Baeto

(1980)–P.C. Hooft– rechtenstatus




[pagina 48]
Tweede bedrijf zeghemond 'T zy veel óft luttel hun vernuft de menschen slypen,Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] Zy vinden dat 'er meer is dan men kan begrypen: En dat 'er is yet Goeds, gewoon te nemen acht,Ga naar voetnoot381 Met hartelycke zórgh, op 't sterffelyck geslaght.Ga naar voetnoot382 Oóght op u: ghy zult licht bevroeden hoe uw' ledenGa naar voetnoot383 Zó t' zamen zyn gevoeght, en op alzulcke steden;Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Dat, die de maght had, en veranderde van plaatsGa naar voetnoot385 Een lidt alleen, hem zoud' berouwen zynes raadts:Ga naar voetnoot386 En blycken hoe al 't best', dat zyn verwaandt bedillenGa naar voetnoot387 Wist uyt te reghten, was gemack oft maacksel spillen.Ga naar voetnoot383-88 Ga naar voetnoot388 Dus niemands reên voor dees' geschicktheidt dancken zalGa naar voetnoot389 390[regelnummer] Het ongebonden lót van eenigh wildt geval.Ga naar voetnoot389-90 Ga naar voetnoot390 Nóchtans uw vader, doen hy u besloot te telen,Ga naar voetnoot391 Geen overleg en maacktGa naar voetnoot1 hoe dat hy deze deelen
[pagina 49]
Toereeden zoud' van minst tót meest; en zó bequaam,Ga naar voetnoot393 Dat geen den andren let, zoud' moghen voeghen t' zaam.Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Daar moet dan wezen kracht van wysheidt, die met naederGa naar voetnoot395 Goedtgunstigheidt, uw nut bevordere', als uw vader: En de gedaant' ontwerp', en zó de stóffe vly,Ga naar voetnoot397 Dat het in 't laatst tót dus een meesterstuck gedy.Ga naar voetnoot398 Dit 's Gódtheidt. Geen verstandt magh dit verstandt bekrygen,Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Ten zy misschien een mensch verkeert wild' heeten swyghenGa naar voetnoot400 Zyns harten stercke stem, die luide roept hier van: En dat hy garen zoud' zyn bózer als hy kan.Ga naar voetnoot399b-402 Ga naar voetnoot402 Dies weet myn toeverzight geen' gissinge te maken,Ga naar voetnoot403 Dat Gódtheidt emmermeer uyt het gelóóf zal raken.Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Want d' yvrighe gemeent met bidden, brandt, en róóck,Ga naar voetnoot405 Voor Goden vieren zoud' veel eer ajuin en lóóck,Ga naar voetnoot406 Als zórghelózelyck verwerpen 't innigh tsaghen,Ga naar voetnoot407 't Welck rekent alle luck voor lóón, en ramp voor plaghen;Ga naar voetnoot405-408 Ga naar voetnoot408 Maar op wat zede dat de Gódtheidt wezen wilGa naar voetnoot409 410[regelnummer] Met eer en lóf gedient; hier in is gróót verschil:
[pagina 50]
En schier zó menigh vólck, zó velerlei gezintheidt. Wien wysheidt het verstandt genezen heeft van blindtheidt, Die stemmen over een, dat geen ding bet gevaltGa naar voetnoot413 Aan 't eeuwigh Wezen, als de deftighe gestaltGa naar voetnoot414 415[regelnummer] Van een opreght gemoedt: en Gódt niet aangenamersGa naar voetnoot415 Heeft als het hailigh hól en zuivre binnekamersGa naar voetnoot416 Van vromer borst, daar zich een hart hóudt met der woonGa naar voetnoot417 In d' edel' eerlyckheidt der deughden opgezoôn.Ga naar voetnoot418 Maar dwaasheidt algemeen, slaande' in den windt de reden,Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Zoeckt Gódt te paaijen met een pracht van staatlyckheden.Ga naar voetnoot420 't Welck nutter is nóchtans, en bet de zinnen schuimt,Ga naar voetnoot421 Als woestheidt, die den dienst der Gódtheidt heel verzuimt. Dóch naedemaal men niet komt over een in dezen,Ga naar voetnoot423 (Hoewel elck heftigh hóudt zyn' zede best te wezen)Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] Zó kan 't gelóóf des vólx, gegrondt op wanckle waan, Wel lichtlyck walen, en geraken om te slaan,Ga naar voetnoot426 Door zatheidt van het óuwd', óft door het kloeck bekledenGa naar voetnoot427 Van eenigh nieuw gebruick, met schyn van betre reden,Ga naar voetnoot428 Die list óft yver dicht. In dit deel hangt de staatGa naar voetnoot429 430[regelnummer] Des priesterdoms voorwaar aan eenen fynen draat. Nóchtans, indien het wil zyn' konst te wercke stellen,Ga naar voetnoot431 Het zal, met dezen draat zó teêr, om verre vellen De trónen hóóghgebóuwt, en standers vast geplant,Ga naar voetnoot433 En bruicken teghens 't landt de wapens van het landt.Ga naar voetnoot434
[pagina 51]
435[regelnummer] Uyt dit bedencken quam 't in Duitslandt, dat 'er d' óuwdenGa naar voetnoot435 De kraft des priesterdoms den mannen niet betróuwden;Ga naar voetnoot436 Maar 't opperste gezagh in 't geestlyck stonden toeGa naar voetnoot437 Aan 't vróuwlyck zaat: op dat de flaauwte van gemoeGa naar voetnoot438 Haar moght ontraân den staat der heerschappy te schaden,Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Het welck lichtdoenlyckheidt een stóut hart' aan moght raden.Ga naar voetnoot440 De vórsten boven dien, nóch niet gerust van geest In d' onderpriesters, die men veel uyt mannen leest,Ga naar voetnoot441-42 Ga naar voetnoot442 Behóuwden aan zich zelfs 't bewyzen der genaden, En willen dat zy straf doen over de misdaden.Ga naar voetnoot443-44 445[regelnummer] Zó dat van hunner handt geen mensche vordring smaackt:Ga naar voetnoot445 En yeder paap ontzigh; maar niemandt aanhang maackt.Ga naar voetnoot446 Dit ryck hóudt dezen voet. 't Naastgóddelyck vermoghenGa naar voetnoot447 Des konings heeft daarom my dus hóógh opgetoghenGa naar voetnoot448 Tot zegsvróuw van den zin des hemels. Dit beleidtGa naar voetnoot449 450[regelnummer] Dryf ick, myn best, nae reên, met d' andre geestlyckheidt.Ga naar voetnoot450 De goedtheên, die zich zelfs ons óit te nut uytdeelden,Ga naar voetnoot451 Verheffen wy als Goôn;* maar eeren z' in geen' beelden.Ga naar voetnoot451-52a
