Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 98. Het rym en de maat zyn de beste gidzen ter taalkunde

Het rym en de maat zyn de beste gidzen ter taalkunde. Vooral van het rym, die ziel aller vaerzen (§. 25.), heeft men zich te bedienen, om zuivere taalkennis te verzamelen; ten welken einde men Vondel, dien prins der dichteren, voornamelyk heeft te leezen. Hier zyn, uit hem, enkelde staaltjes ten beste:

Nu rust de vader, die de Muizen,
de zanggodinnen --
(Poëzy, Deel II, bl. 32) ⁶⁴⁵

Zoo kome uw gunst daer boven ons te vordel;
(bl. 259) ⁶⁴⁶

En toont wat kunst vermagh en leerzaeme gewente;
(bl. 342) ⁶⁴⁷

Om myner broedren wil, ter liefde van Godts vrunden;
(bl. 483) ⁶⁴⁸

645 ‘Ter begrafenisse van Peter Schryver’, r. 5-6 (WB IX, p. 246). Rijmt op ‘verhuizen’.

646 ‘Opdraght Maegdebrieven’, r. 113 (WB IV, p. 434). Rijmt op ‘gordel’.

647 ‘Op d'afkomste van Lambertus Reinst en Alida Bikkers van Swieten’, r. 37 (WB X, p. 178). Rijmt op ‘lente’.

648 ‘Jerusalems lof’, r. 121 (WB II, p. 222, alwaar: ‘Om onzer broed'ren wil, ter liefde van de vrunden’). Rijmt op ‘gunden’.

[p. 211]

 

In Salem, Davids stadt, beschermd voor plonderaci;

 

(bl. 527) ⁶⁴⁹

Zo zwaer als hy vermagh op zynen hals te dregen;
(Eneas, bl. 446) ⁶⁵⁰

Die plooy zet in 't verstant, door oefninge en gewennis;
(Bespiegel., bl. 38) ⁶⁵¹

Die schynt geluckigh, die zyn vruchtbre kud' ziet zwillen;
(Heerlykh. van Salom., bl. 101) ⁶⁵²

Ontvangt dees bron der marteladeren;
(Maria Stuart, bl. 53) ⁶⁵³

Ik beschudde
Niet ongehavent, noch niet haveloos dees kudde;
(Ovidius Herschepp., bl. 20) ⁶⁵⁴

Hoewel het traanen en de rou verbiên te mellen;
(bl. 277) ⁶⁵⁵

Is 't veyligh, kies ik liefst rauw' bonen en erwéten.
(Warande der dieren, bl. 100) ⁶⁵⁶

Zo veel tot een proefje omtrent het rym, als gids ter taalkunde. --- Mercier, die gezworen vyand van het rym, schimpt 'er op, als nadeelig voor de taal. Dus spreekt hy: ‘Cette rime tyrannique, cette ritournelle de consonnances, ce tintement puérile, font perdre à la langue sa netteté, sa précision, sa flexibilité même’ (Tableau de Paris, Tom. VIII, pag. 167) ⁶⁵⁷.

Wat de maat betreft, zy helpt mede ter volmaaking der taalkennis; en ook hieromtrent mogen weinige staaltjes dienen:

En wreede wolleven, en beeren, in woestynen;
(Vondel, Herschepp., bl. 321) ⁶⁵⁸

649 ‘Inwying van den Christen Tempel t'Amsterdam’, r. 26 (WB III, p. 324). Rijmt op ‘statie’.

650 Eneas X, r. 208 (WB VII, p. 35).

651 Bespiegelingen van Godt en godtsdienst I, r. 1254 (WB IX, p. 454).

652 De Heerlijckheyd van Salomon, vertaling uit 1620 van Du Bartas' La Magnificence de Salomon: (WB II, p. 247); deze jeugdverzen (r. 275-276) hebben een zekere faam verworven: ‘Die schijnt geluckigh die zijn vruchtb'r kud' ziet zwillen, / En stelen Carmelus zijn groenende achterbillen’.

653 Maria Stuart, r. 1414 (WB V, p. 224).

654 Ovidius' Herscheppinge I, r. 617-618 (WB VII, p. 427).

655 Ovidius' Herscheppinge IX, r. 460 (WB VII, p. 720).

656 Warande der dieren, 100: ‘Het veld en stad muysken’, v. 18; dit vers rijmt met ‘eten’ (WB I, p. 717).

657 Mercier, Tableau de Paris, VIII, p. 167.

658 Ovidius' Herscheppinge X, r. 762 (WB VII, p. 769).

[p. 212]

 

Van 's wollefs bloênden muil verbeeten en verslonden;

 

(bl. 347) ⁶⁵⁹

Die met een wollefshuit op 't hooft gewapent was;
(bl. 377) ⁶⁶⁰

Totdat de storremwind en 't holle water zwicht;
(bl. 406) ⁶⁶¹

En 't merregh in 't gebeent' begon alree te branden;
(bl. 442) ⁶⁶²

Zoo wert het bussekruit moordadigh aengesteken;
(Maria Stuart, bl. 13) ⁶⁶³

Hy zellef was de voorste, om elleck moedt te geven;
(Gysbr. van Aemstel, bl. 42) ⁶⁶⁴

--- --- behalve ditte stont

Een marmere kapel --- ---
(Eneas, bl. 247) ⁶⁶⁵

--- --- zoo hangen hartetochten
Heel vast aen heur natuur
(bl. 328) ⁶⁶⁶

Met achteloos zomwyl haer schoonigheit t'ontdekken
(Antonides, Ystroom, bl. 84) ⁶⁶⁷

Hun leven liever als hun vryigheit verloren.
(Zegezangen, bl. 42) ⁶⁶⁸

Vondel leert derhalve te recht: ‘Men magh om het rym en de maet de tael niet vervalschen’ (Aenleidinge ter Nederd. Dichtk.) ⁶⁶⁹. --- Men volge dan het voorlichten van deeze zuivere voorbeelden, en hoede zich dus om niet tegen de taal te zondigen, waardoor men, gelyk Oudaan zegt:

Zyn loutre armoedigheit in 't rymen dus bedekt,
En voor het heldre Duitsch een warretael verwekt. ⁶⁷⁰

659 Ovidius' Herscheppinge XI, r. 535 (WB VII, p. 797).

660 Ovidius' Herscheppinge XII, r. 487 (WB VII, p. 833).

661 Ovidius' Herscheppinge XIII, r. 629 (WB VIII, p. 45).

662 Ovidius' Herscheppinge XIV, r. 464 (WB VIII, p. 90).

663 Maria Stuart, r. 130 (WB V, p. 174).

664 Gysbreght van Aemstel, r. 1103 (WB III, p. 573).

665 Eneas IV, r. 650-651 (WB VI, p. 583).

666 Eneas VI, r. 1090-1091 (WB VI, p. 733).

667 Antonides, Ystroom, p. 84.

668 Antonides, Zegezangen, ‘Op den Nederlandschen zeetriomf, ter eere der dappere helden Michaël de Ruiter en Kornelis Tromp’.

669 Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste, (WB V, p. 485, r. 49-50).

670 Joachim Oudaen (1628-1692), geen plaats. Niet getraceerd.