga naar eind32 33 bijnae met eindeloze costen te verzekeren naemhaftiger alsGa naar eind33 34 machtiger maecten; of dat, met de heijmelijcke verstanden hemGa naar eind34
[pagina 110]
35 hebben gesnoten sijne jaergeldenaers in meest alle deelen vanGa naar eind35 36 Christenheit, die, wel wetende dat haer voordeel meest aen den 37 wtstel haerder beloften hangt, hem met ijdele hoope betaelt hebben 38 sijne hooftsommen, waervan hij sich geweldighen woecker haddeGa naar eind38 39 ingebeelt; of dat, nevens de Hoofsche wisselen, sijne Spagnaerden,Ga naar eind39 40 (die hij doch alles heeft moeten toegeven) om met grooteGa naar eind40 41 verachteringe van de gemeene zake haer selven boven mate teGa naar eind41 42 vorderen, sijne penningen onder de handt besnoeijende, hem denGa naar eind42 43 moordtsteeck gedaen hebben; of dat hem de oorlogen eerst inGa naar eind43 44 Frankrijck, laest tegens Frankrijck en ons, mitsgaeders den 45 onderganck van zijn vreesselijcke vloote tegens ons en EngelandtGa naar eind45 46 met al het bovengemelde tzaemen ter neder hebben gevelt en 47 gedrongen om soo slordigen vrede met Vranckrijck aen te gaen.Ga naar eind47 48 Immers is die rekeninge licht te maken dat de zenue sijnes geldts,Ga naar eind48 49 tsedert den aenvanck onzer oorlooghen merckelijcken is aengeslapt.Ga naar eind49 50 Al en bewezent maer de muiterien die tusschen dartich endeGa naar eind50 51 veertich bij mangel van betalinge onder sijn Crijchsvolck geweest 52 zijn; de bloeijenste steden, aen haer eijgen sijde jammerlijcken 53 geplundert: en seldsaeme gelegenheden tot overvallinge dezerGa naar eind53 54 landen, en vestinge haerder heerschappie in de selve, verzuimt. 55 Met deze wapenen heeft Godt de vereenichde landen beschut, ende 56 met de nijverheit der goeder ingezetenen. Ende alhoewel soo veelGa naar eind56 57 stedehouders des Coninx meest alle inden beginne van 't geluckGa naar eind57 58 begunsticht waeren, soo hebben zij haer doch te vergeefs onder-Ga naar eind58 59 wonden den crijch wttevoeren, en met mateloose oncosten weinichGa naar eind59 60 verrecht. Selfs den Marquis Spinola comen sijn vernaemtheit endeGa naar eind60 61 overwinningen op gruwsaem gelt te staen, hebbende wel viertien 62 millioenen inde twee laeste jaeren gespilt. Men mach dan dencken 63 of ons veertichjarige oorlooghe wat geholpen heeft om den 64 overleden en tegenwoordigen Coninck haer daeghen te doenGa naar eind64 65 maeken, tot zoo groten naedeel van haeren gelove ende 66 ontsichlijckheit. Voecht hier bij dat de silveren munte meest overGa naar eind66 67 geheel Spag<n>ien in coper is verandert; diemen vrielijk voorGa naar eind67 68 geen tekenen van welgespeckte borse nemen can. Daerom is mijn 69 gevoelen dat, 70 Fracti bello fatisque repulsiGa naar eind70 71 Ductores regis, tot jam labentibus annis, 72 de Aertshartooghen, den marquis Spinola ende den Duque diGa naar eind72 73 Lerma den Coninck lichtlijck hebben vroedt gemaeckt dat hier teGa naar eind73 74 lande zijne zaken om ruste wtzaegen. Op dewelcke mij blijckt wtGa naar eind74
[pagina 111]
75 verscheiden schriften van J. Lipsius, dat het ooghe aen geen zijde, alGa naar eind75 76 voor eenige jaeren, was vallende. Maer boven de gemeene zaeke 77 van Spagnien, houtmen dat de gemelde Princen noch van besondereGa naar eind77 78 bedenckingen beweecht worden. Den Aertshartogen leit weinichGa naar eind78 79 aen haer staet in gevaer te stellen op hoope van winninge, buiten 80 hoope van kinderen sijnde. Den Marquis siet sijn achterstallicheitGa naar eind80 81 niet met crijghen te verhalen ende soeckter misschien met soetenGa naar eind81 82 monde wt te scheiden. Den Duque di Lerma, die 's Coninx compas 83 is, heeft anxte dat het blancke swaert in Spinolaes handt, sijn 84 ongewapendt aenzien het ooghe mocht wtsteken; Ducht oockGa naar eind84 85 misschien om geltleeninge gevercht te worden, of hoopt op ruimerGa naar eind85 86 miltheit des Coninx indien sijn zaken wat ruimer adem scheppen. 