[pagina 52]
Want sterflyck hóóft verziert (hoe diep het zich berae)Ga naar voetnoot453 Geen maacksel, óft 't en gaat hunn' heerlyckheidt te nae.Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Oóck zyn wy ongewoon, 't geen, dat zich niet begrypenGa naar voetnoot455 Van al de wereldt laat, in tempels te benypen:Ga naar voetnoot456 Maar wijen wel, tot eer der heiligheên, in 't woudt,Ga naar voetnoot457 Een' levendighe kerck, van ongekorven hout,Ga naar voetnoot456-58 Ga naar voetnoot458 't Welck, met zyn' telgen breedt en hemelhóghe tóppen, 460[regelnummer] Het dartelmakend licht bestaat den wegh te stóppen:Ga naar voetnoot460 En stelt van binnen toe een' akelycken dagh,Ga naar voetnoot461 Die 's menschen hart bestelpt met óótmoed, en ontzagh.Ga naar voetnoot462 Wat marmorsteene vloer óóck zoud' zich konnen roemenGa naar voetnoot463 By voettappeet van kruidt, gespickelt met haar' bloemen? 465[regelnummer] Wat wanden ryck vermaalt, óf wat beeldthóuwery,Ga naar voetnoot465 Wat órde van gebóuw is zulcke, dat het byGa naar voetnoot466 Een' schaduwrycke beemd in majesteit magh halen? Al deden pórfir, jasp, en góudt, des hemels stralen,Ga naar voetnoot468 Met spiegelgladde glans, afstuiten, en de zonGa naar voetnoot469 470[regelnummer] Daar, met zyn hel gezight, geen óógh op hóuden kon: Wat zoud' het wezen by de pylers der bosschaadjen, Zó reizigh, en gekapt met weelighe pluimaadjenGa naar voetnoot472 Van aardighvloeijend lóf? by stammen nemmer lósGa naar voetnoot473 Van klimop, geborduurt op groen fluweelen mós? 475[regelnummer] Het kóstelycke koor zal d' óghen haast verveelen;Ga naar voetnoot475 Maar nemmermeer het frisch der scheemrighe prieelen:Ga naar voetnoot476
[pagina 53]
Welcke', als ghy duizendmaal en duizendmaal beziet,Ga naar voetnoot477 Van duizendmaal aanschouwt op een gestalte niet.Ga naar voetnoot478 Want waar ghy op kyckt, óft daar is nieuw groen gesproten;Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Oft voghel schudt de blaên; óft windt verschiet de loten.Ga naar voetnoot480 Maar toeft. Hier komt de Rei van nonnen, die zich spoên, Met voorbereidt gemoedt, om ófferandt te doen In dit bejaarde bos der opgeschoten' eicken, Van welcke 's menschen óógh de kruin nauw kan bereicken, 485[regelnummer] Aan de Gódin des vuurs: en, volghens de geboôn Van onzen koning óudt, in 't aangezight der Goôn, Als t' hunnen overstaan, en dat zy 's draghen kundschap,Ga naar voetnoot487 Te leggen vaste vreed', en stichten tróuwe vrundschap, Daar de gemeent' om wenscht, in 't heerschende geslaght.Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Komt vóórts gewyde schaar, een' yeder met uw' draght,Ga naar voetnoot490 Dien ghy gódvruchtigh hebt in handen puur geladen:Ga naar voetnoot491 Ghy met den hamer: en ghy met de droghe bladen:Ga naar voetnoot492 Ghy met het wieróóckvat: ghy met het hailigh zóut: Ghy met de zoete meed: ghy met het vuurenhóut.Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] De goedighe Gódin des vuurs heeft geen behaghenGa naar voetnoot495 In 't reutlen van het bloedt der dieren neêrgeslaghen,Ga naar voetnoot496 Door het móórddadigh woên van scherpe byl óft knyf:Ga naar voetnoot497 Het stenen moedelóós, in scheên van ziel en lyf,Ga naar voetnoot498 En kan in haar gemoedt geen' heughlyckheidt ontsteken:Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Maar z' is van aardt als liefd', waar by zy wordt geleken: Die alles wat 'er is, in goedtheidt, overtreft. Om 't autaar dan uw' keer doet, en haar' lóf opheft.Ga naar voetnoot502

[pagina 54]
Rei van nonnen, Penta, Rycheldin, Baeto, Catmeer, Hes, Rei van jonckvróuwen rei van nonnen O edelste Gódin, geboren alzó rasGa naar voetnoot503 Als van dit gróót heelal de schets ontworpen was,Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Nódigh is het dat in schóónheidt wyck Alles voor uw' schóónheidt zuiverlyck.Ga naar voetnoot506 Niet zó klaar, niet zó braaf, niet zó streng, niet zó fier,Ga naar voetnoot507 Niet zó bly, niet zó mild, niet zó lief als uw vier, Naar het uytert zyn' kracht.Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Dies zingt uw' hóghen lóf het Duitsch geslaght.Ga naar voetnoot510 O gróótste vijandin der dóódt, ghy schut alleen'Ga naar voetnoot511 Haar' tóght by wintertydt, en laat ons niet vertreênGa naar voetnoot512 Door 't geweldt van sneeuw, en haghel kóudt, DieGa naar voetnoot1 zy, met een' nóórdschen moed, uytspouwt,Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Over duin, over del, over veld, over vlackGa naar voetnoot515 Over bos, over broeck, over den, over dack,Ga naar voetnoot516 Over zee, over zandt; En jaaght een' bleeckheidt aan 't bestorven landt.Ga naar voetnoot518 T'hans neemt ghy d' overhandt, en doet ontspringen uytGa naar voetnoot519 520[regelnummer] Hunn' diepen doffen slaap, de bómen en het kruidt. Lover enGa naar voetnoot2 gras weêr winnen 't veldt. En de trótse Ryn van moede swelt,Ga naar voetnoot522 Door het peklen der sneeuw op de berghen vergaardt,Ga naar voetnoot523
