Geeraerdt van Velsen

(1976)–P.C. Hooft– rechtenstatus




[pagina 60]
Tweede bedrijf Ga naar voetnoot+ Geeraerdt van velsen. Schildknaep G. v. Velsen Myn paerdt staet by de brug vast aen de teughelsnoeren; Men doe 't terstondt gherack met havenen ende voêren, Ga naar voetnoot338 Eer het de kouwd bevang. Schildknaep Met blydschap ick aenschouw 340[regelnummer] U wederkomst myn Heer, hoe ist vergaen? Ga naar voetnoot340 G. v. Velsen De wouw Plach eens de schrick te zyn van kieckens mack en duyven. Ghekeert ist, en hy self benaghelt inde kluyven Ga naar voetnoot342 Van moedigher gediert. Schildknaep Wat, is de Graef in 't net? G. v. Velsen Hy is ghevanghen; en sal hier haest wesen, met 345[regelnummer] De schaer van Edelliên en Heeren bondtghenooten, Hem voerend' ordentlijck; ick koom voor uyt ghestooten Ga naar voetnoot346 Met volle ren, om dees gheschiedenis bewust Ga naar voetnoot347 Te maecken, aen mijn Vrouw. Waer is zy? Schildknaep S'is te rust.
[pagina 61]
G. v. Velsen Ick gae ter kamerwaert. Ontwaeckt mijn uytverkoren.
Geeraerdt van Velsen. Machtelt van Velsen M. v. Velsen 350[regelnummer] Oyme. Wie weckt my? o mijn Heere wel gheboren, Myn Troost zyt welkoom. Maer, dus inde naere nacht Ga naar voetnoot351 Myn trouwen Bruydegoom, en waerdy niet verwacht. Wat komdy met ghevaer, door duysternis ghereden? G. v. Velsen En ghy wat weygherdy, mijn lief, uw waerde leeden 355[regelnummer] De sachtheyt vanden bedde', en rust dus inde stoel? M. v. Velsen Ach wat kan maecken meer dat ick uw afzijn voel, Ga naar voetnoot356 Als 't bedde? ach wat meer doen naer u byzijn haecken Met smart, als 't bedde? wat kan meer indachtich maecken My mynen droeven val, als 't bedde sonder u? G. v. Velsen 360[regelnummer] Verandert is het met den Vrouwenschender nu: Ghevanghen is hy die te dwinghen plach voor desen. Ga naar voetnoot361 M. v. Velsen Van hoe veel quaets, helaes sal ick al oorsaeck wesen! G. v. Velsen Misschien oock van veel goedts: indien de Prinssen prat Ga naar voetnoot363 Haer spieg'len willen maer, zij moghen leeren, dat Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Niemant het recht ontwast. Die schrick van ondersaeten Ga naar voetnoot365 Die onlancx hield voor spel, te hoonen bey de staeten Ga naar voetnoot366
[pagina 62]
Adel en Borghery; met smaedich onbescheydt, Ga naar voetnoot367 Te terghen 's Ridderschaps waerdy en achtbaerheydt; Ga naar voetnoot368 Is een ghevanghen man. De Dwinghelandt nu leere, 370[regelnummer] Wien hy onsuyver heeft verreuckeloost zijn eere. Ga naar voetnoot370 Doet u ter venster; en versaet met wraeck den gheest. Ga naar voetnoot371 Hy komt terstond. M. v. Velsen Ach, wraeck geen schennis en geneest! G. v. Velsen Men sal hem dat hy proef, wat leedt is, leedt toedryven. Ga naar voetnoot373 M. v. Velsen Ach nimmer moet ghy in leedt doen zijn meester blyven. G. v. Velsen 375[regelnummer] De smaeck van 't leedt sal hem doen leedtdoens lust vergaen. M. v. Velsen Dat hoord ick liefst, dan ick sach zijn ellenden aen. Ga naar voetnoot376 G. v. Velsen Goedt is die 't quaedt verdraecht, en weldaedt weet te loonen. Maer, wie met danck, en wraeck van beyds sich dapper toonen Ga naar voetnoot378 Kan vriendt en vyandt, leeft doorluchtich en vermaerdt. Ga naar voetnoot379 M. v. Velsen 380[regelnummer] 't Doorluchtich leven zy my nimmer soo veel waerdt.
[pagina 63]
G. v. Velsen Tijdt is het, vindy't goedt om vensterwaert te pooghen. Ga naar voetnoot381 M. v. Velsen Ach! neen gheen grooter schrick en weet ick voor mijn ooghen; Die, om hem noyt ghehadt te hebben in 't ghesicht, Soo gaeren souden, (laes!) verwenschen 't lieve licht, 385[regelnummer] Kunnen, in gheenen schijn, hem aensien met vernoeghen. Ga naar voetnoot385 G. v. Velsen Luyster, ick hoor ghewach en gae my derwaerts voeghen. Ga naar voetnoot386 M. v. Velsen Godt gheve dat ghy u ten besten moocht beraên.
