Baeto

[p. 28]

Baeto,
Oft Oórsprong der Hóllanderen.
Treurspel.

Eerste bedrijf

penta

 

Dus lang onwaardelyck versmaadt, en op het schótst¹

 

Bejeghent met de neck, geterght, getreên, getrótst,²

 

Door dwang geduldigh, 't leedt verkrópt met ydel pratten,³

 

Heb ick Vinlandsche vróuw, en koningin der Catten:

5

Oft bromt dat niet genoegh; Ick die voor Pluto stel⁵

 

De wetten die 't my lust, vervooghster van den hel.⁶

 

Nu schynt de minst des vôlx my over 't hóóft te wassen:⁷

 

Maar elx eerbiedigheidt men ziet met aandacht passen,⁸

 

(Dies wringt de spyt het hart) op het vervloeckte paar,⁹

10

Den stiefzoon hatelyck, en hatelycker snaar.¹⁰

1 Dus lang: tot zo lang; onwaardelyck versmaadt: schandelijk met smaad overladen; op het schótst: op het allerergst (schots: verkeerd, vreemd).

2 bejeghent met de neck: met de nek aangekeken; getrótst: getrotseerd, tegengewerkt.

3 't leedt verkrópt: te verbinden met heb ick; ydel pratten: nutteloos wrokken (pratten: pruilen, mokken).

5 bromt: pronkt, dus: klinkt dat niet weids genoeg. Pluto: god van de onderwereld.

6 vervooghster: gebiedster, heerseres; den hel: vgl. vs. 44 des hels, veranderd in de uitg. van 1636 in der hel, vgl. vs. 113 der hel. In het Mnl. was het woord vrouw., maar in het Hollands van de zeventiende eeuw leefde het verschil tussen mnl. en vr. genus niet meer, de Twe-spraack had gepleit voor des bij vanouds vr. woorden.

7 de minst des vôlx: de geringste uit het volk.

8 elx eerbiedigheidt: ieder die eerbied verschuldigd is; met aandacht passen op: met onderscheiding behandelen.

9 dies: ten gevolgde waarvan; spyt: de wrok.

10 hatelyck: gehate (door mij); snaar: schoondochter.

[p. 29]

 

En wat ick onderwond tót baat, 't is niet bedeghen:¹¹

 

Dat argher is, my zelf myn' konsten vielen teghen,¹²

 

En stonden nae myn hóóft. Want zó myn kamerling,¹³

 

Die van my opghemaackt, had toeghestelt den spring¹⁴

15

Waar onder 't was gemeent myn' vijandt te beknellen,¹⁵

 

Gemart had, tót de twe gevangens aan het mellen¹⁶

 

Geraackten door de pyn, en braghten in het licht,

 

Hoe Baetoos staan nae 't ryck by henlien was verdicht¹⁸

 

Op zyn verzoeck, misschien nu werden ware wóórden¹⁹

20

Ten hals' hem uytghereckt, en ick gedreight met kóórden.

 

't Is euv'ler nóch als 't dient. Elck van my af zich dreit,²¹

 

Gluurt over dwers, en swyght: maar dat 's genoegh gezeidt.²²

 

Ick leg te laagh: en vind my (laas!) van alle zijen²³

 

Verlaten en mistróuwt. Wat zal ick dan? my vlijen

25

Tót duicken hangends hóófts, en met geboghe neck,^24-2525

 

Ten eind ick, opghejuckt, een kortswyl schóón verstreck²⁶

 

Aan d' opgeblazenheidt; neem' aan, met swichten, 't dreighen,²⁷

 

En alle tróts in danck, en alle schimp met neighen?²⁸

11 onderwond: ondernam; tót baat: tot verbetering (nl. van mijn toestand); bedeghen van bediën: geslaagd.

12 het pronomen dat wijst vooruit naar de inhoud van de volgende zin; my zelf myn' konsten vielen teghen: mijn kunstgrepen richtten zich tegen mij zelf.

13 stonden nae: hadden het gemunt op; zó: indien, komt zelden met plqpf (vs. 16 gemart had) voor; kamerling: kamerheer.

14 opghemaackt: opgestookt, opgezet; had toeghestelt den spring: de klem had gereedgemaakt.

15 't was gemeent: de bedoeling was.

16 gemart had: getalmd, getreuzeld had; gevangens: gevangenen; mellen door assimilatie uit melden: verklappen, doorslaan.

18 staan nae 't ryck: streven naar de macht; by: door; verdicht: verzonnen.

19 zyn, vs. 20 hem wijzen terug naar kamerling; misschien nu: is het mogelijk dat nu (vgl. deze zeventiende-eeuwse constructie met: misschien wie, misschien wanneer).

21 euv'ler: slechter; als 't dient: als redelijkerwijs te verwachten was.

22 gluurt over dwers: kijkt mij scheef (met wantrouwen) aan.

23 ick leg (=lig) te laagh: ik ben te zwak, ik beteken te weinig (Ned. Wdb. VIII, 843); laas: helaas.

24-25 my vlijen tót duicken: mij schikken in onderwerping.

25 hangends hóófts: oude absolute constr.: met hangend hoofd.

26 opghejuckt: onder het juk gebracht; een kortswyl schóón: een mooi tijdverdrijf (ironisch).

27 opgeblazenheidt: zelfgenoegzame trots, verwatenheid; ten eind ick: ... te verbinden met: neem' aan...

28 in danck: dankbaar; met neighen: in onderworpenheid.

[p. 30]

 

't Waar best. Op dat, indien ick by myn' man begordt,²⁹

30

Een' wenschelycke vrucht tót mynen schóót uytstort,³⁰

 

De bloem des adels van twe konincklycke struicken,³¹

 

Zich zetten leer' van jongs tót dienen en tót duicken:³²

 

Oft, datmen (sterft myn man, en blyf onvruchtbaar ick)

 

My fraaije koningin te rug nae Vinlandt schick,³⁴

35

Om, in een' barren hoeck, schier eenzaam, te veróuwen,³⁵

 

En, zonder inkoomst van den afkoomst, hóf te hóuwen.³⁶

 

Neen Rycheldin, doen ick u vree verzoecken liet³⁷

 

Ick had wat in den zin; maar dat en was het niet.³⁸

 

Ten daagh' aanstaande zal myn' tong de vrundschap sweeren;³⁹

40

Maar 't onbëedight hart zyn opset niet verkeeren.⁴⁰

 

Dewyle dat my dan geen dienst te wachten staat⁴¹

 

Van 't menschelyck beleidt, en maar qua toeverlaat;⁴²

 

Hunn' suffe bystandt viel, slechs hangend' aan 't gelucken:⁴³

 

Zó zal ick al de list des hels te hulpe rucken,⁴⁴

45

En ryden zó 't geval ten honck door weghen wis:⁴⁵

 

Oft dwingen 't nóódlót óóck, indien 'er nóódlót is.

