|
| |
| |
| |
T
Takru famiri moro betre leki wan bun kompe.
Slechte familie is beter dan een goede kameraad.
De genegenheid voor bloedverwanten, ook in verre graad, verloochent nooit. De stem van het bloed laat zich gelden.
Families kijven, families blijven. Het hemd is nader dan de rok. Bloed kruipt, waar het niet gaan kan.
Takiman na krabasi sondro tapun.
Een praatziek mens is een kalebas zonder deksel.
Zich bloot geven, door te veel gepraat, verziekt zijn omgeving.
Een praatziek mens geeft al zijn geheimen prijs. Een kip zonder kop.
Zijn mond voorbij praten. Hangt alles aan de grote klok.
Te yu e tyari na nen fu kaw, yu musu fu abi na tutu.
Als je een koe wordt genoemd, zal je horens moeten hebben.
Titels, rangen, positie en andere functies zonder de financiële voordelen, hebben geen waarde.
Loon naar werken, niets voor niets. Inzet zonder de nodige tegenprestatie heeft weinig zin.
Te yu no sabi sani, yu sa dyersi agu.
Als je niets weet ben je gelijk een varken.
Iemand die niet zo goed op de hoogte is van zaken, voor de gek houden
Iemand in de maling nemen. Een loopje met iemand nemen.
Te yu koti yu noso, yu pori yu fesi.
Als je je neus snijdt bederf je gezicht.
Wie zijn naaste familieleden afbreekt, zwakheden enz. aan de grote klok hangt, deelt in de schande.
Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.
| |
| |
Tangi fu bun na kodya.
Dank voor goedheid is de knuppel.
Zich inzetten om anderen hun belangen te behartigen, om van de behartigde de knuppel terug te krijgen.
Ondank is s'werelds loon. Zijn zwakheid is zijn ongeluk.
Te watra trubu, fisi e law.
Als het water troebel is wordt de vis gek.
Van de verwarring gebruik maken. De geschikste gelegenheid aangrijpen om te handelen.
In troebel water is het goed vissen. Het ijzer smeden als het heet is.
Te winti wai, yu sa si fowru bakasei.
Als de wind waait zal je het achterwerk van de kip zien.
De aard en het karakter der mensen, collega's aanhangers of tegenstanders, leert men pas goed kennen als bepaalde situaties zich voor doen.
Als de kok en de meid ruzieën, dan hoort de eigenares waar de boter gebleven is. Dan hebben we de poppen aan het dansen.
Te na graskasi uma de, tog man e feni en.
De vrouw is in de glazenkast, toch vindt de man haar.
Een schijnbaar onmogelijke opgave toch oplossen.
Waar een wil is, is een weg.
Takru kari e tyari takru piki.
Slecht geroep geeft slecht antwoord.
Iemand op dezelfde onvriendelijke of vijandelijke wijze behandelen, zoals hij of zij dat op jou heeft toegepast.
Leer om leer. Oog om oog, tand om tand. Met gelijke munt terug betalen. Op dezelfde manier betaald zetten, vergelden.
Te sneki bet yu, yu e frede woron.
Als een slang je bijt heb je angst voor een worm.
| |
| |
Vermijdt zoveel mogelijk herhaling van zaken, die eerder voor jou nadelige gevolgen hebben gehad. De schrik goed te pakken hebben.
Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Zelfs een ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen.
Te trutru doro, lei e lowe.
Wanneer de waarheid is aangekomen, vlucht de leugen.
Als het erop aankomt, als het ernst wordt, als de nood aan de man komt, dan pas weten wij of het allemaal leugen of waarheid is.
Als puntje bij paaltje komt, wordt het een andere vertelling.
Te yu e nyan nanga didibri, yu musu abi langa forku.
Als je met de duivel eet moet je een lange vork hebben.
Iemand van wie je weet dat hij tot alles in staat is, moet je goed in de gaten houden als hij in je directe omgeving is.
Bij de duivel te biecht gaan. Om hulp vragen op het verkeerde adres.
Te watra drei gwe libi anyumara, petaka en tron basi.
Wanneer het water voor de anyoemara is gedroogd wordt pataka baas.
Door omstandigheden aangewezen zijn op een ander die normaal je minder is.
De rollen zijn omgekeerd.
Te patu furu, tapun e feni.
Als de pot vol is vindt het deksel.
Voordeelshalve van iemands kennis of anderszins profiteren.
In iemands kielzog varen. Komt men daarin, dan is het heel gemakkelijk eigen doel te bereiken.