Geeraerdt van Velsen. Graeve Floris. Gijsbert van Aemstel. Harman van Woerden H. v. Woerden Uw hooghe spronghen zijn, Heer meester, nu ghedaen. Ga naar voetnoot388 Ghy sult nae desen tijdt, der voeren niet meer dryven: 390[regelnummer] In onser hand' ist, u te spaeren of t'ontlyven. Ga naar voetnoot390 G. v. Velsen 't Is daer ghekoomen toe dat ghy vervloecken sult En uyr en stondt, doen wierd verdicht de valsche schuldt, Ga naar voetnoot392 Teghen mijn broeder vroom; en 't trouwloos lack gheweven Ga naar voetnoot393 't Welck ghy hem op den hals deed werpen, om, nae 't leven
[pagina 64]
395[regelnummer] Hem smaedelijck ontrooft, uw klaeuwen klem van bloedt, Ga naar voetnoot395 Met holle giericheyt, te slaen in 't wettich goet: Ga naar voetnoot396 Verrader eerloos, streep, en schandtvleck aller grooten. Ga naar voetnoot397 G. v. Aemstel Onsalich Prins, hoe ver heeft moedwil u verstooten Ga naar voetnoot398 Van d'edel gloory, daer ghy toe gheroepen waert, 400[regelnummer] Door hoochgheboorenheydt, en door den vroomen aerdt Ga naar voetnoot400 En 't Vorstelijck gheluck van staetlijcke' overouwderen: Ga naar voetnoot401 Die tot pylaeren van 's Lands welvaert uwe schouwderen Verkooren hadden: en u inder handt ghebreydt Ga naar voetnoot403 Den erffelijcken toom, om, met rechtvaerdicheydt, Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Te stieren volcken trots: die tot verheven troone Ga naar voetnoot405 U hadden opghevoerdt; van waer uw deuchd ten toone Ga naar voetnoot406 Mocht, (nevens 't loon beset in een vernoechd ghemoedt) Ga naar voetnoot407 Van yder zijn aenschouwt, en loffelijck begroedt. Ga naar voetnoot406-408 Belooninghen dus hooch hebbense niet vermooghen Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] Dy 't hart te trecken, nocht gheneegentheyt ghebooghen Ga naar voetnoot410 Tot weldoen, door het welck soo talloosen tal Bedeeghen soude zijn, en vry van ongheval? Ga naar voetnoot412
[pagina 65]
In steede van uw Graeflijck hulsel te verlaeden, Ga naar voetnoot413 Met dese perlen, soo minlockende cieraeden, Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Hebt ghy u selven (laes!) een vuylen hoedt besmet Ga naar voetnoot415 Met ongherechticheydt, op 't reuckloos hoofdt gheset, Verdoemende de gheen dien vry sprack u ghewisse. Ga naar voetnoot417 Maer wie daer op den mondt klopt het ghetuyghenisse, Ga naar voetnoot418 Zijns eyghenen ghemoedts, verdelght, met onbescheydt, Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Het leven vande ziel, dat is de reedlijckheydt. Ga naar voetnoot420 O gruwel, Eelmans eer te doôn met valsche schulden! Ga naar voetnoot421 H. v. Woerden 'Ten bleef daer by niet. G. v. Velsen Dat heb ick verdient met dulden, Men passe' het den Tyran. Wie door gheen vreese swicht Ga naar voetnoot423 Maer dapper is van deuchdt, hy op zyn hoornen licht: Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] En wie dat lijdsaem 't juck ontfangt met heelen lyve, Daer ist laed op, laed op, tot hy daer onder blyve. Ga naar voetnoot426
[pagina 66]
Maer oft ghy my al aensaecht voor soo slap van moedt, Verrader, dacht ghy niet dat yemandt van mijn bloedt Ga naar voetnoot428 In hoogher eer verweent, en ridderlijcke maeghen, Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Die haer in duystre' en licht ghewoon zijn preusch te draeghen, Ga naar voetnoot430 Dat yemandt van myn grootte' en edle swaghery Ga naar voetnoot431 Den Lande deur ontsien, dat yemandt van dat vry Ga naar voetnoot432 En vranck Hollandsche volck zijn dagghe soud' ontblooten Ga naar voetnoot433 Om, door zyn eighen borst oock, dy in 't hart te stooten; Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Tot lossing van dit allerwaertste Vaderlandt, Ga naar voetnoot435 En wraecke vande God, en Eervergheten schandt, Die van uw moedwil heeft mijn Eerbre Vrouw gheleeden? H. v. Woerden Daer toe gheboren wy, dat uwer dartelheden Ga naar voetnoot438 Verwaende woesticheydt, die veel te weeldrich klom, Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Met onse Naem, en Haef na lust soud springhen om? Dat wy in dienstbaerheydt verbluffet souden teelen Ga naar voetnoot441 Voor beulen onse soons, ons dochters voor bordeelen? W'en zyn van de' Helden vroom en braeve stammen, die 't Ga naar voetnoot443 Noyt vaylich was te smaên, die bastaertspruyten niet. 445[regelnummer] En dat het Naeneef zy, Godt gheve' het t'gheenen stonde. Nu treckt den Dwingheland den Handtschoen uyt den monde: Wat wil hy seggen? Ga naar voetnoot447 G. v. Aemstel Welcke' uytvluchten dicht uw geest?
[pagina 67]
Graeve Floris Ghy Heeren ben ick niet uw wettich Vorst? H. v. Woerden Gheweest Ghy waert het, alsoo lang ghy eer en eedt betrachte: 450[regelnummer] Doen die versturven in uw goddeloos ghedachte, Verstorf aen ons de staf des Vorstelijcken hands. Ga naar voetnoot451 G. v. Aemstel Aen ons, die Leden zyn der Staeten deses Lands, Ga naar voetnoot452 Dien ghy 't voorneemste der voorwaerden hebt ghebroocken De welcke waeren op uw Huldinghe besproocken. Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Ghy swoert met daeghing Gods, en by ghestaefden eed, Ga naar voetnoot455 Dat ghy dit vrye volck, in oorloch en in vreed, Trouwlijck berechten soudt en vroomelijck beweyren; Ga naar voetnoot457 Eer dat het Graeflijck gouwdt ghenaecken mocht uw heyren. Ga naar voetnoot458 Daer zydy op ghehuldt; en is uw toegheseydt Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] By eede wederom, daer op, ghehoorsaemheydt: 'Twelck doen ghy maeckte los, los wierden d'ondersaeten. Ga naar voetnoot461 Graeve Floris Soo stelt my dan te recht voor 't lichaem vande Staeten. 'Tgheen my mijn Kransse gaf, dat oordeel van mijn krans, Ga naar voetnoot463 G. v. Velsen De minste van het volck is Halsheer des tyrans. Ga naar voetnoot464
[pagina 68]
H. v. Woerden 465[regelnummer] Des rechts uytroyer is onwaerdich 's rechts weldaden. Ga naar voetnoot465 Graeve Floris Uw Broeder is ghedoemt by wettich Hof, en Raeden. Ga naar voetnoot466 G. v. Aemstel Wettich ghekooren, maer wel wetteloos van stem. Ga naar voetnoot467 Graeve Floris Zy streecken 't vonnis. Ga naar voetnoot468 G. v. Velsen Uyt ghy voerd' het teghens hem. Graeve Floris Ist recht vervalscht, zy deên 't: verhaelt het op haer alle. G. v. Aemstel 470[regelnummer] Dat's eerst de schelm, wien schiedt het schelmstuck te ghevalle. Ga naar voetnoot470 G. v. Velsen Welcke' onbeschaemtheydt? dart ghy Vrouwenschender snoodt Ga naar voetnoot471 Ontschuldigingh bereên? Ga naar voetnoot472 Graeve Floris Mijn leven, en mijn doodt Zijn Heeren in uw macht, en wildy my ghebieden Te swyghen, 'k weet ick moet ghehoorsaem zyn u lieden.