[pagina 55]
Door het smelten van 't ys, dat hem schorste zyn' vaardt:Ga naar voetnoot524 525[regelnummer] Des hy stort ongetóómt,Ga naar voetnoot525 En schuurt de stranden uyt waar heen hy stróómt. Door 't speelzieck windekyn, Weckleven bygenaamt,Ga naar voetnoot527 Dat uyt den westen dan met laauwe blaasjens aamt,Ga naar voetnoot528 Minnevuuren ghy alomme stoockt: 530[regelnummer] En de raauwste harten murruw koockt.Ga naar voetnoot530 Des de tierende wolf, over zó zoete pyn,Ga naar voetnoot531 Zet het wóudt over end; en de leeuw de woestyn;Ga naar voetnoot532 En de walvisch de zee: En al het kleen gediert dat volleght mee. 535[regelnummer] Dan bloeit en zich verheught al waar een geest in speelt:Ga naar voetnoot535 Elx bloeisel vólght het zaat, dat zyns gelyck dan teelt.Ga naar voetnoot536 U, Gódinne, komt de danck hier af.Ga naar voetnoot537 Zonder u, de wereldt waar een graf. Wat zou 't zyn met den staat van het menschelyck gildt,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Zó ghy daar, o Gódin, niet uw' handt aan en hildt? Och! 't verging alzó knap,Ga naar voetnoot541 Door flaauwt van min, en kraft van vijandschap. Wie dóch, Gódinne gróót, zoud' opwaarts óghe slaan, Had ghy niet 's hemels pel vernaait met góude draên,Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] Dat zy, met zó menigh beeldt bemaalt,Ga naar voetnoot545 Als een voettappeet der Goden praalt? Och! de zonn' en de maan stonden zonder gezight,Ga naar voetnoot547 Zonder glans, zonder gloor, zonder lust, zonder licht, Waar 't dat ghy 't niet en deedt: 550[regelnummer] En al de starren in de róuw gekleedt.Ga naar voetnoot550
[pagina 56]
zeghemond O zalighe Gódin, die niet in ope lampen Wilt hebben, op genaad van reghen, windt, en dampen,Ga naar voetnoot552 Bewaart het eeuwigh vier, naer andre vólcken zeên;Ga naar voetnoot553 Maar het onleschbaar houdt in deze keizelsteenGa naar voetnoot554 555[regelnummer] Van 't overóudt altaar: wilt jonstelyck ontsluitenGa naar voetnoot555 De korst, die 't licht verschuilt, en laat de voncken spruiten.Ga naar voetnoot556 Lóf dy, Gódin. Het vuur vat in de droghe blaên.Ga naar voetnoot557 Reickt nu het zuiver zout, en vuure sporten aan,Ga naar voetnoot558 Om de kruipende vlam tót blaakren op te stoken.Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Daar is geglommen kool. Reickt wieróóck om te smoken.Ga naar voetnoot560 O zalighe Gódin, wy blakren tot uw' eer, Wy róken tót uw lóf: sla goedertieren neêr De stralen van uw óógh, 't welck alles kan doordringen, En voeren zyne kracht tót in het diepst der dingen. 565[regelnummer] Sla neêr, sla neêr uw óógh op 't konincklyck geslaght: En met uw' gloedt vermurwt van wederzyd 't gedacht.Ga naar voetnoot566 En hecht te zamen 't hart van onze koninginne, Door vaste vriendschap, met het harte der vórstinne.Ga naar voetnoot568 Dat d' eendraght van het hóf tót 's vóllex heil gedy. 570[regelnummer] Mevróuwen, u gelief te komen naeder by, En looft elckandre tróuw te geener tydt te breken.Ga naar voetnoot571 penta Maar ghy, paapinne, moest den vloeck des viers uytspreken,Ga naar voetnoot572 Tót doemenis van die zal quetsen het verbondt.Ga naar voetnoot573
[pagina 57]
zeghemond Gróótachtbre koningin, myn naam is Zeghemond. 575[regelnummer] Ick bid, gebiedt myn ampt niet dat het overtrede.Ga naar voetnoot575 De misdaadt doemt zich zelf, en brengt zyn' vloecke mede.Ga naar voetnoot576 Die keert des hemels jonst van de misdaders af,Ga naar voetnoot577 En dryft hun heftigh toe de vreeze van de straf.Ga naar voetnoot578 Maar wy zyn tusschen Gód en mensch gestelt in 't midden, 580[regelnummer] Om, als de misdaadt vloeckt, de peenen af te bidden.Ga naar voetnoot580 En 't sterffelyck geslaght te lichten hunn' ellendt.Ga naar voetnoot581 penta Nóchtans, op dat alhier myn yver werd bekent,Ga naar voetnoot582 Zó zal ick vloecken zelf, als die myn' tróuw wil gae’ slaan.Ga naar voetnoot583 rycheldin Gelyck uw' Majesteit my voorgaat, zal ick nae’ gaan.Ga naar voetnoot584 penta 585[regelnummer] Opreghte vriendschap sweer ick u van dezer uur:Ga naar voetnoot585 Oft, meen ick 't anders, slae my 't helsch en 't hemelsch vuur.Ga naar voetnoot586 zeghemond Tót dees' belóften, o Gódinne, geef uw' zeghen. En doet ghy, o vórstin, hier uw' belóften teghen.