Te yu naki kapalasi, yu sa yere borman tongo.
Als je de onderkant van de kuip slaat zal je de stem van de kok horen (het geklaag).
Als je je inlaat in zaken of aanleiding geeft, door anderen te kwetsen, zal je voor de gevolgen moeten instaan.
Wie kaatsen wil, moet de bal verwachten.
| |
| |
Tangi fu pansboko, meki mi si Benifoto.
Dankzij de spaanse bok heb ik Foto Beni gezien.
Tegen wil en dank ergens belanden. Gedwongen zich te moeten begeven, waar hij of zij niet graag zou willen komen (gaan).
Het kind van de rekening zijn. Het gelag moeten betalen.
Alleen de nadelen van iets ondervinden. Het moeten ontgelden.
Te yu abi pasensi, yu sa si mira bere.
Als je geduldig bent zal je de ingewanden van de mier zien.
Met veel geduld bereik je meer, dan hetgeen je onder andere omstandigheden had kunnen bereiken.
Een geduldig mens is een gelukkig mens. Geduld is de sleutel der overwinning.
Te yu mati barba e bron, yu musu nat di fu yu.
Wanneer de baard van je vriend brand moet je de jouwe nat maken.
Voorzorgsmaatregelen treffen, voornamelijk wanneer men heeft moeten ondervinden dat anderen nadelige gevolgen van soortgelijke zaken hadden meegemaakt (ondervonden).
Voorkomen is beter dan genezen.
Tu lasi ede krabu, tuka na drei gron.
Twee verdwaalde krabu ontmoeten elkaar op het droge.
Wanneer twee of meerdere soortgelijken elkaar ergens ontmoeten is de verwarring van Babylon compleet.
Een gek maakt meer gekken.
Tru-tru lobi abi bigi grani
Ware liefde houdt van grote eer (waardering)
Met elkaar door vuur en storm gaan.
Ware liefde roest niet.
| |
| |
Traman buku dangra fu leisi.
Andermans boek is moeilijk leesbaar.
Iedereen heeft zijn eigen geheimen.
Andermans boeken zijn duister te lezen.
Takru maniri e pori bun kompe.
Slechte gewoonten bederven kameraadschap.
Kies je vrienden, anders word je het slachtoffer van hen die zich niet weten te gedragen.
Slechte gewoonten bederven de goede zeden.
Te mekunu e nyan sapa, tranga siki e tyari nen.
Als de vloek zijn tol vraagt, is zware ziekte de schuldige.
Als men lichamelijk moet boeten voor het kwaad, dat men gedaan heeft, grijpt men allerlei drogredenen aan.
De dood moet een oorzaak hebben.
Tingi fowru, no e nyan tingi fowru.
De aasgier eet de aasgier niet.
Soortgenoten beschermen elkaar.
Familie kijven, familie blijven.
Tu man kaiman no e tan na ini wan olo.
Twee mannen kaaiman blijven niet in een hol.
Twee personen met dezelfde eigenschappen kun je moeilijk onder één dak brengen.
Twee kapiteins kun je niet op hetzelfde schip plaatsen.
Te tigri e bari na busi, na nowtu a abi.
Wanneer tigri in het bos schreeuwt is hij in nood.
Een afgedankte grootheid, die zijn laatste inzet gebruikt om anderen af te schrikken.
Een kat in het nauw, maakt rare sprongen.
| |
| |
Te yu sidon na boto ede, yu sa si bigin fu pernasi.
Als je aan de voorkant van de boot zit zal je zien waar de plantage begint.
Initiatiefnemers hebben een voorsprong op anderen.
Wie waagt die wint.
Te kaw e go na abatwar a e kun-kun ala presi.
Wanneer de koe naar het abattoir wordt gebracht poept hij overal.
Velen die weten dat hun uren geteld zijn, zullen met opzet een puinhoop achterlaten.
Te yu de na nowtu, yu de kari yu feanti pe.
Wanneer je in nood bent noem je, je vijand peet.
Onderdoen voor zelfs je vijand als je in nood verkeert.
Nood breekt wet - of naar Canossa gaan.
Te yu fadon na watra, yu nanga fisi e tron mati.
Wanneer je in het water valt wordt je met de vis bevriend.
Als je voor problemen kom te staan, grijp je naar alle ten dienste staande middelen om de nodige oplossing te vinden.
Tranga no e tyari kaw go na pen.
Geweld brengt een koe niet op stal.
