Nederlandsche spraakkunst

Handleiding ten dienste van aanstaande (taal)onderwijzers

[p. 130]

Aanhangsel.

Aan De Nederlandsche taal II (blz. 74-77) zijn ontleend de volgende practische raadgevingen, die bij het bouwen van samengestelde zinnen verdienen in acht genomen te worden.

1. Aan eene bijgedachte moet men niet den vorm van een hoofdzin, en omgekeerd aan eene hoofdgedachte niet den vorm van een bijzin geven. In strijd met den eersten regel zijn zinnen als deze: Hij kwam van de reis en vond zijne plaats op het kantoor door een ander ingenomen (in pl. v.: Toen hij van de reis kwam, enz.) Hij heeft een huis in het midden van de stad gekocht en dat laat hij voor magazijn inrichten (liever: dat hij voor magazijn laat inrichten). In strijd met den tweeden regel zijn zinnen als de volgende: Men heeft den secretaris eene andere betrekking aangeboden, die hij echter heeft moeten weigeren (in pl. v.: maar hij heeft die moeten weigeren). Prins Maurits begaf zich naar Utrecht, waar hij de waardgelders afdankte (in pl. v.: en dankte daar de waardgelders af). Zulke zinnen zijn wel te begrijpen, en er zijn gevallen, waarin er geen bezwaar tegen behoeft gemaakt te worden (vgl. § 73 Opm. 2), maar zij kunnen ook aanleiding tot misverstand geven. Uit den voorlaatsten zin zou men b.v. kunnen opmaken, dat het aanbieden van eene betrekking, die de secretaris moest weigeren, opzet was.

2. Nevengeschikte bijzinnen moet men zooveel mogelijk denzelfden vorm geven. Tegen dien regel wordt gezondigd:

a. Als men den tweeden bijzin den vorm van een hoofdzin geeft, b.v. Vrijdag begon het te vriezen, zoodat Zaterdag de vijver dicht lag en Zondag konden wij schaatsenrijden (in pl. v.: en wij Zondag konden schaatsenrijden.)

b. Als men een bijzin en een gewoon zinsdeel nevenschikkend verbindt, b.v. De Voorzitter deelde aan de candidaten den uitslag van het examen mede, en dat de Commissie over het algemeen zeer tevreden was. Hij weigerde eene bijdrage, deels uit gierigheid, deels omdat men hem in de regeling der zaak niet gekend had.

[p. 131]

c. Als men één bijzin beknopt maakt en den anderen niet: Ik schreef hem, mij van den trein te komen afhalen en of hij voor een rijtuig wilde zorgen (in pl. van: of hij mij van den trein kwam afhalen, of ook: voor een rijtuig te willen zorgen.)

3. Bijzinnen, die van elkander afhankelijk zijn en dus in grammaticale waarde verschillen, moeten niet met gelijke verbindingswoorden beginnen: Ik kan u verzekeren, dat het mij zeer verheugt, dat hij zijn doel bereikt heeft. Het is een jongmensch, die bij een koopman in de leer is geweest, die in dezelfde artikelen handelt als ik. Ik wil uwe vraag beantwoorden, als gij gelooven wilt, dat ik het goed met u meen, als ik u de waarheid zeg.

4. Het maakt den stijl slepend, wanneer men al te veel van elkaar afhankelijke bijzinnen achtereen laat volgen; b.v. Het heeft mijn broer zeer gespeten, dat hij uw bezoek heeft gemist, hetwelk hem te meer welkom zou geweest zijn, daar hij u over de nieuwe onderneming had willen spreken, waarover hij onlangs met u gecorrespondeerd heeft (in pl. van b.v. den 3en zin tot een hoofdzin te maken: het zou hem te meer welkom zijn geweest, enz.)