[pagina 58]
rycheldin Opreghte vrundschap sweer ick u van dezer uur: 590[regelnummer] Oft, meen ick 't anders, slae my 't helsch en 't hemelsch vuur. zeghemond Tót dees' belóften óóck, Gódinne, geef uw' zeghen. baeto Al wat myn' vróuwe doet grypt plaats van mynen't weghen. zeghemond Op datmen dit verbondt ten krachtighsten volvoer,Ga naar voetnoot593 Uw' reghter duimen reickt, dat ickze t'zamen snoer, 595[regelnummer] Om 't laauwe bloedt daar uyt van wederzy te pricken: 't Welck u gelieven zal elck 's anders in te slicken.Ga naar voetnoot593-96 Ga naar voetnoot596 Ghy, o Góddinne, ghy die hebt in uw bestierGa naar voetnoot597 De wercking van het uyt en van 't inwendigh vier,Ga naar voetnoot598 Verduwt zó met uw' warmt dees' dróppelen van bloede,Ga naar voetnoot599 600[regelnummer] Dat yedre dezer twee van 's anders bloedt zich voede: En elx gemengde bloedt met jonst nae 's anders treck:Ga naar voetnoot601 't Welck haar tót zaligheidt, en 't landt tót welvaart streck.Ga naar voetnoot602 catmeer O heughelyckste dagh die my óit quam te voren!Ga naar voetnoot603 My dunckt ick uyt het graf verrys, en word herboren
[pagina 59]
605[regelnummer] Ten leven van nu aan. O gemaalin, uw' deughdtGa naar voetnoot605 My, in dees' dorre schórs, herscheppen doet een' jeughdt,Ga naar voetnoot606 Bedauwt met vreughden, die de geest nauw kan verswelghen.Ga naar voetnoot607 't Zal nu eens zyn een endt van steuren en van belghen.Ga naar voetnoot608 Myn geest (die, alzó lang als vróuw en kindren streên, 610[regelnummer] Zich gaf te recken twe verscheide weghen heen,Ga naar voetnoot610 En deerlyck scheuren liet, om geen van beide deelenGa naar voetnoot611 Te vallen af) gevoelt alree zyn' breucken heelen, Mits uw' vereeniging. Waar door dat ick verwachtGa naar voetnoot613 't Geluck vóórtaan gevest te zien in myn geslaght.Ga naar voetnoot614 penta 615[regelnummer] Tsint ghy my deze króón, myn heer, op 't hóóft deed voegen,Ga naar voetnoot615 Voeghd ick myn' zinnen, om in alles te genoeghenGa naar voetnoot616 Myn' man en opperheer. Wat uwer harte smaackt,Ga naar voetnoot617 Daar heeft myn hart wel haast zyn' wellust af gemaackt:Ga naar voetnoot618 En al myn' eerzucht is uw' gróótheidt te believen.Ga naar voetnoot619 catmeer 620[regelnummer] Myn' kindren, nemmermeer laat deze vrundschap klievenGa naar voetnoot620 Van eenigh misverstandt. Maar dat vergólden zyGa naar voetnoot621 Door u, dit harte van de koningin tót my.Ga naar voetnoot622 baeto Voor tróuw van onzer zyd', heer vader, wilt niet vreezen.