87 Daer beneven heeft den Coninck om sijn ooren de clagendeGa naar eind87 88 gemeente van Spaegnien onverduldich, over de schaden ter zeeGa naar eind88 89 vande vrijbuiters geleden. Die alle te samen over een stemmen.Ga naar eind89 90 Nulla salus bello. Pacem te poscimus omnes.Ga naar eind90 nbsp; 91 Maer alsoo de verleden loose voorslagen den wech tot handelenGa naar eind91 92 hadden opgedolven, overmits het mistrouwen, heeftmen ons metGa naar eind92 93 aensienlijcke beloften van alle gevoechlijckheit, tot gehoor moetenGa naar eind93 94 troonen. Ende 't is soo verre gebracht dat den Marquis veroorloftGa naar eind94 95 is met sijn geselschap tot den vredehandel gelast inden Haege teGa naar eind95 96 comen. Groot is het aenzien van dien dach geweest, op den welcken 97 de twee opsichtichste veltheeren onzes tijdts, dese van volwassen,Ga naar eind97 98 die van schielijck toegenomen eere, corts te vooren strenge 99 vijanden, onder de ooghen van een overvloedighe menichte van 100 alle geslachten staten en ouderdoomen, elckander int gemoetGa naar eind100 101 getooghen met eerbiedinge ontfangen hebben. Tzedert isser tot nuGa naar eind101 102 toe, over 't jaer versleten met verscheiden vonden van wtstellingen.Ga naar eind102 103 Niet dat ick houde den vijandt onbesloten geweest te zijn om totGa naar eind103 104 verdrach te coomen; maer dat hij den vrijen aengang int middenGa naar eind104 105 van onzen staet, bij ijder een ter wijle hem open staende heeft willenGa naar eind105 106 waernemen; en wachten op het geluck van eenighe ontledinge derGa naar eind106 107 landen die de vrede niet alle even driftich en zoecken. Dan, de 108 wterste leden, daer den meesten arbeit op aencomt, hebbe 'tGa naar eind108 109 sproockjen van den ouden Menenius Agrippa beharticht, welGa naar eind109 110 versinnende dat zij selve geen wtteeringe ontgaen en conden indienGa naar eind110 111 haer luijheit den buick van sijn voedsel versteken liet. Men dedeGa naar eind111 112 haer vertrecken wt den Haeghe, alwaer corts nae haer afscheit in 113 een schuiflade onder Richardots tafel gevonden is den inhoudt vanGa naar eind113 114 haer last in Franchoijs geschreven. Twee stucken daer wt (van denGa naar eind114
[pagina 112]
115 President Janin te domestiqueren, ende van 't punt van deGa naar eind115 116 Souverainitait te clausuleren in voegen dat de H. Staten nietGa naar eind116 117 gewaer werden mochten datmen retracteren wilde het gene alredeGa naar eind117 118 was toegestaen) onder de gemeente verstroijt, hebben haere hoochGa naar eind118 119 opgegeven oprechticheit grootelijx beschaemt. Haer hoopen opGa naar eind119 120 scheuringe, verdweenen sijnde, is 't sleepen van de zaecke hen 121 lijckewel de moeijte waert geweest, op hoope van ons soo met hetGa naar eind121 122 corte bestant te verleckeren, dat wij het lange, eer op naedeligheGa naar eind122 123 voorwaerden ingaen, als ontberen souden. Mist hen dese hoopGa naar eind123 124 oock, soo sie ick het, om de gemelde reden, nochtans daer voor aenGa naar eind124 125 (hoe costelijck zij haer oock houden) dat zij niet schielijck weder 126 zullen in oorloch treden, maer entlijck op een veeljarich bestant 127 over een comen met den Hⁿ Staten, soo verre die, haer tot cort be-Ga naar eind127 128 scheit willen parssen. Met sammelen, en scharp dingen cunnen zijGa naar eind128 129 niet verbeuren hoewel 't hen lichter staet ijets voor den tijdt van eenGa naar eind129 130 bestant over te geven, als voor de eeuwicheit van een vrede. In 131 gevalle dat het getroffen wort, sullen zij haer hier meê troosten;Ga naar eind131 132 dat sij middeler tijt haer schulden wat redden: onze incomenGa naar eind132 133 verslappen mogen eerst door ontlastinge der geener die wt noot 134 clagen, dan door dien elck sijn noodt al even hóóch sal voordragen, 135 en voorts door oochluickinge tegens de geene, die andren d'136 ontlastinge vergunnende selfs belast gebleven sijn: Ons mistrouwenGa naar eind136 137 wter tijdt raeken, slofheit aengroeijen; starkten onversien inGa naar eind137 138 weerloosheit vervallen: ons ontoeffende soldaten haere forsheitGa naar eind138 139 kneusen, en versuffen door 't gemack: 140 Otium reges prius et beatas perdidit urbes.Ga naar eind140 141 daer sij altijt raet weten om eigen crijslie tegens den Turk of eldersGa naar eind141 142 beoorloocht, de landen, voor al op de grenzen grootelijx op denGa naar eind142 143 smaeck van de ruste verslingeren: sijlieden onder de handt midden 144 int landt, de Paepsche gezintheit toesoetelen, de ouwden stijven,Ga naar eind144 145 nieuwen winnen, jongen aenfocken; heimelijcke verstandenGa naar eind145 146 aenheven, de bassenste wachters met becoorlijcke beloften in slaepGa naar eind146 147 suijen, en alles, wat besmettelijck is, met giften vergiften: onzeGa naar eind147 148 neeringe glippen, de benautheit haperinge maken; of in voorspoetGa naar eind148 149 den welvarensten deele t geluck int hooft loopen, sulx dat het doorGa naar eind149 150 dartelheit nbsp; 151 Fortunaque dulci EbriaGa naar eind151 nbsp; 152 d'afgunste van d'ander verdiene; of d'een d'ander in sijnGa naar eind152 153 vaerwater wezen, ende daer onslisselijcke twist wt rijsen: endeGa naar eind153 154 henlieden door dese middelen de poorte geopent worden om onsGa naar eind154