 

Daarom is 't dat ick dus in eenigheidt my pyne⁴⁷

 

Uyt konincklycke koets opstaande, dees' woestyne⁴⁸

 

Te zoecken barrevoets, by ontyd, en by nacht,⁴⁹

50

Terwyl myn gryze man leidt van den slaap verkracht,⁵⁰

29 begordt by: zwanger, bezwangerd door.

30 wenschelycke: gewenste.

31 struicken: stammen.

32 zich zetten leer': zich zou leren voegen.

34 fraaije: ironisch vgl. vs. 1061 fraaigediende; schick: zou zenden.

35 hoeck: oord; schier: bijkans, spoedig.

36 zonder inkoomst van den afkoomst hóf te hóuwen: zonder inkomsten te leven van mijn vorstelijke rang.

37 doen: toen.

38 maar dat en was het niet: d.w.z. de vree had ik niet op het oog.

39 Ten daagh' aanstaande: morgen.

40 't onbëedight hart: het hart dat niet onder ede staat; zyn opset niet verkeeren: niet van plan veranderen.

41 dewyle dat: daar; dan: in dit geval.

42 en maar qua toeverlaat: slechts onbetrouwbare hulp.

43 causale tussenzin; suffe: slappe; viel: liep op niets uit; slechs hangend' aan 't gelucken: daar hij afhankelijk was van toevallig slagen.

44 des hels: vgl. vs. 6.

45 En ryden 't geval ten honck door weghen wis: het lot langs veilige wegen naar het einddoel voeren; honck: schuilplaats, tehuis, doel.*

47 in eenigheidt my pyne: in eenzaamheid mij bevlijtig.

48 koets: legerstede; woestyne: eenzaam, afgelegen oord.

49 zoecken: bezoeken; ontyd: tijd waarin het donker is en gevaar kan dreigen.

50 verkracht: overweldigd.

[p. 31]

 

Door mankóp in het hóóft, en prevelen in d' óóren.⁵¹

 

Zelf eunjer koom ick hier om eunjers raadt t' aanhóren:⁵²

 

Want dit onzaligh dal dat is van aller tydt⁵³

 

Den vijanden des lichts, en ongoôn toeghewydt.⁵⁴

55

Van alle kanten hier verzamelen de kóllen,⁵⁵

 

En voeren slordigh veer by onderaardtsche póllen,⁵⁶

 

By 't schemeren der maan', als 't op een' fluistren gaat,

 

En yeder om een' hoeck van deze bosschen slaat.⁵⁸

 

Hier, met ontvlochten hair, omgordt met slangekranssen⁵⁹

60

Men leidt verkeerde lust, en averechtse danssen.⁶⁰

 

Ter daghvaart komtmen hier om in 't gemeen te raên:⁶¹

 

Een yeder heeft zyn' steê; daar Icker boven aan⁶²

 

Zit reghter van 't beleedt in hóóghverheve stoelen;⁶³

 

Neemt alle zaken op, en yedereens gevoelen:⁶⁴

65

Maer doet nae zynen wil. Wie dat hier wordt verdaaght⁶⁵

 

Der konstghenóten, ('t zy dat haar het aardtryck draaght,⁶⁶

 

Oft dat zy door de lucht, van eenen geest beschreden⁶⁷

 

Gevoert wordt over bergh, en dal, en grote steden)

 

Is 't nódigh dat terstondt den daghenden verschyn:⁶⁹

51 mankóp: jongere vorm van maankop, slaapmiddel; prevelen: uitspreken van toverspreuken.

52 eunjer: tovenares, wellicht uit Unger: Hongaar: zigeuner.

53 onzaligh dal: dal des verderfs; van aller tydt, dativus na van.

54 ongoôn: goden van de onderwereld, met pejoratief on, vgl. ontyd vs. 49.

55 verzamelen: vergaderen; kóllen: toverkollen.

56 voeren slordigh veer: zich zedeloos gedragen, elders bij Hooft een veer van leven en de samenstelling veervoeren; onderaardtsche póllen: minnaars uit de hel.

58 om een' hoeck slaat: een hoek omslaat (om een verborgen plek te zoeken).

59 omgordt met slangekranssen: met slingers van slangen als een gordel om het middel.

60 Men leidt verkeerde lust: men geeft toe aan ontaarde lusten; averechtse: op de heksensabbat dansten de heksen in een kring met de gezichten naar buiten.*

61 daghvaart: oorspr. dagreis, de voor een gerechtelijke of plechtige handeling bepaalde dag of termijn, hier: samenkomst; om in 't gemeen te raen: om gemeenschappelijk te beraadslagen.

62 zyn' steê: zijn vaste plaats; Icker uit nicker: boze geest, hier opperste duivel.

63 zit reghter van 't beleedt: spreekt het beslissend oordeel in het overleg, in de aanhangige zaken.

64 neemt alle zaken op: neemt de zaken in behandeling.

65 verdaaght: gedaagd, opgeroepen.

66 konstghenóten: nl. in de toverkunst.

67 van eenen geest beschreden: bereden door een duivel, die de toverkollen naar deze plaats voert.

69 is 't nódigh: (voor haar) is het noodzakelijk.

[p. 32]

70

Dees' handvest' heeft de plaats van den verboôn Iupyn.⁷⁰

 

Doch zulck' en zoeck ick niet, zy zyn my t' onervaren,⁷¹

 

(Het lyf beleeft geen eindt van de leerende jaren)⁷²

 

Maar zulcke, die besteênd' haar' zinnen en haar vlyt⁷³

 

In 't gronden van de konst, gescheiden uyt der tydt,⁷⁴

75

Daar 't lichaam traagh den geest te luttel laat verslimmen,⁷⁵

 

Op 't euvelst afgerecht zyn by de bleecke schimmen.⁷⁶

 

Dees', en al 's afgrondts heir zyn óóck gebonden met⁷⁷

 

Hier te verschynens nóódt, als een' gemeene wet.⁷⁸

 

Komt vóórts dan uyt het ryck met neghen vloên besloten,⁷⁹

80

Geen' eunjers uyt den hóóp van oneêl bloedt gesproten,⁸⁰

 

Gelyck 't gezelschap dat om nóóddruft konst verhuurt,⁸¹

 

Wiens namen wyder niet bekent zyn als haar' buurt;

 

Maar zulcke, die geen' eeuw den gloor haars roems zal lessen,⁸³

 

En my gelyck van staat, vórstlycke tóveressen.⁸⁴

85

Zelf Hecate voor al, ryst uyt het helsche graf,⁸⁵

 

Met uw' beswalckte króón, en bleecken schepterstaf:⁸⁶

 

En ghy, die levend' sworft van d' een tót d' andre stranden,⁸⁷

 

Prinsses van Cólchós, en verschrickte liên en landen⁸⁸

70 handvest': privilege, voorrecht; den verboôn Iupyn: Satan, hij streeft naar de oppermacht, maar wordt verboden = teruggewezen.*

71 zulck': nl. nog levende tovenaressen.

