Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 5. Vaerzen zyn regels die gezongen kunnen worden

Vaerzen zyn regels die gezongen kunnen worden, en ten dien einde aan zekere kunstwetten bepaald zyn.

Reeds Strabo ²⁸ leert ons dat in de eerste tyden alles wat opgesteld wierd in vaerzen wierd opgesteld, en dat alle de vaerzen in die tyden gezongen wierden. En wie weet niet dat een vaers, uit een' psalm, by voorbeeld, of uit een kerkelyk of ongewyd lied, even deswege een vaers is, wyl het de behoorlyke eigenschappen bezit, die het zingen vereischt?

De afgemeetene en vloeijende eigenschappen der vaerzen, die ten behoeve van het zingen

28 Strabo (64 v. Chr.-19 na Chr.), Grieks geograaf en historicus.

[p. 13]

noodwendig zyn, onderscheiden hen nadruklykst van het prosa, 't welk niet kan gezongen worden. Dicht- en zangmaat is derhalve eenerlei, en de muuzen heeten uit dien hoofde de zanggodinnen. Ook word in de taal der dichters zingen en vaerzenmaaken te recht onverschillig gebruikt; en ik zing -- kan in een' poëetischen zin niet anders omschreven worden, dan door: ik maak vaerzen. Van daar komt insgelyks lierzang, herderszang, bruiloftszang, lykzang, verjaarzang, enz. enz. enz.; gelyk voorts zangkunst, zanglust, zangster, zangnimf, zangheldin, enz. niets anders dan de bekwaamheid van vaerzen te kunnen maaken uitdrukken. Ik moet hier aanmerken, dat de heer P. Nieuland geweldig dwaalt, als hy zegt: ‘In eenen wysgerigen zin beteekent de Zanggodes, Zangheldin, of Zangster van den dichter, niets anders dan de schoonheid van zynen geest, en de leevendigheid en kracht zyner inbeelding, die verre boven 't gemeen verheven is: en hier uit ziet men, in 't voorby gaan, de dwaasheid van den grootsten hoop der Versemaakeren, die zich niet ontzien deeze woorden stoutlyk in den mond te nemen’ (Verhandel. over de Oefening en Beschaaving van 't Verstand, door J. Watts, bl. 399. in de noot (e)) ²⁹.

Men verbind eindelyk met het woord vaerzen drieërleije begrippen. Want reeds elk gerymde regel is van natuur een vaers (§. 69.); een koeplet, of zangvaers, is een vaers in eenen bepaalderen zin (§. 28.); en ieder gelegenheidsdichtstukje

29 Petrus Nieuwland (1722-1795), vertaalde Isaac Watts' Logick: The Improvement of the Mind als Verhandeling over de oeffening en beschaaving van 't verstand, 's-Gravenhage, bij Thierry, 1762. KB 2118 C 10.

[p. 14]

is een vaers in den ruimsten verstande (§. 30.). Sommige poëetische gewrochten, by voorbeeld oden of lierzangen, zyn derhalve vaerzen, die uit vaerzen in vaerzen bestaan; en alle kunnen gezongen worden.