Meestal bereik je veel meer met takt, danwel met bruut geweld.
Met geweld bereik je niet alles.
Te wan kaw bun tumsi, no teki petata tei tai en.
Als een koe te goed is, maak haar niet met patate ranken vast.
Iemand die te mak is of veel toegeeft, zal je niet tot het uiterste mogen tarten.
Geen misbruik maken van andermans goedheid.
Tigri dede, a libi na pina gi a buba.
Tijger is dood, hij laat de narigheid voor de huid achter.
Een gevaarlijke arbeid achter laten voor een ander en zich zelf buiten
| |
| |
schot laten.
Anderen opschepen met het vuile werk.
Na mij de zondvloed.
Te kunkun drei na sei planga a e prakseri taki en na skedrei.
Als de ontlasting tegen de muur opdroogt verbeeldt het een schilderij te zijn.
Meestal verlaat hij zijn eigen terrein, gaat zijn bevoegdheid te buiten en spreekt over zaken waarvan hij geen verstand heeft.
Als niets iets wordt, kent iets zichzelf niet. Dan gaat hij meestal buiten zijn boekje. Een hoge borst opzetten.
Alsof hij alle wijsheid in pacht heeft.
Te tigri e sribi, no denki dati a dede.
Als de tijger slaapt denk niet dat hij dood is.
Wees op Uw hoede voor iemand (of een beest) dat zich anders gedraagt of voordoet, dan het in werkelijkheid is.
Schijnt bedriegt. (Een wolf in schaapskleding).
Tigri sabi na sortu bon a de krasi in bakasei.
Tijger weet aan welke boom hij zijn achterwerk jeukt.
Degelijk rekening houden met tegenstanders (vijanden), die hard terug kunnen slaan als het erop aankomt.
Te yu wani fu taki leti bigin diki yu grebi.
Als je de waarheid wil zeggen begin je graf te delven.
Tref eerst de nodige voorzorgsmaatregels, eer
De waarheid is hard om aan te horen.
Te yu fréri nanga didibri, yu sa mus fu de mati nanga sneki.
Als je met de duivel vrijt moet je de slang te vriend houden.
Het ene kwaad met het ander bestrijden.
Met vossen vangt men vossen.
| |
| |
Te yu poti gongote e drei na son, yu no man son na tapu yu gogo.
Als je gongote in de zon te drogen legt kan je niet op je achterwerk zitten.
Er zich van bewust zijn, dat er gevaar dreigt.
Op hete kolen zitten -, het zwaard van Damocies hangt boven het hoofd.
Te godo broko, siri e panya.
Wanneer de godo breekt vliegen de zaden in het rond.
Geheimen worden pas verklapt wanneer er onderlinge onenigheid ontstaat.
De bom is gebarsten. Als de kok en meid ruziën, dan weet de huisbazin waar de boter gebleven is.
Te tigri prakseri taki a koni moro dagu, a e kori en krabyasi.
Als tigri denkt dat hij slimmer is dan dagoe bedondert hij zichzelf.
Wanneer men soms denkt dat men een ander te slim af is, komt het vaak genoeg voor dat de tegenpartij jou te pakken heeft.
Baas boven baas.
Te kaw dede, asi e fatu.
Wanneer de koe dood is, wordt het paard vet.
Snel profiteren van anderen, als deze in problemen verkeren.
De ene zijn dood, is de ander zijn brood.
Te yu kweki woron, yu sa si aboma (sneki)
Als je een worm kweekt zal je een aboma zien.
Als je het kwaad niet op tijd de kop indrukt, zal je nare gevolgen daarvan ondervinden.
Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
Een gewaarschuwd mens telt voor twee.
| |
| |
Te yu kosi tingfowru a de hati krakun.
Als je de aasgier verwijt neemt kalkoen daar aanstoot aan.
Iemand in bescherming nemen om familie-schandalen te dekken.
Scheldt geen dief, het hindert de diefjesmaat. Vogels van gelijke veren.
Teki trawan anu tapu yu fesi.
Andermans hand nemen om je gezicht te bedekken.
Bedrog plegen, niet in staat op eigen benen te staan.
Pronken met andermans veren.
Trowe wan ai, luku sa e pasa.
De blik gericht houden op wat er gebeurd.
Overtuig je ervan wat er gaande is, wat de problemen zijn, waarom het een en ander niet vlot loopt.
Het oog van de meester maakt het paard vet.
Te ai e krei noso e lon watra.
Als het oog huilt traant de neus.