[pagina 113]
155 elders op gissende bij den hals te grijpen; of de verschillende leden,Ga naar eind155 156 luij tot de gemeene oorlooghe, moede van 't onderling crackeelen,Ga naar eind156 157 civilibus discordiis fessa, eerst onder een bepaelde gehoorsaemheit t'Ga naar eind157 158 ontfangen t'hans met dwingelandts juck t' overweldigen. God keer 159 het. De H. Staeten, (dunckt mij) worden tot het bestant gebooghen 160 soo door de H. middelaers gesanten van Vranckrijck ende 161 Engelandt, als door kennisse van des oorloochs wonderlijckeGa naar eind161 162 onzekerheit nae 't gevoelen selve van den grootsten hopman dieGa naar eind162 163 oijt was of wezen sal: Multum cum in omnibus rebus tum in re militariGa naar eind163 164 fortuna potest. Staet oock te verhoopen dat wij onze achterlijckheitGa naar eind164 165 inden gelde wat zullen verhaelen, alsoo de gemeente geenGa naar eind165 166 onbenoegen behoort te crijgen aen de gewoonlijck<e> 167 schattingen om wat voorraets te verzorgen tegens den wtganck vanGa naar eind167 168 't bestant; daer zij onverduldiger geven zoude, indiense haer op eenGa naar eind168 169 eeuwige vrede mocht verlaten: dat des vijandts voorneemsteGa naar eind169 170 havenen gesloten blijvende, sijne neeringe onder blijven, de onze, 171 door de vaijlicheit des zeevaerts dapper opgaen zal: dat d'ingesetene 172 van des vijands ende van andre landen deur ons geduirigen 173 voorspoet ende onbedwongen vrijheit voor minst en meestenGa naar eind173 174 herwaerts gelockt onze gemeente grotelijx sullen vermenichvul- 175 dighen, welvaert vermeerderen, ende slants incomen stijven: dat 176 de oncosten den vijant, behoevende sich binnen en buiten teGa naar eind176 177 verzekeren, (swackt hij niet aen) ten minsten crachteloos houdenGa naar eind177 178 sullen; en viellicht dat hem moeite berockent wiert van de StatenGa naar eind178 179 der verheerder landen; dewelcke wie weet of niet dus lang op denGa naar eind179 180 wtcoomst gewacht hebben, om, nae dat het ons verginck, teGa naar eind180 181 dwingen of te wteren haer misnoegen van nergens gekent teGa naar eind181 182 worden? dat den vijandt sijne landen oock tot de ruste verwent 183 hebbende; om niet al te verbitteren, met meerder ommesien tot d'Ga naar eind183 184 oorlooghe keren zal: en of hem onse oneenicheit daer moet toeGa naar eind184 185 gave, de gemeene vreese ons wel in tijts vereenigen tegens denGa naar eind185 186 gebeten vijandt: (want beter soude een Prins, die wij geen archGa naar eind186 187 opdachten met onze haperingen, sijn voordeel doen) voornemelijckGa naar eind187 188 oock dat sich de Spaegnard, elders getercht sijnde, min verbrekenGa naar eind188 189 sal van hantgemeen te worden; daer hem den last deser oorlooghen 190 geleert heeft met gedwongen lijdzaemheit veel over thooft zien, 191 waer af hij dan wel zoecken mocht sijnen moed te koelen. EndeGa naar eind191 192 gelijck de quaede suchten nae de cranckste plaetse des lichaemsGa naar eind192 193 gewoon sijn haeren schoot te nemen, soo mocht het wel dat onzeGa naar eind193 194 seer wat aan 't helen rakende, sich ontsteltheit openbaerde aenGa naar eind194 195 eenich ander lidt van Europe, waer door de schaedelijcke vloedenGa naar eind195 196 van ons wierden afgewendt ende wij al heel genazen. Godt geve,
[pagina 114]
197 dat haer hoope bedriechlijck ende d'onze zeker zij. Daer nae sullenGa naar eind197 198 't de Hⁿ Staten al veel cunnen schicken. De welcke, soo 't bestantGa naar eind198 199 voortgaet, dat (naer ick vernemen can) voor tien of twaelf jaerenGa naar eind199 200 soude sijn, ick achte, dat voor haer eerste sorge sullen behartigen deGa naar eind200 201 eenicheit van den staet; de landen, sonderling de machtichste enGa naar eind201 202 mistrouwenste t' samenvlechten door crachtige verbonden, 203 hoochlijck te bëeedigen, dickwils en aensienlijck te vernieuwen, enGa naar eind203 204 met vriendelijcke waerschappen in de gemoeden te versegelen; deGa naar eind204 205 steden bewilligen tot beloften van haer verschillen te blijven aen deGa naar eind205 206 hooge Overicheit, of aent goedt vinden van den meesten hoop,Ga naar eind206 207 ende d'overtredende, gemeender handt, swaerlijck