De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 84]

6 All' Ill.^re S.^re e P.^rone mio Oss.^mo Il S.^re Piero Hooft in Amsterdame.

1 Ill.^re S.^re e mio P.^rone Col.^mo

2 Hora che ho scoperto questa commodità del corriero di 3 Amsterdamo non mancarò di scrivere più spesso et alla distesa à 4 v.s. e'nsieme di mandarle qualche parto non già delle gentildonne 5 ma di gentiluomini di questa nostra corte. quello ne riceve con 6 questa le fia presaggio di ciò et anche con altri le mandarò quello la 7 mi domanda ò cose megliori ancora il che con questo ordinario 8 ancora fatto mi havesse se troppo non mi affrettasse insieme 9 proporrò à v.s. poiche cosi le piace, qualche mio parere intorno alle 10 cose di stato. quella ethica del vostro dialogista mi fia cara e potrassi 11 inviare per uno di questi corrieri quale mi ritrovarà ò in casa M.^r 12 du cerceau al solito ò più tosto au pied de biche au coin de la rue 13 fourmenteau. ò pure nell'hostelleria della città d'Amsterdam dove 14 eglino per lo più si soglion alloggiare. Se v.s. capisce quei discorsi¹⁴ 15 sopra Livio e'l Montagna, intendo il di dentro, la medolla, e non la 16 scorza di quelli, s'assicuri di trapassare oltra il saper commune et 17 l'intelligenza di questo nostro secolo, grandissima per certo 18 disgrazia, ne di bisogno ha ch'altri della natura dell'huomo o delli 19 stati li ragioni, se non li intende, indarno ogni studio ò meditazione 20 politica le fia ma tutta intorno alla prattica, et à quello si fa vede si 21 crede et giudica occupar si deve, cosa vile e del candore et 22 generosità dell'animo suo indegna, hor' allora ne prima s'assicuri 23 v.s. d'intendere questi due auttori. quando la ritrovarà tutti gli 24 huomini e stati d'hoggidi essere à un modo, e tutti dal diritto 25 lontanissimi ma dall' ignorantia cattività e presonzione nella lor 26 pura essenza in sovran grado essere fabricati, si che tutti li assiomi di 27 stato v.s. pronunziarà quante conclusioni n'in fa ò corollari ne 28 diffonderà tante riprensioni e paradossi si siano, à quello pensa fa 29 desia dissegna hoggi il mondo. quando v.s. dice che da voi non 30 avanzano ne se fidano d'un huomo che non sia ammogliato non mi³⁰ 31 permette il conte Maurizio ch'io le creda, ma si bene che pe'l merito 32 e le arti sue necessario si rende sempre vien ricerco. v.s. mi 33 prometteva pel ultime sue di mandarmi lettere del S.^r Daniello ma³³ 34 se n'è dapoi scordato vi ripari di grazia col primo ordinario, 35 mandandomi insieme qualche nuova del S.^r Giacometto e del suo 36 fratello quale io vorrei tenere in queste bande se egli è cosi

14 staaltje van voorzichtigheid: Machiavelli wordt niet met name genoemd: Il Principe stond op de Index. Badovere duidt hem aan door te zinspelen op zijn Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (1531). Hooft kende de leer van de staatsraison toen al grondig uit Tacitus, ook J.D.M. Cornelissen (Hooft en Tacitus, 1938) laat Machiavelli op de achtergrond bij dit onderwerp. - Als Hooft toen Montaigne nog niet kende, wiens grote invloed F. Veenstra heeft aangewezen (Bijdr. t.d. kennis v.d. invloeden op Hooft, diss. 1946), zou deze aansporing van Badovere wel grote gevolgen gehad hebben, maar Th. H. d'Angremond ziet al invloed van M. op Achilles en Polyxena, dat stellig ouder is dan deze brief: P.C. Hooft's Achilles en Polyxena, ed. D' Angremond. Assen 1943, blz. 15.

30 dit gevatte antwoord gaat natuurlijk aan Hooft's opmerking voorbij, die eerder in voorzichtig verband stond met Badovere's belangstelling voor Giacommetto junior en andere ‘galanti giovani’.

33 wie Daniello was, is niet gebleken.

[p. 85]

