Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

[p. 31]

§. 15. Het naakte dichten is eene ligte uitspanning

Het naakte dichten is eene ligte uitspanning. Want wien valt het moeijelyk, te uiten all' wat hem voor den geest komt? Of zucht en klaagt de treurige, lagcht en schertst de vrolyke, niet zonder opzet en met vermaak? Men behoeft slechts zyne gewaarwordingen en luimen uit te storten, om dichter in abstracto te worden, en tevens eene zoete verlustiging te genieten, die den geest ontspant en de gezondheid sterkt. Zo natuurlyk het dus van den eenen kant is, dat de liefde den louteren dichter vormt; naardien de minnaar zyne verliefde kwellingen door het dichten sust en verjaagt: even zo natuurlyk is het van de andere zyde, dat vorsten, staatsmannen, kooplieden, schoolmeesters, apothekers en andere lieden, welken geduurige zorgen of bezigheden beslommeren, tot dichten genoopt worden, en door dit streelend bedryf hunne afgesloofde geesten verpoozen.

De Hollandsche Spectator getuigt alzo van den pensionaris Cats, dat hy, als een met bezigheden overlaaden staatsman, ‘de poëzy alleen gebruikt heeft tot verlustiging, en tot verkwikking van zynen afgesloofden geest’ (Deel I, bl. 429) ⁷⁴. Dus zingt Vondel van den heer Diedrik Buisero:

Want onder dezen last, hem opgedraegen, spant
Zyn geest by wylen uit, als hy belust te dichten,
De schouders van het pak der staetzorgh wil verlichten.
(Poëzy, Deel II, bl. 291) ⁷⁵

74 De Hollandsche Spectator, I, p. 429. Zie noot 33.

75 ‘Opdraght van Ovidius, of Loofwerk, aen den Weledelen Heer Diedrik Buisero’, r. 58-60 (WB VII, p. 378).

[p. 32]

en J. van Hoogstraten zingt van even dien heer:

Terwyl hy van het hofgewoel
Geweken, uit een' trek tot digten,
Het pak der staatzorg wil verligten.
(Mengelpoëzy, Deel II, bl. 134) ⁷⁶

Insgelyks Antonides, aan het zoontje van dien heer:

Uw vader, die, van zorg ten dienst van 't land vermoeit,

Zyn geest met poëzy gelukkig weêr kan wekken.

(Verjaargedichten, bl. 142) ⁷⁷

Uit deezen hoofde noemen ook de dichters zelven veeltyds hunne voltooide gewrochten: Dichtlievende Uitspanningen, Verlustigingen, Ledige uuren, Slaaplooze nachten; vandaar de poëetische zinspreuken: ô Laborum dulce lenimen, proficit et recreat, enz. enz. ⁷⁸

Eindelyk is het overvloedig bekend, dat het dichten onder onze landgenooten Liefhebbery word genoemd; dat is te zeggen, een knutselen, 't welk men enkel ten tydverdryf verricht: gelyk het printjes afzetten, het silhouetteeren, het yvoordraaijen, het nettenbreijen, enz. soortgelyke Liefhebberyen zyn; hoewel alle deeze uitspanningen niet ten eenemaale zo ligt vallen, als het dichten in abstracto. Het genootschap Latet quoque utilitas ⁷⁹ vertoonde derhalve Melpomene en Thalia, zich onderling den vederbal toekaatsende; ten bewyze dat het dichten van tooneelstukken geheel geen kunst (§. 10.), maar slechts een spel en eene ligte uitspanning is.

76 Jan van Hoogstraten, Mengel-Poëzy, ‘Duynzigt’ (naam van Buisero's hofstede).

77 Joannes Antonides van der Goes. Hoffham citeert uit Alle de Gedichten. Hier by komt het leven des dichters, derde druk, Amsterdam, bij Nicolaas ten Hoorn, 1714, het ‘Geboortedicht voor Jonkheer Laurens Buisero’ (de zoon van Diedrik Buisero). KB 760 D 4.

78 Dichtlievende Uitspanningen, J.B. Wellekens (1710).
Dichtlievende Verlustigingen van Meditando Fulgens (1762).
Otia of Ledighe Uren, Constantijn Huygens (1625).
Gedachten op slapeloose nachten, Jacob Cats. Zie noot 236.
‘ô Laborum dulce lenimen’, motto van J.J. Hartsinck (1716-1779), bestuurder van de Amsterdamse schouwburg, vertaler van Merciers L'Indigent.
‘Proficit et recreat’, motto van Abraham Bogaert (1663-1727), toneelvertaler. Ook het motto van P.J. Kasteleijn (1746-1794).

79 ‘Latet quoque utilitas’, motto van Pieter Bernagie (1656-1699), die tussen 1684 en 1686 liefst dertien toneelstukken publiceerde onder dit motto (Melpomene is de muze van de tragedie, Thalia die van de komedie).