Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 35. Tooneelstukken in prosa zyn niet te dulden

Tooneelstukken in prosa zyn niet te dulden. Ik moet dit in het byzonder aandringen, wyl de kwaade smaak, ook onder ons, prosaïsche dramaas poogt te wettigen. Duitschland bezit thans reeds geene tooneeldichters meer; want zy allen, onder de Duitschers, die dramaas in prosa schryven, wyl het vaerzenmaaken boven hun bereik is, zyn geene poëeten.

[p. 73]

Tooneelstukken in prosa zyn ten eenemaale onnatuurlyk, en geheel tegen het grondbeginsel der poëzy (§. 3.) en des Amsteldamschen schouwburgs, voor wiens rechtzinnigheid de heeren Gecommitteerden waaken. In tegendeel is niets natuurlyker, dan kunstige vaerzen in den mond van Melpomené en Thalia; zo waar zy zanggodinnen zyn! Het zeggen van Fontenelle: ‘Polieucte où Cinna en prose seroient encore d'admirables productions d'un poëte,’ (OEuvres, Tom. III, pag. 376) ¹⁸⁶ bewyst alleenlyk, dat ook groote mannen kunnen dwaalen. Vondel zong, onder anderen, wel degelyk:

De schouburgh galmende op zyn vaerzen, enz.
(Poëzy, Deel II, bl. 385) ¹⁸⁷

Ook leert Pels uitdrukkelyk:

En eindelyk is ook het schouwspel, tot verlichten
Van langen arbeid, en 't verkwikken van de geest,
In zorgen afgesloofd, op maat gesteld geweest.
(Dichtkunst, bl. 42) ¹⁸⁸

‘'t Is bekend,’ zegt Du Bos , ‘dat de Ouden geene tooneelstukken in proos hadden, en dat ze alle in vaarzen geschreeven waaren.’ --- En, ‘elk een weet hoe de Ouden in alle gelegenheden vaarzen van veelerlei gedaanten in het opstellen van hunne tooneelstukken gebruikten’ (Oordeelk. Aanmerk.enz., D. III, bl. 83 en 84) ¹⁸⁹.

Ondanks dit alles vind men smaaklooze kritieken, welke dramaas in prosa begunstigen. Men vind 'er, die nog verder gaan, en zich niet ontzien om tegen de waare tooneelstukken in vaerzen

186 Bernard de Fontenelle (1657-1757), Oeuvres, Paris, ches Brunet, 1752, deel III, p. 376.(‘ou’ is goed gespeld in het origineel). KB 189 K 4.

187 ‘Dankoffer aen den Magistraat van Amsterdam na het spelen der Gebroederen in den Schouburgh’, r. 9 (WB IV, p. 210).

188 Pels, Dichtkunst, r. 1102-1104.

189 Du Bos, Oordeelkundige aanmerkingen: (spellingsvarianten: ‘Toonneel’, ‘Vaerzen’).

[p. 74]

openljk uit te vaaren. Aldus spreekt één van hen: ‘Versifier le poème dramatique, est une manie des plus etranges. En effet n'est il pas bien singulier, que le poëte se donne la torture pour rimer une piéçe, tandis que le grand art du comedien, dans le récit, consiste à faire disparoitre du vers, la rime et la mesure!’ (Le voyageur philosophe, etc., Tom. I, pag. 245) ¹⁹⁰. --- En Mercier, de Momus der dichteren, die geene andere dan dramaas in prosa schreef, na in het breede tegen de berymde tooneelstukken gedeklameerd te hebben, besluit als logenprofeet aldus: ‘Le Parisien sera soumis à ce bizarre préjugé encore quelque temps; mais enfin, lorsqu'en se rapprochant de la simplicité & de la nature il aura senti le charme de la vérité naïve, il verra que le vers sur la scene n'est qu'un faux ornement qui tend à corrompre l'esprit, lorsqu'il faut être tout entier au sentiment & à l'image’ (Tableau de Paris, Tom. VIII, pag. 169 & 170) ¹⁹¹.

Doch men laate die zotten hunne grillen! Het blyft 'er by: tooneelstukken, vooral Neêrduitsche tooneelstukken, in prosa zyn niet te dulden. Zy moeten door en door berymd zyn. De keurige Tooneelbeschouwer (Stuk I, bl. 7) ¹⁹² is derhalve billyk van oordeel, dat ook brieven in tooneelstukken, die somtyds in prosa geplaatst worden, altoos in vaerzen behooren te zyn. Men kan niet te verre gaan, om zelfs alle schaduw van prosa uit tooneelstukken te verbannen; en ik ben van gevoelen, dat niet slechts de nooten die de dichters somwylen onder hunne tooneelstukken plaatsen,

190 M. de Listonai (pseudoniem voor de musicus Daniel Jost de Villeneuve), Le voyageur philosophe dans un pais inconnu aux habitans de la terre, Amsterdam (au depens de l'éditeur), 2 dln, 1761, I, p. 245 (geringe wijzigingen).UBA 1497 E 23-24.

191 Mercier, Tableau de Paris, VIII, p. 169-170. Zie noot 69.

192 De Tooneelspel-beschouwer, geen plaats, geen uitgever, geen jaartal (1783-1784): ‘wy stellen naamlyk voor, of die brief niet mede in versen had behooren gebragt te worden’. KB 12 J 21.

[p. 75]

maar dat ook de aanwyzingen welken zy den tooneelspeeleren daarin geeven, niet in prosa maar ook in vaerzen moesten zyn; want het is toch altyd de poëet die spreekt. Welk een poëetisch figuur zouden gerymde nooten, in den Cid van Nomsz ¹⁹³, by voorbeeld, niet kunnen maaken! En zou de tooneeldichtkunst niet gewinnen, indien men (bl. 7.) las?

Hy slaat Don Diego met de vuist in 't aangezigt.
DON DIEGO trekt zyn kling, maar schaamt zich, bloost en zwicht.

Men heeft zulks wél te overweegen.

193 Nomsz, De Cid, bij Izaak Duim, 1772. Er staat: Hy slaat Don Diego in het aangezigt. / DON DIEGO, den degen trekkende.KB 2211 C 9.