37 bell'ingegno e litterato come suo fratel mi disse. in tutti i modi v.s. 38 me ne procuri qualchuno perche ne ho bisogno per molti affari e di³⁸ 39 stato e della corte e del palazzo che mi distirano se non trovo 40 qualche galante giovane che me ne sollevi e 'n parte scarichi, v.s. 41 vegga dunque secondo mi ama il mio bene e la tranquillità 42 dell'anima mia so che grato le fia, di procurarmi, di trovarmene 43 uno di 15 ò 16 anni, di bello e galante ingegno che scrivi bene, che 44 sappi e francese et latino che desideri di essere avanzato e ne' studi 45 e negli affari principali che di statura e fisionomia s'agguagli al S.^r 46 Giacometto quando prima venne, se per sorte cantasse ò sonasse 47 tanto meglio, e quello ch'importa, verrei venisse quà come per 48 vedere il paese e essermi racommandato e indirizzato acciò se per 49 disgrazia non si trovasse à proposito non ne fossi gravato fuor' di 50 proposito, se v.s. da per se non ne sa ò ritruova ne patrà parlare colli 51 SS.^ri Daniello e Giacometto (massime per conto di suo fratello) e 52 con questo e l'altro ordinario, perche so che spesso amenano di quà 53 d'i galanti giovani, i quali per essere sconosciuti e forastieri ò per 54 mancamento di danari ò per sparagno ò per meglio imparare la 55 lingua e l'uso del paese si mettono à servire per ciò se v.s. non 56 ritrovarà si tosto il fatto mio mentre me lo procurarà mi potrà 57 inviare ò raccomandare talvolta qualch'uno di questi passaggieri 58 che lo meriti, cosi haverò l'avantaggio di sciegliere il più garbato 59 per mio servizio ò, se ne sarò provisto gli procurarò patrone 60 respondendo della loro fedeltà quando v.s. o il corriero me ne 61 haverà risposto prima, co'l quale mezzo trovaranno qui subito 62 partito, altramente nò v.s. mi favorisca dunque e mi commandi alla 63 pariglia, le due inchiuse le racommando al solito in mano propria. 64 di grazia v.s. intenda se sia nelle vostre bande Dominicus Baudius⁶⁴ 65 che ha studiato à Leiden altre volte, et secreto e minutamente che 66 cosa si facci ò dissegni, ma vi vuol secreto e destrezza, quasi aliud⁶⁶ 67 agens. Baccio isvisceratamente la cara mano di v.s. e le desidero 68 ogni maggior felicità, bramando con tutto 'l cuore il rivederla e 69 rigoderla ancora

70 Di v.s. Ill.^re

71 Incomparabil'amico e Devot.^mo

72 ser.^re

73 G. Badovere

74 Parigi 8 Gen. 603

38 ondanks het bij r. 30 opgemerkte dient men te bedenken dat het ideaal van de cortegiano in deze wereld van hof en diplomatie geen geringe rol speelde, en dat de door Pintard, a.w., geciteerde beschuldigingen tegen Badovere ‘(fort desbauché et surtout grand sodomite’, ‘meschant athée et bougre’) tot de vaste invectieven uit de school van Aretino, Filelfo, Poggio e.t.q. behoorden.

64 Dom. Baudius was hoogleraar te Leiden, vgl. 21.

66 quasi aliud agens: doende alsof uw neus bloedt.

[p. 86]

vertaling

Nu ik het gemak van de koerier uit Amsterdam heb ontdekt, zal ik niet verzuimen U.E. dikwijls en uitvoerig te schrijven en U tegelijk enige pennevruchten, wel niet van voorname vrouwen maar wel van beschaafde mannen van ons hof te zenden.

Wat U met deze brief ontvangt moge U daarvan een voorteken zijn en ook zal ik U door middel van andere koeriers datgene zenden wat U mij vraagt of nog iets beters, hetgeen ik al met deze zending gedaan zou hebben als ik niet zoveel haast had gehad. Tegelijkertijd zal ik U.E. volgens Uw wens een paar staatkundige meningen van mij voorleggen. Die ethica van Uw dialogist bevalt mij zeer, U kunt die misschien door een van deze boden sturen. Die zal mij gewoonlijk kunnen vinden ofwel bij M. du Cerceau ofwel au pied de biche au coin de la rue fourmenteau ofwel in de herberg van de Stad Amsterdam waar zij meestal verblijf houden. Als U.E. die vertogen over Livius en Montaigne begrijpt, ik bedoel de kern ervan, de innerlijke zin en niet de buitenkant, moet U proberen de allemanskennis van onze eeuw voorbij te streven, het zou eeuwig jammer zijn als U ze niet zou begrijpen en het is dan ook niet nodig dat U de redenering van anderen over de natuur van de mens en de landen volgt, omdat iedere politieke studie of overpeinzing vergeefs zou zijn, maar men moet zich dan met de praktijk bezighouden, met datgene wat men doet, ziet, gelooft en oordeelt, maar deze banale manier is Uw oprechte en edelmoedige geest onwaardig, dus moet U.E. er eerst zeker van zijn dat zij deze twee auteurs begrijpt. Indien U zult bevinden, dat heden ten dage alle mensen en staten gelijk zijn en even ver van het recht verwijderd, dat ze in de essentie van hun wezen in hoge mate opgebouwd zijn uit de hoogste graad van onwetendheid, boosaardigheid en inbeelding, zodat wat voor staatsaxioma U.E. ook uitspreekt, hoeveel conclusies U ook trekt of wat voor gevolgtrekkingen U verspreidt, alle zullen ze afkeurend zijn en lijnrecht in strijd met datgene wat de wereld vandaag denkt, doet, wenst, beraamt.

