Geeraerdt van Velsen. Baeto, of oorsprong der Hollanderen

(2005)–P.C. Hooft– rechtenstatus



[pagina 140]
Tweede bedrijf zegemond 't Zij veel of luttel hun vernuft de mensen slijpen,Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] zij vinden dat er meer is dan men kan begrijpenGa naar voetnoot380 en dat er is iets Goeds gewoon te nemen acht,Ga naar voetnoot381 met hartelijke zorg, op 't sterfelijk geslacht.Ga naar voetnoot382 Oogt op u, gij zult licht bevroeden hoe uw ledenGa naar voetnoot383 zo t'zamen zijn gevoegd en op alzulke steden,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] dat, die de macht had en veranderde van plaatsGa naar voetnoot385 een lid alleen, hem zoud' berouwen zijnes raads, en blijken hoe al 't best', dat zijn verwaand bedillen wist uit te rechten, was gemak of maaksel spillen. Dus niemands reên voor deez' geschiktheid danken zalGa naar voetnoot389 390[regelnummer] het ongebonden lot van enig wild geval. Nochtans uw Vader, toen Hij u besloot te telen,Ga naar voetnoot391
[pagina 141]
geen overleg en maakt' hoe dat Hij deze delen toereden zou van minst tot meest, en zo bekwaam, dat geen den and'ren let, zou mogen voegen t' zaam. 395[regelnummer] Daar moet dan wezen kracht van wijsheid, die met naderGa naar voetnoot395 goedgunstigheid uw nut bevorder' als uw vader, en de gedaant' ontwerp', en zo de stoffe vlij, dat het in 't laatst tot dus een meesterstuk gedij. Dit 's Godheid. Geen verstand mag dit Verstand bekrijgen,Ga naar voetnoot399 Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] tenzij misschien een mens verkeerd wild' heten zwijgen zijns harten sterke stem, die luide roept hiervan, en dat hij garen zou zijn bozer als hij kan.Ga naar voetnoot402 Dies weet mijn toeverzicht geen gissinge te maken,Ga naar voetnoot403 dat Godheid immermeer uit het geloof zal raken. 405[regelnummer] Want d' ijvrige gemeent' met bidden, brand en rookGa naar voetnoot405 voor Goden vieren zou veeleer ajuin en look,Ga naar voetnoot406 als zorgelozelijk verwerpen 't innig tsagen,Ga naar voetnoot407 't welk rekent alle luk voor loon en ramp voor plagen.Ga naar voetnoot408 Maar op wat zede dat de Godheid wezen wilGa naar voetnoot409 410[regelnummer] met eer en lof gediend, hierin is groot verschil en schier zo menig volk, zo velerlei gezindheid.
[pagina 142]
Wien wijsheid het verstand genezen heeft van blindheid,Ga naar voetnoot412 die stemmen overeen, dat geen ding bet gevaltGa naar voetnoot413 aan 't eeuwig Wezen als de deftige gestaltGa naar voetnoot414 415[regelnummer] van een oprecht gemoed en God niets aangenamersGa naar voetnoot415 heeft als het heilig hol en zuivre binnenkamersGa naar voetnoot416 van vromer borst, waar zich een hart houdt metterwoonGa naar voetnoot417 in d' edel' eerlijkheid der deugden opgezoôn.Ga naar voetnoot418 Maar dwaasheid algemeen, slaand' in den wind de reden,Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] zoekt God te paaien met een pracht van staatlijkheden.Ga naar voetnoot420 't Welk nutter is nochtans en bet de zinnen schuimtGa naar voetnoot421 als woestheid, die den dienst der Godheid heel verzuimt.Ga naar voetnoot422 Doch nademaal men niet komt overeen in dezen,Ga naar voetnoot423 hoewel elk heftig houdt zijn zede best te wezen,Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] zo kan 't geloof des volks, gegrond op wankle waan,Ga naar voetnoot425 wel lichtlijk walen en geraken om te slaanGa naar voetnoot426 door zatheid van het oud', of door het kloek bekledenGa naar voetnoot427 van enig nieuw gebruik, met schijn van beet're reden, die list of ijver dicht. In dit deel hangt de staatGa naar voetnoot429 430[regelnummer] des priesterdoms voorwaar aan enen fijnen draad.Ga naar voetnoot430 Nochtans, indien het wil zijn konst te werke stellen,Ga naar voetnoot431
[pagina 143]
het zal, met dezen draad zo teêr, omverre vellenGa naar voetnoot432 de tronen hooggebouwd en standers vast geplant,Ga naar voetnoot433 en bruiken tegens 't land de wapens van het land.Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Uit dit bedenken kwam 't in Duitsland, dat er d' oudenGa naar voetnoot435 de kracht des priesterdoms den mannen niet betrouwden,Ga naar voetnoot436 maar 't opperste gezag in 't geestlijk stonden toeGa naar voetnoot437 aan 't vrouwlijk zaad, opdat de flauwte van gemoeGa naar voetnoot438 haar mocht ontraên den staat der heerschappij te schaden, 440[regelnummer] hetwelk lichtdoenlijkheid een stout hart aan mocht raden. De vorsten bovendien, nog niet gerust van geestGa naar voetnoot441 in d' onderpriesters, die men veel uit mannen leest,Ga naar voetnoot442 behouden aan zichzelf 't bewijzen der genaden,Ga naar voetnoot443 en willen dat zij straf doen over de misdaden,Ga naar voetnoot444 445[regelnummer] zodat van hunner hand geen mense vordring smaakt en ieder paap ontzig, maar niemand aanhang maakt.Ga naar voetnoot446 Dit rijk houdt dezen voet. 't Naastgoddelijk vermogenGa naar voetnoot447 Ga naar voetnoot447 des konings heeft daarom mij dus hoog opgetogenGa naar voetnoot448 tot zegsvrouw van den zin des Hemels. Dit beleidGa naar voetnoot449 450[regelnummer] drijf ik, mijn best, naar reên, met d' andre geestlijkheid.