[pagina 60]
rycheldin Heer vader, 't wit van ons' gemoên zal stadigh wezen,Ga naar voetnoot624 625[regelnummer] Uw' en haar' Majesteit, op 't nedrighst, dienst te biên. Gelieve 't maar voor goedt te duiden, zó misschienGa naar voetnoot626 Yet, teghens onzen zin, moght onverhoeds gebeuren. catmeer Die, zonder opzet, quetst, die quetst licht zonder steuren.Ga naar voetnoot628 zeghemond Mevróuwen, eer dat ghy vertreckt van dezer stee, 630[regelnummer] Zó drinckt, uyt eenen kóp, beid' van dees' zoete mee:Ga naar voetnoot630 Die met haar' krachten u de zinnen zal verluchten.Ga naar voetnoot631 Dit leer' u, maatschappy te maken van genughten.Ga naar voetnoot632 Gódin, op dat uw brandt van geen onhailigh natGa naar voetnoot633 Des reghens last en lyd', zó stort ick hier dit badt 635[regelnummer] Van warmmakenden dranck, uyt de gewyde vlesschen, Op het gewydt altaar, om hailighlyck te lesschenGa naar voetnoot636 Het hailigh zighbaar vier. Blyft jonstigh, en betrachtGa naar voetnoot637 Altydt de welstandt van het heerschende geslaght. Ghy, konincklyck gezin, versuft door 't angstigh duchten,Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Kleedt uw' gemoên in vreughd, en doet de zórghen vlughten. rei van jonckvróuwen Waar zyt ghy vórsten, die, alleenlyck om te woeden
[pagina 61]
Met bloedtvergieten, staagh, uw nemmerzatte swaardtGa naar voetnoot642 Voert in der vuiste? daar 'tGa naar voetnoot643 Gegeven is tót dwang der muitighe gemoeden?Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] Leert, helden, eens, leert eens, en prent u in te strópenGa naar voetnoot645 Het yzer gebruineert, om geenerhande ding,Ga naar voetnoot646 Als, daarmen, met een' kling, Door hóghe parssing, vreê genóótzaackt is te kópen.Ga naar voetnoot648 De vreê, de vreê, de vrede' is, vórsten, u bevolen,Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] Te waren ongeschent, voor 't sterffelycke zaat.Ga naar voetnoot650 Wie vreê te buiten gaat, ('t En zy om vredes wil) zet buiten 't spoor zyn' zolen. Oft, tót onwaardigheidt der hóóghwaardighe wetten,Ga naar voetnoot653 Al schóón gebeurt, dat een met onreght andren deer: 655[regelnummer] Nóch is het niet zó zeer Uw ampt op 't billyck reght, als wel op vreê te letten.Ga naar voetnoot656 't Is kleene last het reght te kreucken óft te vlijen,Ga naar voetnoot657 Als 't het belóóp der tydt, tót vredes steun, begeert.Ga naar voetnoot658 Maar wordt de vreê bezeert,Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] De wyze wetten zyn wel haast in bitter lijen. Want, onder 't kryghsgedruis, daar 't scherpe schichten haghelt,Ga naar voetnoot661 De woestmakende trom, d' aanschennende trompetGa naar voetnoot662 En hóren nae geen wet: Met yzre punten wordt de mondt des reghts vernaghelt. 665[regelnummer] Die t' hans, stip op zyn' zaack, geen voordeel wilde ruimenGa naar voetnoot665
[pagina 62]
Van eer óft van genót, waaght dan zyn' heelen staat,Ga naar voetnoot666 Naam, ryckdom, ziel, en zaat,Ga naar voetnoot667 Als 't opgeweckt geweer beknelt is van de duimen.Ga naar voetnoot668 Helaas! en waaghd' hy maar niet anders dan zyn eighen! 670[regelnummer] En dat de landtman arm het rieddack van zyn kótGa naar voetnoot670 Niet af waar, eer men 't slótGa naar voetnoot671 Van zynen heere met den brandt begost te dreighen. Als oversten verwaant de heilghe vreed' onteeren,Ga naar voetnoot673 Eer dat de nóóddwang op komt; wat ontgelt 'er danGa naar voetnoot674 675[regelnummer] Helaas! al menigh man Dien 't scheel niet aan en gaat, den schuld van weenigh heeren!Ga naar voetnoot676 Ga naar voetnoot674b-76	voetnoot379 hun vernuft slypen: hun oordeel, verstand scherpen. voetnoot381 yet Goeds: een goddelijke macht, met op de achtergrond de gedachte aan de afleiding van de naam God van goed, naar één der kenmerkende eigenschappen van God, de bonitas: God is algoed, deze afleiding o.a. bij Kiliaen; nemen acht: acht slaan op. voetnoot382 hartelycke zórgh: liefdevolle bezorgdheid. voetnoot383 Oóght op u: kijk naar u zelf; hoe: gramm. verbindend voegw.: dat.* voetnoot384 steden: plaatsen. voetnoot385 die: indien iemand. voetnoot386 zynes raadts: over zijn besluit, voornemen, genit. afhankelijk van berouwen. voetnoot387 samentrekking met vorige zin: En hem zoud' blycken...; hoe: dat; al 't best': het enige; verwaent: overmoedig. voetnoot383-88 deze verzen geven een bewijs voor het bestaan van God, nl. op grond van de voortreffelijkheid van Zijn werken, hier gespecialiseerd op de bouw van het menselijk lichaam. Hooft kan dit gelezen hebben in De opificio Dei van Lactantius. voetnoot388 Vgl. Lactantius, De opificio Dei, 7: si quid vicissim de altero in alterum transferatur, nihil inpeditius ad utilitatem, nihil deformius ad aspectum videri necesse sit; gemack oft maacksel spillen: nut, bruikbaarheid of de juiste vorm roekeloos opgeven. voetnoot389 reên: reden, verstand; geschicktheidt: samenvoeging, inrichting. voetnoot389-90 Deze beide verzen houden een veroordeling in van de atomenleer, zoals