5. Een samengestelde zin is slecht gebouwd, wanneer de gang der hoofdgedachte door tusschenzinnen en noodelooze uitweidingen te veel wordt afgebroken; b.v.: De eigenaars der fabriek - de zaken loopen niet mee in de laatste jaren - hebben door den directeur, die het eene alles behalve aangename opdracht vond, aan het gezamenlijke werkvolk - ruim 200 mannen en vrouwen - doen bekend maken, dat, tenzij met eene aanmerkelijke loonsverlaging genoegen genomen wordt, het hun, hoe zwaar dit besluit de firma ook valt, onmogelijk zal zijn, de arbeiders, althans meer dan de helft, gedurende den aanstaanden winter aan het werk te houden.

6. Ook is het stootend, als de zinnen van een samengesteld geheel elkaar gelijk een nest doosjes omsluiten; b.v.: Burgemeester en Wethouders hebben de verwachting, dat de baten, die de gasfabriek voor de gemeentekas zal opleveren, in de eerstvolgende jaren aanmerkelijk zullen toenemen, nog niet opgegeven. Al degenen, die omtrent de vermoedelijke daders van den diefstal, welke de vorige week, gelijk wij in ons nummer van Vrijdag gemeld hebben, in de magazijnen van den heer A. heeft plaats gehad, eenige inlichtingen kunnen verschaffen, worden tot mededeeling daarvan aan den commissaris van politie ten dringendste uitgenoodigd.

7. Eene zonde tegen de welluidendheid is het, een zin door een bijzin af te breken, wanneer er nog maar een zeer klein deel van overblijft; b.v.: Mijn horloge staat, als ik het op tafel neerleg, stil. Ook de gemeenten mogen daartoe, al kunnen ze niet gedwongen worden, bijdragen. In het algemeen is het minder gewenscht, een zin te sluiten met een heelen of gedeeltelijken zin, die te licht is om het

[p. 132]

voorafgaande gedeelte te dragen. Dit is het geval in een zin als de volgende: Wanneer ieder maar op zijn eigen doel aanstuurt, wanneer gemaakte afspraken eenvoudig niet schijnen te gelden en de een voor den ander zoo op zijn eigen ideeën verliefd is, dat hij ze onmogelijk los kan laten, dan mislukt de zaak. Hier zou een zwaarder slotzin, b.v: dan is het natuurlijk, dat de zaak mislukt, aangenamer voor het oor zijn.

8. De algemeene regel, dat een zelfde klank liefst niet spoedig moet terugkeeren, geldt vooral ook bij het bouwen van samengestelde zinnen. Leelijk is het, wanneer in zulk een zin twee op elkaar volgende samenstellende zinnen met hetzelfde woord sluiten, of soms rijmen, b.v.: Ik hoor, dat de schilderij, die uw broer afgestaan heeft, duizend gulden opgebracht heeft. De bijdragen, die bij de verschillende commissieleden ingezonden worden, moeten in de advertentie gespecificeerd vermeld worden. Ik geef u de verzekering, dat gij het u nooit zult beklagen, dat gij tot deze zaak ook het uwe hebt bijgedragen. Ook is het goed, bij de keus der voegwoorden een weinig op hetgeen volgt te letten; b.v.: Daar de omstanders..., Wanneer alle menschen..., Zoo de inkomsten..., enz., verdienen de voorkeur boven: Omdat de om standers..., Als alle menschen..., Indien de in komsten..., enz. ¹⁾

Opmerking. Het spreekt vanzelf, dat dergelijke regelen, die nog met enkele vermeerderd kunnen worden, allereerst in zulk schrijven te behartigen zijn, waarbij gelegenheid bestaat om het geschrevene te herzien en te corrigeeren. Wie zich daarin eenigszins geoefend heeft, krijgt langzamerhand de gewoonte, om op een en ander ook onder zijn schrijven en spreken te letten, zonder dat de vlotheid van zijn gedachtengang daardoor gestoord wordt.

1) Ook regel 3 is tot dit geval te brengen.