72 het lichaam beleeft niet dat (door de dood) een eind aan de leerjaren komt d.w.z. de leerjaren eindigen niet met dit leven.

73 besteênd': bestedende.

74 gronden: doorgronden; uyt der tydt: uit deze wereld.

75 daar... is verbonden met het antecedent tydt: waar het trage lichaam de geest te weinig gelegenheid biedt in boosheid toe te nemen.

76 op 't euvelst afgerecht: op het ergste kwaad afgericht; het subj. bij afgerecht zyn is zulcke, die vs. 73.

77 's afgrondts heir: helse leger, de demonen.

78 hier te verschynens nóódt: de verplichting om hier te verschijnen; gemeene: algemeen geldige.

79 Komt vóórts dan: komt dan te voorschijn; met neghen vloên besloten: omgeven door negen kringen van de Styx.*

80 uyt den hóóp: uit de grote hoop.

81 om nóóddruft: om de kost te verdienen.

83 die: is een dativus; eeuw: tijd; gloor: glans; lessen: blussen, verdoven.

84 staat: stand.

85 Hecate: tovergodin, hier vereenzelvigd met Proserpina, koningin van de onderwereld, Latijnse naam van Persefone.*

86 beswalckte: glansloos door damp; bleecken: vale.

87 levend': tijdens uw leven.

88 prinsses van Cólchós: Medea, dochter van Aëtes, koning van Colchos, de vermaardste tovenares in de Oudheid.

[p. 33]

 

Met uwe wetenschap: de welck', in moede gram,⁸⁹

90

Te trótsen óft versmaên, nóit vijandt wel bequam.⁹⁰

 

En ghy, die, met het sap van heftighe venynen,⁹¹

 

O dóchter ryck der zonn', in wolven, leeuwen, swynen,⁹²

 

Eertydts verschepte 't vólck uyt menschelycke stal;⁹³

 

Kom in de derde plaats, en sluit het hailigh tal.

proserpina

95

Hier koom ick, opgeprest door 't vloecken, van beneênen⁹⁵

 

Uyt het swaarmoedigh dal, en kercker onbescheenen⁹⁶

 

Van 't helle licht der zonn': uyt den bedroefden kólck⁹⁷

 

Alwaar myn Pluto streng het tsaachachtighe vólck⁹⁸

 

Doet poplen met zyn' stem, jae braafstgeweze riddren,⁹⁹

100

Gelyck den popelboom zyn' bladren staan en tsidderen.¹⁰⁰

 

Wat port u, koningin der Catten, onbemindt,¹⁰¹

 

Om my te steuren in het drockste van 't bewindt

 

En moeilyckheên des ryx? die bezigh zat met schiften

 

Der zielen uyt elckaar; die wy daar nae, by driften,¹⁰⁴

105

(Alzó tót elcke peen een óórd bezonder is)¹⁰⁵

 

Afvaarden, yeder hóóp nae zyn' verdoemenis.¹⁰⁶

penta

 

Waar blyft Medea?

medea

 

Ziet my hier. Ick, die te swichten

 

Voor hel nôcht hemel plagh, gehóórzaam nu uw' dichten:¹⁰⁸

89 wetenschap: Medea bedreef de toverkunst als zodanig; in moede gram: in vertoornde stemming (vgl. in grammen moede).

90 trótsen: trotseren; versmaên: veronachtzamen.

91 heftighe: krachtig werkende.

92 dóchter ryck der zonn': veelvermogende dochter van Helios, Circe, bekend uit de Odyssee.

93 verschepte: herschiep; stal: gestalte.

95 opgeprest door 't vloecken: met geweld omhoog gedreven door de bezweringen; beneênen<benedenen. Vgl. van bovenen: analogie naar: achteren, onderen.

96 swaarmoedigh: somber.

97 bedroefden kólck: duistere diepte.

98 tsaachachtighe: vreesachtige.

99 poplen: sidderen; braafstgeweze: eertijds de dapperste.

100 staan en tsidderen: staan te sidderen.

101 port: drijft, noopt.

104 driften: troepen.

105 peen: straf, Lat. poena; een óórd bezonder: een afzonderlijke strafplaats.

106 afvaarden: wegzenden; nae zyn' verdoemenis: naar de voor hem bestemde strafplaats.

108 dichten: toverspreuken.

[p. 34]

 

En stel my aan het reght der plaatsen onderdaan.¹⁰⁹

110

De hemel is 't alleen die zonder wet kan staan.

 

Maar d' ysselycke vrees, het ongenadigh dwingen,¹¹¹

 

De peenen overwreedt, handthaven onze dingen,¹¹²

 

En al den staat der hel. Hier om een yeder past¹¹³

 

Te doen het geen dat wordt van hógherhandt belast.¹¹⁴

penta

115

En Circe?

circe

 

Hier ben ick, die verleijende de vreemden¹¹⁵

 

Aan myne kust verzeilt, door buitenweeghsche beemden,¹¹⁶

 

Nae myn gemarmort hóf, vervult met schat en pracht;

 

Geduurigh met myn zang deed galmen over nacht¹¹⁸

 

De wouden droef van groen, en schittren door het blaken¹¹⁹

120

Der tóórtsen zoet van reuck van onder gulde daken.

 

Indien óit yemandt moght ter wereldt munten uyt

 

In kennisse der kracht van dróggen en van kruidt,¹²²

 

Van wortelen, van zaat, van watren, gommen, sappen;

 

En die te mengen naar hunn' aardt en eighenschappen,

125

Met steenen en met stof, met wóórden en met schrift,¹²⁵

 

Met smettend slangebloedt van allerlei vergift:

 

Ick ben 't. Daarom, is 't dat u yemandt magh gebreken¹²⁷

 

In wolf óf beiremuil, óf borstligh swóórt te steken,¹²⁸

 

Zó luistert nae myn' raadt, en andre gaat voorby.¹²⁹

109 stel my onderdaan: onderwerp mij.

111 het ongenadigh dwingen: de onmeedogende dwang.

112 de peenen overwreedt: de zeer wrede straffen.

113 past: draagt er zorg voor.

114 belast: bevolen, gelast.

115 verleijende...: deze participiale groep is hier finaal.

116 buitenweeghsche beemden: afgelegen velden.

118 galmen: weerklinken; over nacht: gedurende de nacht.

119 droef van groen: donker, somber door het gebladerte.

122 dróggen: kruiden (Fr. drogue).

125 met wóórden en met schrift: met gesproken en geschreven toverformules.

127 ick ben 't: dan ben ik het; is 't dat; cond.: indien; u mach gebreken: gij behoefte mocht hebben, voor u nodig mocht zijn, u wenselijk mocht voorkomen.