te straffen; ende 208 alle de aeneenclevende leden door verclaringe van onderlinge noot,Ga naar eind208 209 en nut, soo diep elckanderen inlijven, dat de naeden van 't 210 samengegroeijde lichaem metter rijt verduisteren. Daer nae, d'Ga naar eind210 211 oorlooghe geensins wt den zinne setten in de ruste; d'oeffeninge 212 van 't crijsvolck nergens laeten stilstaen; de vestingen van belange, 213 starck, gemant, gewapent, en versien houden; schrickelijckGa naar eind213 214 straffende de eersten die daer toe gelast haer plicht verzuimen of teGa naar eind214 215 buiten gaen: binnenlants tot voordeel, tegens hinder, alle toevallenGa naar eind215 216 gauw bewaken; ontdeckers van 's viandts listen en lagen, ende d'217 aenbrengers van de geene die het door geld of gunste met hem 218 verstaen, in rijckdoom en eere verheffen; de betrapte naeGa naar eind218 219 gelegenheit ijsselijck, voor al schandelijck, straffen; inde gesintheitGa naar eind219 220 tegens de Paepschen aen arbeiden, met de selve middelen daer zij 'tGa naar eind220 221 meê soecken; wtgenomen de strengheit die ons inde wege soudeGa naar eind221 222 zijn, haeren ijver verhitten ende de andre gesintheden van onserGa naar eind222 223 hulpe afschricken: de Incomen gaende houden, de tollen inGa naar eind223 224 crachte; 't welck drachlijcker wezen sal, soomen met bequame 225 wetten den overdaet te schande maeckt, sonderling in de dingen die 226 wij van buiten crijgen, quîs pecuniae nostrae ad externas vel hostilesGa naar eind226 227 gentes transferuntur. Eenige deelen sijn noch niet verwent totGa naar eind227 228 wanhoope toe van betren door de wetten; ende de bedorvensteGa naar eind228 229 mochten te recht raken, door den goeden voorgang van Sijne 230 Excellentie: die soo bescheidelijck d'aensienelijcke statelijckheitGa naar eind230 231 sijnes hoofs met suinicheit weet te mengen: indien deselve haerGa naar eind231 232 somwijlen versoeckende met sijn geschickte heerlijckheit haerGa naar eind232 233 slordige onmaticheit al stilswijgend beschaemde: obsequium inGa naar eind233 234 principem, et aemulandi amor validior quam poena ex legibus et metus. 235 Dusdanige bekeeringe des volx soude niet alleen grote ruimte inde 236 besondere huishoudingen, ende drachlijckheit in 't vervallen derGa naar eind236 237 schattingen, maer noch al de wereld int gelove brengen, dat d'Ga naar eind237 238 ingesetene deser landen met de selve defticheit daer zij sooGa naar eind238
[pagina 115]
239 langduirigen swaren oorloch mede hebben wtgestaen, oock sonder 240 verwildering ende reuckeloose opgeblasenheit, het bestandt (ende 241 vrede, ofse volchde) sullen dragen; den raedt ende crachten die haerGa naar eind241 242 dus welgelucken Gode toeschrijvende, die merkelijck op haer zijdeGa naar eind242 243 is. 244 Ipse pater nobis animos viresque secundusGa naar eind244 245 Sufficit: nbsp; 246 ende dat haeren moed door voorspoedt niet meer rijsen en sal alsse 247 door tegenspoet gesoncken is; maer zij zedelijck genieten het gene 248 dat met soo veel arbeits, soo veel gevaers soo veel bloeds gewonnen 249 is, en sorchvuldelijck bewaeren. nbsp; 250 Amat victoria curas.Ga naar eind250 nbsp; 251 Waer door niet alleen verr en heindgelegen volcken trachten soudenGa naar eind251 252 naer onze vriendschap en verbondt; maer oock herwaerts metter 253 woone getrocken worden een groot getal van menschen die de 254 verzekertheit ende voorspoet der landen te gemoet zouden zien,Ga naar eind254 255 en ijverich helpen inhaelen. Hierom is God wel hartelijck te bidden,Ga naar eind255 256 doch niet min om behoorlijcke lijdsaemheit indien onze besondereGa naar eind256 257 wensche strijdt tegens 't algemeene besten dat hij volcomelijckGa naar eind257 258 gaedeslaet. Met welck vertrouwen ons troostende wij op voorspoedtGa naar eind258 259 hoopen, ende ons op tegenspoedt wapenen moogen, aldus: 260[regelnummer] Vernuft des Werelds, die te weech brengt watter schiedt,Ga naar eind260 Dewijl 't al gaet soo 't hoort, laet ons verdrieten niet. 262 Dat onze gemeensaemheit ende UE^s versoeck ontschuldigen deGa naar eind262 263 vermetelheit van mijn penne die soo onbedreven haer dus verre 'tGa naar eind263 264 zee gegeven heeft. Waer aen ick luttel twijffel slae ende GodtGa naar eind264 265 biddende haer, ende mijn in haere jonste, te bewaeren, biede mij 266 selven hartelijcken wt ten dienste, ende kusse ootmoedelijck deGa naar eind266 267 handen nbsp; 268 Van UE. 269 Toegedaenste Neve 270 P C Hóóft.