[pagina 144]
De goedheên, die zichzelf ons ooit te nut uitdeelden,Ga naar voetnoot451 verheffen wij als Goôn, maar eren Z' in geen beelden. Want sterflijk hoofd versiert, hoe diep het zich berâ,Ga naar voetnoot453 geen maaksel of 't en gaat Hun heerlijkheid te na. 455[regelnummer] Ook zijn wij ongewoon, 't geen dat zich niet begrijpenGa naar voetnoot455 van al de wereld laat, in tempels te benijpen,Ga naar voetnoot456 maar wijden wel, tot eer der Heiligheên, in 't woudGa naar voetnoot457 een levendige kerk van ongekorven hout,Ga naar voetnoot458 't welk met zijn telgen breed en hemelhoge toppenGa naar voetnoot459 460[regelnummer] het dartelmakend licht bestaat den weg te stoppenGa naar voetnoot460 en stelt van binnen toe een akelijke dag,Ga naar voetnoot461 die 's mensen hart bestelpt met ootmoed en ontzag.Ga naar voetnoot462 Wat marmerstenen vloer ook zou zich kunnen roemenGa naar voetnoot463 bij voettappeet van kruid, gespikkeld met haar bloemen? 465[regelnummer] Wat wanden rijk vermaald of wat beeldhouwerij,Ga naar voetnoot465 wat orde van gebouw is zulke, dat het bijGa naar voetnoot466 een schaduwrijke beemd in majesteit mag halen?Ga naar voetnoot467 Al deden porfier, jasp en goud des hemels stralenGa naar voetnoot468 met spiegelgladde glans afstuiten en de zonGa naar voetnoot469
[pagina 145]
470[regelnummer] daar, met zijn hel gezicht, geen oog op houden kon, wat zou het wezen bij de pijlers der bossaadjen,Ga naar voetnoot471 zo rijzig en gekapt met welige pluimaadjen van aardigvloeiend lof? Bij stammen nimmer los van klimop, geborduurd op groen fluwelen mos? 475[regelnummer] Het kostelijke koor zal d' ogen haast vervelen,Ga naar voetnoot475 maar nimmermeer het fris der scheemrige priëlen,Ga naar voetnoot476 welk', als gij duizendmaal en duizendmaal beziet,Ga naar voetnoot477 van duizendmaal aanschouwt op één gestalte niet. Want waar gij op kijkt of daar is nieuw groen gesproten,Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] of vogel schudt de blaên, of wind verschiet de loten.Ga naar voetnoot480 Maar toeft. Hier komt de rei van nonnen die zich spoên,Ga naar voetnoot481 met voorbereid gemoed, om offerand te doen - in dit bejaarde bos der opgeschoten eiken,Ga naar voetnoot483 van welke 's mensen oog de kruin nauw kan bereiken -Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] aan de Godin des vuurs. En, volgens de geboônGa naar voetnoot485 van onzen koning oud, in 't aangezicht der Goôn, als t' Hunnen overstaan, en dat Zij 's dragen kundschap, te leggen vaste vreed' en stichten trouwe vrundschap, waar de gemeent' om wenst, in 't heersende geslacht. 490[regelnummer] Komt voort gewijde schaar, eenieder met uw dracht,Ga naar voetnoot490 dien gij godvruchtig hebt in handen puur geladen:Ga naar voetnoot491 gij met den hamer en gij met de droge bladen,Ga naar voetnoot492 gij met het wierookvat, gij met het heilig zout,
[pagina 146]
gij met de zoete meed', gij met het vurenhout.Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] De goedige Godin des vuurs heeft geen behagenGa naar voetnoot495 in 't reutlen van het bloed der dieren neêrgeslagenGa naar voetnoot496 door het moorddadig woên van scherpe bijl of knijf.Ga naar voetnoot497 Het stenen moedeloos in scheên van ziel en lijf,Ga naar voetnoot498 en kan in haar gemoed geen heuglijkheid ontsteken,Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] maar z' is van aard als liefd', waarbij zij wordt geleken,Ga naar voetnoot500 die alles wat er is in goedheid overtreft. Om 't altaar dan uw keer doet en haar lof opheft.Ga naar voetnoot502 rei van nonnen, Zegemond, Penta, Rycheldin, Baeto, Catmeer, Hes, Rei van Joffrouwen rei van nonnen O edelste Godin, geboren alzo rasGa naar voetnoot503 als van dit groot heelal de schets ontworpen was,Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] nodig is het dat in schoonheid wijk' alles voor uw schoonheid zuiverlijk.Ga naar voetnoot506 Niets zo klaar, niets zo braaf, niets zo streng, niets zo fier,Ga naar voetnoot507 niets zo blij, niets zo mild, niets zo lief als uw vierGa naar voetnoot508 naar het uitert zijn kracht.Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Dies zingt uw hogen lof het Duits geslacht.Ga naar voetnoot510 O grootste vijandin der dood, gij schut alleenGa naar voetnoot511 haar tocht bij wintertijd en laat ons niet vertreênGa naar voetnoot512 door 't geweld van sneeuw en hagel koud, die zij, met een noordsen moed, uitspouwtGa naar voetnoot514 515[regelnummer] over duin, over del, over veld, over vlak,Ga naar voetnoot515
