Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

[p. 11]

§. 4. Vaerzen zyn kunstig geordende woordryën

Vaerzen zyn kunstig geordende woordryën, of regels schrifts, die naar de voorschriften der kunst in ryën en geleden geschaard zyn. Deeze definitie is juist, zo wel ten aanzien der Etymologie als van het wezen der vaerzen. ‘Versus signifie proprement Rangée;’ zegt de geleerde Lamy, ‘& on donne ce nom aux vers, parceque dans l'écriture ils sont distinguez de la prose, qu'on n'écrit point par rangs, mais tout de suite’ (La Rhétorique, ou l'art de parler, pag. 254) ²⁵. En Huydecoper zegt: ‘Als verscheiden zaaken zó naast elkander geschikt zyn, dat het oog van de eerste tot de laatste, langs alle de tusschenstaanden zo kan heenen zien, dat de eene niet bevonden wordt meerder binnen, of buitenwaarts te staan dan de anderen; zo zegt men in volle kracht, dat die zaaken op een Ry staan: waarom de naam zelf van Ry gegeeven wordt aan eenen maatstok, dien men gebruikt, om het gelyke verband der zaaken aftemeeten’ (Proeve van Taal- en Dichtkunde, bl. 97) ²⁶. Dit is nu juist het geval aller vaersregels, en laat zich volkomen op hen toepassen.

En hoewel eenige oordeelkundigen het woord Versus liever van versura (omkeering, omdraaijing) afleiden, wyl, ten einde van elken regel, schryver en leezer tot den volgenden regel omkeeren: zo blyft echter hier eene monstering der kunstige woordryën en geleden. Ja, indien men ook met nog andere kritieken wilde aanneemen,

25 Bernard Lamy (1640-1715), La Rhétorique ou l'art de parler (1675, vierde druk 1699), La Haye, chez Pierre Paupie, 1737. UBL 722 G 11.

26 Balthazar Huydecoper (1695-1778), Proeve van taal- en dichtkunde; in vrijmoedige aanmerkingen op Vondels vertaalde Herscheppingen van Ovidius, Amsterdam, bij Visscher en Tirion, 1730; 2de uitgave door F. van Lelyveld in 1782 (4 dln), 3de in 1784, 4de in 1788. Hoffham moet de eerste uitgave hebben gebruikt, waarin staat: ‘Als nu verscheiden’. KB 763 C 13.

[p. 12]

dat de Ouden het schryven hunner vaerzen van het ploegen hunner ossen, in het vormen van gelykmaatige akkervorens, ontleend hebben: zo lyd ook hier de Etymologie geen geweld; als men alleenlyk het bedryf der ossen met den ploeg, in dat der schryvers met de pen verandert. Men vind dit laatste gevoelen by den zo even aangehaalden pater Lamy, daar hy zich uit: ‘Les anciens Latins écrivoient par sillons, ayant commencé de la gauche à la droite. Ils écrivoient le second vers commençant de la droite à la gauche, comme les boeufs font en sillonnant la terre; c'est pourquoi, comme remarque Marius Victorinus, cette manière d'écrire etoit nommée Bustrophe, à boum versatione ’ (Pag. 255) ²⁷.

27 Lamy, La Rhétorique ou l'art de parler, waarin staat: ‘comme remarque le même auteur’.