Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 10. Het eigenlyke dichten is geheel geen kunst

Het eigenlyke dichten is geheel geen kunst, voor zo verre daardoor, gelyk waarlyk, het prosaïsche deel der poëzy word verstaan; want gedachten heeft elk mensch, en stoffe vind men alom:

Terwyl de stof zich opdoet als een zee,

En ons verschaft veel dingen niet beschreven,
De werkbaas zou het werk veeleer begeven,
Dan 't werk den baas ontvallen in dien stand.
(D. van Hoogstraten ...) ⁴¹

Het prosa, de inhoud aller poëzy, bied zich van zelve aan en plooit zich zeer ligt. Men kan

41 David van Hoogstraten (1658-1724, broer van Jan; hoofd van de neolatijnse partij in de poëtenoorlog). Geen plaatsvermelding. Niet getraceerd.

[p. 22]

zulks met éénen blik overzien. Het heldendicht, by voorbeeld, die dichtstoffe van den langsten adem, dit verhevenste en moeijelykste deel der poëzy, vereischt zo weinig kunst, ten aanzien van den prosaïschen inhoud, dat de oordeelkundige Swift, in zyn boek Over het diepe (Vertelsel van de ton, Deel II, bl. 95 enz.) ⁴² uitvoerig heeft beweezen, dat men daartoe geheel geen vernuft noodig hebbe; terwyl hy recepten voorschryft, volgens welke men, zonder schranderheid, weetenschap en belezenheid te bezitten, een regelmaatig heldendicht kan vervaardigen. De Guardiaan, die Swifts recepten heeft uitgeschreeven, bekrachtigt zyn gevoelen (Deel I, bl. 597. enz.) ⁴³. In het kort, tot onderwerpen van heldendichten vind men alöm

een deel versierde quacken

Uit praetgiens opgeschept, gevischt uyt Almanacken,
(De Decker, Lof der Geldsucht, bl. 49) ⁴⁴

van welke men zich met voordeel kan bedienen.

Met tooneelstukken is het eveneens gelegen, en hunne vindingen zyn niet min kunsteloos:

De stof eens bly-(treur -)spels zal men licht uit alle hoeken,
Uit avontuurtjes van oude almanakken zoeken, ---
Zy doet zich honderdmaal vanzelf op in de praat
(A. Pels, Gebr. en Misbr. des tooneels, bl. 50) ⁴⁵

en voorts:

Gy moogt van Oëdipus, van Clytemnestra zeggen
Al wat u invalt -- --
(Bl. 47) ⁴⁶

Terwyl nu tot de zwaarste poëetische gewrochten, tot heldendichten en tooneelstukken, met

42 Jonathan Swift (1667-1745), Tale of a Tub (1704), als Vertelsel van de ton vertaald door Pieter Le Clercq, Utrecht, bij Arnoldus Lobedanius, 1743: 15e hoofdstuk, p. 95-104: ‘Recept om een Heldendicht te maaken’. KB 32 H 32.

43 Richard Steele's The Guardian (maart-oktober 1713) werd door Pieter Le Clercq vertaald als De Guardian of de Britsche Zedenmeester, Rotterdam, bij Jan Beman, 1730-1731. Op p. 597-607 staan allerlei poëzie-recepten. KB 1138 F 21-23.

44 Jeremias de Decker (1609-1666), Lof der geldsucht ofte Vervolg der Rym-oeffeningen, verdeelt in twee boecken behelsende Gedichten van verscheidene stoffe, Amsterdam, bij de wed. van Marten Jansz Brandt, en Abraham vanden Burgh, 1668. KB 2105 A 259.

45 Pels, Gebruik én misbruik des tooneels, Amsterdam, bij Albert Magnus, 1681, r. 1265-1266 en 1271 (zie noot 99). KB S 1395 6.

46 Pels, Gebruik en misbruik, r. 1185-86.

[p. 23]

betrekking tot het dichten, noch geest noch kunst word vereischt: zo ziet elk van zelf in, dat mindere soorten van dichtwerken, dat oden, satiren, sonnetten, epigrammen, en wat het zy, niet minder werktuiglyk naar algemeene recepten kunnen vervaardigd worden, en ter waereld geene kunst vereischen.

Van de vormen der menigerlei dichtstukken, waarop het eigenlyk aankomt, staan wy nader te spreken (§. 31.); heeft men die vormen zich eigen gemaakt, zo is men in de kunst volleerd.