[pagina 116]
Hooft heeft van een neef die in Parijs is een beschrijving gekregen van een hoffeest, gedateerd 20 februari 1609. Op zijn verzoek geeft Hooft zijn neef een meesterlijke uiteenzetting van zijn inzicht in de politieke, economische en psychologische overwegingen, die de sedert februari 1608 lopende onderhandelingen tussen de Republiek en Spanje over vrede of een bestand aan beide zijden bepalen of behoren te bepalen. Een vooruitziende blik kan men de schrijver niet ontzeggen. Blijkens alhier (r. 13) is de brief in Holland, waarschijnlijk in Amsterdam, geschreven.	[tekstkritische noot]Minuut. UBA II C II 775, de tweede semikatern, besproken op blz. 40. Dat. tussen 2 en 9 maart 1609: Hooft had een brief dd. 20 februari uit Parijs ontvangen. Dit kan niet eerder dan omstreeks 10 dagen later geweest zijn; het bestand werd op 9 maart gesloten; die tijding moet Amsterdam binnen een halve dag bereikt hebben. Tekst r. 11 er kan UEd^t staan. eind1 deze neef was hoogstwaarschijnlijk Dr. Pieter Jansz. Hooft, 1575-1636, die de schrijver intellectueel na stond en 30 november 1606 tegelijk met hem te Leiden was ingeschreven, op hetzelfde adres wonende. De 5 jaar oudere Pieter Jansz. had toen al in Padua gestudeerd in de wis- en natuurkunde (vgl. 44 en 51 die dezelfde belangstelling in het wereldgebeuren tonen en dezelfde afscheidsformule hebben als deze). Ook het woord gemeensaemheit (r. 264) geeft steun. Er is ook geen enkele reden om in de neef die Badovere - ook alumnus van Padua - bereid is te ontvangen (13 r. 21) en die verslag geeft van een hoffeest te Parijs, een nieuw personage te zien. eind3 tot: te; J. Badovere, vgl. 3 e.v. eind5 dat rijck: Frankrijk; doorluchtighe staetelijckheit: schitterende statie. eind6 als ... stellagie: als op een toneel, dus aanschouwelijk. eind8 mommerien: maskerades, vertoningen. eind10 alsoo: omdat. eind11 besteck: afmetingen. eind12 verstaen: vernemen; gezicht: kijk op. eind13 vredehandel: de sedert februari 1608 lopende onderhandelingen met Spanje; gemeen: algemeen gebruikelijk. eind14 propheteren van: voorspellen; vermallen aen: als scherts besteden aan, verspillen. eind15 stulta etc.: 't Is dwaze genaad' alsg'alóm immers zoveel barden ontmoet, papier te ontzien, dat straks toch verpulvert. Iuvenalis 1, 17-18. eind17 Wt ... laeten: Uit vrees, uw verlangen onvervuld te laten blijven. eind18 voorreden: woord vooraf; de schemericheit ... staete: mijn gebrekkig inzicht in staatszaken. eind19 de duistere ... Princen: de ondoorgrondelijkheid van het beleid der vorsten. eind20 daer ... verbijsteren: waarin (zelfs) de kenners het spoor bijster raken; UE (dat.); willen: zullen. eind21 ontdecke: blootleg. eind23 Indiaensche: Westindische, Amerikaanse; haeren ... waeren: hun weg vonden, dus: snel uitgegeven werden; gemoeit: lastig gevallen (oorlog). eind26 beroerten: woelingen; dus lichten: zó helle. eind27 míshandelinge: wangedrag. eind28 bedorvenheit: verslaptheid; quaede: slechte. eind29 Het zij enz.: deze lange zin heeft, als zo vaak bij Hooft, de vorm van een bijzin afhankelijk van de voorafgaande volzin. eind30 hol: leeg. eind32 wtgeput (gevonden heeft); verdeelde: verspreid liggende. eind33 bijna ... versekeren: die met bijna eindeloze kosten beveiligd moesten worden; naemhaftiger ... maeckten: meer roem dan macht aanbrachten. eind34 verstanden: verstandhoudingen (de inlichtingendienst). eind35 gesnoten: afgezet (WNT snuiten (I) 2441 2); jaergeldenaers: lieden die (hier: voor spionage en geheime berichtgeving) een jaargeld ontvingen. eind38 hooftsommen: kapitaal-‘investeringen’. eind39 nevens ... wisselen: naast de onkosten van de hofhouding. eind40 toegeven: toestaan. eind41 verachteringen van de gemeene zake: benadeling van het landsbelang. eind42 vorderen: bevoordelen; sijne ... besnoeijende: door heimelijk de munten te besnoeien en daardoor te doen devalueren. eind43 in Frankrijk, nl. als deelnemende aan de Hugenotenoorlogen; tegen Fr. en ons, nl. na de troonsbestijging van Hendrik IV (1594) die zich in 1596 met Engeland en de Nederlanden verbond. eind45 zijn vreesselijcke vloote: de Armada (1588). eind47 soo slordigen vrede: die van Vervins (1598); slordig: smadelijk (WNT slordig 