Geeraerdt van Velsen. Baeto, of oorsprong der Hollanderen

(2005)–P.C. Hooft



[p. 140]
Tweede bedrijf zegemond 't Zij veel of luttel hun vernuft de mensen slijpen,379 380 zij vinden dat er meer is dan men kan begrijpen380 en dat er is iets Goeds gewoon te nemen acht,381 met hartelijke zorg, op 't sterfelijk geslacht.382 Oogt op u, gij zult licht bevroeden hoe uw leden383 zo t'zamen zijn gevoegd en op alzulke steden,384 385 dat, die de macht had en veranderde van plaats385 een lid alleen, hem zoud' berouwen zijnes raads, en blijken hoe al 't best', dat zijn verwaand bedillen wist uit te rechten, was gemak of maaksel spillen. Dus niemands reên voor deez' geschiktheid danken zal389 390 het ongebonden lot van enig wild geval. Nochtans uw Vader, toen Hij u besloot te telen,391
[p. 141]
geen overleg en maakt' hoe dat Hij deze delen toereden zou van minst tot meest, en zo bekwaam, dat geen den and'ren let, zou mogen voegen t' zaam. 395 Daar moet dan wezen kracht van wijsheid, die met nader395 goedgunstigheid uw nut bevorder' als uw vader, en de gedaant' ontwerp', en zo de stoffe vlij, dat het in 't laatst tot dus een meesterstuk gedij. Dit 's Godheid. Geen verstand mag dit Verstand bekrijgen,399 399 400 tenzij misschien een mens verkeerd wild' heten zwijgen zijns harten sterke stem, die luide roept hiervan, en dat hij garen zou zijn bozer als hij kan.402 Dies weet mijn toeverzicht geen gissinge te maken,403 dat Godheid immermeer uit het geloof zal raken. 405 Want d' ijvrige gemeent' met bidden, brand en rook405 voor Goden vieren zou veeleer ajuin en look,406 als zorgelozelijk verwerpen 't innig tsagen,407 't welk rekent alle luk voor loon en ramp voor plagen.408 Maar op wat zede dat de Godheid wezen wil409 410 met eer en lof gediend, hierin is groot verschil en schier zo menig volk, zo velerlei gezindheid.
[p. 142]
Wien wijsheid het verstand genezen heeft van blindheid,412 die stemmen overeen, dat geen ding bet gevalt413 aan 't eeuwig Wezen als de deftige gestalt414 415 van een oprecht gemoed en God niets aangenamers415 heeft als het heilig hol en zuivre binnenkamers416 van vromer borst, waar zich een hart houdt metterwoon417 in d' edel' eerlijkheid der deugden opgezoôn.418 Maar dwaasheid algemeen, slaand' in den wind de reden,419 420 zoekt God te paaien met een pracht van staatlijkheden.420 't Welk nutter is nochtans en bet de zinnen schuimt421 als woestheid, die den dienst der Godheid heel verzuimt.422 Doch nademaal men niet komt overeen in dezen,423 hoewel elk heftig houdt zijn zede best te wezen,424 425 zo kan 't geloof des volks, gegrond op wankle waan,425 wel lichtlijk walen en geraken om te slaan426 door zatheid van het oud', of door het kloek bekleden427 van enig nieuw gebruik, met schijn van beet're reden, die list of ijver dicht. In dit deel hangt de staat429 430 des priesterdoms voorwaar aan enen fijnen draad.430 Nochtans, indien het wil zijn konst te werke stellen,431
[p. 143]
het zal, met dezen draad zo teêr, omverre vellen432 de tronen hooggebouwd en standers vast geplant,433 en bruiken tegens 't land de wapens van het land.434 435 Uit dit bedenken kwam 't in Duitsland, dat er d' ouden435 de kracht des priesterdoms den mannen niet betrouwden,436 maar 't opperste gezag in 't geestlijk stonden toe437 aan 't vrouwlijk zaad, opdat de flauwte van gemoe438 haar mocht ontraên den staat der heerschappij te schaden, 440 hetwelk lichtdoenlijkheid een stout hart aan mocht raden. De vorsten bovendien, nog niet gerust van geest441 in d' onderpriesters, die men veel uit mannen leest,442 behouden aan zichzelf 't bewijzen der genaden,443 en willen dat zij straf doen over de misdaden,444 445 zodat van hunner hand geen mense vordring smaakt en ieder paap ontzig, maar niemand aanhang maakt.446 Dit rijk houdt dezen voet. 't Naastgoddelijk vermogen447 447 des konings heeft daarom mij dus hoog opgetogen448 tot zegsvrouw van den zin des Hemels. Dit beleid449 450 drijf ik, mijn best, naar reên, met d' andre geestlijkheid.