[pagina 147]
over bos, over broek, over den, over dak,Ga naar voetnoot516 over zee, over zand, en jaagt een bleekheid aan 't bestorven land.Ga naar voetnoot518 Thans neemt gij d' overhand, en doet ontspringen uitGa naar voetnoot519 520[regelnummer] hun diepen doffen slaap, de bomen en het kruid.Ga naar voetnoot520 Lover ende gras weêr winnen 't veld.Ga naar voetnoot521 En de trotse Rijn van moede zweltGa naar voetnoot522 door het peeklen der sneeuw op de bergen vergaard,Ga naar voetnoot523 door het smelten van 't ijs, dat hem schorste zijn vaart,Ga naar voetnoot524 525[regelnummer] des hij stort ongetoomdGa naar voetnoot525 en schuurt de stranden uit waarheen hij stroomt. Door 't speelziek windeke, Wekleven bijgenaamd,Ga naar voetnoot527 dat uit het westen dan met lauwe blaasjes aêmt,Ga naar voetnoot528 minnevuren gij alomme stooktGa naar voetnoot529 530[regelnummer] en de rauwste harten murruw kookt.Ga naar voetnoot530 Des de tierende wolf over zo zoete pijnGa naar voetnoot531 zet het woud overeind, en de leeuw de woestijn,Ga naar voetnoot532 en de walvis de zee, en al het klein gediert dat vollegt mee. 535[regelnummer] Dan bloeit en zich verheugt al waar een geest in speelt:Ga naar voetnoot535 elks bloeisel volgt het zaad, dat zijns gelijk dan teelt.Ga naar voetnoot536 U, Godinne, komt de dank hier af,Ga naar voetnoot537 zonder u de wereld waar' een graf. Wat zou 't zijn met den staat van het menselijk gild,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] zo gij daar, o Godin, niet uw hand aan en hild?Ga naar voetnoot540
[pagina 148]
Och, 't verging alzo knapGa naar voetnoot541 door flauwt van min en kracht van vijandschap. Wie doch, Godinne groot, zoud' opwaarts ogen slaan,Ga naar voetnoot543 had gij niet 's hemels pel vernaaid met gouden draên,Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] dat zij, met zo menig beeld bemaald,Ga naar voetnoot545 als een voettappeet der Goden praalt?Ga naar voetnoot546 Och, de zon en de maan stonden zonder gezicht,Ga naar voetnoot547 zonder glans, zonder gloor, zonder lust, zonder licht,Ga naar voetnoot548 waar 't dat gij 't niet en deed,Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] en al de starren in de rouw gekleed.Ga naar voetnoot550 zegemond O zalige Godin, die niet in open lampenGa naar voetnoot551 wilt hebben, op genaad' van regen, wind, en dampen,Ga naar voetnoot552 bewaard het eeuwig vuur, naar andre volken zeên,Ga naar voetnoot553 maar het onlesbaar houdt in deze keizelsteenGa naar voetnoot554 555[regelnummer] van 't overoud altaar, wilt jonstelijk ontsluitenGa naar voetnoot555 de korst, die 't licht verschuilt en laat de vonken spruiten.Ga naar voetnoot556 Lof Gij, Godin. Het vuur vat in de droge blaên.Ga naar voetnoot557 Reikt nu het zuiver zout en vuren sporten aanGa naar voetnoot558 om de kruipende vlam tot blaakren op te stoken.Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Daar is geglommen kool. Reikt wierook om te smoken.Ga naar voetnoot560 O zalige Godin, wij blaakren tot Uw eer,Ga naar voetnoot561 wij roken tot Uw lof, sla goedertieren neerGa naar voetnoot562
[pagina 149]
de stralen van Uw oog, 't welk alles kan doordringen en voeren zijne kracht tot in het diepst der dingen. 565[regelnummer] Sla neer, sla neer Uw oog op 't koninklijk geslacht, en met Uw gloed vermurwt van wederzijd 't gedacht.Ga naar voetnoot566 En hecht tezamen 't hart van onze koninginne,Ga naar voetnoot567 door vaste vriendschap, met het harte der vorstinne.Ga naar voetnoot568 Dat d' eendracht van het hof tot 's volleks heil gedij'.Ga naar voetnoot569 570[regelnummer] Mevrouwen, u geliev' te komen naderbijGa naar voetnoot570 en looft elkandre trouw te gener tijd te breken.Ga naar voetnoot571 penta Maar gij, papinne, moest den vloek des vuurs uitspreken,Ga naar voetnoot572 tot doemenis van die zal kwetsen het verbond.Ga naar voetnoot573 zegemond Grootachtbre koningin, mijn naam is Zegemond.Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Ik bid, gebiedt mijn ambt niet dat het overtrede.Ga naar voetnoot575 De misdaad doemt zichzelf en brengt zijn vloeke mede.Ga naar voetnoot576 Die keert des Hemels jonst van de misdaders afGa naar voetnoot577 en drijft hun heftig toe de vreze van de straf. Maar wij zijn tussen God en mens gesteld in 't midden 580[regelnummer] om, als de misdaad vloekt, de penen af te biddenGa naar voetnoot580 en 't sterfelijk geslacht te lichten hun ellend.Ga naar voetnoot581 penta Nochtans, opdat alhier mijn ijver wordt bekend,Ga naar voetnoot582 zo zal ik vloeken zelf, als die mijn trouw wil gaêslaan.Ga naar voetnoot583