128 borstligh swóórt: varkenshuid.

129 andre: nl. raadgevingen.

[p. 35]

penta

130

Helaas! 't geluck en is zó dartel niet met my¹³⁰

 

Dat het my beuren laat om kortswyl wraack te pleghen:¹³¹

 

Maar, hebbend' al den hóóp van myn' gemeente teghen¹³²

 

Met stiefzoon ende snaar, is 't daar gekomen toe,¹³³

 

Dat, als ick my maar wreeck, ick kreun 's my weinigh hoe.¹³⁴

135

Zó kiesch een honger niet en heeft myn haat onmenschlyck,¹³⁵

 

Dan alle middel, die maar wis is, is my wenschlyck,¹³⁶

 

Om te verdelghen 't paar, dat op myn' eere gaat,¹³⁷

 

En draaibóómt my den wegh nae moghenheidt en staat.¹¹³⁸

medea

 

Hist op des óuwden mans gemoed om hun te hindren.¹³⁹

penta

140

De vader is verdwaast, en ziet geen leedt aan kindren.¹⁴⁰

proserpina

 

Het yzer en geweldt uw' vijandt help 'er uyt.¹⁴¹

penta

 

Maar ope vijandtschap de póórt voor schade sluit.¹⁴²

circe

 

Zy slaat haar' meester, en schickt wederzy ter weere.¹⁴³

130 't geluck: de fortuin, het lot; dartel met my: gesteld, verzot op mij.

131 beuren laat: ten deel laat vallen; om kortswyl: uit scherts, zo maar.

132 al den hóóp van myn' gemeente: mijn gehele volk.

133 snaar: schoondochter.

134 ick kreun 's my weinigh hoe: ik bekommer mij er weinig om hoe, de genit. afhankelijk van kreunen.

135 kiesch: kieskeurig.

136 dan: maar; wenschlyck: overeenkomstig mijn wens, welkom.

137 dat op myn' eere gaat: dat het op mijn eer gemunt heeft.

1 De editie 1626 heeft hier staa, het hs. staet.

138 draaibóómt: verspert, sluit af; moghenheidt: macht.

139 hist: hitst (in het 17de-eeuws krijgt de geb. wijs enkelv. dikwijls een t); hindren: tegenwerken.

140 verdwaast: niet wijs; leedt: kwaad, verkeerds.

141 het yzer en geweldt: geweld van wapenen; 'er uyt: eufemistisch voor: uit het leven.

142 vgl. Seneca, Medea vs. 154; professa perdunt odia vindictae locum. In Hoofts gedeeltelijke vertaling van de Medea luidt dit vers: Verklaerde vyandschap verkijkt haer' kans ter wraeke vs. 188.

143 en schickt wederzy ter weere: drijft de tegenpartij in de wapenen, in de verdediging.

[p. 36]

medea

 

't Verraad, is tróuwer, dat en dient maar eenen heere.¹⁴⁴

proserpina

145

Men leg te wercke dan de laghen en de list.

penta

 

't Is al geschiedt, maar al te schendelyck gemist.¹⁴⁶

circe

 

Zó zal uw vijandt dan gewaarschout zich wel hoeden.

penta

 

Ick vind my om end' om bezet met quaadt vermoeden.¹⁴⁸

medea

 

Geveinsde vriendtschap voeghe' uw' bittren haat een' slagh.¹⁴⁹

penta

150

Dit bróuw ick: en heb dies doen handlen van verdragh.¹⁵⁰

proserpina

 

't Wantróuwen eens verweckt, is swaar in slaap te wieghen.

circe

 

Wie is 't, dien vleijery en eeden niet bedrieghen?¹⁵²

medea

 

Zo die nóch niet bestaan, zet hun schenckaadje by.¹⁵³

proserpina

 

In volle rusting treedt dus de verradery.*¹⁵⁴

144 en: is ontkennend, hoort bij maar: slechts.

146 schendelyck gemist: smadelijk misgelopen.

148 om end' om bezet: geheel ingesloten; met quaadt vermoeden: door wantrouwen.

149 uw' bittren haat: dat.; een'slagh: acc.; de komma achter voeghe' geeft elisie aan: voeghe' uw' bittren haat een' slagh: scheppe voor uw bittere haat een gunstige gelegenheid.

150 bróuw ick: bereid ik voor; heb dies doen handlen van verdragh: heb daarom onderhandelingen aangeknoopt over een schikking.

152 de ret. vraag met negatie is de omschrijving van een positieve emfatisch uitgesproken overtuiging.

153 bestaen: voldoende zijn; zet hun schenckaadje by: voeg er dan nog geschenken aan toe.

154 in volle rusting: op die wijze steekt het verraad zich volledig in zijn wapenrusting.

[p. 37]

penta

155

Ick zie 't, de wegh is goedt om in 't gelóóf te raken.¹⁵⁵

 

Maar om my vóórt dit paar behendigh quyt te maken,¹⁵⁶

 

Met Hes hunn' jongen zoon, alzó, dat voor noch nae,¹⁵⁷

 

Hier wacht ick uwen raadt, my zulck een aanslagh schae.¹⁵⁸

proserpina

 

Ghy wist, Medea, met verbloemde valsheidts treken¹⁵⁹

160

U op uw' vijandt door zyn' eighen' handt te wreken.

 

Zo hielpen Pelias zyn' dochters in het graf,¹⁶¹

 

Die hare deeghlyckheidt uyt liefd' den móórdtsteeck gaf,¹⁶²

 

Op ydel toeverlaat van 't deizen zyner jaren.¹⁶³

circe

 

In schyn van pais, en als begaan om danck te baren,¹⁶⁴

165

Gingt ghy den koning van Corinthen randen aan,¹⁶⁵

 

En 's konings dóchter, zó zy zoud te tróuwen gaan:¹⁶⁶

 

En op een óghenblick hebt haar, bekoort door gaven,¹⁶⁷

 

Gedóódt, gebrandt, en met den val van 't slót begraven.

penta

 

Dat is, tót daar toe, schóón. Maar, wie 't gedaan had, bleeck.

medea

170

En zoud het niet? dat is myn wit wanneer ick wreeck.¹⁷⁰

 

Dat 's harten leckerny. Geen ding en maackt my blyder

155 goedt: geschikt; in 't gelóóf te raken: het vertrouwen te winnen (nl. van de tegenpartij).

156 vóórt: vervolgens; quyt te maken: te ontdoen van, te verlossen van.

157 voor noch nae: nooit.

158 Hier: op dit punt, over dit onderwerp.

159 treken: streken, listen.

161 Medea had de dochters van Pelias de raad gegeven hun vader te doden, het lichaam in stukken te snijden en te koken. Op deze wijze zou hij weer jong worden.

162 die: dativus, de ed. 1636 heeft dien; deeghlyckheidt: deugdzaamheid; uyt liefd': gedreven door kinderliefde.