[pagina 69]
475[regelnummer] Indien ghy my ghebiedt te spreecken, ick beken Dat ick ghevallen, en niet sonder schuldt en ben. Oordeelt het ghy hoe ver die schuldt moet zijn ghetrocken. Dit darr' ick bidden, dat ghy niet en laet verrocken Ga naar voetnoot478 Uw reedlijckheydt, door tocht en hevicheydt van moe. Ga naar voetnoot479 H. v. Woerden 480[regelnummer] Het gheene dat ghy wilt dat nu een ander doe, Stont te betrachten dy, doen ghy uw korselheden Ga naar voetnoot481 Door een vrypostich woordt en gulhartighe reden Ga naar voetnoot482 Gheraeckt aen 't hollen, smeet den toom los inden neck; Ga naar voetnoot483 Daer zy niet waeren self dan veel te hardt van beck. Ga naar voetnoot484 Graeve Floris 485[regelnummer] My leert mijn schae mijn feyl, u leer zy niet te feylen. Ga naar voetnoot485 G. v. Aemstel Bevaeren loodsman, sal ons uwe sorghe peylen Ga naar voetnoot486 Te vooren onse Zee? van waer dit hart soo goedt? Graeve Floris Ick acht dat wijsheyt nut aen vriend en vyandt doet, Des wensch dats' u versel: al hadse my verlaeten Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Doen ick in mijn ghemoedt verbolghen boven maeten, Besloot te doen den stap, die my aen 't glissen bracht. Ga naar voetnoot491 Laet werden yet verschoont mijn misslach onbedacht Ga naar voetnoot492
[pagina 70]
Van d'uytsteeckende plaets daer ick op was gheseeten: Ga naar voetnoot493 En wilt gheen Vorst zijn ruymt, naer all'mans deunheyt meeten. Ga naar voetnoot494 H. v. Woerden 495[regelnummer] Wat ruymt? De woesticheyt van uwe lusten boos, Ga naar voetnoot495 En moedwil? Ga naar voetnoot496 G. v. Aemstel Wettich Vorst en was noyt wetteloos. Hoewel hy, sonder het ghemeene best te steuren, Ga naar voetnoot497 Mach onghehouden, jae moet wesen in veel keuren, Ga naar voetnoot498 Voor welcke 't vollick heeft te buyghen met gheduldt; Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Want wetten stelt altijdts de gheen die wettich huldt: Ga naar voetnoot500 Te weeten 't eyndt, waer toe hy yemandt gaet verheffen. Dat is op dat die 't volck in deuchdt soud overtreffen; Met meerder wijsheydt, goedt bejaeghen, quaedt verhoên, Ga naar voetnoot503 En stieren 't alterecht, dan de ghemeent soud doen. Ga naar voetnoot502-504 Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Dees wet verknoopt den Prins, oock binden hem de wetten Ga naar voetnoot505 Die ons den Hemel gaf; en de Natuyre setten Met diepe letters deed, in 't reedelijck verstant. Dees moet hy volghen: al waert maer ten spieghel. want
[pagina 71]
Den ondersaet is op de wet ghewendt te luyeren, Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Maer yder soeckt den Vorst, zijn wandel na de kuyeren: Ga naar voetnoot510 Gheoorloft achtmen 't gheen dat hy ghebooden heeft: Maer eerlijck eerst en schoon, het gheen dat hy beleeft. Ga naar voetnoot512 H. v. Woerden Den harder als hy dwaeldt met reuckeloose beenen Ga naar voetnoot510-513 Ga naar voetnoot513 Beslommert sich en 't vee, in moerachtighe veenen. Ga naar voetnoot514 Graeve Floris 515[regelnummer] Wat eyscht ghy, voor de schuldt, dat ick tot beet'ring doe? Ga naar voetnoot515 G. v. Velsen Uw leven, staet en bloedt zijn te ghering daer toe. Ga naar voetnoot516 H. v. Woerden Dit is het voordeel vande grootste schelmeryen, Dat nimmer na verdienst de straf haer kan doen lyen; En altijdt d'arme wraeck vindt haer verhael te kleen. Ga naar voetnoot519 Graeve Floris 520[regelnummer] Heeft dien zijn misdaedt rouwt, dan niet ghenoech gheleên? G. v. Aemstel Ghenoech voor hem; maer niet tot beternis van andren. Ga naar voetnoot520, 521 Ga naar voetnoot521 H. v. Woerden Leydt ghylie binnen t'saem den queller der Holland'ren; Ga naar voetnoot448-522
[pagina 72]
Ick gae de ronde doen, en selve nemen acht Hoe brug en poort versorcht, en toorens zijn bewacht. Ga naar voetnoot524 525[regelnummer] Verseeckert hem terwijl, ick sal my herwaert spoeyen. Ga naar voetnoot525 G. v. Velsen Waer is mijn Schildknaep? brengt hier ysers om te boeyen Ga naar voetnoot526 Men kan bewaeren den verrader niet te vast. G. v. Aemstel Den Schildknaep is daer al. G. v. Velsen Daer dient wel op ghepast.