[pagina 150]
rycheldin Gelijk uw Majesteit mij voorgaat, zal ik na gaan.Ga naar voetnoot584 penta 585[regelnummer] Oprechte vriendschap zweer ik u van dezer uur,Ga naar voetnoot585 of, meen ik 't anders, sla mij 't hels en 't hemels vuur.Ga naar voetnoot586 zegemond Tot deez' beloften, o Godinne, geef Uw zegen. En doet gij, o vorstin, hier uw beloften tegen. rycheldin Oprechte vriendschap zweer ik u van dezer uur, 590[regelnummer] of, meen ik 't anders, sla mij 't hels en 't hemels vuur. zegemond Tot deez' beloften ook, Godinne, geef Uw zegen. baeto Al wat mijn vrouwe doet, grijpt plaats van mijnentwegen.Ga naar voetnoot592 zegemond Opdat men dit verbond ten krachtigste volvoer',Ga naar voetnoot593 uw rechter duimen reikt, dat ik ze t'zamen snoer 595[regelnummer] om 't lauwe bloed daaruit van wederzij te prikken,Ga naar voetnoot595 't welk u gelieven zal elk 's anders in te slikken.Ga naar voetnoot596 Gij, o Godinne, Gij die hebt in Uw bestuurGa naar voetnoot597 de werking van het uit- en van 't inwendig vuur,Ga naar voetnoot598 verduwt zo met Uw warmt' deez' droppelen van bloede,Ga naar voetnoot599 600[regelnummer] dat ieder dezer twee van 's anders bloed zich voedeGa naar voetnoot600 en elks gemengde bloed met jonst naar 's anders trekk',Ga naar voetnoot601 't welk haar tot zaligheid en 't land tot welvaart strekk'.Ga naar voetnoot602
[pagina 151]
catmeer O heugelijkste dag die mij ooit kwam te voren!Ga naar voetnoot603 Mij dunkt ik uit het graf verrijs en word herboren 605[regelnummer] ten leven van nu aan. O gemalin, uw deugdGa naar voetnoot605 mij, in deez' dorre schors, herscheppen doet een jeugd,Ga naar voetnoot606 bedauwd met vreugden, die de geest nauw kan verzwelgen.Ga naar voetnoot607 't Zal nu eens zijn een eind van steuren en van belgen.Ga naar voetnoot608 Mijn geest, die, alzo lang als vrouw en kindren streên, 610[regelnummer] zich gaf te rekken twee verscheiden wegen heenGa naar voetnoot610 en deerlijk scheuren liet, om geen van beide delenGa naar voetnoot611 te vallen af, gevoelt alree zijn breuken helen mits uw vereniging, waardoor dat ik verwachtGa naar voetnoot613 't geluk voortaan gevest te zien in mijn geslacht.Ga naar voetnoot614 penta 615[regelnummer] Sinds gij mij deze kroon, mijn heer, op 't hoofd deed voegen,Ga naar voetnoot615 voegd' ik mijn zinnen om in alles te genoegenGa naar voetnoot616 mijn man en opperheer. Wat uwer harte smaakt,Ga naar voetnoot617 daar heeft mijn hart welhaast zijn wellust af gemaakt,Ga naar voetnoot618 en al mijn eerzucht is uw grootheid te believen.Ga naar voetnoot619 catmeer 620[regelnummer] Mijn kindren, nimmermeer laat deze vriendschap klievenGa naar voetnoot620 van enig misverstand. Maar dat vergolden zijGa naar voetnoot621 door u dit harte van de koningin tot mij. baeto Voor trouw van onzer zijd', heer vader, wilt niet vrezen.
[pagina 152]
rycheldin Heer vader, 't wit van onz' gemoên zal stadig wezenGa naar voetnoot624 625[regelnummer] Uw en Haar Majesteit op 't nedrigst dienst te biên.Ga naar voetnoot625 Gelieve 't maar voor goed te duiden, zo misschien iets, tegen onze zin, mocht onverhoeds gebeuren. catmeer Die, zonder opzet, kwetst, die kwetst licht zonder steuren.Ga naar voetnoot628 zegemond Mevrouwen, eer dat gij vertrekt van dezer steê,Ga naar voetnoot629 630[regelnummer] zo drinkt, uit enen kop, beid' van deez' zoete meê,Ga naar voetnoot630 die met haar krachten u de zinnen zal verluchten.Ga naar voetnoot631 Dit leer u, maatschappij te maken van genugten.Ga naar voetnoot632 Godin, opdat Uw brand van geen onheilig natGa naar voetnoot633 des regens last en lijd', zo stort ik hier dit badGa naar voetnoot634 635[regelnummer] van warmmakenden drank uit de gewijde flessen op het gewijd altaar, om heiliglijk te lessenGa naar voetnoot636 het heilig zichtbaar vuur. Blijft jonstig en betrachtGa naar voetnoot637 altijd de welstand van het heersende geslacht.Ga naar voetnoot638 Gij, koninklijk gezin, versuft door 't angstig duchten,Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] kleedt uw gemoên in vreugd en doet de zorgen vluchten. rei van joffrouwen Waar zijt gij vorsten, die alleenlijk om te woedenGa naar voetnoot641 met bloedvergieten, staag uw nimmerzatte zwaardGa naar voetnoot642 voert in der vuiste, daar 'tGa naar voetnoot643 gegeven is tot dwang der muitige gemoeden?