163 Op ydel toeverlaat...: in het ijdele vertrouwen van het terugwijken zijner jaren (nl. van de ouderdom naar de jeugd).

164 begaan om danck te baren: verlangend om dankbaarheid, genegenheid te tonen (begaan zijn: onrustig zijn door het verlangen).

165 randen aan: aanklampen, aanspreken.

166 zó: hier temporeel: toen.

167 In Corinthe verliet Jason Medea voor Creusa, dochter van koning Creon. Deze beval haar de stad te verlaten. Alvorens weg te trekken, schonk zij Creusa edelgesteenten en een bruiloftskleed, dat ontvlamde, toen deze het droeg. Ook Creon kwam om en het paleis ging in vlammen op; bekoort: verleid.

170 zoud: moet, zou moeten; wit: bedoeling.

[p. 38]

 

Als dat, tot spyt en schae myns vijandts, leer' een yeder¹⁷²

 

Wie dat Medea zy. Dóch zó met u de stondt¹⁷³

 

En de geleghenheidt vereisschen zulck een' vond¹⁷⁴

175

Van schelmery, om uw' wraackgierigheidt te koelen,

 

Dat wel uw vijandt magh, van waar 't hem komt, gevoelen:

 

Maar vorder niet en blyck uw' onbewysbre schuldt:

 

Zó luister toe. Uyt my een' treck ghy leeren zult

 

Van helsche schallickheidt, zó bóós als nóit verzierden¹⁷⁹

180

Die in een levend lyf den vórst des afgrondts vierden.¹⁸⁰

 

Maar sint myn' strenge geest 't belemmerende kleedt¹⁸¹

 

Der aardtsche leden lomp uytschuddende versmeet,¹⁸²

 

En ick nóch stadigh, om myn' lust ter konst te slissen,¹⁸³

 

Omwroet al wat 'er is van de geheimenissen

185

Der wonderbare leer; is van my óóck doorsnuft¹⁸⁵

 

Die onderwindalgeest, dat werckelyck vernuft¹⁸⁶

 

Van hem, wiens lever door den graghen gier verslonden,¹⁸⁷

 

Stóf levert tót zyn' pyn, en aanheelt tót zyn' wonden,¹⁸⁸

 

Prometheus zeg ick. Dees' heeft my geleert een vuur¹⁸⁹

190

Zó te bereiden, dat het in een kleedt, ter uur

 

Toe die men 't stellen wil, onzighbaar zich verberghe:^190-91

 

Dan blaack', en slae door vleesch en been tot in den merghe,¹⁹²

 

Op eenen óghenblick. Stelt ghy schenckaadjen toe¹⁹³

 

Voortreffelyck in 't óógh. En, daarmen 't minst vermoe,¹⁹⁴

195

Laat zitten deze pest behendelyck gedoken.¹⁹⁵

172 spyt: smaad, hoon.

173 met u: bij u; stondt: tijdstip.

174 geleghenheidt: stand van zaken.

179 schallickheidt: sluwheid; bóós: kwaadaardig; verzierden: verzonnen.

180 vierden: huldigden.

181 sint: temp. met overgang naar verklarende of causale functie; strenge: heftige, onverbiddelijke.

182 't kleedt (181) is object bij uytschuddende en versmeet.

183 stadigh: voortdurend; slissen: eigenl. blussen, hier: bevredigen.

185 doorsnuft: doorsnuffeld.

186 onderwindalgeest: geest die alles onderneemt, aandurft; werckelyck: rusteloos werkzaam.

187 graghen: gretige.

188 aanheelt tót zyn' wonden: geneest om opnieuw gewond te worden.

189 zeg ick: bedoel ik.*

190-91 ter uur toe die men 't stellen wil: op het uur, tijdstip, dat men daarvoor bepalen wil.

192 blaack': ontbrande.

193 op eenen óghenblick: terzelfder tijd; stelt toe: maak gereed.

194 bijzin met daar heeft locale functie, hier in de hoofdzin niet hervat door een demonstr. daar.

195 deze pest: dit verderf; behendelyck gedoken: listig verborgen.

[p. 39]

 

Vóórts om u buiten 's scheuts en t' houden onbesproken,¹⁹⁶

 

Dus zult ghy 't legghen aan. Zó ras als het verdragh¹⁹⁷

 

Geraamt magh wezen, doe verzoecken zekren dagh¹⁹⁸

 

Om 't zelve voor 't autaar te vestighen met eeden.¹⁹⁹

200

Dan past met eenen vloeck uw' vijandt voor te treden,²⁰⁰

 

Vry roepend' op uw' hóóft helsch vuur en hemelsch aan,²⁰¹

 

Indien ghy valschlyck swoert. Hetzelve zy gedaan

 

Van uwe haters óóck: op dat zy, nae verslaghen²⁰³

 

Van onvoorzienen brandt, verraders name draghen,

205

Als door der goden wraack op valsheidt achterhaalt.²⁰⁵

penta

 

Geen' wegh zó duister, o Medea, daar ghy dwaalt.²⁰⁶

 

De dagh is al gestelt. Zó ras de blancke mórghen²⁰⁷

 

Versteurt het ryck der rust, en opreght 't ryck der zórghen,²⁰⁸

 

Is het bestemt te gaan met onderlingen mondt,²⁰⁹

210

In 't aangezight der Goôn, bekrachtighen 't verbondt

 

Der nieuwe vrundschap. Nu schort my alleen' te leeren²¹¹

 

't Bereiden van het vuur, en gaven te stóffeeren

 

Aanminnigh, en van schyn zó schóón, dat d'achterdócht^212-13213

 

Myns vijandts daar door in bekoring werd gebróght.²¹⁴

proserpina

215

De giften staan u licht, daar aan en zal niet letten.²¹⁵

circe

 

Maar 't is Medea' uw beurt de konst haar by te zetten.²¹⁶

196 buiten 's scheuts: buiten schot; onbesproken: buiten opspraak, onbeschuldigd.

197 Dus: op deze wijze.

198 geraamt: bepaald, vastgesteld.

199 vestighen: bevestigen.

200 past: draag zorg; vloeck: zelfvervloeking bij schending van de eed; voor te treden: voor te gaan.

201 vry: gerust.

203 van: door; nae: daarna; verslaghen: getroffen, gedood.

205 achterhaalt: betrapt.

206 zin met daar is hier consecutief.

207 gestelt: vastgesteld.

208 opreght: sticht, doet beginnen.

209 bestemt: bepaald; met onderlingen mondt: met een wederzijds gezworen eed.

211 schort my: ontbreekt mij.

212-13 stóffeeren aanminnigh: bevallig op te maken.

213 schyn: uiterlijk.

214 in bekoring: verleid, hier: misleid.

215 staan u licht: vallen u gemakkelijk; letten: mankeren.