1897 9). eind48 de zenue sijnes geldts: de nervus rerum, waarschijnlijk is ‘sijnes geldts’ een genitief van identiteit: namelijk zijn geld. eind49 aengeslapt: verslapt. eind50 tussen dartich ende veertich.: nl. in aantal. eind53 de steden geplundert: het plunderen van de steden (latin.); idem de gelegenheden enz. verzuimt. eind56 nijverheit: inspanning. eind57 stedehouders: landvoogden: Alva, Parma; van: door. eind58 haer onderwonden: zich opgemaakt om. eind59 wtvoeren: ten einde brengen. eind60 vernaemtheit: roem. eind64 den overleden ... Coninck, nl. Philips II (†1598) en III; haer daeghen ... ontsichlijckheit: hun regeringstijd te doen strekken tot zo groot nadeel voor hun krediet en prestige. eind66 meest over: bijna in. eind67 vrielijk: vrijelijk. eind70 Fracti etc.: gefnuikt in krijg, van 't noodlot verstoten, 's Konings leidersspan, nu al zoveel jaren vergleden. Vergilius, Aeneis II, 13-14 met verandering van Danaum in regis. eind72 Aertshartooghen: (hispanisme) Albertus en Isabella, op welke laatste de Zuidelijke Nederlanden in 1598 vererfd waren; Spinola: Spaans veldheer (1569-1630), die o.a. in 1604 Oostende veroverd had. eind73 Lerma: gunsteling en minister van Philips III 1598-1618; vroedt gemaeckt: doen inzien. eind74 om: naar; dewelcke: nl. de rust. eind75 Justus Lipsius († 1606), geleerde en filosoof, politiek theoreticus, hoogl. Leiden 1579-1590, te Leuven sedert 1592 na tot het Katholicisme te zijn overgegaan. eind77 de gemeene zaeke van Spagnien: de Spaanse belangen in het algemeen; houtmen: neemt men aan; noch van besondere: bovendien door persoonlijke. eind78 leit weinich aen: is er weinig aan gelegen; staet: positie. eind80 siet niet: ziet geen kans om; achterstallicheit: in de terugbetaling van door hem voorgeschoten soldij. eind81 crijghen: oorlog voeren (dus het behalen van buit); soeckter wt te scheiden: probeert zich uit de oorlogvoering terug te trekken; met soeten monde: onder voorwendsel. eind84 ongewapendt: niet militair. het ooghe wtsteken: in de schaduw stellen. eind85 gevercht: dringend verzocht. eind87 heeft om zijn ooren: moet voortdurend aanhoren. eind88 onverduldich over: niet langer geneigd te dulden. eind89 stemmen.: stemmen: eind90 nulla etc.: Nimmermeer heil in krijg! Om vreê zo vragen w'u allen. Vergilius, Aeneis, II (elf) 362. eind91 verleden: voorafgegane; loose: niet gemeende; handelen: onderhandelen. eind92 opgedolven: versperd; overmits: vanwege. eind93 gevoechlijkheit: inschikkelijkheid; gehoor: het aanhoren, nl. van nieuwe voorstellen. eind94 den Marquis: Spinola; veroorloft is: nl. door de Staten-generaal. eind95 gelast: gemachtigd, nl. door Spanje en de Aartshertogen; inden Haeghe te comen: nl. in februari 1608. eind97 opsichtichste: het meest in 't oog lopende (WNT opzichtig 1417); dese: nl. Maurits; die: nl. Spinola. eind100 staten: standen. eind101 int gemoet getooghen: te gemoet gegaan (zijnde); met eerbiedinge ontfangen: met eerbewijzen begroet. eind102 vonden van wtstellingen: bedenksels van uitstel. eind103 houde: het ervoor houd. eind104 aengang: toegang (WNT aangang 136). eind105 ter wijle: onder wijl. eind106 waernemen: gebruiken; ontledinge: verdeeldheid. eind108 de wterste ... aencomt: de grensgewesten, die de zwaarste last te dragen hebben. eind109 de Romeinse patriciër Menenius Agrippa wist de plebeji, die uit protest tegen hun achterstelling Rome verlaten hadden, tot terugkeren te bewegen door hun de fabel te vertellen van de handen die niet langer wilden werken voor de maag, maar tengevolge daarvan ook zelf verschrompelden. eind110 versinnende: bedenkende. eind111 versteken: verstoken. eind113 Richardot, president van de Geheime Raad, leider van de Spaanse delegatie. eind114 last: instructie. eind115 van ... domestiqueren: over het volgzaam maken van Jeannin (de Franse diplomaat die aan het hoofd stond van de door Hendrik IV gezonden delegatie ter bevordering van de vrede); domestiqueren: met een zoet lijntje meekrijgen. eind116 clausuleren: omzwachtelen. eind117 retracteren: herroepen. eind118 toegestaen: toegegeven; onder de gemeente verstroijt: algemeen bekend gemaakt. eind119 beschaemt: op beschamende wijze gelogenstraft. eind121 lijckewel: niettemin. eind122 het korte bestand zou voor 10 jaar zijn. eind123 Mist ... oock: Vergissen zij zich ook in deze hoop. eind124 hoe ... houden: wat voor lastige houding zij ook aannemen (costelijck: duur). eind127 soo verre: althans indien; haer: hen, nl. de vijand. eind128 parssen: dwingen; sammelen: treuzelen; dingen: afdingen. eind129 niet: niets; hoewel 't ... staet: hoewel het voor hen gemakkelijker is. eind131 haer: zich; van ‘sullen haer hier meê troosten’ hangen tien dat-bijzinnen af; men interpolere mogen of mag. eind132 redden: regelen; incomen: staatsinkomsten; met eerst door begint een passus die met gebleven zijn r. 136 eindigt. eind136 vergunnende: misgunnende; mistrouwen: tegen de vijand. eind137 wter tijdt raeken: slijten; onversien: niet onderhouden. eind138 ons ... kneusen: afbreuk kan doen aan de kracht van onze buiten oefening zijnde soldaten (latin.). eind140 Otium etc.: Lediggang bracht vorsten weleer en rijke steden ten onder. Catullus, 51, 15-16, met weglating van et na Otium. eind141 daer: terwijl; raet weten om: nl. ter beschikking te hebben. eind142 beoorloocht: in de oorlog geweest zijnde. eind144 toesoetelen: vriendelijk aanmoedigen; ouwden, nieuwen, jongen: nl. Paepschgezinden. eind145 verstanden aenheven: verstandhoudingen beginnen. eind146 de bassenste wachters: de meest waakse bewakers; becoorlijcke: verleidelijke. eind147 suijen: sussen; alles, wat besmettelijck is: allen die omkoopbaar zijn. eind148 glippen (kan): achteruitgaan kan; haperingen maken: krakeel veroorzaken. eind149 sulx dat het: zo zeer, dat het (welvarendste deel); (kan) loopen: kan slaan. eind151 Fortunaque etc.: in lieflijken voorspoed zatgevoerd (Horatius, Carmina, 1, 37, 11-12.) eind152 d'ander: de andere delen. eind153 onslisselijcke: onslechtbare. eind154 henlieden: hun, nl. de vijanden. eind155 elders op gissende: die aan iets anders denken. eind156 leden ... oorlooghe: gewesten, weinig zin hebbend in de gemeenschappelijke oorlog. eind157 civilibus etc.: door burgertweedracht afgemat. Tac. ann. 1, 7; bepaelde: (door voorwaarden) beperkte. eind161 kennisse: besef. eind162 selve: zelfs; den grootsten hopman: Caesar. eind163 Multum etc.: Veel vermag de fortuin in alle zaken, maar in het bijzonder wel in militaire aangelegenheden. Caesar, De bello Gallico, 6, 30, 2. eind164 Staet oock te verhoopen: Men mag danook hopen (hiervan hangen zeven bijzinnen met dat af. eind165 verhaelen: inhalen; alsoo ... schattingen: daar het volk geen weerzin behoort te krijgen tegen (het doorbetalen van) de (in oorlogstijd) gewone belastingen. eind167 wtganck: einde. eind168 daer ... zoude: terwijl het daarentegen met meer tegenzin zou betalen. eind169 des vijandts ... blijvende: daar de voornaamste havens van de vijand (nl. Antwerpen) geblokkeerd blijven. eind173 voor ... meesten: voor kleinen en groten, dus voor alle standen. eind176 behoevende: daar hij genoodzaakt is. eind177 swackt hij niet aen: als hij al niet zwakker wordt. eind178 viellicht: misschien. eind179 verheerd: (door de vijand) onderworpen, dus de Z.Ned.; dewelcke wie weet of niet (Lat. constr.): en wie weet of deze niet. eind180 nae dat: al naardat. eind181 of: (slechts); wteren: uiten. eind183 al: alles, allen; verbitteren: in 't harnas jagen; ommesien: argwanende omzichtigheid. eind184 of: indien. eind185 gemeene: gemeenschappelijke. eind186 een Prins ... opdachten: een vorst van wie wij geen kwaad vermoedden. (WNT opdenken 420). eind187 haperingen: onenigheden. eind188 sich ... verbreken sal van hantgemeen te worden: ertoe besluiten om met ons in oorlog te geraken (Mnl. Wdb. verbreken 1545). eind191 waer af: waarover, nl. over hetgeen hij ‘elders’ over zijn kant heeft moeten laten gaan; moed: verbolgenheid (WNT moed 915). eind192 suchten: ziekten; cranckste: zwakste. eind193 haeren schoot nemen: hun loop nemen (WNT schoot (III) 872 6). eind194 onze seer enz.: terwijl onze kwaal enz.; ontsteltheit: ongesteldheid. eind195 schaedelijcke vloeden: ziekteverwekkende vochten. eind197 Daer nae ... schicken: Daarop (nl. dat onze hoop zeker zij) zullen de H. Staten het wel in belangrijke mate kunnen aansturen. eind198 De welcke ... sullen behartigen de eenicheit van den staet: de