[p. 144]
De goedheên, die zichzelf ons ooit te nut uitdeelden,451 verheffen wij als Goôn, maar eren Z' in geen beelden. Want sterflijk hoofd versiert, hoe diep het zich berâ,453 geen maaksel of 't en gaat Hun heerlijkheid te na. 455 Ook zijn wij ongewoon, 't geen dat zich niet begrijpen455 van al de wereld laat, in tempels te benijpen,456 maar wijden wel, tot eer der Heiligheên, in 't woud457 een levendige kerk van ongekorven hout,458 't welk met zijn telgen breed en hemelhoge toppen459 460 het dartelmakend licht bestaat den weg te stoppen460 en stelt van binnen toe een akelijke dag,461 die 's mensen hart bestelpt met ootmoed en ontzag.462 Wat marmerstenen vloer ook zou zich kunnen roemen463 bij voettappeet van kruid, gespikkeld met haar bloemen? 465 Wat wanden rijk vermaald of wat beeldhouwerij,465 wat orde van gebouw is zulke, dat het bij466 een schaduwrijke beemd in majesteit mag halen?467 Al deden porfier, jasp en goud des hemels stralen468 met spiegelgladde glans afstuiten en de zon469
[p. 145]
470 daar, met zijn hel gezicht, geen oog op houden kon, wat zou het wezen bij de pijlers der bossaadjen,471 zo rijzig en gekapt met welige pluimaadjen van aardigvloeiend lof? Bij stammen nimmer los van klimop, geborduurd op groen fluwelen mos? 475 Het kostelijke koor zal d' ogen haast vervelen,475 maar nimmermeer het fris der scheemrige priëlen,476 welk', als gij duizendmaal en duizendmaal beziet,477 van duizendmaal aanschouwt op één gestalte niet. Want waar gij op kijkt of daar is nieuw groen gesproten,479 480 of vogel schudt de blaên, of wind verschiet de loten.480 Maar toeft. Hier komt de rei van nonnen die zich spoên,481 met voorbereid gemoed, om offerand te doen - in dit bejaarde bos der opgeschoten eiken,483 van welke 's mensen oog de kruin nauw kan bereiken -484 485 aan de Godin des vuurs. En, volgens de geboôn485 van onzen koning oud, in 't aangezicht der Goôn, als t' Hunnen overstaan, en dat Zij 's dragen kundschap, te leggen vaste vreed' en stichten trouwe vrundschap, waar de gemeent' om wenst, in 't heersende geslacht. 490 Komt voort gewijde schaar, eenieder met uw dracht,490 dien gij godvruchtig hebt in handen puur geladen:491 gij met den hamer en gij met de droge bladen,492 gij met het wierookvat, gij met het heilig zout,
[p. 146]
gij met de zoete meed', gij met het vurenhout.494 495 De goedige Godin des vuurs heeft geen behagen495 in 't reutlen van het bloed der dieren neêrgeslagen496 door het moorddadig woên van scherpe bijl of knijf.497 Het stenen moedeloos in scheên van ziel en lijf,498 en kan in haar gemoed geen heuglijkheid ontsteken,499 500 maar z' is van aard als liefd', waarbij zij wordt geleken,500 die alles wat er is in goedheid overtreft. Om 't altaar dan uw keer doet en haar lof opheft.502 rei van nonnen, Zegemond, Penta, Rycheldin, Baeto, Catmeer, Hes, Rei van Joffrouwen rei van nonnen O edelste Godin, geboren alzo ras503 als van dit groot heelal de schets ontworpen was,504 505 nodig is het dat in schoonheid wijk' alles voor uw schoonheid zuiverlijk.506 Niets zo klaar, niets zo braaf, niets zo streng, niets zo fier,507 niets zo blij, niets zo mild, niets zo lief als uw vier508 naar het uitert zijn kracht.509 510 Dies zingt uw hogen lof het Duits geslacht.510 O grootste vijandin der dood, gij schut alleen511 haar tocht bij wintertijd en laat ons niet vertreên512 door 't geweld van sneeuw en hagel koud, die zij, met een noordsen moed, uitspouwt514 515 over duin, over del, over veld, over vlak,515
[p. 147]
over bos, over broek, over den, over dak,516 over zee, over zand, en jaagt een bleekheid aan 't bestorven land.518 Thans neemt gij d' overhand, en doet ontspringen uit519 520 hun diepen doffen slaap, de bomen en het kruid.520 Lover ende gras weêr winnen 't veld.521 En de trotse Rijn van moede zwelt522 door het peeklen der sneeuw op de bergen vergaard,523 door het smelten van 't ijs, dat hem schorste zijn vaart,524 525 des hij stort ongetoomd525 en schuurt de stranden uit waarheen hij stroomt. Door 't speelziek windeke, Wekleven bijgenaamd,527 dat uit het westen dan met lauwe blaasjes aêmt,528 minnevuren gij alomme stookt529 530 en de rauwste harten murruw kookt.530 Des de tierende wolf over zo zoete pijn531 zet het woud overeind, en de leeuw de woestijn,532 en de walvis de zee, en al het klein gediert dat vollegt mee. 535 Dan bloeit en zich verheugt al waar een geest in speelt:535 elks bloeisel volgt het zaad, dat zijns gelijk dan teelt.536 U, Godinne, komt de dank hier af,537 zonder u de wereld waar' een graf. Wat zou 't zijn met den staat van het menselijk gild,539 540 zo gij daar, o Godin, niet uw hand aan en hild?540