216 Medea' uw: de komma geeft de elisie aan, die is hier niet goed mogelijk; de volgende drukken hebben Mede' uw; 't is Medea' uw beurt: het past u, gij behoort, het staat nu aan u; de konst haar by te zetten: aan de giften toverkracht toe te voegen.

[p. 40]

 

Dus de verborghentheên ontsluit, en ons bediedt²¹⁷

 

Te recht van als.

medea

 

Die zaack is zó geringe niet:^217-18

 

Nócht my hier by der handt voorzien haar toebehóren.²¹⁹

220

De gróótste Razery in haar' geterghden tóren,²²⁰

 

Wanneer zy wraack, en móórdt, en woede wreedtheidt brult,²²¹

 

De blicken openspalckt, de lippen ommekrult,

 

Zó doet met knarssen 't vuur zy uyt haar' tanden springen,²²³

 

Zórgvuldigh queecktmen dat in doecken die 't ontfingen;²²⁴

225

In doecken eens gebrandt, en tonder van het kleedt,²²⁵

 

Besmet met hydraes gift; waar mee dat ghy verdeedt

 

O Dejanira' uw' man. Nóch moetmen hebben voncken^226-27

 

Uyt Sisyphs keizelsteen, met Plutoos staf gekloncken:²²⁸

 

En uyt Cocyt geruckt steenkalleck ongeslist:²²⁹

230

En swavel uyt het diepst des jammerpoels gevist:²³⁰

 

En van Megeraes tóórts in Styx gedóófde kolen.²³¹

 

Al vuur dat veinzen kan, en houden zich verholen.²³²

 

Dit moetmen roeren, en vermengen op zyn' maat;²³³

 

En lerpen met een' windt die snel en scherrep slaat;²³⁴

217 ontsluit: openbaar.

217-18 ons bediedt te recht van als: verklaar ons alles naar de eis.

219 (is) my voorzien haar toebehóren: heb ik al wat daarvoor nodig is beschikbaar.

220 Razery: razernij; hier is Alecto bebedoeld.*

221 Wanneer: zodra; woede: woedende, verwoede; brult: uitbrult, brullend uiting geeft aan.

223 Zó: dan.

224 queeckt: onderhoudt.

225 tonder: verschroeide lappen vgl. tondeldoos.

226-27 de hydra van Lerna was één van de monsters, door Hercules gedood. Hij doopte zijn pijlen in het bloed, die daardoor giftig werden. Met één van deze pijlen doodde hij de centaur Nessus; deze gaf van zijn bloed, waarin het gif was doorgedrongen, aan Deianira, die er een mantel mee bestreek en deze aan Hercules zond; verdeedt: doodde.*

228 Sisyphs keizelsteen: Sisyfus moest in de onderwereld tot zijn straf een rotsblok tegen een berg opwentelen. Wanneer hij dat bijna boven had, rolde het terug; geklonken: geslagen.

229 Cocyt: zijrivier van de Styx, zie aant. bij vs. 79; ongeslist: ongeblust.

230 des jammerpoels: van de onderwereld.

231 Megera: zie aant. bij vs. 220.

232 veinzen: zijn ware aard verbergen.

233 op zyn' maat: in de juiste verhouding.

234 lerpen: geselen, voortzwepen (lerp: zweep o.a. in Hoofts Ned. Hist.).

[p. 41]

235

En jaghen vlam door vlam, tot dat zy t' zamen helen,²³⁵

 

Door toghtigh swoeghen van kortaamde slangekelen.²³⁶

 

In voorraadt heb ick dit vergadert al by een.²³⁷

 

Dus laat het op my staan: 't en schort maar aan 't bereên.²³⁸

 

Eer dat de zonne komt het middaghpunt te naken

240

Zal ick 't u schicken toe, door eenen myner draken.²⁴⁰

 

Maar op wat uure wilt ghy dat zich 't vuur verbree?

penta

 

De koning is gezint den ingang van de vreê²⁴²

 

Te vieren met bancket: om, door het heughlyck woelen,²⁴³

 

Het overschót des haats uyt de gemoên te spoelen,²⁴⁴

245

Nae gissing die hy maackt. Beginnen zal die feest²⁴⁵

 

Wanneer zó dat de zon aan 't dalen zy geweest²⁴⁶

 

Vier uuren over drien. Dus dunckt my niet te wachten²⁴⁷

 

Met het ontspringen van het vuurwerck over achten.²⁴⁸

 

En zó 't ons dan geluckt, te lichter zal geschiên,

250

Dat het werd voor een straf der Goden aangezien;²⁵⁰

 

Om teghens hunne faam al 's werelds haat te stercken.²⁵¹

medea

 

Dat neemt ghy wel. Ick zal dan op acht uuren wercken.²⁵²

proserpina

 

Zyt ghy voldaan?

penta

 

Ick ben 't.

235 't zamen helen: één geheel worden, samensmelten.

236 tochtigh swoeghen: driftig hijgen; kortaamde: kortgeademde, hijgende.

237 in voorraadt: uit voorzorg.

238 op my staan: aan mij over; 't en schort maar aan 't bereên: het bereiden ontbreekt er alleen nog aan, bereên: bereden, Vlaamse vorm van bereiden, vgl. verbree: verbre(i)de, vs. 241.

240 schicken toe: toezenden.

242 gezint: van plan.

243 bancket: feestmaal; heughlyck woelen: vrolijk feestgedruis.

244 gemoên (gemoeden): de harten.

245 nae gissing die hy maackt: naar hij berekent.*

246 wanneer zó dat: contaminatie uit het oude wanneer zo en wanneer dat: zodra als.

247 over: na.

248 ontspringen: ontploffen.

250 werd (conjunctief): worde.

251 teghens hunne faam: tegen hun goede naam.

252 dat neemt ghy wel: dat overlegt gij goed.

[p. 42]

circe

 

't Is tydt dan ons t' ontslaan.

medea

 

Zó trecken wy ons' weeghs te zaam.

penta

 

Ick laat u gaan.

rei van joffren

255

Ten laatsten heeft het edel hóf

 

Der brave Catten, hóógh van lóf,²⁵⁶

 

Gezet zyn' moed verbólghen neêr.²⁵⁷

 

De vader ziet den zoon niet meer

 

Met achterdóchtighe' óghen door.^258-59

260

De zoon en ducht niet langer voor

 

Des vaders dreighend' ongenae.

 

't Is tydt eens dat de neve gae,²⁶²

 

En smeeckend gróótvaêrs zórghen red.²⁶³

 

Help Goôn! wat brengt het twede bed²⁶⁴

265

Al onrusts en al scheurings in,

 

Daar een voortreflyck huisgezin²⁶⁶

 

Zich vlijen moet als onderdaan²⁶⁷

 

Van heersheidt nieuw? gemeenlyck staan²⁶⁸

 

Den kindren óóck goe stiefmoêrs duur.