Meevoelen met het leed van naaste familie.
Te lagadisa tere koti, a e feni en olo.
Als de staart van de hagedis is gesneden vindt hij zijn hol.
Iemand die herhaaldelijk het gevaar tart, zal zich pas realiseren waarmee hij bezig is, als hij lichamelijk letsel oploopt.
Ondervinding is de beste leermeester.
Te yu nyan kakalaka, yu bere e drai.
Als je kakalaka eet zal je misselijk worden.
Gewetenswroeging hebben, wanneer je anderen nodeloze problemen hebt bezorgd.
Het kwaad loont zijn meester.
| |
| |
Tan tiri a no don.
Zwijgen is geen domheid.
In vele gevallen is het beter niets te zeggen, dan door woorden, hoe goed ook bedoeld, de zaak te bederven of althans niet verder te brengen.
Spreken is zilver, zwijgen is goud.
Tyari suma tori na udu baki.
Hetgeen anderen zeggen in een houten bak dragen.
Het verspreiden van negatieve praatjes over anderen, praatziek zijn (roddelen).
De mond voorbij praten.
De splinter in andermans ogen zien, maar niet de balk in eigen ogen.
Tranga no e tyari kaw go na pen.
Geweld brengt de koe niet op stal.
Het geweld is zelden of nooit het middel om het doel te bereiken.
Met takt bereik je vaak veel meer, dan met kracht.
Te nengre feni bun, a e kun-kun na bakra maskin.
Wanneer de neger het goed heeft doet hij zijn behoefte in het magazijn van de bakra.
Misbruik maken van andermans goedheid.
Ondank is 's werelds loon.
Krijgt men één vinger men neemt een hele hand.
Te kaw nyan, a mus gi asi pasi.
Wanneer de koe gegeten heeft, moet hij het paard gelegenheid geven.
Eerlijk samen delen. Ruimte bieden aan anderen om ook te kunnen genieten. Plaats maken voor je medemens die het minder goed heeft.
Ieder zijn beurt is nooit te veel. Het leven is geven en nemen.
Te yu e prei naga dagu, a de leki yu mofo.
Als je met een hondje speelt likt het je mond.
| |
| |
Wie met kinderen naar bed gaat, wordt door kinderen bepist.
Zijn plaats niet kennen.
Misbruik maken van andermans goedheid. Zondigen tegen de regels.
Geeft men hem één vinger, hij pakt de hele hand.
Te anu gwenti koti bigi ton ton, a no sa keba.
Wanneer de hand geneigd is de ton-ton groot te snijden zal het niet ophouden.
Zich niet kunnen of willen houden aan beperkingen, ook al gaan de zaken niet meer zo goed als voorheen.
Gewoonte is de tweede natuur. Jong gewend, oud gedaan.
Macht der gewoonte. Traditiegetrouw.
Te yu mati e kori yu, a no e lafu.
Wanneer je vriend je bedriegt lacht hij niet.
Als men een vriend wil beetnemen, doet men dat meestal met een stalen gezicht.
Van je vrienden moet je het hebben. Liegen alsof het gedrukt staat.
Met een judasgezicht eigen familie en vrienden bedriegen.
Vriendschap betekent nog geen vriend zijn.
Te yu wani fu feni loso, yu musu fu kori ede.
Als je luizen wil vinden moetje het hoofd paaien.
Als men iets wil bereiken, moet men alvast proberen om tactisch te werk te gaan.
Een goed woord valt altijd in goede aarde.
Met zachtheid te werk gaan.
Tigri e peni en pikin, te a pori en.
Tigri heeft zijn kind zoveel gegeven tot hij haar heeft bedorven.
Teveel verwenning heeft slechte gevolgen.
Overdaad schaadt.
| |
| |
Te yu prakseri taki trobi keba, a noya a bigin.
Wanneer je denkt dat ruzie is geëindigd begint het pas.
Die zaak zal meestal onaangename gevolgen na zich slepen.
Dat muisje zal een staartje hebben.
Te so fara no wan enkri yuru moro na Dandi Oloisi.
Tot zover geen enkel uur langer op Dandi Oloisi.
Ieder begin heeft een eind zelfs het langste touw heeft een eind.
Tot zover geen stap verder.
Te yu wani fu swari awara koko, yu sa musu kruderi nanga yu gogo mofo.
Als je de pitten van de awara wil slikken moet je met je anus overleggen.
Overleg goed alvorens tot handelen over te gaan.
Bezint eer gij begint.