[p. 148]
Och, 't verging alzo knap541 door flauwt van min en kracht van vijandschap. Wie doch, Godinne groot, zoud' opwaarts ogen slaan,543 had gij niet 's hemels pel vernaaid met gouden draên,544 545 dat zij, met zo menig beeld bemaald,545 als een voettappeet der Goden praalt?546 Och, de zon en de maan stonden zonder gezicht,547 zonder glans, zonder gloor, zonder lust, zonder licht,548 waar 't dat gij 't niet en deed,549 550 en al de starren in de rouw gekleed.550 zegemond O zalige Godin, die niet in open lampen551 wilt hebben, op genaad' van regen, wind, en dampen,552 bewaard het eeuwig vuur, naar andre volken zeên,553 maar het onlesbaar houdt in deze keizelsteen554 555 van 't overoud altaar, wilt jonstelijk ontsluiten555 de korst, die 't licht verschuilt en laat de vonken spruiten.556 Lof Gij, Godin. Het vuur vat in de droge blaên.557 Reikt nu het zuiver zout en vuren sporten aan558 om de kruipende vlam tot blaakren op te stoken.559 560 Daar is geglommen kool. Reikt wierook om te smoken.560 O zalige Godin, wij blaakren tot Uw eer,561 wij roken tot Uw lof, sla goedertieren neer562
[p. 149]
de stralen van Uw oog, 't welk alles kan doordringen en voeren zijne kracht tot in het diepst der dingen. 565 Sla neer, sla neer Uw oog op 't koninklijk geslacht, en met Uw gloed vermurwt van wederzijd 't gedacht.566 En hecht tezamen 't hart van onze koninginne,567 door vaste vriendschap, met het harte der vorstinne.568 Dat d' eendracht van het hof tot 's volleks heil gedij'.569 570 Mevrouwen, u geliev' te komen naderbij570 en looft elkandre trouw te gener tijd te breken.571 penta Maar gij, papinne, moest den vloek des vuurs uitspreken,572 tot doemenis van die zal kwetsen het verbond.573 zegemond Grootachtbre koningin, mijn naam is Zegemond.574 575 Ik bid, gebiedt mijn ambt niet dat het overtrede.575 De misdaad doemt zichzelf en brengt zijn vloeke mede.576 Die keert des Hemels jonst van de misdaders af577 en drijft hun heftig toe de vreze van de straf. Maar wij zijn tussen God en mens gesteld in 't midden 580 om, als de misdaad vloekt, de penen af te bidden580 en 't sterfelijk geslacht te lichten hun ellend.581 penta Nochtans, opdat alhier mijn ijver wordt bekend,582 zo zal ik vloeken zelf, als die mijn trouw wil gaêslaan.583
[p. 150]
rycheldin Gelijk uw Majesteit mij voorgaat, zal ik na gaan.584 penta 585 Oprechte vriendschap zweer ik u van dezer uur,585 of, meen ik 't anders, sla mij 't hels en 't hemels vuur.586 zegemond Tot deez' beloften, o Godinne, geef Uw zegen. En doet gij, o vorstin, hier uw beloften tegen. rycheldin Oprechte vriendschap zweer ik u van dezer uur, 590 of, meen ik 't anders, sla mij 't hels en 't hemels vuur. zegemond Tot deez' beloften ook, Godinne, geef Uw zegen. baeto Al wat mijn vrouwe doet, grijpt plaats van mijnentwegen.592 zegemond Opdat men dit verbond ten krachtigste volvoer',593 uw rechter duimen reikt, dat ik ze t'zamen snoer 595 om 't lauwe bloed daaruit van wederzij te prikken,595 't welk u gelieven zal elk 's anders in te slikken.596 Gij, o Godinne, Gij die hebt in Uw bestuur597 de werking van het uit- en van 't inwendig vuur,598 verduwt zo met Uw warmt' deez' droppelen van bloede,599 600 dat ieder dezer twee van 's anders bloed zich voede600 en elks gemengde bloed met jonst naar 's anders trekk',601 't welk haar tot zaligheid en 't land tot welvaart strekk'.602
[p. 151]
catmeer O heugelijkste dag die mij ooit kwam te voren!603 Mij dunkt ik uit het graf verrijs en word herboren 605 ten leven van nu aan. O gemalin, uw deugd605 mij, in deez' dorre schors, herscheppen doet een jeugd,606 bedauwd met vreugden, die de geest nauw kan verzwelgen.607 't Zal nu eens zijn een eind van steuren en van belgen.608 Mijn geest, die, alzo lang als vrouw en kindren streên, 610 zich gaf te rekken twee verscheiden wegen heen610 en deerlijk scheuren liet, om geen van beide delen611 te vallen af, gevoelt alree zijn breuken helen mits uw vereniging, waardoor dat ik verwacht613 't geluk voortaan gevest te zien in mijn geslacht.614 penta 615 Sinds gij mij deze kroon, mijn heer, op 't hoofd deed voegen,615 voegd' ik mijn zinnen om in alles te genoegen616 mijn man en opperheer. Wat uwer harte smaakt,617 daar heeft mijn hart welhaast zijn wellust af gemaakt,618 en al mijn eerzucht is uw grootheid te believen.619 catmeer 620 Mijn kindren, nimmermeer laat deze vriendschap klieven620 van enig misverstand. Maar dat vergolden zij621 door u dit harte van de koningin tot mij. baeto Voor trouw van onzer zijd', heer vader, wilt niet vrezen.
[p. 152]
rycheldin Heer vader, 't wit van onz' gemoên zal stadig wezen624 625 Uw en Haar Majesteit op 't nedrigst dienst te biên.625 Gelieve 't maar voor goed te duiden, zo misschien iets, tegen onze zin, mocht onverhoeds gebeuren. catmeer Die, zonder opzet, kwetst, die kwetst licht zonder steuren.628 zegemond Mevrouwen, eer dat gij vertrekt van dezer steê,629 630 zo drinkt, uit enen kop, beid' van deez' zoete meê,630 die met haar krachten u de zinnen zal verluchten.631 Dit leer u, maatschappij te maken van genugten.632 Godin, opdat Uw brand van geen onheilig nat633 des regens last en lijd', zo stort ik hier dit bad634 635 van warmmakenden drank uit de gewijde flessen op het gewijd altaar, om heiliglijk te lessen636 het heilig zichtbaar vuur. Blijft jonstig en betracht637 altijd de welstand van het heersende geslacht.638 Gij, koninklijk gezin, versuft door 't angstig duchten,639 640 kleedt uw gemoên in vreugd en doet de zorgen vluchten. rei van joffrouwen Waar zijt gij vorsten, die alleenlijk om te woeden641 met bloedvergieten, staag uw nimmerzatte zwaard642 voert in der vuiste, daar 't643 gegeven is tot dwang der muitige gemoeden?
[p. 153]
645 Leert, helden, eens, leert eens en prent u in te stropen645 het ijzer gebruineerd om generhande ding als, daar men met een kling, door hoge parsing, vreê genoodzaakt is te kopen. De vreê, de vreê, de vreed' is, vorsten, u bevolen649 650 te waren ongeschend voor 't sterfelijke zaad.650 Wie vreê te buiten gaat,651 tenzij om vredes wil, zet buiten 't spoor zijn zolen. Of 't, tot onwaardigheid der hoogwaardige wetten,653 al schoon gebeurt dat een met onrecht andren deer, 655 nog is het niet zozeer uw ambt op 't billijk recht, als wel op vreê te letten. 't Is kleine last het recht te kreuken of te vlijen,657 als 't het beloop der tijd, tot vredes steun, begeert. Maar wordt de vreê bezeerd,659 660 de wijze wetten zijn wel haast in bitter lijen. Want, onder 't krijgsgedruis waar 't scherpe schichten hagelt,661 de woestmakende trom, d' aanschennende trompet662 en horen naar geen wet,663 met ijz'ren punten wordt de mond des rechts vernageld.664
[p. 154]
665 Wie thans, stipt op zijn zaak, geen voordeel wilde ruimen665 van eer of van genot, waagt dan zijn hele staat, naam, rijkdom, ziel en zaad, als 't opgewekt geweer bekneld is van de duimen. Helaas, en waagd' hij maar niets anders dan zijn eigen,669 670 en dat de landman arm het rietdak van zijn kot niet af waar, eer men 't slot van zijnen here met den brand begost te dreigen. Als oversten verwaand de heil'ge vreed' onteren,673 eer dat de nooddwang opkomt, wat ontgeldt er dan, 675 helaas, al menig man dien 't scheel niet aan en gaat, de schuld van wenig heren!	379 hun vernuft slijpen: hun verstand scherpen 380 vinden: ontdekken; begrijpen: omvatten 381 en dat...acht: en dat een goddelijke macht gewend is acht te slaan; op de achtergrond speelt de gedachte mee aan de afleiding van de naam God van goed, naar één van Gods kenmerkende eigenschappen: de bonitas 382 hartelijke zorg: liefdevolle bezorgdheid 383 deze verzen bewijzen het bestaan van God op grond van de voortreffelijkheid van Zijn werken, hier toegespitst op het menselijk lichaam. Hooft kan dit ontleend hebben aan De opificio Dei van de vroegchristelijke schrijver Lactantius (4e e.); Oogt op u: kijk naar uzelf; bevroeden: begrijpen; hoe: dat; uw leden: de delen van uw lichaam 384 steden: plaatsen 385 dat, die...spillen: dat iemand, die dat kon, een afzonderlijk lichaamsdeel van plaats liet verwisselen, zijn beslissing achteraf zou betreuren, omdat zou blijken dat het enige dat zijn overmoedige bemoeienis had opgeleverd, het roekeloos opgeven van de bruikbaarheid of van de juiste vorm was 389 Dus niemands...geval: daarom zal niemands gezond verstand de grillige beschikking van één of ander blind toeval danken voor deze (perfecte) ordening. Veroordeling van de klassieke atomenleer waarin de scheppende macht van God werd ontkend 391 Nochtans uw...t' zaam: tochmaakte God, toen Hij besloot u te scheppen, vooraf geen plan hoe Hij de lichaamsdelen van de kleinste tot de grootste in elkaar zou zetten en hoe Hij hen zo geschikt zou kunnen samenvoegen dat het een niet het ander zou hinderen 395 Daar moet...gedij: er moet dus een machtig vernuft zijn dat met een inniger liefde dan die van een vader uw geschiktheid tot stand brengt, de vorm ontwerpt en de materie zo schikt dat er tenslotte zo'n meesterwerk kan ontstaan. Vgl. Montaigne, Essais, ii, 12 399 Dit 's Godheid: dit is het werk van God 399 Geen verstand...hiervan: geen menselijk verstand kan dit goddelijk vermogen bestrijden, tenzij misschien een ontaard wezen, dat nog slechter wil zijn dan het al is, en dat de krachtige stem van zijn geweten, die Gods alvermogen erkent, het zwijgen zou willen opleggen. In deze woorden ligt een aanval besloten op de epicuristen, met name op Lucretius in zijn De natura Deorum, waarin wordt betoogd dat de goden zich niet bemoeien met de schepping 402 vgl. Montaigne, Essais ii, 12: ‘Hommes...qui taschent d'estre pires qu'ils ne peuvent!’ 403 Dies weet...raken: daarom ontbreekt het mij aan het inzicht om ook maar te durven veronderstellen dat het geloof aan God ooit zal verdwijnen 405 d' ijvrige gemeent': het godvruchtige volk; brand en rook: brand- en reukoffers 406 voor: als; vieren: vereren; ajuin: ui. In de oudheid vereerden de Egyptenaren gewassen als ui en look als godheden 407 zorgelozelijk: lichtzinnig; 't innig tsagen: het devoot ontzag 408 't welk...plagen: dat elke voorspoed beschouwt als loon en elk onheil als straf 409 Maar op...gezindheid: maar over de vraag volgens welke ritus de godheid met eerbewijzen en lofprijzingen moet worden gediend verschilt men sterk van mening, het is bijna: zoveel volken, zoveel geloven 412 Wien: degenen, bij wie; wijsheid: een zuiver oordeel 413 bet gevalt: meer behaagt 414 als de deftige gestalt: dan de ernstige gesteldheid 415 aangenamers: lieflijkers 416 het heilig hol: de gewijde verblijfplaats; zuivre: reine 417 van vromer borst: van een rechtschapen gemoed; waar zich een hart houdt metterwoon: waarin een hart woont 418 in d' edel...opgezoôn: dat is doortrokken van de edele eerbaarheid der deugden 419 reden: gezond verstand 420 paaien: tevreden te stellen; pracht van staatlijkheden: pracht van uiterlijk vertoon 421 nutter: heilzamer; en bet de zinnen schuimt: en beter het gemoed zuivert 422 woestheid: ongebondenheid; verzuimt: verwaarloost 423 vgl. Montaigne, Essais, ii, 12; nademaal: daar 424 hoewel elk...wezen: hoewel iedereen vurig van mening is dat zijn manier om de godheid te vereren de beste is 425 op wankle waan: op onjuiste denkbeelden 426 lichtlijk walen: gemakkelijk wankelen; geraken om te slaan: plotseling komen te veranderen 427 door zatheid van het oud': doordat men genoeg heeft van het oude; of door... dicht: of doordat men vastberaden deelneemt aan de een of andere nieuwe, ogenschijnlijk op betere gronden berustende, eredienst, die slimme bedriegers of vurige godsdienstijveraars hebben bedacht 429 In dit deel: in dit opzicht; staat: positie 430 fijnen: dunne 431 indien het wil zijn konst te werke stellen: indien de geestelijkheid haar macht wil aanwenden 432 zal: kan 433 standers: banieren; vast: stevig 434 en bruiken...land: en burgeroorlog verwekken 435 bedenken: overweging; kwam 't: vloeide voort; in Duitsland: in de Germaanse wereld; d' ouden: de oudsten, d.w.z. de wijze, oude mannen 436 betrouwden: toevertrouwden 437 opperste: hoogste; stonden toe: verleenden 438 vrouwlijk zaad: vrouwelijk geslacht; opdat de...raden: opdat haar zachter gemoed haar zou ontraden de positie van het wereldlijk gezag schade te berokkenen, terwijl een driester persoon juist zou kunnen worden aangespoord door de gunstige kansen die er lagen 441 niet gerust van geest in d'onderpriesters: de lagere priesters niet vertrouwend 442 leest: kiest 443 aan: voor; 't bewijzen der genaden: het verlenen van gratie 444 en willen...smaakt: en willen dat zij (nl. de lagere priesters) de misdaden bestraffen, zodat geen mens door hun hand voorrechten geniet. Dit gegeven heeft Hooft ontleend aan Tacitus' Germania vii 446 paap: priester; ontzig...maakt: vrees inboezemt; aanhang maakt: volgelingen verwerft 447 houdt dezen voet: volgt deze gedragslijn 447 't Naastgoddelijk vermogen: de macht die onmiddellijk volgt op die van God 448 dus hoog opgetogen: zo hoog verheven 449 zegsvrouw: vertolkster; den zin des Hemels: de bedoelingen van de godheid; Dit beleid...geestlijkheid: deze functie vervul ik naar mijn beste vermogen volgens recht en billijkheid in samenwerking met de overige geestelijkheid 451 De goedheên...beelden: de weldoende machten die zichzelf ooit tot nut aan ons schonken, verheffen wij tot goden, maar vereren hen niet met beelden. Verklaring voor het ontstaan van de heidense goden die al teruggaat tot Cicero's De natura deorum i, 42, 118. Vroegchristelijke schrijvers bestreden deze theorieën 453 Want sterflijk...na: want een sterfelijk mens kan, hoe diep hij er ook over nadenkt, geen vorm verzinnen of die doet afbreuk aan hun majesteit 455 Ook zijn...benijpen: ook zijn wij niet gewoon om datgene wat zich door niets ter wereld laat bevatten, in tempels op te sluiten 456 Deze gegevens heeft Hooft ontleend aan Tacitus' Germania ix 457 tot eer der Heiligheên: ter verering van de goden 458 levendige: levende; ongekorven: nog niet gekapt 459 't welk: die; telgen breed: uitgespreide takken 460 het dartelmakend...stoppen: er in slaagt het vrolijk makende licht de toegang te belemmeren 461 en stelt...dag: en daarbinnen een onaangenaam schemerlicht teweegbrengt 462 bestelpt: vervult; ootmoed: nederigheid 463 zou zich kunnen roemen bij voettappeet van kruid: zou het in pracht halen bij een tapijt van groen; gespikkeld: bespikkeld 465 wat: welke; wanden rijk vermaald: prachtig beschilderde muren; beeldhouwerij: beeldhouwwerk 466 orde van gebouw: bouwstijl; is zulke: is zodanig 467 majesteit: verhevenheid; mag: kan 468 porfier: rood graniet; jasp: jaspis 469 glans: schittering; afstuiten: weerkaatsen; en de zon...kon: en kon de zon daar met zijn heldere gelaat zijn blik niet op gericht houden 471 wat zou...mos: wat zou het voorstellen vergeleken met de pijlers van de bossages, zo slank en getooid met een weelderige dos van sierlijk wuivend gebladerte, of vergeleken met stammen die nooit verstoken zijn van klimop, alsof zij zijn geborduurd op groen fluwelig mos? 475 kostelijke: rijk versierde; haast: spoedig 476 nimmermeer: nooit; het fris: de frisheid; scheemrige priëlen: beschaduwde open plekken in het bos 477 welk', als...niet: die gij, ook als gij hen talloze malen bekijkt, nooit in dezelfde vorm zult zien 479 Want waar gij op kijkt of: want ge kunt nergens kijken of 480 blaên: bladeren; verschiet: brengt in beweging; loten: takken 481 toeft: wacht 483 bejaarde: oude; opgeschoten: hoge 484 nauw: nauwelijks 485 En, volgens...geslacht: en om, volgens de geboden van onze oude koning, voor 't aangezicht der goden en als het ware in hun tegenwoordigheid zodat zij daarvan kennis kunnen nemen, een duurzame vrede en een waarachtige vriendschap te sluiten binnen de heersende dynastie, zoals ook het volk dat wil 490 met uw dracht: met wat u draagt 491 puur: rein 492 hamer: als symbool van gewijd gezag bij de Germaanse plechtigheden 494 meed': honingdrank 495 goedige: zachtaardige 496 reutlen: rochelen 497 knijf: mes 498 stenen moedeloos: wanhopig kreunen; in scheên: bij het scheiden 499 heuglijkheid ontsteken: vreugde verwekken 500 waarbij zij wordt geleken: waarmee zij wordt vergeleken 502 keer: rondgang; en haar lof opheft: en hef een lofzang voor haar aan 503 alzo ras: zodra 504 de schets: het ontwerp 506 zuiverlijk: rein 507 braaf: edel; streng: krachtig 508 vier: vuur 509 naar het uitert zijn kracht: naar gelang het zijn kracht openbaart 510 Dies: daarom; geslacht: volk 511 schut: houdt tegen; alleen: alleen al 512 tocht: de veldtocht van de dood; vertreên: onder de