Logo DBNL
Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy (2002)

Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

(2002)–O.C.F. Hoffham–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

§. 58. Het vaerzenmaaken sluit de wiskunst in zich

Het vaerzenmaaken sluit de wiskunst in zich, en is voor veele bewyzen der reken- en stelkunst vatbaar. Dat de telkunst nopens den vaerstrant, in de schikking en orde der woorden, kan en moet plaats hebben, toont Huydecoper aan in zyne Proeve, bladz. 82-84 362; en het is bekend, dat wy

 
waar 't vaers maar schrikt
 
In trant, of rolt en staat, op onze vingers weeten
 
Te tellen, en met monde en ooren natemeeten.
 
(Pels, Dichtkunst, bl. 26) 363

Ook beroept zich Vondel

 
Op dicht, dat klank en voeten telt.
 
(Poëzy, Deel I, bl. 435) 364

De rekenkunst, in alle haare specien, heeft zeer veel betrekking op het vaerzenmaaken, voor zo verre de poëetische styl van de natuur moet afwyken (§. 49.); want terwyl de prosaïst slechts vlak en effen numereert, zo addeert, substraheert, multipliceert of divideert de poëet. Hiervan zyn alom ontelbare voorbeelden voorhanden, en ik zal alleenlyk enkelden aanvoeren.

Aldus rekent de vaerzenmaaker: 3 x 7 + 2 = 23, en schryft:

 
De zon dry zevenmaal en tweemaal schynsel gaf;
 
(Vondel, Poëzy, Deel II, bl. 69) 365

of: 5 x 5 + 1 = 26, en zegt:

 
Vyfmael vyf en een jaer lang;
 
(Deel I, bl. 59) 366

wederom: 4 x 20 - 4 = 76, 't welk hy dus schryft:

 
Bestoken op vier min als viermael twintig trappen;
 
(Deel II, bl. 634) 367

of wel: 10 x 10 + 5 x 10 = 150, en drukt zulks aldus uit:

 
Van tienmael tien en effen half zoo veel
 
Vergulde schakelen.
 
(Deel I, bl. 452) 368

En wie de moeite wilde neemen, van Vondel en onze klassike dichters, in dit stuk,

kritiek te leezen, die zou eene zeer volstandige poëetische arithmetiek kunnen samenstellen; 't welk zeker geen onaartige noch ondankbaare arbeid zou zyn.

De stelkunst vooräl ook vind plaats by het vaerzenmaaken, en het rym in 't byzonder, die ziel van een vaers (§. 25.), is in de poëzy, volmaakt het geen de x of de y in de algebra is. Ieder afgetrokken boutrimé, of open rymklank, kan ons hiervan overtuigen (§. 80.). Men neeme eens het woord jaaren als boutrimé is zulks volkomen = x, en de uitvulling van het vaers geeft aan dien rymklank alle mooglyke uitkomsten, te wydloopig en te algemeen, om door voorbeelden te bewyzen. In Vondels werken alleen, zyn daarvan honderden te vinden, die men slechts op dit rymwoord heeft te zoeken. Even zo is het open rym tien = x; want gelyk Vondel zegt:

 
Besluit men het bestant voor een paer jaer en tien,
 
(Poëzy, Deel I, bl. 304) 369

en hierdoor een bestand van twaalf jaar uitdrukt: zo kan men tien = x altyd behouden, men moge veel meerder of veel minder jaaren willen uitdrukken, indien men by de uitvulling van het vaers slechts behoorlyk + of - gebruikt. Dat hier het bestand tot in het oneindige kan vermeerderd worden, begrypt men zeer ligt; doch men kan het ook tot op één jaar verminderen, indien men schryft:

 
Besluit men het bestand voor ellef jaar', min tien.

Dus algebraïsch zyn alle rymwoorden, indien men ze alleenlyk positief of negatief (§. 70.) weet te plaatsen.


Vorige Volgende