[pagina 153]
645[regelnummer] Leert, helden, eens, leert eens en prent u in te stropenGa naar voetnoot645 het ijzer gebruineerd om generhande ding als, daar men met een kling, door hoge parsing, vreê genoodzaakt is te kopen. De vreê, de vreê, de vreed' is, vorsten, u bevolenGa naar voetnoot649 650[regelnummer] te waren ongeschend voor 't sterfelijke zaad.Ga naar voetnoot650 Wie vreê te buiten gaat,Ga naar voetnoot651 tenzij om vredes wil, zet buiten 't spoor zijn zolen. Of 't, tot onwaardigheid der hoogwaardige wetten,Ga naar voetnoot653 al schoon gebeurt dat een met onrecht andren deer, 655[regelnummer] nog is het niet zozeer uw ambt op 't billijk recht, als wel op vreê te letten. 't Is kleine last het recht te kreuken of te vlijen,Ga naar voetnoot657 als 't het beloop der tijd, tot vredes steun, begeert. Maar wordt de vreê bezeerd,Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] de wijze wetten zijn wel haast in bitter lijen. Want, onder 't krijgsgedruis waar 't scherpe schichten hagelt,Ga naar voetnoot661 de woestmakende trom, d' aanschennende trompetGa naar voetnoot662 en horen naar geen wet,Ga naar voetnoot663 met ijz'ren punten wordt de mond des rechts vernageld.Ga naar voetnoot664
[pagina 154]
665[regelnummer] Wie thans, stipt op zijn zaak, geen voordeel wilde ruimenGa naar voetnoot665 van eer of van genot, waagt dan zijn hele staat, naam, rijkdom, ziel en zaad, als 't opgewekt geweer bekneld is van de duimen. Helaas, en waagd' hij maar niets anders dan zijn eigen,Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] en dat de landman arm het rietdak van zijn kot niet af waar, eer men 't slot van zijnen here met den brand begost te dreigen. Als oversten verwaand de heil'ge vreed' onteren,Ga naar voetnoot673 eer dat de nooddwang opkomt, wat ontgeldt er dan, 675[regelnummer] helaas, al menig man dien 't scheel niet aan en gaat, de schuld van wenig heren!	voetnoot379 hun vernuft slijpen: hun verstand scherpen voetnoot380 vinden: ontdekken; begrijpen: omvatten voetnoot381 en dat...acht: en dat een goddelijke macht gewend is acht te slaan; op de achtergrond speelt de gedachte mee aan de afleiding van de naam God van goed, naar één van Gods kenmerkende eigenschappen: de bonitas voetnoot382 hartelijke zorg: liefdevolle bezorgdheid voetnoot383 deze verzen bewijzen het bestaan van God op grond van de voortreffelijkheid van Zijn werken, hier toegespitst op het menselijk lichaam. Hooft kan dit ontleend hebben aan De opificio Dei van de vroegchristelijke schrijver Lactantius (4e e.); Oogt op u: kijk naar uzelf; bevroeden: begrijpen; hoe: dat; uw leden: de delen van uw lichaam voetnoot384 steden: plaatsen voetnoot385 dat, die...spillen: dat iemand, die dat kon, een afzonderlijk lichaamsdeel van plaats liet verwisselen, zijn beslissing achteraf zou betreuren, omdat zou blijken dat het enige dat zijn overmoedige bemoeienis had opgeleverd, het roekeloos opgeven van de bruikbaarheid of van de juiste vorm was voetnoot389 Dus niemands...geval: daarom zal niemands gezond verstand de grillige beschikking van één of ander blind toeval danken voor deze (perfecte) ordening. Veroordeling van de klassieke atomenleer waarin de scheppende macht van God werd ontkend voetnoot391 Nochtans uw...t' zaam: tochmaakte God, toen Hij besloot u te scheppen, vooraf geen plan hoe Hij de lichaamsdelen van de kleinste tot de grootste in elkaar zou zetten en hoe Hij hen zo geschikt zou kunnen samenvoegen dat het een niet het ander zou hinderen voetnoot395 Daar moet...gedij: er moet dus een machtig vernuft zijn dat met een inniger liefde dan die van een vader uw geschiktheid tot stand brengt, de vorm ontwerpt en de materie zo schikt dat er tenslotte zo'n meesterwerk kan ontstaan. Vgl. Montaigne, Essais, ii, 12 voetnoot399 Dit 's Godheid: dit is het werk van God voetnoot399 Geen verstand...hiervan: geen menselijk verstand kan dit goddelijk vermogen bestrijden, tenzij misschien een ontaard wezen, dat nog slechter wil zijn dan het al is, en dat de krachtige stem van zijn geweten, die Gods alvermogen erkent, het zwijgen zou willen opleggen. In deze woorden ligt een aanval besloten op de epicuristen, met name op Lucretius in zijn De natura Deorum, waarin wordt betoogd dat de goden zich niet bemoeien met de schepping voetnoot402 vgl. Montaigne, Essais ii, 12: ‘Hommes...qui taschent d'estre pires qu'ils ne peuvent!’ voetnoot403 Dies weet...raken: daarom ontbreekt het mij aan het inzicht om ook maar te durven veronderstellen dat het geloof aan God ooit zal verdwijnen voetnoot405 d' ijvrige gemeent': het godvruchtige volk; brand en rook: brand- en reukoffers voetnoot406 voor: als; vieren: vereren; ajuin: ui. In de oudheid vereerden de Egyptenaren gewassen als ui en look als godheden voetnoot407 zorgelozelijk: lichtzinnig; 't innig tsagen: het devoot ontzag voetnoot408 't welk...plagen: dat elke voorspoed beschouwt als loon en elk onheil als straf voetnoot409 Maar op...gezindheid: maar over de vraag volgens welke ritus de godheid met eerbewijzen en lofprijzingen moet worden gediend verschilt men sterk van mening, het is bijna: zoveel volken, zoveel geloven voetnoot412 Wien: degenen, bij wie; wijsheid: een zuiver oordeel voetnoot413 bet gevalt: meer behaagt voetnoot414 als de deftige gestalt: dan de ernstige gesteldheid voetnoot415 aangenamers: lieflijkers voetnoot416 het heilig hol: de gewijde verblijfplaats; zuivre: reine voetnoot417 van vromer borst: van een rechtschapen gemoed; waar zich een hart houdt metterwoon: waarin een hart woont voetnoot418 in d' edel...opgezoôn: dat is doortrokken van de edele eerbaarheid der deugden voetnoot419 reden: gezond verstand voetnoot420 paaien: tevreden te stellen; pracht van staatlijkheden: pracht van uiterlijk vertoon voetnoot421 nutter: heilzamer; en bet de zinnen schuimt: en beter het gemoed zuivert voetnoot422 woestheid: ongebondenheid; verzuimt: verwaarloost voetnoot423 vgl. Montaigne, Essais, ii, 12; nademaal: daar voetnoot424 hoewel elk...wezen: hoewel iedereen vurig van mening is dat zijn manier om de godheid te vereren de beste is voetnoot425 op wankle waan: op onjuiste denkbeelden voetnoot426 lichtlijk walen: gemakkelijk wankelen; geraken om te slaan: plotseling komen te veranderen voetnoot427 door zatheid van het oud': doordat men genoeg heeft van het oude; of door... dicht: of doordat men vastberaden deelneemt aan de een of andere nieuwe, ogenschijnlijk op betere gronden berustende, eredienst, die slimme bedriegers of vurige godsdienstijveraars hebben bedacht voetnoot429 In dit deel: in dit opzicht; staat: positie voetnoot430 fijnen: dunne voetnoot431 indien het wil zijn konst te werke stellen: indien de geestelijkheid haar macht wil aanwenden voetnoot432 zal: kan voetnoot433 standers: banieren; vast: stevig voetnoot434 en bruiken...land: en burgeroorlog verwekken voetnoot435 bedenken: overweging; kwam 't: vloeide voort; in Duitsland: in de Germaanse wereld; d' ouden: de oudsten, d.w.z. de wijze, oude mannen voetnoot436 betrouwden: toevertrouwden voetnoot437 opperste: hoogste; stonden toe: verleenden voetnoot438 vrouwlijk zaad: vrouwelijk geslacht; opdat de...raden: opdat haar zachter gemoed haar zou ontraden de positie van het wereldlijk gezag schade te berokkenen, terwijl een driester persoon juist zou kunnen worden aangespoord door de gunstige kansen die er lagen voetnoot441 niet gerust van geest in d'onderpriesters: de lagere priesters niet vertrouwend voetnoot442 leest: kiest voetnoot443 aan: voor; 't bewijzen der genaden: het verlenen van gratie voetnoot444 en willen...smaakt: en willen dat zij (nl. de lagere priesters) de misdaden bestraffen, zodat geen mens door hun hand voorrechten geniet. Dit gegeven heeft Hooft ontleend aan Tacitus' Germania vii voetnoot446 paap: priester; ontzig...maakt: vrees inboezemt; aanhang maakt: volgelingen verwerft voetnoot447 houdt dezen voet: volgt deze gedragslijn voetnoot447 't Naastgoddelijk vermogen: de macht die onmiddellijk volgt op die van God voetnoot448 dus hoog opgetogen: zo hoog verheven voetnoot449 zegsvrouw: vertolkster; den zin des Hemels: de bedoelingen van de godheid; Dit beleid...geestlijkheid: deze functie vervul ik naar mijn beste vermogen volgens recht en billijkheid in samenwerking met de overige geestelijkheid voetnoot451 De goedheên...beelden: de weldoende machten die zichzelf ooit tot nut aan ons schonken, verheffen wij tot goden, maar vereren hen niet met beelden. Verklaring voor het ontstaan van de heidense goden die al teruggaat tot Cicero's De natura deorum i, 42, 118. Vroegchristelijke schrijvers bestreden deze theorieën voetnoot453 Want sterflijk...na: want een sterfelijk mens kan, hoe diep hij er ook over nadenkt, geen vorm verzinnen of die doet afbreuk aan hun majesteit voetnoot455 Ook zijn...benijpen: ook zijn wij niet gewoon om datgene wat zich door niets ter wereld laat bevatten, in tempels op te sluiten voetnoot456 Deze gegevens heeft Hooft ontleend aan Tacitus' Germania ix voetnoot457 tot eer der Heiligheên: ter verering van de goden voetnoot458 levendige: levende; ongekorven: nog niet gekapt voetnoot459 't welk: die; telgen breed: uitgespreide takken voetnoot460 het dartelmakend...stoppen: er in slaagt het vrolijk makende licht de toegang te belemmeren voetnoot461 en stelt...dag: en daarbinnen een onaangenaam schemerlicht teweegbrengt voetnoot462 bestelpt: vervult; ootmoed: nederigheid voetnoot463 zou zich kunnen roemen bij voettappeet van kruid: zou het in pracht halen bij een tapijt van groen; gespikkeld: bespikkeld voetnoot465 wat: welke; wanden rijk vermaald: prachtig beschilderde muren; beeldhouwerij: beeldhouwwerk voetnoot466 orde van gebouw: bouwstijl; is zulke: is zodanig voetnoot467 majesteit: verhevenheid; mag: kan voetnoot468 porfier: rood graniet; jasp: jaspis voetnoot469 glans: schittering; afstuiten: weerkaatsen; en de zon...kon: en kon de zon daar met zijn heldere gelaat zijn blik niet op gericht houden voetnoot471 wat zou...mos: wat zou het voorstellen vergeleken met de pijlers van de bossages, zo slank en getooid met een weelderige dos van sierlijk wuivend gebladerte, of vergeleken met stammen die nooit verstoken zijn van klimop, alsof zij zijn geborduurd op groen fluwelig mos? voetnoot475 kostelijke: rijk versierde; haast: spoedig voetnoot476 nimmermeer: nooit; het fris: de frisheid; scheemrige priëlen: beschaduwde open plekken in het bos voetnoot477 welk', als...niet: die gij, ook als gij hen