voet lopen 514 noordsen moed: woeste gezindheid; uitspouwt: uitspuwt 515 del: laagte; vlak: vlakte 516 broek: moeras; den: kuil 518 en jaagt...land: en brengt het verstijfde land een vale doodskleur toe 519 Thans: weldra 520 doffen: verdoofde 521 winnen: verkrijgen 522 van moede: van fierheid 523 peeklen: smelten 524 schorste: stremde; vaart: snelheid 525 des: daarom; stort: stroomt; ongetoomd: onbedwongen 527 speelziek: dartel; Wekleven: levenwekker 528 lauwe blaasjes: zachte zuchtjes; aêmt: ademt 529 stookt: aanwakkert 530 rauwste: ruwste; murruw kookt: week maakt 531 Des: daarom; tierende: huilende 532 zet...overeind: brengt in beroering 535 al waar een geest in speelt: al wat leeft 536 elks bloeisel: op de bloei van elke plant; teelt: voortbrengt 537 af: voor 539 Wat: hoe; het menselijk gild: het mensdom 540 zo gij...hild?: indien gij, o godin, daar niet met aandacht voor zorgde? 541 Och, 't verging...vijandschap: ach, het zou zeer vlug te gronde gaan door gebrek aan liefde en kracht van vijandschap 543 zoud' opwaarts ogen slaan: zou de ogen ten hemel richten 544 pel: dekkleed; vernaaid: bestikt 545 dat zij: zodat het; bemaald: beschilderd 546 praalt: pronkt 547 stonden zonder gezicht: zouden verdoft staan 548 gloor: luister; lust: vreugde 549 waar 't...deed: als het niet zo was dat gij hen die gaf 550 in de rouw gekleed: droevig verduisterd 551 zalige: hemelse 552 op genaad' van: overgeleverd aan de willekeur van; dampen: nevels 553 naar andre volken zeên: overeenkomstig de gewoonten van andere volken 554 onlesbaar houdt: onblusbaar bewaart; keizelsteen: keisteen 555 overoud: oeroud; jonstelijk: genadig 556 korst: omhulsel; spruiten: uitschieten 557 lof Gij: u zij lof 558 vuren sporten: takken van vurenhout 559 blaakren: opvlammen 560 geglommen kool: aangegloeide kool; smoken: roken 561 blaakren: branden 562 goedertieren: welwillend 566 vermurwt: vertedert; van wederzijd 't gedacht: het gemoed van beide partijen 567 koninginne: nl. Penta 568 vorstinne: prinses, nl. Rycheldin 569 Dat d' eendracht...gedij': laat de eendracht aan het hof groeien tot heil van het volk. 570 Mevrouwen: nl. Penta en Rycheldin 571 en looft...breken: en belooft elkaar onverbrekelijke trouw 572 papinne: priesteres; moest: zou moeten 573 tot doemenis van: tot een oordeel over; kwetsen: schenden 574 Grootachtbre: hooggeachte; Zegemond attendeert Penta op de gewijde betekenis van haar naam: mond die de gunst of bescherming van de goden afsmeekt of overdraagt 575 ik bid: ik verzoek u dringend; dat het overtrede: dat het buiten zijn bevoegdheid trede 576 vgl. Montaigne, Essais, ii, 5; doemt: oordeelt; vloeke: vervloeking met het uitzicht op de straf 577 Die keert...straf: die onthoudt de misdadigers de goddelijke gunst en boezemt hun krachtig de angst voor de straf in 580 om, als...bidden: om, als de misdaad Gods straf afroept, genade af te smeken 581 lichten: verlichten 582 ijver: vrome gezindheid 583 zo zal...gaêslaan: zal ik zelf de vervloeking uitspreken omdat ik mijn belofte in acht wil nemen 584 na gaan: volgen 585 van dezer uur: van dit ogenblik af 586 meen ik...vuur: als ik het anders zou bedoelen, dan moge mij het hels en hemels vuur treffen 592 grijpt plaats van mijnentwegen: gebeurt ter wille van mij 593 vgl. Montaigne, Essais, ii, 26; ten krachtigste volvoer': zo hecht mogelijk tot stand brenge 595 van wederzij: van beide partijen 596 elk 's anders: ieder van de ander 597 in Uw bestuur: in uw macht 598 het uit- en 't inwendig vuur: het uitwendig vuur is het gewone vuur, het symbool waarmee de godin wordt aanbeden (vgl. r. 637); met het inwendig vuur wordt waarschijnlijk het goddelijk pneuma (uiterst fijn verdeeld vuur) bedoeld dat volgens de opvattingen van de Stoa de kosmos vulde, het leven vormde en in stand hield 599 verduwt zo: stuur zodanig 600 van: met 601 met jonst: met liefde; naar 's anders trekk': naar dat van de ander trekke 602 haar: hun; zaligheid: zegen; strekk': strekke 603 die mij ooit kwam te voren: die