Tangi fu bun, na kodya.
Dank voor goedheid is de knots.
Een goede daad verrichten, die tenslotte met een tegenovergestelde ‘beloond’ wordt.
Te yu no wani yu tori tya lontu na waka, yu no mu poti en na udu baki.
Als je niet wilt, dat je verhaal de rondt doet, moet je het niet in een houtenbak ronddragen.
Als je je geheimen zelf aan de grote klok hangt moet je verwachten dat men ermee te koop zal lopen.
Wie aan de weg timmert, heeft veel bekijks.
Te yu kan fu kari yorka, yu musu dya-dya fu yagi en.
Als je in staat bent yorka te roepen, moet je in staat zijn ze te verjagen. (bezweren)
Als men eenmaal de eerste stap gezet heeft tot een onderneming, de uitvoering van een voor een voornemen etc. dan moet men ook voortgaan.
Als je geesten opwekt, moet je ze ook kunnen bezweren.
Wie a zegt, moet ook b zeggen.
| |
| |
Te yu lobi kaiman pikin, bigin freiri en mama.
Als je van het kind van de kaaiman houdt vreier je met de moeder.
Als je je doel bereiken wil, moet je er wat voor over hebben.
Een snoek uitgooien om een kabeljauw te vangen.
Te kutsiri e sidon na tapu asi, a no sabi fa gron faya.
Wanneer de koetsier op het paard zit weet hij niet hoe heet de grond is.
Het gaat je voor de wind en je weet niet waar bij anderen de schoen wringt.
Hoog en droog zitten. Rozengeur en manenschijn.
Te yu didon dren na Kokobiako, yu ede e opo na Ansu Bangi.
Als je ligt te dromen op kokobriako, zal je je hoofd op Ansu Bangi op heffen.
Zich de onmogelijkste zaken inbeelden, die nooit bewaarheid zullen worden.
Luchtkastelen bouwen. In een droomwereld leven.
Tan solanga meki krabu no abi ede.
Door even wachten steeds heeft de kraboe geen hoofd.
Omdat je alle tijd van de wereld meende te hebben, heb je de boot gemist.
Iemand die door eigen onvoorzichtigheid, ondoordachtigheid of onoplettendheid schade, nadeel of letsel oploopt daarvoor alleen verantwoordelijk is en niet op medelijden hoeft te rekenen.
Eigen schuld, dikke bult.
Te maka no sutu yu, yu no sabi fa a hati.
Als je niet door een doorn gestoken bent, weet je niet hoe pijnlijk het is.
Het is moeilijk praten over zaken, die je niet persoonlijk hebt ervaren.
Ondervinding is de beste leermeester.
| |
| |
Te lei waka wan heri pisi en futu musu kisi anansi.
Wanneer de leugen een hele poos gelopen heeft moet zij stramme benen krijgen.
Leugens hebben korte benen.
Als is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel.
Te yu mati skop yu yu no skop baka, a sa taki yu futu syatu.
Wanneer je vriend je een trap geeft en je schopt niet terug zal hij zeggen dat je benen kort zijn.
Het recht van weder vergelijking.
Oog om oog, tand om tand.
Te yu no sab wan sma yu e gi en watra ini tapun krabasi.
Als je iemand niet kent geef je hem water in een kalebas met deksel.
Het komt vaak voor dat men mensen die men niet kent, onderschat.
Onbekend maakt onbemind.
Ton ton fadon na ini brafu a de leti na en tan presi.
Ton ton valt in brafu, daar is juist waar hij zijn moet.
Soms kan men verrassend te juister plaatse terechtkomen
Het komt juist van pas.
Takiman na krabasi di no abi tapun.
De praatziekte mens is als een kalebas zonder deksel.
Een praatziek mens houdt niets verborgen.
Babbelachtigen kennen geen geheim.
Takiman a no duman.
De praatzieke stelt geen daden.
De praatzieken komen veelal niet tot daden.
Holle vaten klinken het hardst.
| |
| |
Te tu sma e har boto, a mus go na tapu dan.
Als twee mensen een boot trekken, moet hij op de wal.
Wanneer meerdere mensen zich inzetten voor een werk, moet het slagen.
Vele handen maken licht werk - Eendracht maakt macht.
Te yu si pikin ston lolo, sabi taki sisibi de na en baka.
Als je een steen ziet rollen, weet dat er een bezem achter zit.
Er gebeurt niets zonder dat er vooraf een handeling is gepleegd.
Alle gevolg heeft een oorzaak.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd