Het lof der vrouwen

[p. B4v]

Zee-Triomph⁽¹⁾
Geschiet in Duyns⁽²⁾.

Looft nu des Heeren Naem, O! vrye Nederlanden⁽³⁾,
Die uwen Vyandt stout⁽⁴⁾ nu hebt gebracht tot schanden.

Geeft hem alleen de eer, en danck dien goeden Godt,

Die Spangien⁽⁶⁾ heeft veracht, en zyn gewelt bespot.

Godt quam voor leden Iaer een weynigh ons kastyden,
Hy kompt ons wederom in volle maet verblyden.

't Is noch een versche daet⁽⁹⁾ die onlanghs is geschiet,

Dat Godt den vyant trots gebracht heeft heel tot niet.

Daer quam een machtig heyr⁽¹¹⁾, en groot getal van schepen,
Die schenen met gewelt heel Hollant wegh te slepen.

En Zeelant niet-te-min; haer sweert dat was gewet⁽¹³⁾,

Maer God zy eeuwigh lof, hy heeft haer dat belet.

Hy weckt de herten op van zyn getrouwe knechten,
Die komen op de Zee, en zyn bereyt te vechten.

Daer was een kleyn getal van onse macht by een,

Sy wilden even-wel niet van den vyandt scheen⁽¹⁸⁾:

Sy sagen dese Vloot en Schepen als Castelen,
Maer hoopten niet-te-min noch goeden buyt te delen

Sy grepen Nieuwe moet, zy vechten onbevreest

En Godes Rechterhandt die is met haer geweest,

Sy sagen desen hoop dat trots en moedigh Spangien,
Tot onder het gebiet van 't machtige Britannien⁽²⁴⁾.

En houden hare macht daer soo langh in gebocht⁽²⁵⁾,

Tot datter oock van ons veel Schepen zyn gebrocht

Men laet oock onder dies den Heere vyerigh⁽²⁷⁾ smeken,
Dat hy de groote macht des vyandts wou verbreken.

Gelijck hy menighmael voor desen had gedaen,

En dat hy wederom wou in de Spitse gaen⁽³⁰⁾.

(1) Zee-Triomph: Let op de woordspelingen in dit gedicht, gebaseerd op de naam van Tromp: ‘Triomph’ (B4v, r. 1), ‘Trompet’ (B5v, r. 7), ‘Harp’ van Harpertz. (B5v, r. 10) en ‘Trompet’ en ‘Harpen snaren’ (B5v, r. 13).

(2) Duyns: Slag bij Duins (1639). In september 1639 poogde de Spaanse Armada, onder aanvoering van admiraal De Orqueda, met ongeveer 60 schepen het Nauw van Calais te passeren om naar de Noordelijke Nederlanden te varen. Een kleine vloot Hollandse en Zeeuwse schepen wist dit echter te verhinderen dankzij tactisch en moedig manoeuvreren van admiraal Maarten Harpertsz. Tromp. De Spaanse vloot week, na een korte heftige slag, uit naar de rede van Duins (Downs), een groep onderzeese zandduinen vlak onder de Engelse kust van Dover. De Armada had behoorlijke schade opgelopen en een aanzienlijk aantal gewonden aan boord. In de wetenschap van de Engelse neutraliteit en dus relatieve veiligheid, hoopten de Spanjaarden zo veel mogelijk gewonden en manschappen in veiligheid brengen en de schepen te repareren. Tromp wilde dit echter voorkomen, zijn missie was simpel, naar de geheime resolutie van de Staten Generaal: de vernietiging van de Spaanse Armada. Het Nederlandse machtsvertoon voor de Engelse kust resulteerde in oplopende irritatie bij de Engelsen, die inmiddels met een aantal schepen een bufferzone tussen de Spanjaarden en de Nederlanders hadden gevormd. Na enkele weken van wederzijdse pesterijen en na mislukte diplomatieke reddingsacties van de Engelsen, besloot Tromp op 21 oktober 1639 de Spaanse - en dientengevolge ook de Engelse - vloot aan te vallen. Het aantal Nederlandse schepen overtrof inmiddels de Spaanse en de Hollanders waren ook beter uitgerust. Bij de slag, die vier dagen duurde, werden vrijwel onmiddellijk 23 Spaanse schepen tegen de rotsen gedreven. Uiteindelijk werden nog veertien schepen als prijs binnengehaald en wisten er twaalf te ontkomen, de Spanjaarden verloren ruim 7000 man, van wie er 1800 gevangen werden genomen. Tromp werd in de Republiek als grote winnaar binnengehaald. De Boer 1941; Doedens/Mulder 1989, pp. 83-104

(3) vrye Nederlanden: De zeven ‘vrije’ gewesten, die tezamen de Republiek vormden: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen en Friesland. Baelde e.a. 1977, dl. 2, pp. 120-138

(4) stout: fier

(6) Spangien: Spanje was de tegenstander van de ‘Verenigde Nederlanden’ in de Tachtigjarige Oorlog (1568 - 1648). De Nederlanden, inclusief een groot deel van het tegenwoordige België, behoorden in de 16de eeuw toe aan het Spaanse koningshuis. Oorzaak van de twist was onder andere de reformatie en een aantal bestuurlijke meningsverschillen die betrekking hadden op de handel en de mate van zelfbestuur. Baelde e.a. 1977, dl. 2, pp. 120-138

(9) versche daet: recentelijk feit

(11) heyr: krijgsmacht

(13) haer sweert dat was gewet: zij, Zeeland, was klaar voor de strijd

(18) scheen: heengaan

(24) Britannien: In Engeland zat koning Karel I op de troon, hoofd van de zeemacht was admiraal Pennington, een bekende en bevriende collega van Tromp. Ten tijde van de onderhandelingen tussen de Engelsen, de Nederlanders en de Spanjaarden, voerde kapitein Peter White de onderhandelingen; hij was het die vele keren aan boord bij Tromp is geweest om zijn beklag te doen of om te onderhandelen. De Boer 1941; Doedens/Mulder 1989, pp. 83-104

(25) in gebocht: ingesloten

(27) vyerigh: hartstochtelijk

(30) in de Spitse gaen: onder de wapenen komen

[p. B5r]

 

Want als Godt met ons is dan sal 't ons wel gelucken,

 

Hy slaet den boosen Neck⁽²⁾ door zijn gewelt aen stucken,

 

Hy buyght haer in het stof, en drinckt⁽³⁾ haer inde gront,

 

En leyt een hardt gebidt in haren wreden mont⁽⁴⁾.

5

Soo ras als onsen staet nu was by een gekomen

 

Soo heeft den Admirael⁽⁶⁾ ten laetsten voorgenomen

 

Den strijt te vangen aen: men stemt een Vasten-dagh,

 

Dat yder hem als dan sou voegen tot den slagh.

 

Soo ras Aurora⁽⁹⁾ schoon ontsloot haer gulde Salen,

10

En dat die blonde zon het aertryck quam bestralen.

 

Als Phoebus maer begon zyn oude reys te gaen,

 

Soo was de gantsche Vloot gerustet om te slaen:

 

Daer quam het schoon Trompet⁽¹³⁾ gedreven op het water

 

En maeckte groot geluyt en vreeselyck geklater,

15

't Scheen Hemel Aerd' en Hel die verre syn verscheen,

 

't Scheen water vyer en vlam, vermenghde onder een,

 

Sy quamen onbevreest speck Ian⁽¹⁷⁾ an boort⁽¹⁷⁾ gedreven

 

En hebben kruydt en loot tot wellekom gegeven,

 

Sy hebben haer soo wel voor d'eerste mael gegroet,

20

Dat Spangien daerom sucht, en Brabant⁽²⁰⁾ treuren moet.

 

De eene vocht aen brant en d'ander op de stranden,

 

En die 't ontvlieden wou die quamen in de handen

 

Van onsen Admirael, Lof sy den goeden Vorst,

 

Die niet als Spangien wreet na menschen bloet en dorst.

25

Wat mocht haer groot gewelt, wat mocht den trots haer baten

 

Sy hebben tmeeste deel van hare macht gelaten,

 

Haer silver en haer gout, haer Schepen wel gemant,

 

Tot spijt van den Marraen⁽²⁸⁾, tot vreughde van ons lant.

 

Dus werdt de gantsche Vloot als in de vlucht geslagen,

30

Nu mach het Spaensche Hooft⁽³⁰⁾ zyn ongeluck beklagen:

 

En seggen tot den Paus Pater Noster groot,

 

Wist ghy niet dat myn Vloot was in soo swaren noot.

 

Ey! lacy, goe Sint Ian⁽³³⁾ waer is u sorgh gevaren,

 

Of waert ghy in den droom door 't ruysen van de baren.

35

Och! waert ghy altemael myn Santen in de slaep

 

En hebt ghy niet gehoort 't gebedt van mynen paep⁽³⁶⁾.

(2) neck: hardnekkig persoon

(3) drinckt: duwt

(4) leyt een hardt ... wreden mont: bedwingt hem; oneig. ‘een hardt gebidt’ is een hard paardenbit

(6) den Admirael: Admiraal Maarten Harpertz. Tromp, geboren in Den Briel in 1598 en op zee gesneuveld in 1652. Hij groeide op in Rotterdam en voer al in 1609 met vader Harpert Tromp mee in een campagne tegen kapers in Het Kanaal. Toen zijn vader sneuvelde in 1610 werd hij gevangen genomen en als slaaf in Afrika te werk gesteld. Na zijn vrijlating en terugkeer in Rotterdam, in 1613, monsterde hij aan op een aantal koopvaardijschepen, totdat hij in 1621 opnieuw gevangen werd genomen. Vanaf 1622 diende Tromp in de Nederlandse oorlogsvloot, aanvankelijk als luitenant, maar al snel als kapitein. In 1624 trouwde hij met Dignom Cornelisdr. de Haes, dochter van zijn vroegere schipper. Tromp was in zijn diensttijd, tot 1637, vooral actief in Het Kanaal, waar hij leiding gaf aan de blokkadevloot die de Nederlanden hadden ingesteld, om kapers en de Spaanse Armada tegen te houden. In 1637 was hij voor even als bestuurder aan de wal werkzaam, maar in 1638 ondernam Tromp alweer acties tegen de Duinkerkers, een verzamelnaam voor een groep bijzonder actieve kapers die haar thuishaven in Duinkerken had. De inmiddels tot luitenant-admiraal gepromoveerde Tromp was ook in Het Kanaal aan het patrouilleren toen hij in september 1639 de Spaanse Armada in zicht kreeg. Doedens/Mulder 1989, pp. 11-13

(9) Aurora: Romeinse aanduiding voor Eos, godin van het ochtendgloren. Kleine Pauly, dl. 2, kol. 279-280; Oxford, p. 385

(13) het schoon trompet:

(17) speck Ian: de Spanjaarden; scheldwoord

(17) an boort: langszij

(20) Brabant: Aanduiding van de Spaanse of Zuidelijke Nederlanden: onder andere de gewesten Brabant en Antwerpen.

(28) Marraen: maraan, de Spanjaard; scheldwoord, oorspronkelijk bedoeld om schijnbekeerde jood of Moor aan te duiden

(30) het Spaensche Hooft: De Spaanse koning Filips IV, of de feitelijke machthebber, de machtige minister Olivares.

(33) Sint Ian: Sint Jan: Johannes de Apostel. Goosen 1992, pp. 127-135

(36) paep: paus

[p. B5v]

 

Heeft Sante noch Santin⁽¹⁾ myn schepen konnen helpen,

 

Waer was de goe Patroon Sint Iacob⁽²⁾ met zyn schelpen.

 

Wat helpt ons bevaert⁽³⁾ gaen, wat baet ons mis of biecht

 

't Scheen dat het altemael met ons int wilde vliecht⁽⁴⁾.

5

Maer waer toe veel geseyt van al de spaensche klachten,

 

Wy sullen daer noch wel de tydingh⁽⁶⁾ van verwachten:

 

Ick meen men dat Trompet in alle Landen hoort,

 

Dat wyt beroemde Faem die brenght de tyding voort.

 

Hoe vremt sal dit syn Soon nu klincken in de ooren,

10

Wel sou de soete Harp zyn harte niet bekooren?

 

Gewis ick houde ja, hy danst, hy schrickt, hy beeft,

 

Soo ras hy maer 't geluyt daer van vernomen heeft.

 

Hy vreest voor dat Trompet en voor de Harpen snaren,

 

En haet de Speelman oock die daer in is ervaren;

15

Als danst hy op de maet, 't is tegen zynen danck,

 

En alles wat hy doet dat is door noot en dwanck.

 

Looft zyn vroomen Helt met al de Capiteynen,

 

Die soo des vyands macht staegh⁽¹⁸⁾ soecken⁽¹⁸⁾ te verkleynen.

20

Ghy die u leven hebt voor 't Vaderlant gewaeght,

 

't Is God die voor u stryt, en voor u sorge draeght;

 

Want waer is oyt gehoort dat meer als 't sestigh schepen

 

Van twaelf in 't getal zyn moedigh aengegrepen.

 

Daer soo veel duysent man was tegen an gekant,

25

En doen haer even-wel te rugge vlien met schant.

 

Ghy zijt tot onsen troost, O waerde Tromp gebooren,

 

Ghy sijt door Gods beleyt⁽²⁶⁾ tot desen staet verkooren:

 

Ghy wout door u gebiedt⁽²⁷⁾ verlossen 't gansche landt,

 

En heeft u by gestaen met zyne rechter handt.

30

O wijt beroemde Helt, die waerdich zyt verheven,

 

U Lof sal eeuwigh zyn soo langh den menschen leven.

 

U Eer die wert verbreydt soo langh de werelt staet,

 

En uwe vromigheydt dwers door de Wolcken gaet.

 

Godt wil u wederom een goe Victory geven

35

En gun u boven dat een langh geluckich leven,

 

En stelt u op het hooft een groene Lauwer Croon,

 

Maer geef u boven al den Hemel tot u loon.

(1) sante noch santin: mannelijke noch vrouwelijke heilige

(2) Sint Iacob: Sint Jacob: Jakobus de Meerdere, ook wel Santiago, patroon van Spanje. Het verhaal gaat dat Jakobus als apostel Spanje heeft bezocht en dat zijn overblijfselen in Santiago de Compostela begraven liggen. Als attribuut heeft hij een schelp, de ‘Jakobsschelp’. Goosen 1992, pp. 66-71; Hall 1992, pp. 158-159

(3) bevaert: bedevaart

(4) int wilde vliecht: in het honderd loopt

(6) tydingh: bericht

(18) staegh: voortdurend

(18) soecken: trachten

(26) beleyt: leiding

(27) gebiedt: bevel

26:(een punt achter aan de zin?)

25: geboroen > gebooren