270

Maar als zy, met een grimmend vuur,²⁷⁰

 

Door fórssen nydt aan 't woên gebraght,²⁷¹

 

Ontsteken op haars mans geslaght:²⁷²

 

Wen leeuw óft tyger leedt geschiedt,²⁷³

256 brave: dappere, kloeke.*

257 Gezet...neêr: zijn toornige gezindheid laten varen.

258-59 ziet...door: bespiedt.

262 't Is tydt eens: nu is er eindelijk gelegenheid; neve: kleinzoon.

263 smeeckend: vleiend, d.i. met vriendelijke woorden; red: verdrijve.

264 bed: huwelijk.

266 daar (kan hier cond. of causaal zijn): indien of omdat; huisgezin: familie.

267 zich vlijen moet als onderdaan: zich schikken moet, onderwerpen aan.

268 heersheidt: overheersing, heerszucht; staan: komen te staan.

270 met een grimmend vuur: met kwaadaardige hartstocht.

271 fórssen nydt: heftige afgunst of verbittering.

272 ontsteken op: in woede uitbarsten tegen.

273 wen: wanneer.

[p. 43]

 

En zyn zy zó verbólghen niet.

275

Dus quam te hoof, aan tween gesplitst,²⁷⁵

 

In swang te gaan de sware twist,²⁷⁶

 

Die yeder zyde kiezen dee:²⁷⁷

 

En afkeer nemen van de vree²⁷⁸

 

De best' en de gemeene liên.²⁷⁹

280

De moeders gosten om te zien²⁸⁰

 

Met deernis en versleghenheidt,

 

Nae 't wit van haar' geneghenheidt.²⁸²

 

Een yeder zagh nu komen aan

 

Inlandschen krygh, bron aller quaên:²⁸⁴

285

Buur teghens buur; bloedt teghens bloedt;²⁸⁵

 

Verraadt, verrassing, arremoedt,²⁸⁶

 

Smaadt, ballingschap, aan allen óórdt,

 

Verwoesting, vangenis, en móórdt.²⁸⁸

 

Wat zouden menigh wees en weeuw

290

O goôn! bedroeven onze eeuw,²⁹⁰

 

Hing over 't menschlyck zaat onvroedt²⁹¹

 

Uw hart niet bet, als 't eighen doet?^291-92

 

Ons' levens tydt spoeit hare baan,²⁹³

 

En suckelt t' geenen herbergh aan.²⁹⁴

295

Zy, die wel breedt zich open doet²⁹⁵

 

Wanneer men haar ziet in 't gemoet,

 

Is, alsmen haar van achtren ziet,²⁹⁷

275 te hoof: aan het hof.

276 in swang gaan: aan de gang komen; sware: zorgelijke.

277 zyde kiezen: partij kiezen.

278 afkeer nemen: zich afwenden van.

279 best': aanzienlijke; gemeene: gewone.

280 gosten (verkorting van begosten, dat in de uitg. van 1636 staat): begonnen; om te zien...naar: zich bezorgd te maken voor.

282 wit: doel, voorwerp (nl. de kinderen).

284 quaên: rampen.

285 bloedt: bloedverwant.

286 arremoedt: ellende.

288 vangenis: gevangenschap.

290 bedroeven: vervullen met droefheid.

291 't menschlyck zaat onvroedt: het dwaze mensdom.

291-92 indien uw hart niet met meer liefde bezield was voor het dwaze mensdom dan het hart van de mensen zelf. Vgl. Juv. X, 349: charior est illis homo quam sibi.

293 spoeit hare baan: gaat snel zijn weg.

294 trekt niet langzaam naar de één of andere pleisterplaats (suckelen: omzwerven, heen en weer trekken zonder doel; Oranje suckelde al een wyl tussen Maaz en Ryn).

295 breedt zich open doet: een ruim verschiet heeft.

297 van achtren: aan het einde, achter zich.

[p. 44]

 

Een' stip, een óghenblick, een niet.²⁹⁸

 

Nóch pyntmen zich (o blinde keur!)²⁹⁹

300

En 't moet 'er af dat het ons beur,³⁰⁰

 

In plaats van zoete' aanminnigheidt,³⁰¹

 

Te zoecken, met scherpsinnigheidt,³⁰²

 

Tót eighe quelling, 's anders quaadt.

 

Men voert met statigh opset haat.³⁰⁴

305

't Lust, om zyn' vijand eens te slaan,³⁰⁵

 

Met onlust staagh geplaaght te gaan.³⁰⁶

 

O dwaasheidt, zegt my dóch, wanneer

 

Is 't in een wrytend hart mói weêr?³⁰⁸

 

De geest, bewerpend' anders kruis³⁰⁹

310

Vol donders is, vol haghelbuis.³¹⁰

 

Zyn' stórmen zonder pózen zyn.

 

Zyn' nevels breeckt geen' zonneschyn.

 

Nóch korten wy, met zulck verdriet,³¹³

 

Dees' stip, dit óghenblick, dit niet.

315

Gaat heen, en vry uw' wreecklust boet³¹⁵

 

Met stópen van vergoten bloedt:³¹⁶

 

Indien geen zang uw óren vleit,³¹⁷

 

Zó zeer als klaght en jammerheidt:³¹⁸

 

Indien uw neus den amber ryck³¹⁹

320

Verfoeit by reuck van vijands lyck:

298 een' stip: Vgl. Seneca: punctum est quod vivimus. Ep. LXIX.

299 nóch pyntmen zich: en toch geeft men zich moeite; blinde keur: dwaas verkiezen.

300 en 't moet 'er af dat het ons beur: en wij rusten niet voor wij ons daartoe de tijd hebben genomen, ons daartoe hebben ingespannen.

301 zoete' aanminnigheidt: liefderijke behandeling.

302 met scherpsinnigheidt: met fijne berekening.

304 men voert met statigh opset haat: men draagt voortdurend bewust haat; statigh: gestadig, voortdurend. Dit woord, in oudere taal onbekend, is neologisme of germanisme.

305 't lust: men heeft er lust in; eens: één keer (tegenover staagh vs.306).

306 onlust staagh: voortdurende kwelling, kommer.

308 wrytend: wrokkend.

309 bewerpend' anders kruis: beramend het leed van een ander.

310 donders, buis: part. genitieven.

313 nóch: en toch.

315 Gaat heen: maak u op; boet: bevredig.

316 stópen: kannen.

317 indien leidt potent.-cond. zin in.
vleit: streelt.

318 klaght en jammerheidt: jammerklachten.

319 indien leidt potent.-cond. zin in.
amber ryck: kostbare amber (reukwerk).