die in de oudheid door Leucippus, Democritus, Epicurus en Lucretius verkondigd was: zij schreven het ontstaan der dingen toe aan het toevallig samenvoegen van kleine, geweerhaakte deeltjes, atomen. Zij ontkenden dus de scheppende macht van God. voetnoot390 het ongebonden lót van eenigh wildt geval: de grillige beschikking van één of ander blind toeval. voetnoot391 doen: toen. voetnoot1 Het hs. heeft hier de juiste lezing maeckt'. voetnoot393 toereeden: in elkaar zetten; bequaam: geschikt. voetnoot394 let: hindere; moghen: kunnen. voetnoot395 met naeder goedtgunstigheidt: met inniger liefde. voetnoot397 gedaant': vorm; vly: schikke. voetnoot398 dus een: zulk een, zó'n. voetnoot399 geen verstandt magh dit verstandt bekrygen: geen (menselijk) verstand kan deze (goddelijke) ratio bestrijden. voetnoot400 verkeert: ontaard; heeten swyghen: het zwijgen opleggen. voetnoot399b-402 een aanval op Epicurus en zijn volgelingen, in het bijzonder op Lucretius in zijn De Natura Rerum. Zij beweerden, dat er wel goden waren, maar dat deze zich niet in het minst bemoeiden met de Schepping. voetnoot402 Montaigne, Essais II, 12: Hommes... qui taschent d'estre pires qu'ils ne peuvent! voetnoot403 dies: tengevolge waarvan; toeverzight: vertrouwen (naar het Duits, vgl. toeverlaat); gissinge: berekening. voetnoot404 emmermeer: ooit. voetnoot405 d'yvrighe gemeent: het godvruchtige volk; brandt, en róóck: brand- en reukoffers. voetnoot406 vieren: vereren; ajuin en lóóck: bij de Egyptenaren kwamen deze gewassen als godheden voor.* voetnoot407 't innigh tsaghen: het liefdevol ontzag, hierin ligt de ambivalente houding van de mens tegenover God, enerzijds de liefde, anderzijds de vrees, het ontzag. voetnoot405-408 Hierachter staat wel een tweede bewijs voor Gods bestaan, het zgn. etnologische: alle volken aanbidden een god, daaruit moeten wij concluderen tot het bestaan van God; dit bewijs gaat terug op Cicero: De Natura Deorum. voetnoot408 rekent: beschouwt als; luck: voorspoed; plaghen: straf; typische uiting van volksgeloof, waartegen de bijbelse verkondiging zich verzet, vgl. bv. het boek Job en Lucas 13:1-5. voetnoot409 zede: (godsdienstige) gebruiken, ritus. voetnoot413 bet gevalt: beter, meer behaagt.* voetnoot414 deftighe: ernstige; gestalt: gesteldheid. voetnoot415 niet: niets. voetnoot416 zuivre: reine. voetnoot417 vromer: dativus na van; zich hóudt: bevindt. voetnoot418 eerlyckheidt: eerbaarheid; opgezoôn in (lett. gekookt in): doortrokken van. voetnoot419 reden: rede, ratio. voetnoot420 paaijen: bevredigen, verzoenen; pracht van staatlyckheden: luister van ceremoniën. voetnoot421 bet schuimt: beter zuivert. voetnoot423 naedemaal: causaal: daar. voetnoot424 heftigh hóudt: krachtig staande houdt; zyn' zede best te wezen: dat zijn wijze van godsverering de beste is. voetnoot426 walen: onvast, onzeker worden (in het Mnl. gezegd van een dijk; een waal is een scheur, een breuk). voetnoot427 kloeck: vastberaden. voetnoot428 met schyn van betre reden: met de schijn van een betere redelijkheid, gegrondheid. voetnoot429 yver: godsdienstijver; dicht: verdicht, verzint; in dit deel: in dit opzicht; staat: stand. voetnoot431 zyn' konst te wercke stellen: zijn macht aanwenden. voetnoot433 standers: banieren, symbool van de wereldlijke macht. voetnoot434 bruicken (gebruiken), de zin is: burgeroorlog verwekken. voetnoot435 bedencken: overweging; Duitslandt: de Germaanse wereld. voetnoot436 kraft des priesterdoms: macht van het priesterschap; betróuwden: toevertrouwden. voetnoot437 stonden toe: verleenden. voetnoot438 zaat: geslacht; flaauwte van gemoe: hun zachtere aard. voetnoot439 den staat der heerschappy: de status van het gezag. voetnoot440 lichtdoenlyckheidt: de gunstige geboden kans, gemakkelijke uitvoerbaarheid. voetnoot441-42 niet gerust van geest in d'onderpriesters: innerlijk de onderpriesters niet vertrouwend. voetnoot442 leest: kiest. voetnoot443-44 Vgl. Montaigne, Essais, III, 6 en Tacitus, Germania, VII. Ook bij Xenephon, Machiavelli en Charron.* voetnoot445 vordring smaackt: voorrechten geniet. voetnoot446 paap: priester; ontzigh (maackt): vrees inboezemt; aanhang maackt: volgelingen verwerft. voetnoot447 hóudt dezen voet: volgt deze gedragslijn; 't naastgóddelyck vermoghen: de macht die op Gods macht volgt. voetnoot448 opgetoghen: verheven. voetnoot449 zegsvróuw: vertolkster; dit beleidt drijf ick: deze functie vervul ik. voetnoot450 myn best: naar mijn beste vermogen; nae reên: volgens recht en billijkheid. voetnoot451 goedtheên: weldoende machten; ons óit te nut uytdeelden: zich te eniger tijd als nut aan ons schonken.