Wat U.E. zegt, dat bij U een ongehuwde man geen carrière maakt omdat men hem niet vertrouwt, Graaf Maurits verbiedt mij U te geloven, omdat men altijd wel wordt opgezocht als de verdiensten en de capaciteiten dit nodig maken. U.E. beloofde in Uw laatste schrijven, mij enkele brieven van de heer Daniello te zenden, maar U heeft het later vergeten.

Maakt U het alstublieft weer goed, met de eerstvolgende post, en zend mij meteen bericht over de heer Giacometto en zijn broer, die ik hier zou willen hebben, wanneer hij zo'n goede kop heeft en zo'n goed literator is als zijn broer mij heeft gezegd.

Hoe dan ook, misschien kan U.E. voor mij iemand vinden, omdat ik hem voor vele zaken van staat, hof en paleis nodig heb, die mij te zeer zouden bezwaren wanneer ik geen keurige jongeman zou vinden, die mij daarvan bevrijdt en ten dele daarvan ontlast. Ik ken Uw genegenheid voor mij en ik weet dat U grote waarde hecht aan mijn welzijn en zielsrust. U zou dan moeten proberen iemand voor mij te vinden van 15 of 16 jaar, geestig en handig, die goed kan schrijven, die zowel Frans als Latijn kent en die vorderingen wenst te maken zowel in de studie als in de zaken; hij moet in gestalte en gelaatstrekken aan de heer Giacometto herinneren, zoals die was toen hij kwam. Kan hij toevallig zingen of spelen, des te beter; wat voor mij van belang is, is dat hij hier komt om het land te zien en dat hij naar mij toe wordt gestuurd met een aanbeveling, zodat hij niet te mijnen laste komt, wanneer hij niet aan het gestelde doel beantwoordt. Indien

[p. 87]

U.E. zelf niemand kent of vindt, kunt U spreken met de heren Daniello en Giacometto (vooral wanneer het om diens broer mocht gaan) en met deze of de andere koerier, omdat ik weet dat hier dikwijls aardige jongelui komen, die gaan dienen, omdat ze of geen relaties hebben, of buitenlanders zijn, of niet over geld beschikken, of willen sparen, of de taal en het leven van het land beter willen leren kennen. Daarom, indien U.E. wat ik zoek niet zo vlug kan vinden, kunt U mij, in afwachting, een van deze reizigers die in aanmerking komt, toesturen of aanbevelen. Zo heb ik het voordeel, de aardigste voor mijn dienst te kunnen kiezen, of wanneer ik al voorzien ben, zal ik hem aan een andere heer helpen en zal instaan voor hun trouw wanneer U.E. of de koerier tevoren voor hun heeft borg gestaan, op deze manier komen ze hier goed terecht, anders niet. Laat U.E. dus zo goed wezen mij te helpen en van mijn wederdienst gebruik te maken, de twee bijgesloten brieven laat ik U zoals gewoonlijk persoonlijk overhandigen.

Zou U.E. als het U belieft, willen horen of Dominicus Baudius in Uw land is, hij heeft reeds vroeger in Leiden gestudeerd, en in het geheim zeer nauwkeurig willen nagaan, wat hij doet of van plan is, geheimhouding en tact zijn nodig, bijna aliud agens.

Ik kus de dierbare hand van U.E. en wens U alle heil en zegen en hoop van ganser harte U.E. terug te zien en weer van Uw aanwezigheid te genieten. Enz.

Parijs, 8 januari 1603

Als het woord ‘ethica’ in de mond van Badovere ‘leer van persoonlijk goed en kwaad’ betekent - maar het kan in het Italiaans ook bij voorbeeld op een stelsel van staatkundige beginselen slaan - dan zou men hier kunnen aannemen (r. 10) dat Hooft iets uit Coornhert's Zedekunst, dat is Wellevens kunste voor hem had vertaald, want er bestond geen andere Nederlandse ethica en een dialogist kon Coornhert op grond bij voorbeeld van zijn Synodus heel goed genoemd worden.^* Daartegen pleit weer, dat Badovere geen Nederlands kende en dus moeilijk kon zeggen: stuur me dat boek. - Het onderwerp van de correspondentie gaat dan plotseling over van de godsdienstige sekten naar de vrijdenkers in de moderne zin van het woord: Machiavelli en Montaigne. Het lijkt wel of Badovere zich hier op een voor hem gevaarlijk terrein waagt, waar zijn conversie hem nog in hetzelfde jaar, althans uiterlijk, uit terughaalde.

Maar zijn verdere zwijgen over geestelijke zaken kan zowel voorzichtigheid zijn als gebrek aan eensgezindheid die bij zijn bezoek aan Hooft aan 't licht gekomen kan zijn.

* Deze opmerkingen dank ik aan dr. H. Bonger. v.T.

Origineel. KA CLXXI a^c 16
Hs. dubbel vel. Zegel of ouwel uitgeknipt.