Eendracht. Trouw. Onnooselheyt Eendracht Mijn heuchelijcke troost, o lieve ghesellinnen; 530[regelnummer] Ghy die met suyver snoer, ghewent zijt op te winnen Ga naar voetnoot530 Uw vlechten silververw ghebleeckt van menigh' eeuw, Ga naar voetnoot531 En met den sluyer wit ophuyft dit hayl'ghe sneeuw; Ga naar voetnoot532 Wiens loffenisse noyt quetsuyren leed oft breucken: Ga naar voetnoot533 Die nocht van lief, noch oock van leedt uw woordt laet kreucken; Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] Te' eenvouwdich om te doen 't ghelaet, met schallickheydt, Ga naar voetnoot535 Ja segghen tot het gheen daer 't harte neen toe seydt; Wel grootmoedighe Trouw. En ghy, dien, t'allen tyden, Ga naar voetnoot537 Ondrachelijcker valt het letten dan het lyden, Ga naar voetnoot538
[pagina 73]
Voldoend' Onnooselheyt, ghy siet om heind en veer Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Wat nemen in dit landt, de saecken voor een keer. De Twist met grooter feest ontfaên, is heel aen 't woeden, Ga naar voetnoot541 Zy heeft doen barsten uyt d'onsteeckene ghemoeden Ga naar voetnoot542 Der eedellinghen trots; en niet een groote stadt, Ga naar voetnoot543 Oft daer en heeft het gift haers adems op ghevat; 545[regelnummer] Den besten leden sit de smet diep in 't ghebeente, En loopt gheweldelijck voort onder de ghemeente, Die morrend t'saemen rot. t'Aerdtrijck, dat ick betree, 'Roept oorloch oorloch, en ontseydt mijn soolen vree: Des ick mijn hielen licht, beslooten te vertrecken 550[regelnummer] Vanden ghevloeckten grondt, om 's Hemels held're plecken Ga naar voetnoot550 Te winnen; en van daer een volleck te bespiên, Ga naar voetnoot551 Wiens open arm my troont, en my, te jonnen dien. Ga naar voetnoot552 Trouw Ghy die de Staeten sticht, en spoedich doet bedyen; Ga naar voetnoot553 Die zijt der Steden hayl, en gheest der burgheryen, 555[regelnummer] Der Volcken vaylicheyt, der Koninckrijcken kracht; Goddin des Landtbestiers, o wereltwyse' Eendracht: Ga naar voetnoot556 Waer ghy bevochten wordt ontseydmen ons ten stryde; Ga naar voetnoot557 Wy missen al te noodt de luwt van uwer zyde. Ga naar voetnoot558 Onnooselheyt Grootmoghende Vorstin, 't vernielende Gheweldt 560[regelnummer] En 't eereloos Bedroch zijn meesters van dit veldt.
[pagina 74]
Reyst ghy, wy reysen mede', en zyn van hier verbannen. Ga naar voetnoot561 Eendracht Aensienelyck ghesticht des Hemels wyd ghespannen, Ga naar voetnoot562 Die buyten zyt omheynt met muyr van diamant Ghedopt met levend goudt; en binnen d'heldre want, Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Met Son, by Son verciert, aen d'hooghe welfsels keurich; Ga naar voetnoot565 Deurvrolyckt met den galm van liefdes aedem geurich, Die d'aldergoedichst is der krachtelheden schoon. Ga naar voetnoot567 Uw armen opent ons, o gloryrycken throon Des Alderhoochsten, voor wien alle schepsels knielen: 570[regelnummer] Der sael'ghen weeldich huys, en burch der vromer zielen: Ga naar voetnoot570 Ontfangt, ontfangt, o ghy heerlycken Tempel groot, Ons uw poortressen ouwdt in uw gherusten schoot. Ga naar voetnoot572
Rey van Hemellieden. Eendracht. Trouw. Onnooselheyt Rey van Hemellieden O Heylighe Drietal wellekom, Die 't wereltlyck beswaeren, Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Komt ontvaeren: En hebt den wech ghekooren, om Met ons volnoechde schaeren, Ga naar voetnoot577 Te vergaeren. Ga naar voetnoot578
[pagina 75]
Op opwaerts stycht, al hoogher, tot 580[regelnummer] In dit verheven blinckend slot Vervult door alle leeden, Ga naar voetnoot581 Met weeld' en wel te vreeden, Ga naar voetnoot582 Vrolijckheden. Eendracht Ghelucksaelighe reyen, 585[regelnummer] Die 's Hemels vloer beswiert met suyvre voeten, Ga naar voetnoot585 Daer ongeneucht met schreyen Ga naar voetnoot586 Haer selven wars, aen niemant kan ghemoeten: Ga naar voetnoot587 Noch wrevelheydt, Met prickend' leydt; 590[regelnummer] De vensters darf ghenaecken; Ga naar voetnoot590 Noch nestelt 't saeghen, Ga naar voetnoot591 Nocht sorghe met haer knaeghen, Aende daecken. Rey van Hemellieden Sweeft in, sweeft in, ghy zijt verwacht 595[regelnummer] In d'hoochverdiepte saelen Vry van quaelen; Ga naar voetnoot596 En als 't ondanckbaer aertsch gheslacht U quaelyck sal onthaelen, In haer daelen, 600[regelnummer] Soo sullen u, o landliên mijn, Ga naar voetnoot600 Dees vaederlycke poorten zijn Gheslooten t'gheenen tyen. Sweeft in, en wilt u vlyen, Ga naar voetnoot603 Tot verblyen.

[pagina 76]
Rey van Aemstellandsche jofferen 605[regelnummer] O Rome rijck van roem, o dochter 's hoochghemelden Ga naar voetnoot605 Grootmoedicheyts, van soo kloeck opgheschooten leên; Vruchtbaere Moeder der ouwling vergooder helden, Ga naar voetnoot607 Die zijn door deuchdes kerck ten eerslot inghetreên! Ga naar voetnoot608 Die inde wolcken hebt eertijdts u stoel verheven; 610[regelnummer] En 't hooft te kroonen met blinckende starren plaecht; En met de necken trots des aertrijcks opgheheven, En's t'onderbrachten Zees, uw voeten hebt gheschraecht. Ga naar voetnoot612 Ghy die hebt uytghestreckt u armen kloeck ter daede, Daer selden te vergheefs het gladde stael aen blonck, Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] Van 't rooseroodt prieel der gulden Daegheraede, Tot 's laeten avonds scheemervallighe spelonck; Ga naar voetnoot615-616 Godin ghebeden aen van allerleye standen; Ontsichbre tuchtichster der Koninghen vol prachts; Ga naar voetnoot618 Voochdes der Volcken; schrick der feller Dwinghelanden; Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Heyl, en bevreedichster des menschlijcken gheslachts. Ga naar voetnoot620 Nu zydy immers meer niet, dan een onbegraven Ghebalsemt lijck, verselschapt met bestoven kleên, Beraechde Croonen, opghehanghen Scepterstaven, Ga naar voetnoot623 En waepens uytghedient, en swaerden afghestreên. Ga naar voetnoot624
[pagina 77]
625[regelnummer] Dan peynse niemandt dat hy sal te boven raecken Ga naar voetnoot625 De mooghentheydt des lucx; oft trouwe' haer wayflen yet: Ga naar voetnoot626 Haer speelkindt, daer zy lang in minnen om te blaecken Ga naar voetnoot627 En op verslinghert scheen, ten laetsten zy verliet. Ga naar voetnoot628 Sich niemandt en beloof dan, eenich ding ter hoede Ga naar voetnoot629 630[regelnummer] Te brenghen, teghens quets van droeve sterflijckheydt; Ga naar voetnoot629, 630 Door sorghen kommersieck, oft stortinghe van bloede, Ga naar voetnoot631 Oft staedich sloven van besweeten arrebeydt: Ga naar voetnoot632 't Zy dat hy onderstaet de Volcken t'haeren besten Ga naar voetnoot633 Te stichten burgherlijck door wetten wijs; oft tracht Ga naar voetnoot634 635[regelnummer] Voor eyndeloosen tijdt, Adel en eer te vesten, Ga naar voetnoot635 In zijn doorluchtich huys, oft Vorstelijck gheslacht; Oft dat hy besich wroedt om schatten te versaemen, Ga naar voetnoot637 Voor zijn naeneeven dwaes, soo verre boven maet, Ga naar voetnoot638 Dat zy in 't darde lidt haer zynes sullen schaemen, Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] En dichten ouwders valsch van heerelijcker staet. Ga naar voetnoot625-640 Ga naar voetnoot640
[pagina 78]
Ghestellet zijn al t' onverwickelijcke paelen Ga naar voetnoot641 Den aertschen grootheên, van den noodt onwinnelijck, Ga naar voetnoot642 Die parst ten gronde 't swaer, en dwingt het hooch te daelen: Die doemt het murwe fruyt ten pluyck, het ryp ten slijck. Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] Der saecken beurten, en der Staeten wissellinghen Ga naar voetnoot645 Roert om haer handt gheswind en nimmer woelens sat. Ga naar voetnoot646 Dees heeft ten laetsten u, o Rome grootst der dinghen, Door onontworstelbaere stormen afghemat. Ga naar voetnoot645-648 Och had zy konnen oock de boose lusten breecken 650[regelnummer] Daer uwer Koninghen gheslacht is toe ghewendt! Ga naar voetnoot650 En had doch Brutus, met het loffelycke wreecken, Ga naar voetnoot651 Omsiende vreese den naekoomers ingheprendt! Ga naar voetnoot652 Soo souden nu ter tydt de vreese wy ontbeeren, Die ons beleeghert heeft met anxten en verdriet. 655[regelnummer] Maer, laes! het lichte luck noch trouwe wraeck verleeren Ga naar voetnoot655 Der grooten kinderen haer woeste moedwil niet. Ga naar voetnoot656
[pagina 79]
Nu is 't Lands rust ghesteurt, de swaerden uyt de scheeden. Ghy Helden hoochghemoedt, ghy Burghers trots, besiet Ga naar voetnoot658 Erlegt in u ghedacht, besint, eer verder treeden, Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] Aen welcken gruw'len ghy der poorten sleutels biedt. Ga naar voetnoot660 Keert buyten, buyten keert dat beest ontstelt van harssen Den goddeloosen Krijch: en bouwt hem gheenen brug, Ga naar voetnoot662 Dien't met bebloeden beck in 't yser lust te knarssen. Ga naar voetnoot663 Men kan wel nauwlijcx, doch men kan nu noch terug. Ga naar voetnoot657-664 Ga naar voetnoot664 665[regelnummer] Maer t'hans als 't al vervuldt sal zijn met schrick en duchten, Ga naar voetnoot665 Door 't overromplen en verwoesten van het landt, Der schuyren droeve smoock, en het verbaesde vluchten Ga naar voetnoot667 Der huysliên opghejaecht, der slooten lichten brandt; Ga naar voetnoot668 Sal yder achten, dat zyne' is de grootste schaede, Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] En zijn de beste kans, in 't wrockighe ghemoedt; En luchtich oopen doen zijn ooren tot het quaede, Ga naar voetnoot671 En niemandt luystr'en nae verdrach oft vreedes goedt. Ga naar voetnoot529-672 Ga naar voetnoot653-672 Ga naar voetnoot672	voetnoot+ De handelingsvoortgang van het tweede bedrijf, zie Inleiding. voetnoot338 men doe 't gherack, men verzorge het; havenen ende voêren, roskammen en voederen. voetnoot340 vergaen, afgelopen. voetnoot342 benaghelt, in de klauwen vastgehouden, vast. voetnoot346 ordentlijck, in orde, ordelijk; ghestooten, gereden. voetnoot347 gheschiedenis, gebeurtenis; bewust, bekend. voetnoot351 naere, duistere. voetnoot356 afzijn, afwezigheid. voetnoot361 dwinghen, onderdrukken. voetnoot363 prat, trots, overmoedig. voetnoot364 moghen, kunnen. voetnoot365 het recht ontwast, boven de wet staat. voetnoot366 bey de staeten, de beide standen. voetnoot367 met smaedich onbescheydt, op een beledigende, onredelijke wijze. voetnoot368 terghen, krenken. voetnoot370 wiens eer hij uit wellust roekeloos als hij is, heeft gekrenkt (het gaat over de eer van Van Velsen, nl. wegens het verkrachten van zijn vrouw, zie Veenstra 76, zie ook vers 280). voetnoot371 doet u, begeef u. voetnoot373 dat hij proef, opdat hij ondervinde; leedt toe dryven, belediging, smaad aandoen. voetnoot376 Dat hoorde ik 't liefst, liever dan dat ik nu zou gaan kijken naar zijn ellende. voetnoot378 van beyds, beide. voetnoot379 doorluchtich, beroemd. voetnoot381 te pooghen, u te begeven. voetnoot385 in gheenen schijn, in geen enkele toestand. voetnoot386 ghewach, gerucht. voetnoot388 v. Deze regels zijn overgenomen uit Melis Stoke, IV, vs. 1472: ‘Uwe hoghe spronghe sijn ghedaen, ghine sult niet meer der voeren driven’; der voeren dryven, het bewind voeren. Veenstra, blz. 13, wijst erop dat terwille van de eenheden van plaats en tijd deze woorden hier en nu gesproken worden. voetnoot390 ontlyven, doden. voetnoot392 doen, toen; verdicht, verzonnen. voetnoot393 Floris had de neef van Van Velsen, die een man vermoord en de baljuw beledigd had, als een niet adellijk misdadiger te Leiden doen onthoofden. Volgens de Divisiechroniek was de vermoorde een broeder van G. v. Velsen; 't trouwloos lack gheweven, de valse beschuldiging in elkaar gezet. voetnoot395 klem, klam, vochtig. voetnoot396 met holle giericheyt, met grote, onverzaadbare hebzucht. voetnoot397 verrader eerloos, nl. verrader van de aristokratische erekode; streep, bastaard, hier niet letterlijk, maar als scheldwoord; zie voor vs. 397, Veenstra 27-30. voetnoot398 onsalich, rampzalig; moedwil, welbewuste, onrechtvaardige en oneervolle daad, zie vs. 437; zie inleiding blz. 10. voetnoot400 hoochgheboorenheydt, adellijke afkomst, zie Veenstra 30-32. voetnoot401 staetlijcke overouwderen, grootdadige, prachtlievende voorouders, zie Veenstra blz. 32 v. voetnoot403 ghebreydt, gevlochten. voetnoot404 toom, teugel der regering. voetnoot405 stieren, besturen. voetnoot406 ten toone, duidelijk zichtbaar (te den toone). voetnoot407 mocht, zou kunnen; beset, gelegen; vernoechd, tevreden. voetnoot406-408 deuchd ten toone + vernoechd ghemoedt betreffen de aristokratische eer, 1e als sociaal verschijnsel en 2e als innerlijke morele verzekerdheid, zie Veenstra 43 v.v. voetnoot409 hebbense niet vermooghen, zijn ze niet in staat geweest. voetnoot410 gheneeghentheyt, gezindheid. voetnoot412 bedeeghen, voorspoedig geworden. voetnoot413 hulsel, diadeem, kroon; verlaeden, beladen. voetnoot414 minlockende, de liefde der onderdanen winnende. voetnoot415 hoedt, kroon. In de 17e eeuw betekent iemand een vuilen hoed opzetten, iemand schande aandoen. voetnoot417 verdoemende,veroordelende; u ghewisse, uw geweten. voetnoot418 op den mondt klopt, het zwijgen oplegt. voetnoot419 met onbescheydt, op onverstandige wijze. voetnoot420 reedlijckheyt, wat de rede voorschrijft, zie Veenstra 87 v. voetnoot421 doôn, doden, schulden, beschuldigingen; Dit is de kernregel van de beschouwingen over de aristokratische eer van Veenstra, zie 13, 18, 68, ook de Inleiding 1.1. voetnoot423 men passe het, men moet de tiran maar wat toegeven. In deze formulering staat de betekenis van passe dicht bij: zich aanpassen. Men geve de tiran wat hem toekomt vinden we in: Uitlegkundig woordenboek Hooft enz. Amsterdam 1825, s.v. passen. Men kan zich afvragen of passen hier toepassen betekent (zie ook Woordenboek der Ned. taal enz. s.v. passen, A. III, 3. Dl. XII, I, kolom 690 v. Dit is moeilijk te rijmen met de kontekst. S. Lenselink, Een en ander over Hooft's treurspel Geeraerdt van Velsen (in: Studies voor Zaalberg, Leiden 1975, blz. 162) stelt voor: zoiets kan men van een tiran verwachten! Men zie ook: P. Sterkenburg, Een glossarium van zeventiende-eeuws Nederlands, Groningen 1975 s.v. passen. voetnoot424 dapper van deuchdt, van eminente deugd, zie Veenstra 44 v; hy op zyn hoornen licht, die neemt hij op zijn horens. voetnoot426 blyve, bezwijke. voetnoot428 verrader, nl. van de aristokratische eer; bloedt, geslacht. voetnoot429 in hoogher eer verweent, uitmuntend door hoge eer. voetnoot430 preusch te draeghen, grootmoedig te gedragen, zie Veenstra 45-47. voetnoot431 swaghery, aanverwanten, maagschap. voetnoot432 den Lande deur, door het gehele land. voetnoot433 dagghe, dolk. voetnoot434 om, met opoffering van eigen leven, uw hart te doorsteken. voetnoot435 lossing, verlossing; alderwaertste, allerdierbaarste. voetnoot438 daer toe gheboren wy, Zijn wij daartoe geboren. voetnoot439 verwaende, vermetele; woesticheydt, hartstochtelijke toorn. voetnoot441 verbluffet, geheel verslagen, zó dat alle lust tot weerstand gebroken is. voetnoot443 zulke bastaardspruiten zijn wij niet van de moedige helden en edele geslachten, die men niet ongestraft kon honen; en dat de nakomeling ooit zo worde, behoede God. voetnoot447 dicht, verdicht, verzint. voetnoot451 verstorf, verstierf, ging over. voetnoot452 Tijdens Floris V was er nog geen sprake van de Staten des Lands, wèl tijdens Hooft. voetnoot454 huldinghe, inhuldiging; besproochen, overeengekomen, vastgesteld. voetnoot455 met daeghing Gods, God als getuige aanroepend; gestaefde eed, een aan iemand voorgezegde en door hem woordelijk nagezegde eed. voetnoot457 getrouw zou besturen en dapper verdedigen. voetnoot458 eer dat, vóór dat; het Graeflijck gouwdt, de grafelijke kroon; heyren, haren. voetnoot459 op die voorwaarden zijt gij ingehuldigd; uw, ed. 1636: u. voetnoot461 doen, toen. voetnoot463 kransse, kroon. voetnoot464 halsheer, heer over leven en dood. voetnoot465 uytroyer, uitroeier, verkrachter. voetnoot466 ghedoemt, gevonnist. voetnoot467 wetteloos, zich aan geen wet houdend (zie vs. 1114). voetnoot468 uyt ghy voerd', gij hebt het uitgevoerd. voetnoot470 schiedt, geschiedt; schelm, schurk; te ghevalle, ten voordeel, zie Veenstra, Baeto blz. 40. voetnoot471 dart, durft. voetnoot472 ontschuldigingh bereên, verontschuldiging bereiden, zoeken. voetnoot478 darr' durf; verrocken, verrukken, van het spoor brengen. voetnoot479 tocht en hevicheydt van moe, door hartstocht en heftigheid van gemoed. voetnoot481 stont te betrachten dy, had u betaamd te doen. voetnoot482 vrijpostig, openhartig; gulhartighe reden, vrijmoedig woord. voetnoot483 smeet den toom los in den neck, de vrije teugel liet. voetnoot484 hard van bek zijn wordt gezegd van paarden, die weinig of niet gevoelig zijn voor de werking van de stang. voetnoot485 feyl, misdaad, verkeerde daad. voetnoot486 sorghe, voorzorg, beleid, wijze voorzichtigheid, praktische wijsheid, prudentie, voor vs. 486-491, zie Veenstra 62-64 en inl. I.I. voetnoot489 des wensch, daarom wens ik. voetnoot491 glissen, glijden, vallen, misdoen. voetnoot492 yet, enigszins. voetnoot493 uytsteeckende, verheven; de hoogte van mijn maatschappelijke positie Ed. 1636: Door uytstek van de plaets. voetnoot494 ruymt, vrijheid van handelen; deunheyt, gebondenheid. De daden van een vorst moeten naar een andere, grotere maatstaf beoordeeld worden dan die van gewone mensen; het volk moet korter gehouden worden dan de vorst. Voor afhankelijkheid van Montaigne zie Veenstra 77. voetnoot495 woesticheyt zie vs. 439. voetnoot496 moedwil zie vs. 398; Wettich Vorst en was noyt wetteloos zie Veenstra, Invloeden, 207. voetnoot497 sonder het ghemeene best te steuren, zonder schade voor het algemeen welzijn. voetnoot498 onghehouden in, niet gehouden aan. voetnoot499 ghedult, lijdzaamheid. voetnoot500 want degeen, die iemand op wettige wijze inhuldigt, stelt altijd wetten; deze liggen namelijk opgesloten in het doel, waartoe hij hem verheft: hij verheft hem te dien einde, dat hij het volk zal overtreffen in deugdzaamheid, enz. voetnoot503 goedt bejaeghen, naar het goede zou streven. voetnoot502-504 Volgens Veenstra, Invloeden, 202 v. afhankelijk van Lipsius' Politica, zie ook Inleiding 1.2.1. voetnoot504 de ghemeent, het volk. voetnoot505 verknoopt, verplicht, verbindt. voetnoot509 op de wet te luyeren, de wet niet stipt na te volgen. voetnoot510 den Vorst zijn wandel na te kuyeren, de vorst in zijn handel en wandel te volgen. voetnoot512 eerlijck, eervol; beleeft, naleeft, betracht. voetnoot510-513 Volgens Veenstra, Invloeden, 202 v. afhankelijk van Lipsius' Politica, zie ook Inleiding 1.2.1. voetnoot513 reuckeloose, roekeloze, onachtzame; zonder er op te letten, waar hij loopt. voetnoot514 beslommert, verwart; moerachtighe veenen, drassige venen. voetnoot515 beet'ring, boete. voetnoot516 staet, rang. voetnoot519 verhael, vergoeding, schadeloosstelling. voetnoot520, 521 Veenstra, Invloeden, 77 en 192 wijst op invloeden van Montaigne en en Lipsius. voetnoot521 beternis, vergoeding, schadeloosstelling. voetnoot448-522 Zie Inleiding 1.2.3. voetnoot524 bewacht, van wachten voorzien, met troepen bezet. voetnoot525 verseeckert hem, stelt hem in hechtenis. voetnoot526 bewaeren, bewaken. voetnoot530 op te winnen, op te binden. voetnoot531 silververw, zilverkleurig, grijs. Ook de Romeinen noemden de Fides cana, oud, grijs; zij werd voorgesteld albo velata panno, gehuld in een wit gewaad. voetnoot532 ophuyft, als met een huif bedekt; dit sneeuw, deze witte haren. voetnoot533 wier belofte nooit werd geschonden of gebroken. voetnoot534 kreucken, schenden. voetnoot535 eenvouwdich, natuurlijk, argeloos; schallickheydt, sluwheid. voetnoot537 wel grootmoedighe, zeer edelmoedige, verheven. voetnoot538 letten, leed doen. voetnoot539 voldoend', vriendelijk; ghy siet om heind en veer enz. gij ziet welk een keer de zaken in dit land dichtbij en ver af, dus overal nemen. voetnoot541 met grooter feest, met grote vreugde; heel, in hoge mate. voetnoot542 d'ontsteeckene ghemoeden, de ontstoken, verbitterde gemoederen der trotse edellieden. voetnoot543 een grote stad bestond er tijdens Floris V niet; hier spreekt Hooft, de Amsterdammer der 17de eeuw. voetnoot550 plecken, plaatsen. voetnoot551 te winnen, te bereiken. voetnoot552 troont, lokt; en my, te jonnen dien en mij daaraan (aan dat volk) te gunnen, te wijden. voetnoot553 spoedich bedyen voorspoedig gedijen. voetnoot556 wereltwyse, verstandige. voetnoot557 ontseydmen ons ten stryde, verklaart men ons de oorlog. voetnoot558 te noodt, te node; luwt, luwte, schaduw, bescherming. voetnoot561 reyst, vertrekt; In Garnier's Porcie III, 1 staat: La Foy, la Charité, la Concorde amiable Ont, contraintes, fuy ce monde abominable. La Justice bannie est remontee aux cieux. Zie G. Kalff, Hooft's verplichtingen aan Fransche en Italiaansche dichters, Ts. 35, blz. 316. voetnoot562 ghesticht, paleis, bouwwerk. voetnoot564 ghedopt, beslagen; levend goudt, nl. de sterren; heldre, schitterende. voetnoot565 keurich, prachtige, heerlijke. voetnoot567 d'aldergoedichst, de allerliefste; krachtelheden, goddelijke krachten, eigenschappen, openbaringen des hemels. voetnoot570 weeldich, heerlijk. voetnoot572 poortressen ouwdt, vroegere burgeressen; gherust, rustig, veilig. voetnoot574 't wereltlyck beswaeren, de wereldse zorgen. voetnoot577 volnoeched, blijde, verheugde. voetnoot578 te vergaeren, u te verenigen. voetnoot581 door alle leeden, overal. voetnoot582 wel te vreeden vrolijckheden, zalige vreugde. voetnoot585 beswiert, in zwierende beweging gaat over. voetnoot586 ongheneucht, smart, droefheid. voetnoot587 haer selven wars enz., die iemand een afkeer van zichzelf doet krijgen, niemand kan overkomen. voetnoot590 darf, durft. voetnoot591 't saegen, angst. voetnoot596 quaelen, zorgen. voetnoot600 landliên, landslieden. voetnoot603 vlyen, voegen, weest met ons verblijd. voetnoot605 hoochghemelden, hooggeprezen. voetnoot607 ouwling, vroeger. voetnoot608 door deuchdes kerck ten eerslot inghetreên, Rome kende twee tempels, die naast elkaar stonden; men kon slechts de tempel van de Eer binnengaan doorheen de tempel van de Deugd, zie Th. de Rouck, Den Nederlandtschen Herauld, blz. 2 en C. Watson, Shakespeare and the Renaissance concept of honor, blz. 94, in Veenstra 66 v., vgl. ook Inleiding 1.1. voetnoot612 geschraecht, nl. met de trotse nekken enz. voetnoot614 gladde, blinkende. voetnoot615-616 van het oosten tot het westen; scheemervalligh, duister. voetnoot618 ontsichbre, ontzaglijke; vol prachts, vol weelde. voetnoot619 voochdes, gebiedster; der feller, der felle. voetnoot620 bevreedichster, vredestichtster. voetnoot623 beraechde, vuil van spinrag. voetnoot624 afgestreên, versleten, onbruikbare. voetnoot625 peynse, denke, mene niemand, dat hij zal ontkomen aan de macht van het noodlot. voetnoot626 des lucx, van de fortuin, het noodlot; oft trouwe' haer wayflen yet, of vertrouwe ook maar enigszins haar wispelturigheid. voetnoot627 speelkindt, troetelkind, lieveling; daer-om, waarom; blaecken (scheen, zie 628). voetnoot628 op, (daer-op) waarop; verslinghert, (in gunstige zin) verliefd. voetnoot629 ter hoede te brenghen, in veiligheid te brengen, te kunnen beschermen tegen de vergankelijkheid. voetnoot629, 630 Veenstra (Baeto, 42) brengt deze verzen in verband met Seneca's Octavia vs. 925, 926: Regitur fatis mortale genus/nec sibi quisquam spondere potest/firmum et stabile. voetnoot631 kommersieck, kommervolle. voetnoot632 besweeten arrebeydt, arbeid waarbij men zweet; zware arbeid. voetnoot633 hij, zie niemandt (629); onderstaet, tracht. voetnoot634 stichten, tot welvaart brengen; burgherlijck, maatschappelijk. voetnoot635 vesten, grondvesten. voetnoot637 besich, ingespannen. voetnoot638 naeneeven, nakomelingen. voetnoot639 dat zij zich tot in het derde geslacht voor hem zullen schamen. voetnoot625-640 De achtergrond van deze verzen en Rome als voorbeeld van het staatsnoodlot vinden we ook bij Montaigne, Veenstra, Invloeden, 78 v. voetnoot640 dichten, verdichten, verzinnen. voetnoot641 onverwickelijcke paelen, onwrikbare, onverzetbare grenzen. voetnoot642 van den noodt onwinnelijck, door het onverwinbare noodlot; grootheên, machtigen. voetnoot644 ten pluyck, tot het plukken, om geplukt te worden; het ryp ten slyck, het rijpe fruit om in het slijk te vallen. voetnoot645 der saecken beurten, de afwisseling in de loop der dingen. voetnoot646 haar, nl. de mooghentheydt des lucx (626). voetnoot645-648 Deze regels doen denken aan bepaalde uitingen van Montaigne, zie Veenstra, Invloeden, 79. voetnoot650 is toe ghewendt, zich heen heeft gekeerd, zich aan overgeeft. voetnoot651 Brutus, L. Junius Brutus verdreef in 510 de laatste koning, de dwingeland Tarquinius Superbus. voetnoot652 omsiende vreese, omzichtige, behoedzame vrees. voetnoot655 lichte luck, de lichtzinnige, onbetrouwbare fortuin; trouwe wraeck, wraak die nooit uitblijft. voetnoot656 woeste moedwil, zie vs. 398. voetnoot658 hoochghemoedt, fiere. voetnoot659 erlegt, overlegt; eer verder treeden, eer dat gij verder gaat. voetnoot660 voor welke gruwelen gij de poorten opent. voetnoot662 bouwt hem gheenen brug, maakt hem de toegang niet gemakkelijk. voetnoot663 dien, wie; yser, harnas; knarssen, knarsetanden. voetnoot657-664 Deze verzen worden aangehaald door Cornelissen 79 v. in verband met zijn uiteenzettingen over de raison d'état en de binnenlandse vrede, zie Inleiding 1.2.2. voetnoot664 Dit vers is prospektief wat betreft de handelingsvoortgang en vermanend voor de eigentijdse lezers en toehoorders. voetnoot665 thans, weldra, straks. voetnoot667 smoock, zwarte rookwolken; verbaesde, verbijsterde. voetnoot668 huysliên, boeren. voetnoot669 zyne', zijn schade. voetnoot671 luchtich, lichtzinnig voetnoot529-672 Zie Inleiding 1.2.3. voetnoot653-672 De eigentijdse situatie komt door de figuratie heenbreken, zie Inleiding 1.4. voetnoot672 verdrach, wapenstilstand.

Vorige Volgende

Tweede bedrijf Ga naar voetnoot+

Over dit hoofdstuk/artikel

lied