talloze malen bekijkt, nooit in dezelfde vorm zult zien voetnoot479 Want waar gij op kijkt of: want ge kunt nergens kijken of voetnoot480 blaên: bladeren; verschiet: brengt in beweging; loten: takken voetnoot481 toeft: wacht voetnoot483 bejaarde: oude; opgeschoten: hoge voetnoot484 nauw: nauwelijks voetnoot485 En, volgens...geslacht: en om, volgens de geboden van onze oude koning, voor 't aangezicht der goden en als het ware in hun tegenwoordigheid zodat zij daarvan kennis kunnen nemen, een duurzame vrede en een waarachtige vriendschap te sluiten binnen de heersende dynastie, zoals ook het volk dat wil voetnoot490 met uw dracht: met wat u draagt voetnoot491 puur: rein voetnoot492 hamer: als symbool van gewijd gezag bij de Germaanse plechtigheden voetnoot494 meed': honingdrank voetnoot495 goedige: zachtaardige voetnoot496 reutlen: rochelen voetnoot497 knijf: mes voetnoot498 stenen moedeloos: wanhopig kreunen; in scheên: bij het scheiden voetnoot499 heuglijkheid ontsteken: vreugde verwekken voetnoot500 waarbij zij wordt geleken: waarmee zij wordt vergeleken voetnoot502 keer: rondgang; en haar lof opheft: en hef een lofzang voor haar aan voetnoot503 alzo ras: zodra voetnoot504 de schets: het ontwerp voetnoot506 zuiverlijk: rein voetnoot507 braaf: edel; streng: krachtig voetnoot508 vier: vuur voetnoot509 naar het uitert zijn kracht: naar gelang het zijn kracht openbaart voetnoot510 Dies: daarom; geslacht: volk voetnoot511 schut: houdt tegen; alleen: alleen al voetnoot512 tocht: de veldtocht van de dood; vertreên: onder de voet lopen voetnoot514 noordsen moed: woeste gezindheid; uitspouwt: uitspuwt voetnoot515 del: laagte; vlak: vlakte voetnoot516 broek: moeras; den: kuil voetnoot518 en jaagt...land: en brengt het verstijfde land een vale doodskleur toe voetnoot519 Thans: weldra voetnoot520 doffen: verdoofde voetnoot521 winnen: verkrijgen voetnoot522 van moede: van fierheid voetnoot523 peeklen: smelten voetnoot524 schorste: stremde; vaart: snelheid voetnoot525 des: daarom; stort: stroomt; ongetoomd: onbedwongen voetnoot527 speelziek: dartel; Wekleven: levenwekker voetnoot528 lauwe blaasjes: zachte zuchtjes; aêmt: ademt voetnoot529 stookt: aanwakkert voetnoot530 rauwste: ruwste; murruw kookt: week maakt voetnoot531 Des: daarom; tierende: huilende voetnoot532 zet...overeind: brengt in beroering voetnoot535 al waar een geest in speelt: al wat leeft voetnoot536 elks bloeisel: op de bloei van elke plant; teelt: voortbrengt voetnoot537 af: voor voetnoot539 Wat: hoe; het menselijk gild: het mensdom voetnoot540 zo gij...hild?: indien gij, o godin, daar niet met aandacht voor zorgde? voetnoot541 Och, 't verging...vijandschap: ach, het zou zeer vlug te gronde gaan door gebrek aan liefde en kracht van vijandschap voetnoot543 zoud' opwaarts ogen slaan: zou de ogen ten hemel richten voetnoot544 pel: dekkleed; vernaaid: bestikt voetnoot545 dat zij: zodat het; bemaald: beschilderd voetnoot546 praalt: pronkt voetnoot547 stonden zonder gezicht: zouden verdoft staan voetnoot548 gloor: luister; lust: vreugde voetnoot549 waar 't...deed: als het niet zo was dat gij hen die gaf voetnoot550 in de rouw gekleed: droevig verduisterd voetnoot551 zalige: hemelse voetnoot552 op genaad' van: overgeleverd aan de willekeur van; dampen: nevels voetnoot553 naar andre volken zeên: overeenkomstig de gewoonten van andere volken voetnoot554 onlesbaar houdt: onblusbaar bewaart; keizelsteen: keisteen voetnoot555 overoud: oeroud; jonstelijk: genadig voetnoot556 korst: omhulsel; spruiten: uitschieten voetnoot557 lof Gij: u zij lof voetnoot558 vuren sporten: takken van vurenhout voetnoot559 blaakren: opvlammen voetnoot560 geglommen kool: aangegloeide kool; smoken: roken voetnoot561 blaakren: branden voetnoot562 goedertieren: welwillend voetnoot566 vermurwt: vertedert; van wederzijd 't gedacht: het gemoed van beide partijen voetnoot567 koninginne: nl. Penta voetnoot568 vorstinne: prinses, nl. Rycheldin voetnoot569 Dat d' eendracht...gedij': laat de eendracht aan het hof groeien tot heil van het volk. voetnoot570 Mevrouwen: nl. Penta en Rycheldin voetnoot571 en looft...breken: en belooft elkaar onverbrekelijke trouw voetnoot572 papinne: priesteres; moest: zou moeten voetnoot573 tot doemenis van: tot een oordeel over; kwetsen: schenden voetnoot574 Grootachtbre: hooggeachte; Zegemond attendeert Penta op de gewijde betekenis van haar naam: mond die de gunst of bescherming van de goden afsmeekt of overdraagt voetnoot575 ik bid: ik verzoek u dringend; dat het overtrede: dat het buiten zijn bevoegdheid trede voetnoot576 vgl. Montaigne, Essais, ii, 5; doemt: oordeelt; vloeke: vervloeking met het uitzicht op de straf voetnoot577 Die keert...straf: die onthoudt de misdadigers de goddelijke gunst en boezemt hun krachtig de angst voor de straf in voetnoot580 om, als...bidden: om, als de misdaad Gods straf afroept, genade af te smeken voetnoot581 lichten: verlichten voetnoot582 ijver: vrome gezindheid voetnoot583 zo zal...gaêslaan: zal ik zelf de vervloeking uitspreken omdat ik mijn belofte in acht wil nemen voetnoot584 na gaan: volgen voetnoot585 van dezer uur: van dit ogenblik af voetnoot586 meen ik...vuur: als ik het anders zou bedoelen, dan moge mij het hels en hemels vuur treffen voetnoot592 grijpt plaats van mijnentwegen: gebeurt ter wille van mij voetnoot593 vgl. Montaigne, Essais, ii, 26; ten krachtigste volvoer': zo hecht mogelijk tot stand brenge voetnoot595 van wederzij: van beide partijen voetnoot596 elk 's anders: ieder van de ander voetnoot597 in Uw bestuur: in uw macht voetnoot598 het uit- en 't inwendig vuur: het uitwendig vuur is het gewone vuur, het symbool waarmee de godin wordt aanbeden (vgl. r. 637); met het inwendig vuur wordt waarschijnlijk het goddelijk pneuma (uiterst fijn verdeeld vuur) bedoeld dat volgens de opvattingen van de Stoa de kosmos vulde, het leven vormde en in stand hield voetnoot599 verduwt zo: stuur zodanig voetnoot600 van: met voetnoot601 met jonst: met liefde; naar 's anders trekk': naar dat van de ander trekke voetnoot602 haar: hun; zaligheid: zegen; strekk': strekke voetnoot603 die mij ooit kwam te voren: die zich ooit aan mij voordeed voetnoot605 deugd: goedheid voetnoot606 in deez' dorre schors: in dit uitgeteerde lijf voetnoot607 bedauwd: verkwikt; nauw: nauwelijks; verzwelgen: verdragen voetnoot608 't Zal...belgen: het zal nu eindelijk over zijn met het boos maken en boos worden voetnoot610 zich gaf...heen: naar twee verschillende kanten werd getrokken voetnoot611 en deerlijk scheuren liet: en jammerlijk in tweestrijd geraakte; delen: partijen voetnoot613 mits uw vereniging: door uw verbond voetnoot614 gevest: gevestigd voetnoot615 voegen: plaatsen voetnoot616 voegd' ik mijn zinnen: stelde ik mij erop in; genoegen: behagen voetnoot617 wat uwer harte smaakt: waarvan uw hart geniet voetnoot618 welhaast: al even snel; zijn wellust af gemaakt: zijn genoegen in geschept voetnoot619 uw grootheid: uw Hoogheid; te believen: te behagen voetnoot620 klieven: te niet gaan voetnoot621 van enig misverstand: door de een of andere onenigheid; Maar dat...mij: maar laat het zo zijn dat dit bewijs van liefde van de koningin jegens mij door u beloond moge worden voetnoot624 wit: doel; gemoên: gedachten; stadig: voortdurend voetnoot625 op 't nedrigst dienst te biên: onze nederige dienst aan te bieden voetnoot628 zonder steuren: zonder aanstoot te geven; vgl. Seneca, Hercules Oetaeus, 886 voetnoot629 steê: plaats voetnoot630 kop: beker; meê: honingdrank voetnoot631 zinnen: gedachten; verluchten: ontspannen voetnoot632 Dit leer...genugten: dit moge u leren uw genoegens samen te delen voetnoot633 brand: brandoffer; van: door voetnoot634 lijd': ondervinde voetnoot636 om heiliglijk te lessen: om volgens de gewijde voorschriften te blussen voetnoot637 jonstig: goedgunstig; betracht: houd in het oog voetnoot638 welstand: voorspoed voetnoot639 versuft: verslagen; duchten: vrezen voetnoot641 alleenlijk: louter en alleen voetnoot642 staag: voortdurend; nimmerzatte: nooit verzadigde voetnoot643 daar 't...gemoeden: terwijl het u toch is gegeven om de oproerige gemoederen te bedwingen voetnoot645 Leert, helden...kopen: leert eindelijk helden, leert eindelijk, en laat dat diep tot u doordringen, het gepolijste staal om niets anders te ontbloten dan wanneer het als gevolg van grote nood noodzakelijk is met het zwaard de vrede te bewerkstelligen voetnoot649 bevolen: toevertrouwd voetnoot650 te waren...zaad: ongerept te handhaven voor het menselijk geslacht voetnoot651 Wie vreê...zolen: wie afstand doet van de vrede, tenzij omwille van de vrede, verlaat de juiste weg voetnoot653 Of, tot...letten: hoewel het, met schending van de heilige wetten, wel voorkomt dat de een met onrecht de ander kwaad doet, dan nog is het niet zozeer uw taak de rechtvaardige toepassing van het recht te behartigen als wel de vrede voetnoot657 't Is...begeert: 't is een geringe moeite het recht te plooien of te schikken als de tijdsomstandigheden dat verlangen ter ondersteuning van de vrede voetnoot659 Maar wordt...lijen: maar als de vrede wordt geschonden, lopen de wijze wetten al snel grote schade op voetnoot661 vgl. Montaigne, Essais, iii, 1; schichten: pijlen voetnoot662 woestmakende: ophitsende; aanschennende: aanvurende voetnoot663 horen: luisteren voetnoot664 met ijz'ren...vernageld: met wapens worden de wetten uitgeschakeld voetnoot665 Wie thans...duimen: degene die kort geleden, nauwgezet in zijn zaken, geen voordeel wilde prijsgeven van aanzien of van opbrengst, stelt dan, als het te voorschijn gehaalde wapen eenmaal ter hand is genomen, zijn hele positie, faam, rijkdom, ziel en nageslacht in de waagschaal voetnoot669 Helaas, en...dreigen: stelde hij, helaas, maar niets anders dan zijn eigen zaken in de waagschaal en niet dat de arme boer het rieten dak van zijn armzalig boerderijtje al kwijt zou zijn voor men het kasteel van zijn heer met vuur zou beginnen te bedreigen voetnoot673 Als oversten...heren!: als overmoedige machthebbers de heilzame vrede al schenden voor dat de dwingende noodzaak zich voordoet, hoezeer moet dan, helaas, menig man die niets met het geschil te maken heeft, wel niet boeten voor de tekortkomingen van een paar heren! Vgl. Horatius, Epistulae, i, 2, 14; Geeraerdt van Velsen, 335-336

Vorige Volgende

Geeraerdt van Velsen. Baeto, of oorsprong der Hollanderen

Tweede bedrijf

Over het gehele werk

organisaties

Over dit hoofdstuk/artikel

titels