* voetnoot451-52a Deze verklaring voor het ontstaan van de goden gaat vooral terug op Euhemerus van Messene (340-260), maar bestond ook reeds daarvoor, vgl. Cicero, De natura Deorum I, 42, 118: Quid, Prodicus Cius, qui ea quae prodessent hominum vitae deorum in numero habita esse dixit, quam tandem religionem reliquit? De christelijke schrijvers, vooral Lactantius, bestreden deze theorieën heftig. Vgl. ook Montaigne, Essais II, 12. voetnoot453 verziert: verzint, bedenkt. voetnoot454 maacksel: gedaante, vorm; óft 't en gaat hunn' heerlyckheidt te nae: of het doet afbreuk aan hun majesteit. voetnoot455 begrypen van: omvatten door. voetnoot456 benypen: beperken, opsluiten in een enge ruimte. voetnoot457 heiligheên: heilige machten. voetnoot456-58 Vgl. Tacitus, Germania IX. voetnoot458 levendighe: levende; ongekorven: niet gekapt. voetnoot460 dartelmakend: vrolijk makend; bestaat: erin slaagt (bestaan: ondernemen, ten uitvoer brengen). voetnoot461 stelt toe: brengt te weeg; een' akelycken dagh: een angstaanjagend schemerlicht. voetnoot462 bestelpt: overstelpt, vervult. voetnoot463 zoud' zich konnen roemen by: zou in pracht halen bij. voetnoot465 wanden ryck vermaalt:prachtig beschilderde wanden. voetnoot466 órde van gebóuw: bouworde. voetnoot468 pórfir: een soort graniet; jasp: jaspis. voetnoot469 afstuiten: weerkaatsen. voetnoot472 reizigh: slank, na de 17de eeuw met ij door bijgedachte aan rijzen; gekapt: getooid. voetnoot473 aardighvloeijend lóf: sierlijk wuivend gebladerte; lós: verstoken. voetnoot475 kóstelycke: kostbare, rijk versierde; haast: spoedig. voetnoot476 het frisch: de frisheid; scheemrighe prieelen: beschaduwde open plekken in het bos. voetnoot477 welcke', als: nabootsing van een Lat. constructie quas cum = en als gij die... voetnoot478 op een gestalte: in dezelfde vorm. voetnoot479 Want waar ghy op kyckt, óft: Ge kunt nergens kijken of... voetnoot480 verschiet: brengt in beweging. voetnoot487 als t' hunnen overstaan: onder hun toezicht en autoriteit; 's draghen kundschap: kennis daarvan nemen (met genit. des). voetnoot489 de gemeent': het volk. voetnoot490 vóórts: naar voren; draght: wat gij draagt. voetnoot491 puur: rein, zuiver. voetnoot492 hamer: als symbool van gewijd gezag bij de Germaanse plechtigheden. voetnoot494 meed: honingdrank. voetnoot495 goedighe: zachtaardige. voetnoot496 reutlen: rochelend te voorschijn komen (Mnl. rotelen). voetnoot497 knyf: mes. voetnoot498 stenen moedelóós: wanhopig kreunen; in scheên: bij het scheiden. voetnoot499 heughlyckheidt ontsteken: vreugde verwekken. voetnoot502 keer: ommegang; haar' lóf opheft: heft lofzangen voor haar aan. voetnoot503 alzó ras als: zodra als. voetnoot504 schets: plan, ontwerp, Lat. idea, forma, exemplar. voetnoot506 zuiverlyck: rein. voetnoot507 niet: niets; braaf: edel; streng: krachtig. voetnoot509 naar het uytert zyn' kracht: naar gelang het zijn kracht openbaart. voetnoot510 dies: daarom; geslaght: volk. voetnoot511 schut: houdt tegen. voetnoot512 haar' tóght: het optrekken van de dood (voorgesteld als een invallende vijand, vandaar vertreên). voetnoot1 De editie van 1626 heeft hier Dei. voetnoot514 nóórdschen moed: woeste gezindheid (Mnl. nortsch, van norren: knorren is al vroeg in verband gebracht met een geheel ander adject. nortsch: Noords.) voetnoot515 del: laagte. voetnoot516 broeck: moeras; den: kuil, hol. voetnoot518 jaaght...aan: brengt toe; bleeckheidt: vale doodskleur; bestorven: verstijfd. voetnoot519 t'hans: weldra. voetnoot2 Het hs., de ed. 1636 en de latere drukken hebben hier metrisch juist ende. voetnoot522 moede: trots, fierheid. voetnoot523 peklen: smelten (eig. van zout gezegd). voetnoot524 schorste: stremde. voetnoot525 des: tengevolge waarvan; ongetóómt: onbedwongen. voetnoot527 Weckleven: bijnaam van de westenwind als lentebode. voetnoot528 blaasjens: zuchtjes. voetnoot530 raauwste: (vgl. koockt in hetzelfde vers) gevoelloos; murruw koockt: week maakt. voetnoot531 tierende: huilende. voetnoot532 zet...over end: brengt in beroering. voetnoot535 speelt: roert. voetnoot536 elx bloeisel: op de bloei van elke plant. voetnoot537 komt...af: komt toe. voetnoot539 het menschelyck gildt: het mensdom. voetnoot541 alzó knap: zeer vlug. voetnoot544 pel: dekkleed; vernaait: bestikt. voetnoot545 bemaalt: beschilderd. voetnoot547 zonder gezight: verdoft. voetnoot550 in de róuw gekleedt: droevig verduisterd. voetnoot552 op genaad van: overgeleverd aan de willekeur van. voetnoot553 zeên: zeden, gewoonten. voetnoot554 onleschbaar houdt: onblusbaar bewaart. voetnoot555 jonstelyck: genadig. voetnoot556 spruiten: uitschieten. voetnoot557 dy: de oude enkelvoudsvorm drukt eerbied uit. voetnoot558 vuure sporten: takken van vurenhout (sprot: fijne takjes, Hgd. Sprosz). voetnoot559 blaakren: opvlammen. voetnoot560 geglommen: aangegloeide; smoken: roken. voetnoot566 vermurwt: vertedert, verzacht; gedacht: gemoed. voetnoot568 vórstinne: prinses. voetnoot571 looft: belooft. voetnoot572 paapinne: priesteres. voetnoot573 doemenis: verdoeming; quetsen: schenden, verbreken. voetnoot575 overtrede: de perken te buiten ga (nl. van zijn bevoegdheid). voetnoot576 doemt: oordeelt; vloecke: vervloeking met het uitzicht op de straf. voetnoot577 keert af: onthoudt; jonst: gunst, genegenheid; misdaders: misdadigers. voetnoot578 dryft heftigh toe: boezemt krachtig in. voetnoot580 als de misdaad vloeckt: als de misdaad de vervloeking veroorzaakt; de peenen af te bidden: de straffen door gebed af te weren, dus: om genade te smeken. voetnoot581 lichten: verlichten. voetnoot582 yver: vrome gezindheid; werd: conjunctief: worde. voetnoot583 vloecken: de vervloeking uitspreken; als die: evenals in Mnl. causaal: omdat ik: gae slaan: in acht nemen. voetnoot584 nae gaan: volgen. voetnoot585 van dezer uur: van dit ogenblik af (dezer dat. bij 't vrouwel. uur na van). voetnoot586 meen ick: conditionalis; slae my: dan moge mij treffen. voetnoot593 ten krachtighsten volvoer: zo hecht mogelijk voltooie.