landen ... t'samenvlechten; de steden bewilligen ende de aeneenclevende leden ... inlijven. Daer nae d'oorlooghe ... setten; d'oeffeninge ... stilstaen; de vestingen ... houden; toevallen ... bewaken; ontdeckers ... ende d'aenbrengers ... verheffen; de betrapte ... straffen; arbeiden; de Incomen gaende, de tollen in crachte houden. eind199 voortgaet: doorgaat. eind200 voor: als; eenicheit: eenheid. eind201 sonderling: vooral. eind203 aensienlijck: spectaculair. eind204 waerschappen: feestelijke ontvangsten; gemoeden: gemoederen. eind205 bewilligen: overhalen; haer verschillen te blijven aen: dat zij hun geschillen ter beslechting overlaten aan (WNT blijven 2843). eind206 de hooge Overicheit: nl. de Staten; den meesten hoop: de meerderheid van stemmen, nl. als ze het niet hogerop zoeken. eind208 aeneenclevende: verbonden, nl. in de Unie van Utrecht; verclaringe: het in 't licht stellen (tegenover ‘verduisteren’). eind210 verduisteren: onzichtbaar worden; Daer nae: Vervolgens. eind213 versien: voorzien; schrickelijck: afschrikwekkend. eind214 daer toe gelast: daarmede belast, nl. met het onderhoud van de vestingen. eind215 tot ... bewaken: scherp letten op alle gebeurtenissen die tot nut of last kunnen zijn. eind218 betrapte (mv.): hen die ‘het door geld of gunste met hem (de vijand) verstaen’; nae gelegenheit: naar gelang van omstandigheden. eind219 schandelijck: onterend; inde gesintheit: wat het geloof betreft. eind220 daer zij 't mee soecken: waarmee zij het proberen (nl. tegen de ketters.) eind221 wtgenomen: uitgezonderd; inde wege soude zijn: onze reputatie zou schaden. eind222 haeren ijver: het geloofsvuur van de Paepschen; de andere gesintheden: de Luthersen, de Doopsgezinden; van ... afschricken: ervan afkerig maken, ons te helpen. eind223 Incomen: inkomsten. eind226 quîs etc.: waardoor gelden, die van ons zijn, naar buitenlandse of zelfs vijandelijke volkeren zullen worden overgebracht. Tacitus, Annales 3, 53, 4 met verandering van aut in vel. eind227 deelen: gewesten; verwent ... wetten: zo aan weelde gewend dat men eraan moet wanhopen ze door wetten te verbeteren. eind228 de bedorvenste ... Excellentie: de meest bedorven gewesten zouden zich kunnen beteren door het goede voorbeeld van Z.E. eind230 bescheidelijck: verstandig; statelijckheit: statie. eind231 deselve: Maurits. eind232 versoeckende: bezoekend; geschickte heerlijckheit: gepast vertoon. eind233 slordig: verkwistend; obsequium etc.: een volgen van den vorst, en lust hem na te streven, effectiever dan bestraffing naar wetten en 't inboezemen van vrees. Tacitus, Annales 3, 55, 4. eind236 besondere: particuliere. eind237 vervallen ... schattingen: betalen der belastingen; noch: bovendien. eind238 defticheit: degelijke ernst. eind241 ofse: als die; raedt: wijsheid; die haer dus welgelucken: die zo'n gelukkig resultaat voor hen hebben gehad (WNT gelukken 1302). eind242 merkelijck: blijkbaar. eind244 Ipse etc.: God onze Vader wil zelfs ons bezieling en voorspoed van waap'nen schaffen. Vergilius, Aeneis II, 617-618, met verandering van Danais in nobis. eind250 Amat etc.: De zege vraagt rustloos bemoeien. Catullus 62.16. eind251 heindgelegen: dichtbij gelegen. eind254 verzekertheit: het zekere bestaan; te gemoet zien: verwachten. eind255 inhaelen: verwelkomen. eind256 behoorlijcke: gepaste; besondere: persoonlijke. eind257 't algemeene besten: het hoogste belang van de wereld; dat ... gadeslaet: waarvoor hij nooit aflatend zorgdraagt. eind258 troostende: sterkende. eind260 Vernuft enz.: Wereldgeest, die alles veroorzaakt wat er gebeurt, laat niets ons verdrieten, omdat alles gaat zoals het moet. Hooft schreef deze spreuk ook aan het eind van zijn eerste ‘rijmkladboek’, vgl. LSt. I 81. eind262 gemeensaemheit: vertrouwelijke vriendschap. eind263 't zee l. t' zee: in zee. eind264 Godt ... bewaeren: God biddende u in zijn gunst en mij in de uwe te bewaren: veel voorkomende constructie in de slotformule. eind266 de slotformule omvat ook heel dikwijls, als zinsdeel, de ondertekening (Mem. 8). In dit geval moet men of een ontsporing of het vergeten van een punt achter handen onderstellen.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

brief van P.C. Hooft