zich ooit aan mij voordeed 605 deugd: goedheid 606 in deez' dorre schors: in dit uitgeteerde lijf 607 bedauwd: verkwikt; nauw: nauwelijks; verzwelgen: verdragen 608 't Zal...belgen: het zal nu eindelijk over zijn met het boos maken en boos worden 610 zich gaf...heen: naar twee verschillende kanten werd getrokken 611 en deerlijk scheuren liet: en jammerlijk in tweestrijd geraakte; delen: partijen 613 mits uw vereniging: door uw verbond 614 gevest: gevestigd 615 voegen: plaatsen 616 voegd' ik mijn zinnen: stelde ik mij erop in; genoegen: behagen 617 wat uwer harte smaakt: waarvan uw hart geniet 618 welhaast: al even snel; zijn wellust af gemaakt: zijn genoegen in geschept 619 uw grootheid: uw Hoogheid; te believen: te behagen 620 klieven: te niet gaan 621 van enig misverstand: door de een of andere onenigheid; Maar dat...mij: maar laat het zo zijn dat dit bewijs van liefde van de koningin jegens mij door u beloond moge worden 624 wit: doel; gemoên: gedachten; stadig: voortdurend 625 op 't nedrigst dienst te biên: onze nederige dienst aan te bieden 628 zonder steuren: zonder aanstoot te geven; vgl. Seneca, Hercules Oetaeus, 886 629 steê: plaats 630 kop: beker; meê: honingdrank 631 zinnen: gedachten; verluchten: ontspannen 632 Dit leer...genugten: dit moge u leren uw genoegens samen te delen 633 brand: brandoffer; van: door 634 lijd': ondervinde 636 om heiliglijk te lessen: om volgens de gewijde voorschriften te blussen 637 jonstig: goedgunstig; betracht: houd in het oog 638 welstand: voorspoed 639 versuft: verslagen; duchten: vrezen 641 alleenlijk: louter en alleen 642 staag: voortdurend; nimmerzatte: nooit verzadigde 643 daar 't...gemoeden: terwijl het u toch is gegeven om de oproerige gemoederen te bedwingen 645 Leert, helden...kopen: leert eindelijk helden, leert eindelijk, en laat dat diep tot u doordringen, het gepolijste staal om niets anders te ontbloten dan wanneer het als gevolg van grote nood noodzakelijk is met het zwaard de vrede te bewerkstelligen 649 bevolen: toevertrouwd 650 te waren...zaad: ongerept te handhaven voor het menselijk geslacht 651 Wie vreê...zolen: wie afstand doet van de vrede, tenzij omwille van de vrede, verlaat de juiste weg 653 Of, tot...letten: hoewel het, met schending van de heilige wetten, wel voorkomt dat de een met onrecht de ander kwaad doet, dan nog is het niet zozeer uw taak de rechtvaardige toepassing van het recht te behartigen als wel de vrede 657 't Is...begeert: 't is een geringe moeite het recht te plooien of te schikken als de tijdsomstandigheden dat verlangen ter ondersteuning van de vrede 659 Maar wordt...lijen: maar als de vrede wordt geschonden, lopen de wijze wetten al snel grote schade op 661 vgl. Montaigne, Essais, iii, 1; schichten: pijlen 662 woestmakende: ophitsende; aanschennende: aanvurende 663 horen: luisteren 664 met ijz'ren...vernageld: met wapens worden de wetten uitgeschakeld 665 Wie thans...duimen: degene die kort geleden, nauwgezet in zijn zaken, geen voordeel wilde prijsgeven van aanzien of van opbrengst, stelt dan, als het te voorschijn gehaalde wapen eenmaal ter hand is genomen, zijn hele positie, faam, rijkdom, ziel en nageslacht in de waagschaal 669 Helaas, en...dreigen: stelde hij, helaas, maar niets anders dan zijn eigen zaken in de waagschaal en niet dat de arme boer het rieten dak van zijn armzalig boerderijtje al kwijt zou zijn voor men het kasteel van zijn heer met vuur zou beginnen te bedreigen 673 Als oversten...heren!: als overmoedige machthebbers de heilzame vrede al schenden voor dat de dwingende noodzaak zich voordoet, hoezeer moet dan, helaas, menig man die niets met het geschil te maken heeft, wel niet boeten voor de tekortkomingen van een paar heren! Vgl. Horatius, Epistulae, i, 2, 14; Geeraerdt van Velsen, 335-336

Vorige Volgende

Geeraerdt van Velsen. Baeto, of oorsprong der Hollanderen (2005)

Geeraerdt van Velsen. Baeto, of oorsprong der Hollanderen

Tweede bedrijf

Over het gehele werk

Over dit hoofdstuk/artikel