* voetnoot593-96 Vgl. Montaigne, Essais II, 26: Tacitus recite que, parmy certains Roys barbares, pour faire une obligation asseurée, leur maniere estoit de joindre estroictement leurs mains droites l'une à l'autre, et s'entrelasser les pouces; et quand, à force de les presser, le sang en estoit monté au bout, ils les blessoient de quelque legere pointe, et puis se les entresuçoient. voetnoot596 elck 's anders: van elkander, vgl. vs. 969. voetnoot597 in uw bestier: in uw macht. voetnoot598 het uyt en 't inwendigh vier: bij het uytwendigh vier moeten wij denken aan het gewone vuur, het symbool, waarin deze godin aanbeden wordt vgl. vs. 637; het inwendigh vier is wel het goddelijk pneuma (uiterst fijn verdeeld vuur) dat volgens de Stoa de kosmos vulde, het leven vormde en in stand hield. voetnoot599 verduwt: stuur in die richting. voetnoot601 jonst: liefde; nae 's anders treck: naar dat van de ander getrokken worde. voetnoot602 zaligheidt: hoogste geluk. voetnoot603 die my óit quam te voren: die zich ooit aan mij voordeed. voetnoot605 deughdt: goedheid. voetnoot606 in dees' dorre schórs: in dit uitgedroogde omhulsel, lichaam. voetnoot607 bedauwt: verkwikt; nauw: nauwelijks. voetnoot608 steuren en belghen: boos maken en boos worden. voetnoot610 zich gaf te recken twe verscheide weghen heen: die naar twee verschillende kanten werd getrokken. voetnoot611 en deerlyck scheuren liet: en zich jammerlijk verscheuren liet, d.i. in tweestrijd geraakte. voetnoot613 mits: door. voetnoot614 gevest: gevestigd. voetnoot615 tsint: sedert, met overgang naar causale of verklarende functie; voegen: plaatsen. voetnoot616 genoeghen: voldoen, behagen. voetnoot617 uwer harte: dativus. voetnoot618 wel haast: weldra; wellust: lust, genot. voetnoot619 gróótheidt: Hoogheid. voetnoot620 klieven: splijten, te niet gaan. voetnoot621 van: door; misverstandt: onenigheid, tweedracht; vergólden: beloond. voetnoot622 dit harte: dit bewijs van liefde, deze genegenheid. voetnoot624 wit: doel; gemoên (gemoeden): gedachten, verlangens. voetnoot626 De zin met zó heeft irreale-cond. modaliteit, Rycheldin vreest de mogelijkheid; maar: slechts; voor goedt te duiden: ten goede uit te leggen. voetnoot628 Vgl. Seneca, Hercules Oetaeus 886: haud est nocens quicumque non sponte est nocens; zonder steuren: zonder aanstoot te geven.* voetnoot630 mee = mede: honingdrank. Het drinken uit één beker gold bij de Germanen als een teken van verzoening.* voetnoot631 verluchten: ontspannen. voetnoot632 maatschappy: gemeenschap, dus: uw genoegens te delen. voetnoot633 brandt: brandoffer. voetnoot636 hailighlyck te lesschen: volgens de gewijde voorschriften te blussen. voetnoot637 zighbaar: in tegenstelling met het ‘inwendigh vier’ vs. 598; jonstigh: goedgunstig; betracht: houd in het oog. voetnoot639 versuft: verslagen. voetnoot642 staagh: onophoudelijk. voetnoot643 daar: tegenstellend: terwijl toch. voetnoot644 dwang: bedwingen; muitighe: oproerige (Mnl. moyte: oproer). voetnoot645 strópen: ontbloten. voetnoot646 gebruineert: gepolijst, glanzend (Fr. brunir: polijsten). voetnoot648 parssing: druk, nood. voetnoot649 bevolen: toevertrouwd. voetnoot650 waren: handhaven; 't sterffelycke zaat: het menselijk geslacht. voetnoot653 oft...al schóón: concess.: ofschoon; tót onwaardigheidt: met schending (Mnl. onwaerde: minachting, geringschatting, smaad); hóóghwaardighe: heilige. voetnoot656 ampt: taak. voetnoot657 't is kleene last: 't is een geringe moeite; te kreucken óft te vlijen: te plooien of te schikken.* voetnoot658 het belóóp der tydt: de tijdsomstandigheden. voetnoot659 bezeert: geschonden. voetnoot661 daar: terwijl. voetnoot662 aanschennende: aanvurende. voetnoot665 t'hans: zo even, kort te voren; stip: zorgvuldig (nog Noordholl.), t in stipt is secundair; ruimen: prijsgeven. voetnoot666 staat: positie. voetnoot667 zaat: nakomelingen. voetnoot668 't opgeweckt geweer: ter hand genomen wapen. voetnoot670 de landtman: meew. vw. voetnoot671 af: weg. voetnoot673 verwaant: overmoedig. voetnoot674 ontgelt: moet ontgelden, moet boeten voor. voetnoot676 scheel: geschil. voetnoot674b-76 Vgl. Horatius, Ep. I, 2, 14: quidquid delirant reges, plectuntur Achivi. Ook G.v. Velsen 335-336 en De gewonde Venus 120.*

Vorige Volgende

Baeto

Tweede bedrijf

Rei van nonnen, Penta, Rycheldin, Baeto, Catmeer, Hes, Rei van jonckvróuwen

Over dit hoofdstuk/artikel

lied