[p. 45]

 

Indien uw' óghen steeckt de walgh³²¹

 

Van als, behalven rad en galgh;³²²

 

En nemmermeer uw' aêr en swelt,³²³

 

Als daarmen stróópt 't gedóste veldt,³²⁴

325

Wen 't in zyn volle ryckdom staat;

 

En met hoefyzers maalt het zaat:³²⁶

 

Oft, daarmen vóssen t' zamen bindt:³²⁷

 

Oft, met een stokert van een windt,³²⁸

 

De vlammen door het kóren ‘jaaght;

330

Dat, als ghy 't van een toren ‘zaaght^330329-30

 

Verdroncken in een zee van brandt

 

Zoud' leggen al het platte landt:³³²

 

Zó bruist het vuur 'er door, en stróómt

 

Ten laatsten over 't hóógh gebóómt;

335

En weidt, met eenen veegh, te maal³³⁵

 

't Gewest van dórp en daken kaal.

 

Hebt in dees' helsheidt uw vermaack:

 

Maar, vroegh oft laat, wacht wederwraack.³³⁸

 

Oft nu fórtuin de wapens neemt³³⁹

340

Partydigh in uw' eedt: 't is vreemdt³⁴⁰

 

Zó eerlóós als zy overlóópt;³⁴¹

 

En licht uw' eighen' benden slóópt:³⁴²

 

En doet u zuchten nae de zoen.³⁴³

 

De leeuw die kryght de muis van doen.³⁴⁴

321 indien leidt potent.-cond. zin in.
steeckt de walgh: walgen van, lett. de afkeer treft uw ogen.

322 als: alles.

323 nemmermeer: nooit; swelt: opzwelt van genot.

324 gedóste: rijk met oogst beladen.

326 met hoefijzers maalt: met paardenhoeven vertrapt.

327 daar: (cond.) indien; zinspeling op Richteren XV: Simson vernielde op deze wijze de akkers van de vijand.

328 een stokert van een windt: een stormachtige wind, een zeemansterm volgens Winschooten's Seeman (pag. 293).

330 dat: zodat; zin met als cond.-irreale mod.

329-30 Het teken ,, geeft het dubbelrijm aan.

332 leggen: liggen, in de zeventiende eeuw, ook bij Vondel, gewoon.

335 weidt...kaal: vreet weg; met eenen veegh: in één ogenblik; te maal: geheel en al.

338 wacht: reken op.

339 oft (concessief): indien nu al.

340 in uw' eedt: onder uw eed staande.

341 eerlóós: trouweloos.

342 licht: gemakkelijk of wellicht.

343 zuchten nae de zoen: smachten naar vrede.

344 kryght van doen: zal nodig hebben, zinspeling op de bekende Latijnse fabel.

[p. 46]

345

Wat schepsel heeft zó kleen gewaldt,³⁴⁵

 

Dien quaadt doen gróte moeite valt,³⁴⁶

 

Wanneer 't gesteken is van spyt?³⁴⁷

 

Een worrem neemt tót zyn ontbyt³⁴⁸

 

Het harte van een' gróót' tyran.^348-49

350

Een' Spaansche vliegh vermóórdt een' man.³⁵⁰

 

Swight yeder nu voor uw geslaght,³⁵¹

 

't Word eens verneert, en uytgelacht.

 

En maghmen dan zyn' haat verhit³⁵³

 

Wel laten niet, van lidt tot lidt,³⁵⁴

355

Als heerlyck goedt ten errefdeel?³⁵⁵

 

Oft hóuden een' gehuurde keel,

 

Die staagh, uw leed ophalend, gaap;³⁵⁷

 

En steur der wrevelheidt haar' slaap,³⁵⁸

 

Zó ras maar als zy óghe luickt?^356-59

360

Ick prys den vórst die zeghe bruickt

 

Tót nóódweer; en met zulck een' maat,³⁶¹

 

Dat hy by vijandt danck begaat:³⁶²

 

Die alle toegedreven leidt,³⁶³

 

En tróts, en wederwaardigheidt,³⁶⁴

365

Kan rustigh stellen aan een' zy,³⁶⁵

 

Ter liefde van zyn' burghery.

 

Met eenen prins zó wel geleert³⁶⁷

 

Heeft nu de hemel ons vereert:

345 kleen gewaldt (Duitse vorm): geringe macht.

346 dien (dativus): voor wie; de zin is consecutief.

347 gesteken van spyt: gekweld door verbittering.

348 ontbyt: voedsel.

348-49 voorbeeld ontleend aan Montaigne: Essais II, 12, szie aant. bij vs. 255.

350 id. I, 14.

351 swight: buigt.

353 maghmen: kan men; zyn' haat verhit: zijn felle haat; 353-59 twee rhetorische vragen.

354 van lidt tot lidt: bij alle nakomelingen.

355 heerlyck goedt: vrije bezitting.

357 uw leed ophalend: herinnerend aan de (geleden) hoon.

358 der wrevelheidt (dativus): de wrok.

356-59 een toespeling op het verhaal, dat Darius een slaaf had opgedragen hem bij het aan tafel gaan driemaal toe te roepen: Heer, denk aan de Atheners. Vgl. Herod. V, 105; ook bij Montaigne, Essais 1,9.

361 nóódweer: noodzakelijke zelfverdediging; met zulck een' maat: zo gematigd.

362 danck begaat: dank behaalt.

363 toegedreven leidt: aangedane kwaad.

364 tróts: tegenwerking; wederwaardigheidt: smadelijke bejegening.

365 rustigh: vastberaden; aan een'zy; ter zijde.

367 zó wel geleert: wijs en ervaren.

[p. 47]

 

En 't hart van onze koningin

370

Bestort met vredelycker zin.³⁷⁰

 

Ach! moeder, zonder 't hart, genaamt³⁷¹

 

Te wezen, zich te leelyck schaamt.³⁷²

 

Maar wie zich quyt in stiefmoers staat,³⁷³

 

En niemand onvernoeght en laat,³⁷⁴

375

Met eenen zet zy opwaarts streeft³⁷⁵

 

Tót lóf, die weenigh weergaas heeft.

 

'k Weet nauw, die heirkracht leiden’ weids,³⁷⁷

 

Oft z' hoeven meer bescheidenheidts.³⁷⁸

370 bestort: overgoten, vervuld; vredelycker zin: dativus na met: vreedzame gezindheid, of comp.: met vreedzamer gezindheid.

371 zonder 't hart: zonder het hart van een moeder te bezitten.

372 zich te leelyck schaamt: is een wel zeer deerlijke schande.

373 zich quyt: haar plicht doet; in stiefmoers staat: terwijl zij slechts stiefmoeder is.

374 onvernoeght: onvoldaan.

375 met eenen zet: ineens.

377 'k weet nauw: ik weet nauwelijks d.i. ik ben er niet zeker van; die heirkracht leiden weids: de roemrijke legeraanvoerders (proleptisch gebruikt, opgevat door ze).

378 hoeven meer bescheidenheits: of zij wel meer verstand en inzicht nodig hebben.