Logo DBNL
Spieghel der volcomenheit (1931)

Spieghel der volcomenheit

(1931)–Hendrik Herp–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[Deel III] Van dat ander leuen datmen hietet een gheestelick scouwende leuen.

[Cap. 27.] § 1. Prologus.

Dat ander leuen der gueder menschen hietet een gheestelic scouwende leuen, ende is beteikent mit Rachel, die scoen was, mer onvruchtbaer in dat beghin haers huwelics, mer namaels wart si vruchtbaer. Alsoe is dat scouwende leuen dicwijl onvruchtbaer in dat beghin om die onghestoruenheit ende onbekentheit des menschen, die dat leuen mitten iersten niet profitelic ghebruyken en kan, mer misbruyket grotelic in ongheordenierdelic te rusten op die gauen Gods. Ende tot desen leuen en wordt niemant waerachtelic ende salichlic gheroepen dan die verborghen vrienden Gods. Ende die trouwe knechten moeten buten staen so langhe waent si in gheroepen werden tot verborghen vrienscap, daer si leeren versmaden alle wtwendeghe solaes ende rust ende alle bliscap inwendich soeken, also dat die wtwendeghe sinnen verliesen haer werkelicheit; want si werden siende blint ende horende doef, seggende mitter minnender zielen: "Ic slaep", als inden wtwendigen

sinnen, "ende mijn herte waket", als in werkelicheit der inwendigher oefeninghen, die daer also crachtich is, dat mijn wtwendighe sinnen niet en ontfanghen daer mijn herte mede verbeeldt mach bliuen. Want die inwendeghe minnende opclimminghe ende toeganghen tot God, ende stadighe bibliuende inganghen in God, werden hem alsoe smakelic ende begheerlic, dat hem alle wtwendicheit een cruce wordt. Ende si werden also diep in eenicheit des herten ghetoghen, of si hondert milen van allen menschen woenden.

[Cap. 27. § 2.] Vanden bereiden totten scouwende leuen, dat belet wordt mit vier dinghen.

Om dan te hebben een onderwijs van desen leuen, soe moeten wi hier oec setten een bereydinghe, een vercieringhe, ende een voertganc of opclimmen des leuens. Ten iersten dan, soe moeten wi ons totten gheesteliken scouwende leuen bereyden, willen wi comen totter verborghen vrientscap Gods. Hier is te weten, als Bernardus ruert "Super Cantica", dat vier dinghen sijn die benemen een scouwende leuen. Dat ierste is, alst lichaem enich ghebrec lijdt, dat ter natueren quetselic ende pijnlijc is. Want die ziel is alsoe gheneyghet totten lichaem, ouermids den natuerliken bant der minnen, wanneer dat lichaem in eneghen leden of sinnen merkelike ghebreck lidet of pine, dan en lustet der zielen niet te scouwen, als wanneer die mensche heuet groten hongher, dorst, colde, hetten, siecte, of dies ghelijcs, het en waer bi sonderlingher ouervloyender gracien Gods. Ende daerom leert God den

mensche sijn lichaem regenen in besceydenheit, die hi totten rechten scouwenden leuen roepen wil, opdattet machtich bliue den gheest in alle manieren te dienen. Dat ander is becommeringhe van sorghen der wtwendegher dinghen, al sijnse oec goet ende doechdelic. Want ghelikerwijs als stubbe of vuylnis in dat oge gheworpen benempt dat wtwendeghe sien, also maket die sorghe der wtwendegher dinghen blint dat oghe des verstandes, ende wtslutet vanden aenscouwen des waerachtighen lichtes. Dat derde is die knaghende sonde, wanneer si inder zielen ouermids den werken is of oec inder memorien. Al is oec die memorie in bitterheit, nochtan maect si die ziele duyster ende benemet dat scouwen, daer properlic toe behoert puerheit der zielen. Ende daerom al sullen wi ons altoes achten sonders te wesen, nochtan en sullen wi onse ghedachten niet maken vanden sonden op die tijt als wi scouwen willen. Want scouwen is, te vereenighen onsen geest mitten geest Gods; ende die ghedachten der sonden maken een middel tusschen God ende ons. Nochtan moeten wi wel mitten iersten ons veroetmoedegen in te dencken, dat wi alle guets onwerdich sijn, ende ons verwonderen vander onghemetenre goetheit Gods, ende onser afgrondegher snoetheit, ende daerna ons mit eenre onbecommerder begheerten ende mitten stadeghen toegeesten oprichten in God; ende dan wordt die sonde achterrugge gheworpen. Anders solde dat ouerdencken der sonden vloyen inder zielen ende beletten dat scouwen

ghelikerwijs dattet bloet benemet dat wtwendeghe ghesicht, alst voer dat oge ghescoten is. Dat vierde sijn die fantasien der lichaemliker beelden, die haer seluen prenten inder herten, ende dese machmen alre qualicste verdriuen, alsoe langhe waent een mensche daertoe comt, dat hi horende doof si, ende siende blint, dat is, dat hi also in ghetoghen si, dat die wtwendeghe sinnen haer recht ghebruyck niet en hebben, ouermids dat die mensche also becommert is van binnen met godliken dinghen. Ende dan wordt dat spiegel der zielen claer ende puer sonder beelden.

[Cap. 28.] Van drierehande beelden inder herten.

Hier is te weten, dat daer drierhande beelden sijn. Die ierste beelden sijn scadelick als die beelden, die wij ontfanghen mit eenegen ongheoerdinerden begheerten of ghenuechten, al en sijn si niet dootelic. Ende dese beelden beletten alte zeer dat inwerken der gracien Gods, ende bedroeuen den Heylighen Gheest, onreyn makende dat beddekijn des gheminden mit dreck der sonden. Mer comen die beelden in ons teghen onsen wille ende wederstaen wise trouwelike mit al onser macht, so sal ons dat gherekent werden voer een gheestelike martelie, sonderlinghe is dat saec, dat wi scuwen die oersaken van desen beelden na onsen vermoghen. Die ander beelden sijn ydel ende vallen dicwijl in dat herte, mer si en onsteken dat herte niet mit ongheoerdeneerder begheerten. Ende al en sijn si niet seer scadelic in sonden, si wedertrecken nochtan

seer vanden rechten voertganc, het en si dat men se seer naerstelic wederstae ende stadelic. Want een mensche, die recht voertgaen wil in doechden, die moet hem pinen stadelic te hanghen in God mit een begheerlic ende minlic invloyen des gheestes, als die radien altoes hanghen inder sonnen sullen si weseliken bliuen. Ende als een mensche dat niet en doet, dat is een teyken van eenen ydelen herte ende lauwe viericheit: want daer het herte vol is der minnen Gods, daer moet alle ydelheit wiken, als wi sien datmen den eenen naghel mitten anderen wtslaet. Die derde beelden schinen goet in hem seluen of profitelic, mer si beletten oec dat rechte scouwen, als in becommeringhen van tijtliker sorghen, die gheoerloft of oec verdienlic is; of oec van gheesteliker sorghen, als wi sien in menschen, die alte scrupeloes sijn, of alte zeer vreesende ende dies ghelijcs; of oec van hemelsche becommeringhe, die niet profitelic en is ende onstekende inder minnen Gods als die curioselic ondersoeken willen van hemelsche of van eeweghe dinghen, vander Heylegher Drieuoldicheit, vanden .IX. chooren der enghelen ende dies ghelijcs. Dat den gheloue alleen toebehoert, willen si mit haren verstande ondersoeken. Ende want dit godlijc schint te wesen, soe gheuen si hem mit sekerheit hier toe ende si hietent een scouwende leuen te wesen, mer het is alleen een curioesheit ende een voetsel van haren onghestoruen wille; ende daerom en nemen si niet toe in steruen haers selfs ende in voertgaen der

doechden ende inder minnen Gods. Ende daer\om sal een mensche verbeelden hem alleen mit die dinghen, die hem verwecken tot Gode te dancken, te louen, te minnen, ende sijn menscheit na te volghen, afsnidende alle curioese ende onprofitelike ondersoeken, daer hij niet af en wordt ghebetert ende oefenen hem meer in begherten dan in ghedachten, als ic na leeren sal. Ende aldus hebben wi cortelic gheroert dat belet van een scouwende leuen, aenghesien oec die dinghen die wi voer ghesproken hebben vanden steruen ende vanden werkende leuen.

[Cap. 29.] Van twe gheestelicke voeten des scouwende leuens, ende ierst van den voet der begheerten.

Nu willen wi veruolghen, wat wi daer toe behoeuen te bereyden. Hier is dan te weten vanden scouwenden leuen, dat ons twee dinghen noot sijn: dat is, te hebben twe gheestelike voeten om te wandelen volcomelic den wech vanden scouwenden leuen, dat sijn verstant ende minlike begheerte, die te gader moeten wesen, sullen si die verborgen toepaden des scouwenden leuens doer wandelen. Want dat verstant sonder minlike begheerte is cropel ende mach niet voertgaen. Ende die minlike begheerte sonder verstant is blint ende en weet die wech niet, mer dwaelt inden weghe. Aldus soe moet dat verstant die minlike begheerte den wech wisen, ende die minlike begheerte dat verstant doer den wech draghen. Om dan te bereiden den voet der minliker begherten, soe seecht Hugo, dat een minlike begherte

is een willighe ende soete neyghen des ghemoedes tot eeneghe dinghen. Ende want onse minne verwandelt wordt na menegherleide begheerten ende toeneyghen, daerom moeten wi subtijlic ondersoeken, wat minne wi versmaden sullen of omvanghen. Die ierste begheerte is die natuerlike, als begheerte tot sinen lichaem, sinen maghen ende vrienden. Ende ghelikerwijs dattet onmoeghelic is dese begherten niet toe te laten, alsoe ist oec grote doechde dese begherte niet te volghen, dan soe verre alst godlic is. Want dese begherte radet ons te volghen saechticheit, soeticheit, ghemack, bliscap, waellust, ende so neyget sijt tot sinlike begeerten. Ende si beghert oec te vlien al dat die natuer contrari is tijtlic of eeuwelic, als hel, oerdeel, vegheuier, ende te omhelsen al dat die natuer ghelijc is, tijtlic of ewelic. Ende in al, dat si aenhanghet Gode mit diensten, gueden werken ende oefeninghen, hoe edel, heylich ende volcomen dat si schinen te wesen, daer soect si principalic niet God, mer haer seluen, als ic voer gheruert hebbe. Ende daerom en is in alden oefeninghen, die bloot wt haer comen, gheen verdiente geleghen. Ende hier wt comet ten iersten een sinlike begheert, die scadelic is, als si niet wederstaen en wordt. Hier wt comet oec ten anderen een begherte, die daer hiet een dienstelike beghert, die eenen mensche inne gheprentet wort vanden ghenen, die hem vrientscap bewisen in gauen te gheuen of dienstachtig te wesen ende behulpelic. Ende dese minne is toe te laten op\dat

die mensche niet ondancbaer gheuonden en werde. Nochtan is si sorchelic voer denghenen, die de vreese Gods niet volcomelic en hebben. Ende men moet nauwe merken, datmen die sonde niet toe en gheue om des menschen wille. Ende dese begheert is verre verscheiden vanden godlike begheerten, want dese soeket haer seluen niet in ghenen dinghen, mer alleen die eer ende liefste wille Gods. Ten vierden is daer een redelike begherte, daer ons die reden toe trecket ouermids aenmerken der doechden of doechdeliker werken of eerbaerheit of des ghelijcs, dien wi sien, hooren of vernemen van eenen anderen. Ende hier in werden wi suetelic gheneyget totten martelaers, die vromelic hebben ghestreden ende veel gheleden ende tot anderen heyleghen om haer goet leuen, dat wi hoeren oft lesen ende voert tot allen eerbaren, doechdeliken menschen. Ende dese begherte is edelre dan al die voertgaende begherte. Want het is een graet der doechden minne te hebben totten doechden. Nochtan is dese begherte seer verschei\den vander begherten, die daer comt vter godliker minnen, want dese heeft haer oerspronc ouermids der reden vanden wtwendeghen, gueden exempelen, ende daer wort si wtwecket. Mer die ander heeft haer oerspronc vten Heileghen Geest, ende wordt onsteken oec te minnen die sondars ende wt exempel van gueden menschen wort si veel soeteliker beruert in begherten. Die vijfte begherte is gheestelic, want si comt wt ingheesten des Heyleghen Geestes. Ende dese maect den mensche

willich in allen dinghen hem seluen wt te gaen om Gods willen ende sijn eer voert te setten, ende haer seluen daerin niet te soeken. Dese gheestelike begherte wort oec bi wilen ons in gheprentet van onsen geest. Ende dat comet eeneghen menschen wt der ingheborenre natueren, die neyghelic is der minnen, of oec wt stadeghe narnsticheit der oefeninghen daer wi van ghewoenten in ghecomen sijn, also dat si wt natueren of wt ghewoenten der oefeninghen gheringhe comen te hebben minlike wtuloyende begherten tot God te minnen, te danken, te louen ende aen te hanghen, alsoe dat haer begherte seer ghelijc is der begheerten, die vanden Heileghen Geest compt. Mer dese begheerte is alleen te proeuen in ghelatenheit, gestoruenheit ende wederspoet, daer die rechte gheestelike begheerte haer willichlic in ouergheuet, also bereit te wesen tot alle wederspoet als voerspoet, op dat die eer Gods daer in gheleghen si. Dit is dan die eene voet, daer die ziel mede voertgaen sal in dat scouwende leuen.

[Cap. 30.] Van twe weghen, daer die begheerte doer wandelen mach: die ierste is menschelick.

Mer want die redelike creatuer ghemaect is van twee natueren, dat is lichaemlic ende gheestelic, ende elc natuer sijn voerworpen heuet. daer elc na sijnre ontfankelicheit die eweghe waerheit, dat God selue is, wt nemen mach, daerom sijnder twe manieren inden welken wi comen moghen doer twe weghen inden brant der volcomenre godliker

minnen. Ende daerom moet dese gheestelike voet oec in twe manieren bereidt werden om den wech te lopen. Ten iersten is die mensche van lichaemliker substancien ende natueren, ende dierre natueren heuet God voergheworpen alle dinghen diemen mitten wtwendighen sinnen bekennen mach, opdat rude ende oec sinlike menschen, die haer sinnen ende verstant sijn verduystert ende haer begheert is ghebughet tot hem seluen, also dat si die godlike goetheit ende waerheit in hem seluen niet beuoelen en connen, inden sinliken creaturen aenscouwen moeghen die onghemeten mogentheit, wijsheit, abelheit, scoenheit, sueticheit ende minne des onsienliken Sceppers. Dit is dan die een manier ende wech te comen tot een scouwende leuen, als dat een mensche aenmerket die werken inder sceppinghe ende merct die groetheit, scoenheit, subtijlheit, ordiniertheit, edelheit, sueticheit der creatueren ende verheft hem dan inden oerspronc ende Scepper alre creatueren, ende dan vint hi onghemetenheit in alder dinghen, diemen God toe scrijft. Voert soe merct hi aen sijn eyghen snoetheit, ondancbaertheit ende boesheit, die hij teghen God bewesen heeft, ende hoe dat die onghemeten God hem ghewaerdicht heeft menscheit aen te nemen ende ons wt minnen mitten bitteren, scandeliken doot ende dierbaer bloet te verlossen ende dier gheliken. Ende susdanighe oefeninghe salmen ierst werpen in dat fundament der contemplacien ende als dit een wijl crach\telic

is gheoefent, so sal daer af gheprent werden inder herten een verwonderinghe der onghemetentheit Gods wt aenmerken der creaturen, ende een deuocie vol van betrouwen wt aenmerken der weerdicheit Gods tot onsen snoden ende sondeghen menschen, die hi bewesen heuet menscheit aen te nemen; ende oec een grote bliscap vol minnen wt aenmerken, dat Hem die minne van ons ghedwonghen heeft sodaneghe doot te liden. Ende dese drie punten trecken ouermids dat verwecken der begherten den wtwendeghen mensche inwart, ende den inwendeghen mensche opwaert, daer hi allenken meer ende meer gheleert wort in desen drien punten. Ende dus gaet dat verstant voer ende trecket die begherte naer hoer inwaert also langhe, dat die begherte also gheweldich ende driftich wort, dat si alle die ander crachten dwinghet in haren dienste te sijn. Ende als hi hem dan voert meer gheuen wil totter oefeningen, so en salt hem gheen noot sijn van beghin te oefenen, mer hi sal altoes bereit vinden die drie ghenoemde punten als een fundament, daer hi op setten sal die oefeninghe des scouwende leuens na den trecke des geestes. Mer sijn ierste arbeit sal wesen te ontsteken dat vier der minnen als een bernende ouen, daer God terstont toevoeghen sal sijn gracie, die daer die werckman is ende die minne dat instrument. Maer dese begracide minne, die doer desen wech vercreghen wort, en is druystich niet; si en laet dat verstant voer gaen ende volght na. Ende daerom en nempt

si soe seer niet toe in dat scouwende leuen, oft inden doechden, of oec in steruen haers selfs, als die minne, die vercreghen wort doer den anderen wech. Ende aldus is die voet der begheerten bereyt om dese wech te gaen, die meest gheoefent wordt vanden menschen, ende sonderlinghe vanden ghenen, die subtijl ende werkelic van verstande sijn.

[Cap. 31.] Vanden anderen wech der begheerten, die godlic is.

Ten anderen is die mensche van godliker substancien ende natueren, ende dierre natueren wort voergheworpen al datmen metten wtwendeghen sinnen niet begripen en mach, dat si dat mit reden bekennen of mit gheloeue aenscouwen mach. Ende dus sijn eeneghe menschen sonderlinghe die rustich van sinnen sijn ende niet werkeliken van verstande, of oec die simpel ende slecht sijn van begrip ende van natuerliken minliken begheerten vol ende blide van herten. Ende dese menschen in haer toekeer tot God en sijn niet werkelic inder oefeninghen der verstandeliker crachten, mer si beuoelen haer meer gheneyght ende meer reesscappen te oefenen in die begherlike crachten, want si ter stont daer in ontsteken werden totter bernender minne Gods. Ende susdanighe menschen sijnt, die God trecket doer den anderen wech. Mer niet te min als dese ander wech den mensche bekent is, soe mach hi hem daerna oefenen ende desen seluen wech wanderen: want al werket ghemeynlic die gracie nae condicien der natueren, begerende die natuer in haer geestelic volcomenheit te driuen, nochtan

werket oec seer die gracie Gods na die maniren der oefeninghen, die wij aen nemen: ende God gheuet een yeghelic gracie, na dat hi hem bereit ende bequaem maket die gracie te ontfanghen ende te ghebruyken. Dese wech dan is godlic ende verborghen van allen menscheliken consten ende wordt sonder middel van God gheleert den cleynen, oetmoedeghen, minnenden menschen, als Ihesus seide: "Ic belide ende dancke di Vader, Heere des hemels ende der eerden, dat Ghij dese dinghen verborghen hebt voer die wisen ende vroeden ende hebt die gheopenbaert den cleynen, oetmoedeghen menschen". Dese wech is oec veel oerbaerliker ende edelre; want God is een meyster van alre volcomenheit, alsoe dat een rustier of een old wijf, die daer ghetoghen wort, of wandert doer desen wech, in corten tijt ontfanghen mach meer beuoeliker oefeninghen van God ende vanden grondighen doechden ende dies ghelijcs van al dat die salicheit der menschen aengaet, dan alle die doctoers vander werlt sullen bekennen mit harer natuerliker wijsheit of vercreghen conste. Oec soe is dese wech alre naeste te comen tot volcomenheit ende si is alre lichte te vercrighen niet behoeuende subtijlheit ende vernufticheit van verstande, want si gaet inden wech der begheerten ende niet des verstandes, also langhe waent die mensche inder begherten so bernende wordt ende oueruloedich in alle gheestelike rijcheden, veruollende alle die crachten der zielen, dat hen ten laetsten opghedaen wordt een puer simpel bekennen

mit een inschijn der godliker claerheit, dat des menschen natuerlic verstant wort verhauen also verre bouen alle natuerlike bekenninge, als die claerheit der sonnen gaet bouen die claerheit der manen. Ende desen wech radet ons Dauid seggende: "Smaket ende siet, want die Heer suet is. Salich is die man, die in Hem hopet". En\de dat beghin van desen weghe heb ic voer gheruert, daer ic bij gheset hebbe een ghelikenisse van eenen boghe diemen metselen sal. Als een mensche dan sinen geesteliken boghe gheslagen heeft, als ic daer gheruert hebbe, ende heuet ghecreghen die naernstighe driuende minne, die daer begauet is mitter gracien Gods, so heuet hij sijn gheestelic instrument om daer gheestelic mede te werken inden wech der contemplacien, dat men hiet die werkelike minne of werkelike gracie. Ende men hietse daer om die werkelike gracie of werkelike minne, want si seer werkelic ende driuende is den mensche tot alle dinghen, die men meynt, dat God behaegelic sijn. Men hietse oec die beuoelike gracie of beuoelike minne, want si seer smakelic ende beuoelic is. Ende dit is alleen een instrument tot allen geesteliken voertgangen in beiden weghen voer den ghenen diese wel ghebruyct; mer wee den ghenen diese misbruyket. Ende niemant en sal hem verlaten of verheffen op dit instrument: want een mensche mach dit instrument vercrighen mit oefeninghen, die daer comen wter bloter natueren, ende noch tans sal hij bliuen inden

staet der verdoemenissen. Mer een mensche moet nauwe aen merken die werken, die hij mit desen instrument doet. Ende vint hij hem seluen naernstich tot ghestoruenheit ende tot een ouergheuen sijns willens inden liefsten wille Gods, als ic inden iersten deel vanden boeck gheruert hebbe, dat is een teyken, dat dit instrument begaeft is mitter gracien Gods. Mer en acht hij niet seer toe te nemen in steruen ende ghelatenheit sijns selfs, ende in toenemen der doeghden, ende naernstich is in te oefenen om te rusten in die smakelicheit ende beuoelike sueticheit, al worde hij oec alle daghe seuenwerf opghetoghen inden geest, nochtans soe staet hi inder bloter natueren of hi misbruyct die gracie Gods tot sijnre eyghenre verdoemenissen; want hij is naernstegher sijn gheestelike gulsicheit te veruolghen dan den liefsten wille Gods. Dat instrument dan dat is die driuende beuoelike gracie of minne, ende wort ghebesicht in beyden weghen. Mer inden voertgaenden wech gaet dat verstant voer ende soeket materie der minnen, die si der begheerten offeren mach, recht als een bie die daer vlieght op die bloemen om te vergaderen dat honich; ende die begherte volght na als om vanden verstande gheuoet te werden. Mer in desen wech wil die begherte voergaen ende dat verstant en mach niet volghen dan van verrens. Want die begherte en wil niet, dat men sal dencken op deeweghe leuen, op enge\len,

of oec op God, hoe edel dat die ghedachten sijn, als op sijn onghemeten groetheit, mogentheit, goetheit, ghenadicheit, barmherticheit, willicheit ende des ghelijcs. Mer die begheerte wil alleen dat werc doen in eenuoldicheit der begheerten als mit toegeesten, dat is, mit toedriuende begherten één mit God te wesen. Ende hoe edel dat dese toegeestinghe is in een volcomen mensche, dat mach men beuoelen, mer niet scriuen. Mer hoe dat hem een mensche hier toe voeghen sal die voertgaen wilt in desen weghe tot een scouwende leuen te comen, dat sal ic bewoerden ende wtspreken als ic beste mach.

[Cap. 32.] Vander oefeninghen die men hiet toegeesten.

Om dan voert te gaen in desen wech soe moet hem een mensche oefenen in twe dinghen, dat is, in toegeesten ende in verenighende minne. Dat een is dat lichaem van deser contemplacien ende dat ander die ziele of die gheeste; dat een is gheleghen inden ondersten crachten der zielen, dat ander in dat ouerste. Als een mensche dan ghecomen is totten instrument der contemplacien ende gaen wil doer desen wech, die Dyonisius hiet godlic ende verborghen, so sal hi laten staen sijn dencken, ende oefenen hem alleen in die begherten ende hebben daertoe bereit veel corte ghebedekijns inder memorien, die daer verwecken dese toegeestinghe. Ende Augustinus hietse ghescutten, want het sijn ghescutten der minne, daer men mede sciet in dat herte ons Heeren, daer Hi af seit in der "Minnen Boec"; "O mijn suster", "o mijn bruyt, ghij hebt mijn herte ghewont". Ende

dese ghebedekijns sal een mensche draghen inder herten ende oec spreken mitten monde tot Gode als oft hij teghenwoerdich waer; ende dat altoes wanneer hij vermach, gaende, staende, sittende, etende, ende niet alleen als hi in sijn ghebede gaen wil, mer maken in hem een ghewoente, dat hise altoes hebbe tegenwoerdich te minsten in sijnre herten. Ende dese ghebedekijns mach hi maken in deser manieren: O Heer, wanneer salic v volcomelic minnen? O Heer, wanneer salic v bloot ontfanghen inden armen mijnre zielen? O Heer, wanneer sal ic mi seluen ende alle der werlt versmaet hebben om uwer minnen wille? O Heer, wanneer sal mijn ziel heel in v versonken ende verslonden werden? O Heer, ic begheer v heel te besitten ende mi heel te offeren ende één in een ewelic ende onversceidelic te rusten. Ende deser ghebedekijns ghelijc machmen maken sonder ghetal ghelikerwijs die gracie Gods oec een mensche ouermids dat inwerken leeren sal. Ende men salse spreken of dencken mit gheweldeghe begherten om een te werden mit Gode inden brant der minnen ghesmolten. Ende mit sodaneghen toegeesten sal die minlike begheerte des menschen altoes meer inder minnen ontsteken werden, ende die geest des menschen sal bereyt werden tot verheffinghe inder contemplacien. Ende als die geest des menschen ouermids stadigher oefeninghen inden toegeesten gheuesticht is in die vereenighende minne of in die minne, die daer verenicht die ziele mit God, so sal die begherte des menschen

werden also driftich ende bernende ende druystich ende snel als een blicsem, dat die begherte also menichwerf als si haer keert tot God in een ogenopslach sonder voergaende ghedachten die gheest sal voeren in die afgrondeghe minne Gods mit onsprekelike driften ende begherten God alleen te besitten, also dat hi sal ledich staen van allen dat beneden God is. Ende dit sal hij moghen doen hondertwerf, ja dusentwerf des daghes wilt hij en dattet sijn natuer verdraghen mach. Want dese oefeninghe moet ghescieden mit groter bescheydenheit, opdat een mensche zijn natuer niet en verderue, daer wi na af verclaren sullen. Want dese oefeninghe wert in meneghen mensche soe crachtich als hi hem keert crachtelic tot God dat hem dunct, dat hij mit lijf ende mit ziel ewech varen sal of dat sijn hert van groter ghewelt scoeren sal. Ende daer om sijn in een oghenblic alle die crachten der zielen vergadert ende in eenen brant der minnen ghesmolten ende alsoe vallen si in God. Ende dus wert dat instrument des scouwenden leuens in dese weghe veel scerper ghemaect ende bequamer om daer mede te werken als in God te climmen, in toenemen der doechden, in steruen sijns selues, ende in al dat een volcomen leuen toe behoert.

[Cap. 33.] Vander vereningende minne die onse ziel mit Gode verenicht.

Nu willen wi voert rueren na onsen vermoeghen vander vereenigende minne om te hebben een cleyn bekenninghe ende onderwijs daer af. Dionysius seit vander minnen, dat daer een onghescapen minne is, dat is

God seluer, die daer natuerliken inbaert allen creaturen een ghescapen minne. Als wi dan noemen die minne, weder si is godlike, enghelsche, verstandelike, beestelike, of natuerlike, soe beteykenen wi mitten naem der minnen een vereenighende cracht, die daer vanden ghenen die minnet ende den ghenen die ghemint wort, begheert een dinc te maken. Mer want niet moghelic en is, dat twe dinghen gheheel ende in allen manieren een dinc solden moghen werden, dat een en moest heel vergaen. Daerom als Aristophanos die philosoeph seit ende oec Aristotiles: sueket die minne, die alre naeste ende bequaemste vereeninghe, die den minre hebben mach totten gheminden. Ende want die vereeninghe die wi mit Gode hebben sullen inder glorien, ende oec bider miltheit Gods eenighe menschen bi tiden gheuoelen in deser tijt, ons is onbekent, daer om willic een wenich roeren die voerwerpen, daer die begheerlike minnende ziel haer verstandelic oghe op slaen mach om te oefenen die vereeninghe minne. Want si haer gheminde, dat is, God niet sien noch beelden en mach, want God is een geest en die Hem te rechte aenhanghen wil, die sal Hem aenhanghen inden geest ende inder waerheit. Ende al moghen die ghelikenisse den menschen een weynich wisen den wech, nochtans sijn si al soe onghelijc der rechter vereeninghe, die onse ziel hebben mach mit God als God verre gaet bouen alle creaturen. Ende ten iersten mach hi nemen een ghelikenisse vten boem die daer ghegriffijt

of gheentet wort, also dat die ente een boem wort mitten stock ouermids dat voetsel der eerden. Also wert oec een ziel ouermids dat voetsel der gracien ende der minnen een gheest mitten gheest Gods. Mer in deser tijt en voelen wi dese eenicheit niet als wi doen sullen inder glorien. Ende oec sommeghe menschen wortet ghegeuen te beuoelen in deser tijt. Ende Cristus gheloeft ons dese eenicheit seggende: "Ic ben die wijnstock ende ghi sijt die rancken vanden wijnstock; bliuet in mij ende ic in v, opdat ghij voel vruchten voert brenghen moecht". Ten anderen mach hi nemen een ghelikenisse vanden wijn, daer men een dropel waters in laet vallen. Dat water wort verwandelt in wijn ende verliest sijn eyghen natuer aennemende die natuer vanden wijn in verwe, roeke ende smake ende allen crachten. Also valt oec die ziel in die ongemetenheit Gods als een dropel waters in die groetheit der zee. Ende si behelt alleen dat wesen der zielen, mer alle die crachten sijn ghegood, dat is, mit God doervloten als een sterre, die duyster is, inder substancien doervloyet wort mitter claerheit der sonnen. Ende dan sal onse ziele wesen die materie als een lichaem, ende God sal wesen haer forme, haer ziel ende haer leuen, als nv die ziel is een forme een ziel ende een leuen des lichaems. Ende die vereeninghe van desen tween sal alsoe edel ende ghenuechlic sijn, dat een mensche nv te degen bekennende waer, of beuoelt hadde, ende daer

op mit aendachten rustede, hij en solde hem niet wel ontholden konnen, hij en solde ghetoghen werden inden geest. Ende daerom bruder Egidius, die derde discipel van Sinte Franiscus, na dat sijn geest eens weselike was vereenicht mitten geest Gods, als dat hi God weselicken sach, so was sijn geest alsoe bereet opgetoghen te werden, hadde hi comen gaen op eenen wech ende men had alleen dat woert gheseecht "paradisus", hi solde ter stont opghetoghen hebben gheweest alleen dat hi sijn ghedachten gheslaghen hadde op die ontgeestinghe, daer sijn ziel in ouergheformt was mit God. Ende dese ghelikenisse wort beteykent inder missen als men een dropel waters laet vallen inder wijn, diemen consacreren sal. Ten derden mach hij nemen een ghelikenisse van eenen yser, datmen leghet in hiet vier ende dat al claer wort van groter hetten. Ende als men dat wt nemet, dan is dat vier ende dat yser euen groot, want men siet dat vier also verre als dat yser groet is, ende dat yser behelt sijn substancie, mer daer is verandert die verwe ende die natuer, want sijn natuer is coltheit ende het is heet ende desghelijcs. Aldus wanneer die ziel wert ouergeformt mitter Godheit, soe wert si oec mit hem een hoecheit, een diepheit, een lancheit ende een breetheit, ende si verliest al haer werkelicheit; mer haer crachten werden van God ghewrocht, die haer leuen is, als dat lichaem doot is in hemseluen, mer al sijn leuen, beroeren ende wercken is

vander zielen. Ten vierden mach hij nemen een subtijlre ghelikenisse in twee spieghelen. Want als men twee spiegelen holt teghen malcanderen, soe ontfanghet elc spiegel dat beelt vanden anderen spiegel heel in hem mit sijns selfs beelde, dat int ander spiegel gheprentet is. Alsoe ist oec mit dese verstandelike spieghelen als der ewicheit ende des menschen herte: want als volbracht wort dat woert vanden "Boec der Minnen: Mijn gheminde is tot mi ghekeert, ende ic ben tot hem ghekeert;" dan sijn dese twee verstandelike spiegelen teghen malcanderen ghesettet. Als God dan die ziel verclaren wil mitten lichte der glorien, soe ontfangt die ziel dat beelt ende claerheit ende bekennen ende ghebruyken Gods volcomen in hem ende sijn eyghen bekennen ende ghebruken in God veel volcomender dan die wtwendeghe spiegelen doen. Want die wtwendeghe spieghelen bliuen altoes van malcander weselic versceiden, mer die ziel alsoe vroech als si ontfangt dat glorioese beelt des ewichs spiegels in sijnre onbegripeliker claerheit, soe wert die ziele inden seluen oghenopslach vereenicht mit dien onbegripeliken glorioesen, claren, godliken spiegel ende daer in verslonden ende ver\breyt, als hem verbreydet ende vernietet een dropel waters, die daer vallet in een kanne wijns, off als een voncke, die daer vlieghet in een onghemeten groot vier. Ende al sijn dese dinghen, daer ic af gheruert inder ghelikenissen, alsoe weynich te gheliken bider waerheit, die inder

zaligher zielen volcomelike sal volbracht werden als te gheliken is een mostaertsaet bij die groetheit des ouersten hiemels, nochtans wt susdanighe ghelikenissen mach een mensche nemen een voerworp inder herten ende begheren in dier manieren mit God vereenicht te werden ende sonderlinghe inder oefeninghen der minnen. Want die natuer der minnen is, dat si begheert van twe dinghen een te maken. Ende dat heytet oefeninghe der vereenighende minne, die men hebben moet om desen wech te wanderen.

[Cap. 34.] Vander profitelicheit der vereeninghender mynnen.

Nu mocht een mensche vraghen, wat oerbaer dat in dese minne die vereenicht gheleghen is meer dan in anderen ghemeyne werkelike minne. Hier op suldi weten, dat dese minne solde moghen comen oec wt der natueren ende der oefeninghen, alleen staende sonder alle gracie buten den staet der zalicheit, also als alle werkelike minne ende beuoelike minne mach doen. Ende in haer seluen is hi alsoe veel God aenghenaem, als si vercreghen heuet vander weseliker minnen, daer wij aff hooren sullen, ende van anderen duechden ende niet meer. Mer haer werck is crachtegher ende haren dienst tot eenen voertgaende leuen is profiteliker dan eeneghen dienst van anderen beuoelike ende werkelike minnen. Want si is oec so heet, dat alle becoringhe daer af veriaghet werden mit een toekeer tot God, recht als die vliegen niet en dorren ghenaken eenen pot, die daer siet, mer si vlieghen daerop soe langhe als hij

lauwe is. Alsoe werden oec laeuwe menschen veel aen gheuochten mit becoringhen der sonden, mer niet die vierighe menschen: het en si mit sonderlinghe verhenghenisse Gods, om sijn gheminde te proeuen ende een groete croen te bereiden. Ende dit en can die ander minne soe wael niet doen, want si so bernende niet en is. Ten anderen is si soe snel, dat si in een ogen opslach doergaet ende afterlaet alle menichuoldicheit ende verstroytheit des herten, wanneer si haer tot God keert, daer die ander minne dicwil langhe ende seer om arbeiden moet. Ten derden is si soe driftich, dat si den mensche veel crachteliker driuet tot een heel ouergheuen ende steruen sijns selfs; ende dat die ander minne dicwijl mit groete verwinnen haers selfs moet steruen, dat doet si mit begherten ende ghenuechten. Ende dies gheliken in voertgaen van allen doechden mach si meer toenemen in eenre weken dan dander minne in een iaer. Ten vierden is si also gherich tot haren gheminde, dat is tot God, dat si den mensche altoes vereenicht mit God sonder alle middel, ende dat en doet die ander minne niet. Ende daerom ontfangt dese minne veel meer verborghen bekenninghen van God ende verlichtinghe ende oec verborghen vrientscappen, want si boert onsen geest veel hogher inder contemplacien ende dieper inder minnen ende stadegher inder deuocien. Si verheffet alsoe dat ghemoede, dattet bliuet hanghen bouen alle menichuoldicheit ende sorchuoldicheit, bouen alle verstroytheit

ende onrusticheit, ende bouen alle natuerlike passien, als bouen alle ongheordenierde minne, hate, ydel hope ende vreese, ydel bliscap ende droefheit, ende dies ghelijcs, bouen alle voerspoet ende wederspoet, bouen eer ende scande. Ende so wat den mensche ouercomen mach, hi hanghet altoes bouen alle gheordeniertheit mitten wille gheheel vereenicht ende ghestort in die liefste wille Gods, al mach hij een weynich onghesteltheit beuoelen inden ondersten mensche, welke onghesteltheit nochtans gheringhe voerby gaet. Dit is dan die minne, die den mensche alre gherincste ende lichtelicste ende volcomenste God vereenicht ende gheliket, wanneer si te rechte gheoeffent wert; ende daerom verblijt si God en sinen Heileghen, als inden "Solter" ghescreuen staet: "Die druyst des vloets der minnen verblijt die stede Gods: die alre ouerste heeft sijn tabernakel gheheilicht" als mit volheit der gracien.

[Cap. 35.] Vanden anderen geysteliken voet als der verstandelheyt.

Nu willen wi voert gaen bereyden den anderen wech ende voet der contemplacien, dat is die verstandelike cracht. Ende dat ghebuert als die drie ouerste crachten wel gheordeniert sijn, die daer hieten verstandelicke crachten of oec die geeste des menschen, want na die crachten hietmen die ziel een geest te wesen. Ten iersten dan moet die memorie bereit wesen als dat si in haer niet en laet vesten eenighe ghedachten, die den mensche nederwaert trecken moghen totten ondersten crachten der

zielen, dat is, totter begheerlike, toernlike of onderste redelike cracht: als dat hij hem wachten moet van allen inprenten der ghedachten, die trecken moghen tot ongheordenierde begheerten in eenich dinck, dat beneden God is, hoe edel oec ende heylich of profitelic dattet in hem seluen schijnt te wesen. Want die ongheordeniertheit der begherten maket dat dan onprofitelic, ia scadelic. Des gheliken van die ghedachten die trecken moghen tot tornicheit, afgunticheit, bitterheit, murmuracien, afterclap ende des ghelijcs, die daer die sueticheit des geestes venijnden: ende oec van alle ghedachten die den mensche te seer becommeren inder reden mit wtwendighen dinghen, al en sijn si niet quaet in hen seluen. Mer hij sal altoes sijn memorie vry, onbecommert ende ledich holden van allen investinghen der beelden ende der ghedachten, die hem invallen in eenegher manieren, die niet profitelic en sijn tot een minlic invloyen in God, ende daer sal hij alre beste mede te gader holden ende bi God voeghen alle die crachten sijnre zielen. Ende hiertoe en is gheen beter raet dan dat een mensche stadich si sijn herte op te richten in God mit minliken, wtuloyende begherten ende mit corte, viereghe ghebedekens, als voer gheruert is. Want een keerse, die terstont wt gheblasen is, also langhe als die roket, so mach mense alte gheringhe ontsteken, oec van verrens, als men die keerse holdet onder een ander keerse, die daer bernet ende die roeck van der keersen raket die vlamme vander ander keersen:

want soe climmet die vlamme nederwart ende ontsteket oec die keerse, die daer roeket. Also ist mit een ziel die haer dicwijl opricht mit minliken wtuloyen tot God: also vroech als si haer voeghet tot Godwart, soe daelt in haer die vlamme der godliker minnen, daer si mede ghelocket wert altoes in God te hanghen mit minliken toegeesten. Ende dit holdet dat herte soe vry, datter gheen beelden in vesten en moghen, als wi na bat hooren sullen.

[Cap. 36.] Intellectus quomodo purificetur.

Ten anderen moet dat verstant oec bereyt wesen ende te deghe gheordiniert om te werken in dat verstandelike licht der godliker claerheit, tot welken bereitsel niet alleen toe en hoert puerheit, die men vercrighet ouermids tranen ende suchten, die dat oghe wasschen ende reyneghen, als Dauid seit: "Ic sal mijn beddekijn wasschen alle nachten", dat is, ic sal mijn herte, daer men Gode mede siet, reyn maken "mit minen tranen" van alle minen sonden. Want anders en soldet dat invloyen der rechter claerheit niet te rechte ontfanghen moghen, als een spiegel dat een menschelic aensicht niet claerlic en ontfanghet, wanneer dattet is verduystert mit eens menschen adem oft mit anderen dinghen. Mer het moet oec hier in puer wesen, als dat in sinen scouwen gheen curioesheit, of nyeplichticheit, of vermetel\heit, of oec ydelheit ende onvruchtberheit gheleghen en si, alst ghebuert wanneer die oefeninghe des scouwens alleen ghesciet in dat verstant, ende die be\gheerlicheit

en heeft daer gheen werck als in der verwerckinghe der godliker minnen ende der eyghenre beteringhe, sonderlinghe in steruen sijns selfs: mer die begherlicheit heeft een ander voerworp haerre verwerckinghe als curioesheit ende dies ghelijc. Voert meer, sal die verstandelike cracht wel bereit sijn ende bequaem, soe moet si in dat ierste inschinen der godliker gracien ende claerheit of waerheit haer keeren tot haer seluen te bekennen, of alle dinc bequaem ghemaket is om te ontfanghen dat edel inwerken Gods. Ende daer af seit Bernardus "Super Cantica": Als die waerheit in dat ghedancken schinet, ende dat ghedanck inder waerheit haer seluen besiet, en niet en vint inder consciencien daer si af mach bescaemt sijn in teghenwoerdicheit des onghemeten conincs, dat is een guet, dat bouen al Gode behaghelic is. Nochtan en is dit niet ghenoech, mer twe dinghen moet dat verstant vinden inden mensche, saelt eenen vryen, onbescaemden toeganc hebben tot God inder contemplacien. Dat ierste is, datmen niet merkelics en vinden van sonden inder consciencien, het en si afghedaen mit waerachtighen rouwe, biechte ende penitencie. Dat ander is, dat een mensche niet en can vinden in tijt noch in ewicheit eenich dinc soe swaer, so hart, so pijnlic of so contrari der natueren aen te gaen of te liden om Gods willen, hij en vint hem daer altoes bereit in, het si scande, veruolch, onrecht, verlies van tijtlic guet of van vrienden, siecten, pinen ende al datmen

bedencken mach in deser tijt of in ewicheit. Daer moet hij hem willichlic in ouergheuen indien liefsten wille Gods, dat die in hem gescieden moet, all waert oec eewelic in die pinen der hellen te ligghen. Ende dit willich ouergheuen maect eenen vryen toeganc tot Gode ende te bidden al dat God gheuen mach, ia al dat God selue is. Anders hoe sal een mensche mit reden al moghen eyschen, dat God is ende gheuen mach, hi en moet ierst al dat hi is ende gheuen mach, in doen, in liden God offeren mit milder herten ende minliker begherten. Ende dan is een mensche ierst properlic gheheel tot God ghekeert ende bequaem ghemaect al die invloyen der gauen Gods te ontfanghen: ende dit hoert altoes voer te gaen inden toekeer tot God. Ende in dit laetste es oec begrepen dat bereitsel vanden wille, die haer seluen also volcomeliken wt storten sal inden wille Gods, dat si nerghent en bliue hanghen aen haer seluen. Ende dat sal den mensche vry maken, dat hi nerghent inden ondersten mensche belet en sal werden hem bloot te offeren in die armen der blooter minnen Gods. Ende daer na dat hi hem bereydet in desen dryen, daer na mach hi oec verwachtende wesen die godlike ende gheestelike invloeden der menichuoldegher gauen ende verlichtinghe Gods. Als dan dese verstandelike crachten aldus bereit sijn, soe is oec desen anderen voet des verstandes ghemaect ende bereydet om te loopen mitten bekennen in die verborghen weghen der geesteliker contempla\cien,

want dese drie voerscreuen maken een geestelick ghesicht. Ende ghelikerwijs dat die vereenigende minne es een voerworp, daer die voet der minliker begheerten toe tidende is inden eenen wech, daer die begheerte voer gaet: alsoe is die radie der godliker verstandeliker claerheit een voerworp, daer die voet des verstants toe tidende is, als si voer gaet.

[Cap. 37.] Van drie graden der godliker bekenninghe.

Hier is voert te weten dat die godlike invloedinghe der verstandeliker claerheiden daer die menschen mede werden verlicht tot bekennen moghen ghescieden in dusent manieren. Want die Heilighe Geest in ontallike manieren werken mach. Nochtan sijn daer in te gheuen drie graden nae ghelikenisse der sonnen, wies claerheit van onsen wtdeghen [!] ogen ontfanghen wert in drie manieren, dat is, in een voerwerp der sonnen, als holt, steen, eerde, daer die sonne op schinet: ten anderen in die radien der sonnen: ende ten derden in die substancie of in dat wesen der sonnen. Also ontfanghen oec die menschen in drie graden dat inschijn der godliker claerheit. Ende opdat ghi niet en dwaelt, so is altoes bi een blic, of een licht, of een godlike claerheit te verstaen een verstandelic licht, dat ons gheuet een bekennen van godliken of van gheesteliken dinghen ende niet een claerheit, die te gheliken is der wtwendigher claerheit. Ten iersten dan mach men ontfanghen die claerheit der ewigher sonnen in die voerworpen,

dat sijn, die Heilighe Scriftueren daer si onder den rocke der litteren ouermids der gauen des verstandes vinden alsoe hoech hemelsche ende godlike bekennen ende diepe sinnen, datse gheen doctoers en solden moghen ondervinden: want si onsprekelike sijn, daer dat edel herte mede verlicht wert; ia dat verstant wert dicwijl also rijc van bekennen, dat die ziele ontfanghet soe menegherhande verborghen ende diepen sinnen inden Scriften, die si al gader trecket tot voetsel der minnen, als daer menich woert is inden Olden en Nieuwen Testament. Ende daer wert die geest seer mede verhauen, als bruder Rogier van Sinte Franciscus oerden van hem seluen seide: Ic weet een mensche, die hondertwerf in eenre metten ende ter auenturen in alle versen op ghetoghen heeft gheweest tot die alderhoechste verstanden der godliker verborgentheit, ende nochtan wederstont altoes die mensche den optreck mit al sijnre macht. Ende bij wilen moet hi hem aendoen so groete ghewelt om te vlien voer die verborghen omhelsen Gods als enich mensche arbeyden mach om God te ghenaken: want God die opluket die mensche bi tiden alsoe seer ouervloedelic den scoet sijnre godliker gracien ende goetheit, dat die mensche bekennet in een seker licht; vestichde hi dat oghe sijns verstandes daer crachtelic in, hi solde alsoe diep versinken in die afgrondicheit Gods mit sinen geest, dat hi daer nummer meer

weder leuendich wt comen solde. Siet dit sijn die woerden van brueder Rogiers. Ten anderen soe mach mense ontfanghen in haer radie, als die geeste des menschen op hanghende scouwet die ewighe dinghen ende daer also in verhauen wort, dat die geeste des menschen meer ghewrocht wort vanden Heilighen Geest, dan hi werket, ende wort ghetoghen bouen hem seluen, daer men ontfanghet wonderlike claerheiden der bekenninghen vander Heylegher Drieuoldicheit, vander ewegher gheboerten, vanden wonderliken werken des Heyleghen Geestes, ende des ghelikes. Hier af seit Dyonisius "ad Tytvm": Keerdi totter godliker radien; recht of hi segghen wolde: Ende soeket gheen ander leere, noch gheen ander exemplaer, mer keer di seluen inwaert ende op borende alle dine crachten; keerdi seluen totten godliken licht, daer ghij sonder middel van God gheleert ende gheestelic gheuoedet moghet werden. Met welken stadegen inkeer tot God ende bekenninghe van God ende geestelic voetsel die mensche meer wandelt in den hemel dan inde eerden, ende bliuet hanghen in God als die radie bliuet hanghen inder sonnen. Ende mit dien gheesteliken radien wordet die ziel gheestelike ghespiset, gheuoedet ende altoes in God ghetoghen. Ende daer mach si mit groter stadicheit also inwerden ghewesent, dattet haer arbeit is ende verdriet weder neder te comen, ende een cruys mitten nedersten dinghen becommert te sijn, als wi lesen van

eender heilegher maghet, die Clara hiet. Dese had al haer ghedachten ende begherten also inder minnen Gods gheworpen, ende mit al haren crachten was si also stadich in God vloyende, dat haer ziel of geest altoes in God scheen te hanghen. Ende het wert vertoent eenre deuoter personen, dat die godlike radien sonder opholden altoes in haer vloyende waren, daer si mede gheuoedet wert. Ende dese vloet toech al haer crachten opwaert in God also seer, dat si al haer natuerlike crachten verloes. Het gheuiel eens op een Dertiendach, dat si alsoe seer crachtelic opghetoghen wert als dat si dertich daghen daer na volghende bleef opgetoghen also, dat si gheen memorie en hadde van werkeliken dinghen, noch gheen verstant der dinghen, die bi haer ghescieden; si en ontfinc gheen spise noch dranck: ende si en hadde gheen gheuoelen haers lichaems. Daer na doen si quam tot haer seluen so docht haer dat die dertich daghen maer drie daghen gheweest en hadden. Ende .iiii. maenden lanck na dese dertich daghen, als si mit eertschen sorghen becommeren moeste haer seluen, want si een abdisse was van een cloester, so en conste sij haer herte niet nederwaert ghecrighen of op tijtlike dinghen dencken. Ende si vermoede, dat si altoes so ghebleuen solde hebben, en had si niet stadelike ghedronghen gheworden haer herte te becommeren mit tijtliker sorghen. Ten derden soe machmen die ontfanghen in haren oerspronc, daer ic die derde staet af bescriuen sal.

Ende aldus hebben wij die bereidinghe vanden scouwenden leuen.

[Cap. 38. § 1.] Van de vercieringhe des scouwende leuens, ten iersten mitter gauen der godliker vresen.

Om ten anderen te roeren, hoe datmen dit scouwende leuen sal vercieren, soe is te weten, dat die onghemeten miltheit Gods na dat die mensche hem trouwelic bereidet heuet, haer niet ontholden en mach, si en moet dien mensche begauen niet alleen mit beuoelike gracie ende minne, mer si wil al die zedelike doechden oec hoechlic vercieren ende verheffen mit volcomen gauen des Heyleghen Geestes, daer die hele mensche mede verciert wert ende God aenghenaem, ia Gode ghetrouwet wert ende sonder middel bi tiden verenicht. Want die Heylighe Geest comt dan mitten drien godliken doechden, ende als een fonteyne mit seuen riuieren, soe doervloyet Hij alle die crachten der zielen ende veruoltse mit sinen gauen. Ende opdat wi hebben moghen kennisse van desen gauen, die dat scouwende leuen vercieren, soe is te weten, dat die ierste gaue hiet "Timor", dat is, kintlike vrese, die aldus die ziele verciert. Want Sinte Thomas seit, dat die gauen des Heyleghen Geestes maken die crachten der zielen daerin volcomen, dat si seer beruerlic werden vanden Heylighen Geest, alsoe dat die Heylighe Geest gheweldich wort in die crachten der zielen te werken, wat Hi wil: want si maket die ziele datter gheen wederstant in en bliuet, die benemen mach dat inwerken Gods, mer wert volcomeliken ondergheworpen beide in

wederspoet ende in voerspoet. Ende dit doet ierst die kintlike vrese, die daer prentet inder herten tot God een vaderlike minlike eerwerdicheit, die den eyghenen wille mit bliscap ende begherten heel worpet onder den wille Gods, ende prentet oec int hert een edele scaemte voer God, als hi iet doet, dat God mishaghen mach, welke scaemte dat herte veroetmoedicht ende verwecket tot versmaetheit ende mishaghen sijns selfs. Voert so werpet si alle knechtelike vreese af, als van helle, vegheuier, oerdeel, doot ende dies ghelijcs; ende oec tijtlike vreese, als van pinen, scanden, verlies van guede, veruolch van menschen, ende dies ghelijcs. Want si haer settet in die liefste wille Gods ende laet alleen inden menschen vreese, die God aengaet, als hem te vertoernen, in sijn minne te vercolden, sijn heymelike vrientscap te verliesen ende dies ghelijcs: also dat si wt werpet alle vreese, die pine maket, ende arbeit haer seluen te veranderen inder minnen, ende die drucke des herten, die vander pijnliker vreesen comet, verandert si in sueticheit, als Dauid seit: "O Here, hoe groet is die menichuoldicheit dijnre sueticheit, die Ghi verborghen hebt den ghenen, die Di vreesen". Dese vreese stect wt dat luchter oghe, dat is, si doodet in oefeninghen ende doechdeliken werken alle vremde meninghen, die verborghen moghen wesen in allen zedeliken doechden, die ghehanteert werden van den menschen, die God properlic niet en sueken. Ende sij verheffet die meeninghe in God alleen, want

die oerspronck der werken wt God comet, dat is, wten Heylighen Geest. Ende aldus vercieren, veredelen ende verheffen die gauen Gods die zede\like doechden mitter minliker meeninghen, die si in God voeren ende maken den wercman willich ende begherich om God goet te doen ende quaet te liden. Dese vreese werpt den mensche onder alle creatueren na sijn eyghen beuoelen ende oec na sijn begheren, als dat hi hem seluen sonder alle gheueynstheit rekent die snoetste sondeer der werlt te wesen, ende begheert oec also vanden anderen menschen gherekent te werden, hem verblidende in alle versmaetheit. Ende die heiten in dat "Ewangeli: arm van gheest", dat is, oetmoedich van begheerten.

[Cap. 38. § 2.] Van die gauen der goddiensticheit.

Die ander gaue des Heylighen Geestes hiet "Pietas" dat is, een heylighe smeltinghe der zielen inder doeghden der goddiensticheit. Dese goddiensticheit is een geestelike deuocie tot allen diensten Gods ende een begheerlike drifte allen menschen hulpich ende onderstandich te wesen, die daer comt wt een invloyen der minnen Gods. Ende ghelikerwijs dat die zedelike doechde der barmherticheit in oefeninghen der werken van barmherticheit haer meninghe natuerlic of menschelic es, also es die meninghe van goddiensticheit alleen godlic inder oefeninghen der werken der barmherticheit, want God is in allen dinghen haer waerom. Voert soe is te weten, dat haer oefeninghe gheleghen is in drie ma\nieren

van werken. Ten iersten, in Gode mit groter minnen ende begherten te eeren ende te dancken, te louen ende naden liefsten wille Gods hem seluen te steruen, ende den dienst Gods na sinen vermoghen oec in allen menschen te vermeerderen. Want op dat woert van Sinte Paulus: "Oefen di seluen tot goddiensticheit", seit Bernardus: Goddiensticheit es een stadighe ghehoechnisse Gods, een werclike bibliuelicheit of een bibliuende werkelicheit der meeninghen om godlike dinghen te verstaen, ende een begeerte die sonder opholden driuet den mensche inder minnen Gods, also dat si den mensche noch dach, noch vre en laet rusten, si en drijften voert in arbeit der oefeninghen ende naernsticheit in toenemen van doechden, of in beuoelike gheestelike sueticheit, ende in bliscap der ghebruken Gods. Ende dit is seer teghen die leghe geesten, die in harer oefeninghen vele beuoelike gracien ontfanghen ende beuinden in hen seluen eenen bereiden wille tot allen guede: mer deser gauen sijn si alsoe ondancbaer, dat si nochtans soe vele tijts leechlic toebrenghen sonder noot, die nochtans met gheenre wtwendegher sorghen belast en sijn van noode, ende so grote reescap hebben in God te vloyen. Och wat groter reden sullen si daer af gheuen moeten om der ondancberheit der gauen Gods. Ende het schijnt, dat haer deuocie meer ghesciet wt natuer dan wt God, indien dat si om cleyne saken of oec sonder saken haren

tijt so ledich of ydelic toebrenghen. Want die minne trecket eenen mensche altoes tot haren of sinen oerspronc, daer si wt gheuloten is. Waer dan haer minne wt God, soe solde de trecke alsoe crachtich sijn tot God, dat si den legen geest in haer niet en solde ghedoeghen. Ten anderen is si werkende in haer seluen een bewaringhe der heilicheit, als die Wise Man seit: "Mit alre bewaringhe wacht dijn herte", want "daer wt comt dat leuen". Ende dit is sonderlinghe noot eenen mensche, die toenemen wil in dat scouwende leuen: want een mensche en mach niet goddienstelic beruert werden, hij en moet heylicheit minnen. Ende daerom doen Ihesus die scouwende ziele riep totten inwendighen mensche om een onderstant te wesen anderen menschen in wercken der barmherticheit, so antwoerde si in dat "Boec der Minnen: Ic heb wt ghetoghen minen rock", dat is, die wtwendeghe becommeringhe: "och hoe sal icken" weder "aen ghetrecken? Ic hebbe ghewasschen mine voeten", dat is, die verstandelike cracht ende begherlike cracht: och "hoe salicse" weder om "onreyn ghemaken"? als mit beelden van creaturen; want een mensche, die hem wtweert keert, het is onmoghelic hi en moet ouermids middel der sinlicheit somwilen die aerde raken ende liden eeneghe ongheordeniertheit inder sinlicheit. Ten derden is si werkende in oueruloedicheit der broedeliker ontfermicheit sonder wtnemen der personen tot allen menschen in gheesteliker of lichaemliker

onderstandicheit. Want si leidet den mensche wtwaert mit eenre minliker compassien of medeliden, die dat herte beweghen maket ende medelidende in alder nootdrufticheit van allen menschen: ende so wesent si inden menschen een ghemeyn minlic neyghen ende wtvloyen tot allen creaturen om haren Scepper willen, ende maecten guetwillich, dienstich ende bereit in allen onderstande na besceidenheit.

[Cap. 38. § 3.] Van die gauen der wetenheit.]

Die derde gaue hietmen "Sciencia", dat is, wetenheit der dinghen, dien wij sullen gheloouen ende doen, aflaten, also dat een mensche niet en dwaelt vanden weghe der rechtuerdicheit. Want het is een ouernatuerlick bekennen, dat in ghestort wort op die reden des menschen, daer hi mede oefenen mach alle zedelike doechden, inder rechter volcomenheit gheuende waerachtich beken ende besceidenheit alder doechden. Dese gaue verlicht ende ordiniert den wtwendeghen mensche ghelikerwijs dat die gaue des verstandes ons voeghet ende verlicht tot inwendeghen ende hiemelschen dinghen. Die dan dese gaue der wetenheit salichliken ontfanghen wil, die moet in hem seluen maken een inwendeghe naernsticheit te steruen alle sonden ende onvolcomenheit, ende te leuen in allen doechden in volcomenheit, ende altoes willen claerliker ende volcomeliker die doechden bekennen, ende om die te bekennen naersteghe ondersoec te doen, ende God te bidden: want daer driuet ons dese gaue toe. Ende alsoe dienen proper\lic

dese drie voergaende duechden ende gauen den werkenden leuen, ghelikerwijs dat die nauolghende gauen dienen den scouwenden leuen.

[Cap. 38. § 4.] Vander gauen der gheysteliker starcheit.

Die vierde gaue hietmen "Fortitudo", dat is, starcheit om veruolginge te doen alre gueder werken ende oefeninghen. Ende ghelikerwijs dat die drie voergaende gauen den mensche vercieren tot volcomenheit des werkenden leuens, also beghint die gaue der stercheit den mensche te vercieren in dat scouwende leuen. Hier is te weten, datter twe manieren van stercheit sijn. Die een hietmen simpel starcheit, die den mensche alsoe starc maket, dat hi al dese onderste dinghen mach verwinnen; ende sunderlinghe wert si ghegheuen tot drie dinghen. Ten iersten, te werken manlike werken daer men mede mach verwinnen die sonde ende alle becommeringhe des herten, ende versmaden alle dese nederste dinghen, ende bewaren alle vercieringhe der doechden. Ten anderen, te striden sterckelic teghen die becoringhen des viants, des vleyschs ende der werelt. Ten derden, te draghen alle verdriet, liden ende wederspoet in rechter lijdsaemheit, daer Cassiodorus af seit: Die lijdsaemheit verwinnet wederspoet, niet vechtende mer lidende, niet murmurerende mer dancber wesende. Lijdsaemheit is die duechde, die alle vuylheit der waellusticheit af doet. Si is die ghene die een claer ende een reyn ziele Gode offert; ende dan wert die heel mensche buyten

ende bynnen ouerghegoten mit een honichvloyende smake. Want, als Dauid seit: "Mit hem ben ic in dat verdriet", so is hi in die teghenwoerdicheit der hoogher Drieuoldicheit, daer hij af ontfangt den honichuloyenden smaeck der inwendegher sueticheit ende vertroestinghen, mit welken trecke der sueticheit hij versmaet al datter werelt aengaet, vry van alle ongheordeniertheiden der begherten of der becommeringhen, ende van gheesteliker dronkenscap niet en beuoelt alle pijn verdriet ende wederspoet. Die ander hietmen dubbel stercheit, welke stercheit doet den mensche oec opclimmen bouen alle gheestelike troest ende beuoelike gracie, ende bouen alle die gauen Gods, hoe groet, edel ende menichuoldich dat si sijn: also dat hij in gheenre wijs rusten en wil op enighe gheestelike vertroestinghe, of sueticheiden, of vertoeninghen, off op enighe ander gauen. Mer alle dinck wil hij doergaen opdat hij na sijnre begheerten vinden mach den ghenen, die hi alleen minnet bouen alle dinck.

[Cap. 38. § 5.] Vander gauen des rades.

Die vijfste gaue wert gheheiten "Consilium", dat is, een beraden ende seker verkiesinge der dinghen, die God behaghelixte sijn. Dat is properlic een gaue des rades, daer wij mede gheleert werden te ondersceiden nader rechter reden, wat oerberlic, betamelic ende gheoerloeft is; ende daer wij mede verhauen werden te verkiesen dat gheoerloft ende tamelic

ende oerberlic is; ende oec daer wij mede dapper sijn dat te veruolghen tot doechdelike werkelicheit. Ende dese gaue wort ons oec ghegheuen tot anderen menschen hier in te raden: welke gaue ondersceit heuet vander gauen der wetentheit. Want wetentheit leert recht oerdeel gheuen nader regulen der ewigher wet, die ons voerghescreuen is; mer dese gaue leert ons naeden voerscreuen regulen der ewigher wet wel te ondervinden, wat sware, hoghe ende volcomen dinghen wi sullen laten ende doen, daer wij gheen seker regel af voerscreuen en hebben, want si van een yeghelic niet ghelijc en sijn te doen of te laten. Dese gaue leert ons niet alleen scuwen die wtwendighe menichuoldicheit, mer oec die inwendighe menichuoldicheit leert si bouengaen in inwendicheit des gheestes, ende maket in ons een ghelikenisse ende een ghenuechlic voerbewisen der ouerweseliker enicheit inden bant der godliker, minliker ghebrukenissen. Het is een hoghe raet mit God alleen willen verenicht te wesen inder begherten, mer het is noch een hogher raet mit God willen verenicht te sijn in enicheit des willes, oec in alle wederspoet; mit welker verenicheit Cristus sijn ghebedt besloet voer sijn liden, doe Hi sprac: "Vader, niet mijnen wille, mer dinen wille ghesciede;" ende dat behaechde den Vader bouen alle dinck. Ende dan wert die godlike wille den rechten minnaer die ouerste

bliscap des gheestes. Ende dan wert een mensche ierst bequaem alle die gauen Gods in hem te ontfanghen, na dien dat hij hem seluen ende sijn eyghen wille ende alle dinck volcomelic om Gods wille sonder wedertreck versaket. Ende dan heeft hij mit Helizeo eenen dubbelen geest des rades ontfanghen, als hooghe ende groete dinghen te doen, ende mit begherten sware ende harde dinghen te liden.

[Cap. 38. § 6.] Van gauen des verstandes.

Die seste gaue wert gheheeten "Intellectus", dat is, een ouernatuerlic licht, dat ons verstant verclaert ende versubtijlt om te begripen die inwendeghe gheestelike voertganc des scouwenden leuens. Mer dit licht eyscht eenen inwendeghen mensche ende een verheffinghe bouen die sinnen ende sinlike beelden, ende dat een mensche steruet al der natueren, ende leuet gheheelic den geeste. Ende hoe dat wi die natuer, dat is die natuerlike passien, meer in ons dooden, die properlic die sake sijn der duysternissen des verstandes, soe wi oec meer mitter gauen des verstants verlicht werden. Ende daerwt soe crighet die mensche oec een gheestelike, opdriuende begherte tot God, die den mensche wacker ende dapper maket ende holdet hem altoes in God te keeren. Dese gaue heuet drie graden. Die ierste graet werct inden mensche simpelheit ende eenuoldicheit des geestes, ende claerheit des verstandes, also dat die gheest in hem seluen wordet gheeenuoldet, gheclaert ende

veruollet van die gracien ende gauen Gods: alsoe wert die geyst Gode ghelijc ouermids die gracie ende godlike minne, ende wert in eenheit gheuesticht mitten geest Gods. Die ander graet leert dat scouwende leuen ordineren sonder alle dwalinghe, ende wanderen inden geest, als in hiemelsche dinghen ende godlike dinghen diep verstant te hebben, ende wt alle ghescapen dinghen ende werken Gods diepe grondeghe verstant te nemen ende op te voeren in God, Hem te dancken ende te louen ende te minnen in allen dinghen. Die derde graet leert een volcomen bekennen in die hoghe contemplacien, daer hij God in scouwet in geestelike ghelikenisse, die sinen verhauen verstandenisse gheoffert werden, als dat hij daer in niet en dwaelt of bedroghen en wort. Si gheuet ons een kennen vander ghelijcheit Gods, die wij in ons hebben ouermids gracie, minne ende doechden. Ende oec vander eenicheit, die wi inden geest Gods besittende sijn ouermids ghebrukeliker minnen, daer die ziele mede ghewrocht wort dan si werket, als wij na hoeren sullen.

[Cap. 38. § 7.] Vander gauen der wijsheit.

Die seuende gaue hietmen "Sapiencia", dat is, een smakende wijsheit, daer Augustinus af seit in dat "Boec der Heiligher Drieuoldicheit": Dit is dat rechte ondersceit der wijsheit ende der wetenheit, als dat totter wijsheit behoert een verstandelic beken der ewigher dinghen, dat daer ontfanghen wert mit een gheestelike, beuoelike voersmakelicheit der

hemelscher ende godliker weelden; mer totter wetenheit hoert een redelic beken der tijtliker dinghen of der zedeliker doechden, alst is een gaue des Heylighen Geystes. Dese smakende wijsheit gheuet een waerachtich bekennen, die dat verstant leidet in alle waerheit, ende eenen gheesteliken smaec, die onse begherte op richtet tot een smakelike minne des Ouersten Goets. Ende haer werc is God te scouwen wt minnen mit eenen ondervindeliken smake inder begherten. Dese smakelike wijsheit in haren hoechsten graet soe is si onghescapen ende heitet die onghescapen wijsheit: ende is properlic die Sone Gods of die Wijsheit des Vaders, die daer begheert altoes den verstandeliken creaturen een ghescapen, smakende wijsheit in te storten, daer si mede ghetoghen werden in dat Ouerste Goet te bekennen, te minnen, te ghebruken ende aen te hanghen. Ende dat edelste, dat si inden mensche werket gheestelike, dat is een trecke, die daer ghesciet in enicheit des geestes. Ende het is dat laetste middel tusschen God ende ons, tusschen werken ende ghebruyken of ghewrocht te werden, tusschen leuen ende steruen of ontgeesten. Wat properlic dese tuck of treck is dat mach men beuoelen, mer nimmermeer begripen of bewoerden. Mer daer comet so onsprekelike begherte wt te ghebruken dat ewighe Goet ende te besluten dat onghemeten Goet, dattet alle menschen ongheloeflic waer, die des niet gheuoelt en hadde. Van welken tuck of treck wi hier nae

noch meer rueren sullen. Ende also hebben wi cort gheruert, hoe die mensche verciert moet wesen, die in dat gheestelike scouwende leuen hebben wil eenen rechten voertganck.

[Cap. 39.] Vanden opclimmen in dat scouwende leuen nae drie deylen des menschen.

Ten derden willen wi veruolghen, hoe datmen in een scouwende leuen sal voertgaen ende opclimmen in volcomenheit. Hier is te weten, dat niemant te rechte voertganc hebben en mach in een scouwende leuen, hij en moet hem mit een naernstighe stadicheit pinen te holden inder oefeninghen vanden inwendigen mensch. Och lacy, men vint soe vele deuoter menschen, die met eenen gueden simpele meeninghe hen seluen keeren vanden inwendeghen menschen tot wtwendeghen dinghen, die nochtan min oerber ende noot sijn, of oec die oueruloedich of onprofitelic sijn, of daer gheen macht an en leit. Ende dat ghesciet ouermids een natuerlic of sinlic toeneyghen, dat hem daer toe locket. Ende als hij aldus wt ghekeert is, soe beghint hij wt onbehoetheiden alleynken wt te dwalen mit verstroytheit des herten, also dat hij niet en achtet hem in te keeren, als hi te voren plach te doen. Ende dan soe wasset weder in hem die ongheordeniertheit des ondersten mensche, mit welker ongheordeniertheit hi gheringher gheuanghen wordet, als in veelheit van woerden ende nieuheit van meren te hooren, in gheselscap van vrienden, in wtdwalen der sinnen, in slymicheit van begheerten, ende in deser gheliken,

daer die gheestelike begheerte in bestaet onsmakelic te wer\den, ende die gheestelike naersticheit bestaet te traghen, ende die oefeninghe bestaet onghewoenlic te werden. Ende als hi hem dan weder inwart keeren wilt, so en vint hij in sijnre herten gheen ruste, mer hi vint hem verdonkert, verstroyt ende vander godliker verborghen vrientscap seer ververret. Och hoe cleyn ende licht is, dat in ons bedroeuet den Heilighen Gheest ende benemet ons dat inwerken Gods sonderlinghe naedat wi gheroepen werden totten inwendeghen omhelsen ende gheestelike ghebruyken; als wi lesen van eenre heiligher maghet, die Clara hiet, dat si naden inwendeghen roep Gods, daer si sonderlinghe mede begauet was, op een tijt hadde si een cleyn beruerte van eyghenre behaghenheit, ende daerom so waert haer ontoghen .xi. iaer lanc dat invloyen des godliken lichtes ende der godliker sueticheit. Ende daer om soe moet een mensche doen een ghemeyn afsceiden alre creaturen ende alre natuerliker passien, alsoe dat gheen dinck en bliue, dat tusschen God ende die minnende ziel eenich middel maken mach: ende aldus mach hi mit vollen betrouwen aennemen den wech des gheesteliken scouwenden leuens. Voert is hier te merken, dat die opclimminghe des menschen ghelegen is na drie deelen des menschen, als na den ondersten crachten der zielen, ende na den ouersten crachten, die men hiet die verstandelike crachten oft die geest des menschen, ende na dat wesen der zielen.

Ende elc moet na sijnre manieren ende bequaemheit God verenicht sijn, daer al dat eynde des scouwende leuens in gheleghen is. Als exempel vanden ondersten crachten, die haer volcomenheit hier in leghet, dat die begheerlike cracht verhauen si bouen al dat beneden God is, alsoe dat si in gheen creatuer haer ruste nemen en wil, mer alleen in God mit een stadighe minlike invloyen tot God, segghende mit Dauid: "Mijn ziel heeft gheweighert troest te nemen" als in ghescapen dinghen, mer "ic heb God ghedachtic gheweest ende ic ben vertroest". Voert dat die toernlike cracht bouen alle liden verhauen si ende dat si nerghent op en rust, dan alleen op lijdsaemheit te bewisen om Gods willen ende minlike te vergheuen die hem misdoet: ende dat sal alte saechten oerkussen wesen der minnender zielen, daer God oec sijn hoeft op sal willen legghen. Ten laetsten die redelike cracht moet verhauen sijn bouen alle sorchuoldicheit, menichuoldicheit, scrupuloesheit ende dies ghelijcs, ghestuert in een simpel eenvoldicheit der ghedachten in Gode ende in godliken oft hiemelschen dinghen, als wij horen sullen. Ende dus moeten oec die ouerste crachten na haer manier, ende dat wesen der zielen na sijn manier op gheuoert werden ende mit God verenicht, opdat alle die mensche veredelt ende ghesalicht werden mach in die enicheit Gods, daer hi in sal verhauen sijn.

[Cap. 40.] Vander iersten graet der opclimminge in die onderste crachten.

Nv willen wi dan

ierst veruolghen die opclimminghe des scouwenden leuens, die men oefent na dat onderste deel des menschen, als na den ondersten crachten der zielen verenicht ende versament, om te beghinnen ende te veruolghen die inwendeghe oefeninghe des scouwenden leuens: welke oefeninghe volcomen wort in vier graden, die den ondersten mensche altoes hoogher verheffen ende sijn oefeninghe edelre ende vruchtbaerre maken. Die ierste graet is, dat die gracie Gods als een riuier is uloyende in die zinlike crachten der zielen, beruerende den mensche ende verweckende daer toe, dat hi met heelre herten ende mit alle crachten hem op sal richten om te maken mit God een minlike vereninghe. Welke verweckinghe hi beuoelt in dat herte, daer die sinlike crachten verenicht sijn ende sonderlinghe in die begherlike cracht. Want dat werck van deser minliker verweckinghen oft berueringhe ghesciet ierst in die onderste crachten, die daer ierst bereit ende bequaem ghemaect moeten sijn; ende dan wert dat vier der bernender minnen daer op gheleghet, daer die onderste crachten mede op ghetoghen moghen werden, eer die mensche comen mach tot oefeninghen der ouersten crachten. Want niemant en mach te rechte oefenen of oefeninghe hebben inden inwendeghen crachten, die wtwendeghe sinnen en moeten daer ierst in ghetoghen, ghesmoltet ende vernietet sijn. Ende dies ghelics en mach niemant te rechte oefeninge ghehebben in die ouerste crachten, hi en moet

ierst die onderste crachten in die ouerste ghetoghen, ghesmolten ende vernietet hebben, als dat si op die tijt gheen werkelicheit en sullen hebben. Ende dit machmen veel lichteliker te werke brenghen inder oefeninghen der toegeestinghe ende vereninghender minnen, dan die ander oefeninghen; welke toegheestinghe gheoefent moet werden oec dicwijl mit groten pijnliken arbeit, wanneer die beuoelike gracie gheen onderstant en duet. Ende hier in werden veel menschen bedroghen, die noch onbesocht sijn in deser gheesteliker kunsten. Want si meynen, dat die mensche inden opdriuen des gheestes tot God mit toegeestender oefeninghen menichuoldelic begauen wert mit geesteliker sueticheiden; want dicwil soe moet men dat herte opboren mit alte groten arbeit ende wttrecken des geestes, recht alsmen mit ghewelt wt trecket eenich dinc vter eerden, also dat vander druyst des arbeits die natuer dicwijl grote pine ende quetsinghe ontfanghet, het en si dat die toevloyende gracie des Heilighen Geestes mit haere oueruloedicheit die pine saluet ende dat herte versuetet. Nu mocht een mensche vraghen, wat die sake is van deser pijnliker oefeninghen ende gheweldigher drift des geestes, daer die natuer also in verandert ende beroert wert. Hier op is te antworden, dat die natuer in haer seluen beestelic en vleyschelic ende ongetemmet is, den geest altoes nederwert treckende, ende daerom ist noet, dat si mit stadighe

ende gheweldeghe oefeninghen werde opghedreuen ende bequaem ghemaect tot geesteliken dinghen ende den geest niet soe seer te beletten, mer willichliker na te volghen, ghelikerwijs als een onghetemde beest mit gheweldegher, stadigher oefeninghen daer toe wert ghebracht, dat si willichlic die waghen trecket of den laste draghet. Ende als wi mit sodanigher oefeninghen die natuer daertoe ghe\bracht hebben, dat die wtwendeghe sinnen bereit sijn hem in te keeren, ende die onderste crachten bereit sijn op te climmen sonder groten arbeit ouermids ghewoenten der oefeninghen, als wi lesen van vele natuerlike, of waerlike, of oec heydensche meesters, die hen also gheoefent hadden inder reden ende verstant om te crighen die natuerlike wijsheit, dat si gheen sinnen van buyten en schenen te ghebruken ende dicwijl waren ghetoghen van hen seluen: hoe veel te meer mach dat vercrighen een kersten mensche mitter oefeninghen der begherliker crachten, onsteken mitter minnen Gods. Ende als dat herte also bereit is ende die geest Gods gheweldelike invloyende is, so wert onse geest mitten geest Gods gheringhe opghetoghen te bekennen ende te beuoelen die onbegripelike, waellusteghe rijcheiden ende weelden Gods. Hier is nochtan wiselic in te verhoeden, dat die mensche in deser gheweldegher opdriften der begherten altoes ghelaten sta in die ouerste wille ende reden, als dat hij sinen wille altoes pijn te setten inden

liefsten wille Gods, weder dat God beuoelike gracie of deuocie verleenen wil of niet. Want alsmen bi tijden die driftighe begherte soeket mit meerre druysticheit ende gheweldicheit, dan dat behoerlic is, soe wert die vrijheit des herten versmoert ende vertreden, ende wert onrustich ende onuernueghet in hem seluen ende verslaghen, ende daer wt comet meerre verblintheit ende verveertheit van God. Ende daerom sal hij sinen geest binae altoes op driuen mit eenrehande gheweldicheit; nochtan sal hi altoes bliuen in gherustheit van herten. Ende hierom sal hi wiselic konnen onderscheiden, wanneer hi hem in die oefeninghe gheuen sal, als sonderlinghe wanneer hi eenich behulp van gracien beuoelt. Ende als hi hem seer bloot voelt, so sal hij nederdalen tot sinen ghebreken te merken in versmaetheit sijns selues; of die grondighe doechden om te vercrighen; of die noetdrufticheit der leuender ende der doode menschen om daer voer te bidden; of dat leuen ende liden Ihesu om een ghelijcheit aen te nemen; ende dies ghelijcs, die men oefenen sal inden wtkeer des menschen. Als dan die onderste cracht, doervloyet mitter gracien Gods, onsteken werden in groter driften der begherten ouermids dat vier der minnen Gods, so scieten alle die crachten te gader of si ghesmolten werden in eenre minliker ende driftigher begherten in enicheit des herten, daer die ziele in rustet suetelike, als in een coninclike bedde, daer si verwachtende is haer gheminde. Wt welke enicheit risende is

een compunctie of beweghen niet van rouwen, mer van minnen, want hi met heelder herten onsteken wert die godlike miltheit wederom te minnen, te dancken, te louen, ende te benedien, also dat hem nv bestaet suet te werden, dat hem te voren bitter ende arbeydelic docht te wesen; ende wert hem mishaechlic ende verdrietelic, dat hem te voren ghenuechelic ende begheerlic was. Want hi vint in hem een smakelic appetijt des herten tot God ende in God als in dat Ouerste Guet, daer alle goet in besloten is, ouermids welken smake hi oerlof geeft alle ghescapen dinghen, opdat hij in dat misbruyken der creatueren niet en voede die sinlike begherten. Mer want dese graet der menschen noch niet volcomelic en vestet in God, al mach hi comen bi wilen tot eenicheit der sinliker crachten, ende oec want sijn begherte noch meest driuet te vercrighen die beuoelike gracie ende deuocie, welke begherte seer onpuer is ende ghemenghet mit eyghensoekelicheit, rustende op die gauen Gods; daer om wort hem dicwijl ontoghen die beuoelike gracie, ende hi wort bloot laten staen. Ende daerom dese graet der oefeninghen die geeft ende nempt; arm maket ende rijck maket; veroetmoedicht ende verheft; verblijt ende bedrueft ende mistroest ende dies ghelijcs. Ander onsprekelike dinghen sijnder, die den mensche gheboeren in desen graet; want als God die minnende ziel latende Hem seluen ontrecket ende verberghet, also dat si mit eenre drogher begheerten onvruchtbaer wert, so vint si haer arm ende

laeuwe ghelaten van God ende mistroestich, als dat alle sueticheit in verdrieteghe bitterheit verwandelt wert. Ende een mensche laet hem duncken, dat hi dan van God ghelaten is; want hi noch niet gheleert en heuet God aen te bidden inder geest ende inder waerheit, mer alleen in beuoeliker deuocien. Ende hi en weet niet, dat dit een proper werc ende custuym is des Heilighen Gheestes, die den mensche daermede wil leeren, dat hi niet rusten en sal op die gauen Gods, mer op God alleen, ende leeren God oefenen so wel in wederspoet als in uoerspoet. Voert in dese graet als die ziele begaeft is mit beuoelike gracie ende deuocie, so riset in haer op een vierighe begherte God te louen, te eeren, te dancken wt aenmerken der onghemetenre gauen, die si van God ontfanghen heeft. Wt welke begherte der dancbaerheit voert op staet tweeuoldighe rouwe: die een comt wt ontbreken, dat hi God niet ghenoech en can ghedancken, ghelouen ende gheeeren: die ander staet op wt begherten van eenen voertgaenden leuen ende van toenemen der duechden, inden welken hij hem bedroeut altoes te ontbreken. Ende dese twe dinghen driuen hem tot eenen voertgaende leuen.

[Cap. 41.] Vanden anderen graet deser opclimminghe.

Die ander graet deser opclimminghe wert uolbracht in smakeliker waellusticheit der gheesteliker weelden, ouermids welker smakender sueticheit ter stont dat herte ende alle die sinlike crachten mit soe crachtighen ryuier der godliker weelden doeruloyet

werden, dat hem die minnende geest duncken laet, oft hij heel beuanghen waer mit onsprekeliken godliken omhelsen. Welke gheestelike weelden meerre sijn dan alle die weelden der werelt in een ghesmolten, die een mensche tot eenen mael ontfanghen mocht. Ende mitten instorten dan van deser weelden vallet God te gader mit sinen gauen in dat begherlike herte, onsteken mit eenen groten brant der godliker minnen. Ende God brenghet mit Hem also groten smaec der sueticheit ende troestinghe der gheesteliker bliscap, dat Hi dat herte des menschen van honichuloyender weelden doet ouerlopen. Ende die mensche en can hem niet ontholden die weelde, ende moet wt bersten, want daer comt ter stont af geestelike dronckenscap, daer onse lieue Heer af seit inden "Boec der Minnen: Drincket, ghij vrienden, ende werdet droncken, ghi alreliefste". Mer dit is noch een groue dronckenscap recht oft een lantrustier droncken waer van wijn die hi niet ghewoen en waer te drincken. Het is te weten, dat een gheestelike dronckenscap is een oueruloedeghe ontfanghinghe der begheerliker smakelicheit ende der inwendegher weelden, dan dat herte mach begheren of verteeren, bi den welken dat een menschelic hert mit so groote drift der godliker minnen ende begherte der godliker ghebrukinghe also crachtelic wert ontsteken, ende mit gapenden aderen ende conduten in hem seluen also seer wert verbreidet, dat hem die borste

schijnt te cleyn te werden ende daerin also benauwet te wesen, als dat oueruloedicheit des geestes mit eenen gheweldeghen brant wt moet bersten. Ende die vlamme der minnen, mitter groter oueruloedicheit der weelden gheuoedet, moet hi mit wtwendeghen teykenen openbaren, weder hi wil oft [niet] en wil. Want mit haerre gheweldegher druysticheit so beroert si alden mensche, ghelikerwijs als die apostolen begauet mitten Heyleghen Geest schenen droncken te wesen van nieuwen most: want alsodanighe viericheit, inghestort onbesochten ende ongheoefenden herten, mitten iersten die en mach men niet bedwinghen, si en moet wt bersten mit onghewoenlike wesen, die si van buten toenen. Recht als nieuwe wijn ierst ghetoghen in een vat wt sieden moet, die naemaels niet en siedet, mer van alle werkelicheit rustet: also berstet oec dese oueruloedighe gracie wt in bewijs van buten in menigher manieren, in die een mit godliken sanck ende iubilacie, in die ander mit oueruloedighe tranen ende suchten, in die derde mit menigherleide onghewoenliker stem\men oft gheluyt, dat si gheuen, als broeder Masseus, die in sijn iubilacie anders niet en sprac dan .v.v.v. Die ander beuen mit allen leden, of si sijn onrustich mit eneghen leden, also dat si werden ghedwonghen te loopen; ghelikerwijs dat wi lesen van broeder Bernardus, die ierste geestelike soen van Sinte Franciscus, dat hi dicwijl meneghen dach plach te loopen ouer berch ende dal. Die ander moeten springhen,

die ander mit handen te gader slaen, die ander smelten van binnen wt groetheit der weelden, die ander hebben also crachtighe driften, dat hem duncket, dat si van oueruloedicheit bersten sullen, recht als een uat, dat mit al besloten is ende gheuollet mit nieuwen most. Ende dies ghelijcs ghescieden ontellike manieren, daer die oueruloedicheit des geestes in openbaert wert. Ende dit is dat weldichste leuen, dat wij ontfanghen na die onderste crachten des herten.

[Cap. 42.] Vanden dinghen, die ghescieden in den oefeninge des toegeestens.

Voertaen sijn in desen graet twe dinghen te merken. Dat ierste is vander oefeninghen, die daer ghesciet in toegeesten, als ic voer gheruert hebbe: als dat dese oefeninghe in desen graet also weldich wert ende soe driftich, dat die mensche in sijn toekeer tot God terstont beuoelt een grote, gheweldighe beruerte aen dat herte: want dat herte leghet ende springhet in die borste recht als een visch in dat water: ende dan werden ter stont die sinlike crachten in een vergadert ende ghesmolten in een begherlicheit, also dat alle verstroytheit dan wiken moet. Ende die hem wel in dese weghe gheoefent hebben, dien sal dit gheboeren also dicke ende gheringhe, als si hem tot God keeren willen, al waert oec dusentwerf des daechs. Als hi dan bi desen inkeer wat bliuen wil, soe sal dat herte van begherten also groet ghe\welt liden, dat hij sijn wtwendeghe leden niet en sal konnen bedwinghen, men salt wael van

buyten merken, dies hem verstaet. Ende dat herte en sal niet alleen springhen inden lichaem, mer oec hem op ende toe luken, oft een doer waer, als datment dicwijl horen sal moeghen. Wt dese grote werkelicheit des herten comt dicwijl scieten in dat hoeft een groete wente, recht of men daer insloech mit eenen swaerde: want die drifte des herten die stighet noch altoes opweert. Heeft hi dan een cranck hoeft, so sal die wente langhe duren; mer is hi sterck van hoefde, so sal si alsoe gheringhe wech gaen, als hi die oefeninghe laet: ia hi en salse niet ontfanghen dan mit scoten, ende terstont sullen si wech wesen. Ende daer na moet hi die crachteghe, driftighe oefeninghe mateghen, als dat hi sijn hoeft niet te cranck en make, ende verwachten mit ghematigher oefeninghen, also langhe dat die oefeninghe van haer seluen versubtijlt. Want hoe dat die mensche langher hem hier in oefenende is, soe hi altoes bequamer wert die gheestelike driften te ontfanghen ende sonder quetsinghe te ghebruyken. Des ghelikes gheboert van deser groter, crachtegher ende driftigher oefeninghen, dattet bloet bi der herten van groter hetten ende persen siedende wort, sonderlinghe inden ghenen die van naturen druystich, naerstich ende driftich van begherten sijn. Ende al beuoelen si die grote hetten bider herten of die bloetsiedinghe, nochtan sijn si altoes doer driuende mit haerre oefeninghen sonder besceydenheit: ende si brenghen hem seluen ten laetsten dicwijl in groet verdriet. Want van die stadighe

bloetsiedinghe soe wert dat bloet bider herten seer grof ende onbequaem, ende dat herte des menschen dat natuerlike hem opluket in allen bliscappen ende begheerlicheiden, in alle werkelike deuocien ende beuoeliker minnen, dat sluytet hem natuerlic toe om dattet niet ontfanghen en wil dat groue bloet, datter leghet bider herten ende grof gheworden is vander groter hetten, die gheboert is inder oefenin\ghen. Ende dan wort die gheestelike bliscap natuerlic verwandelt in droefheit, want natuerlic moet een besloten herte bedroeuet sijn, ende een bedroeft herte besloten. Ende dat besluyten des herten wort dan dicwijl also vast, dattet in gheender manieren weder op gaen en wil. Ende dan soe werden sij beroeft van alle deuocie ende beuoeliker gracien ende beuoeliker minnen: dan claghen si datse God ghelaten heeft, ende si comen in cleynmoedicheit ende byna in mistroest; nochtan dat sijt puerlic hem seluen ghedaen hebben mit onbesceyden oefeninghen, daer si die natuer mede onbequaem ghemaect hebben den geest te dienen. Ende hoe si meer arbeiden mit ghewelt die deuocie weder te crighen, hoe si meer werden daer af vervrempt. Ende oec werden si ouermids onlijdsaemheit ende ongherustheit des herten mer onstelt, meer verduystert, verhert ende verkeert in hem seluen ende brenghen hem seluen tot onsprekeliken druck ende liden, daer wi na af rueren sullen.

[Cap. 43. Propriam quaesitionem et voluntatem summo studio esse necandam.]

Ten anderen sal men in desen graet wiselic aenmerken, hoe dat die trouwe minnaer toebehoert als

een naerstighe bye te vlieghen op alle die voerleden ende teghenwoerdeghe gauen des gheminden, ende mitter anghelen der minliker besceidenheit also elke sueticheit der godliker troestinghe proeuen ende smaken, dat hi op gheen gaue en bliue rustende; mer wt elke gaue sal hij nemen materie des gheesteliken honichs, dat is des geesteliken loefs ende dancbaerheit, ende hem seluen daer mede ladende, soe sal hi vlieghen mit begherten totter eenicheit der godliker minnen, daer hi mit Gode sal in begheren te bliuen inder ewicheit. Ende mit deser godliker minnen sal hi dan soe vaste sinen wille verbinden, dat hi alle eyghenheit sijns willens also heel sal wtgaen inden liefsten wille Gods, dat hij gheen anderen wille in hem beuoelen en sal dan die wille Gods. Ende dan doet hi waerachtelic een geestelike trouwinghe mit God, sijn ziel heilighende tot een vercoren bruyt Cristi. Ende wederom also langhe als sinen wille niet ghesmolten en is ouermids dat vier der minnen in den liefsten wille Gods, also langhe en is dat loot wt den siluer niet ghepurgeert, dat is, onsen wille en is dan noch niet ghereynicht van eyghenheit, daer wi ons seluen mede soeken ende meynen. O venijndeghe eyghensoekelicheit, wat groter hinder doestu den ghenen die begheren voert te gaen in doechden. Want ghi venijndet al die weldaden der menschen ende maecse den mensche onprofitelic. Ende daer om en sal hem een mensche niet lichtelic laten duncken, dat hi eenige

heilicheit uercreghen heuet, omdat hi begauet wort mitter beuoeliker gracien ende minnen: want daer sijn veel begherten ende beuoelicheden dicwijl opstaende inden mensche, diemen groet rekent, ende nochtan en sijnt anders niet dan in ingheboren appetiten der natueren oft eyghen willen, eyghen sinnen, eyghen nyeplichticheit ende curioesheit, ende van meneghen menschen werden si gherekent grote teykenen der heilicheit. Ende sonderlinghe beneden veertich iaer is die natuer seer neyghelic onstantachtich ende begheerlic, soekende dicwil in haer oefeninghe haer seluen in ghemac van gheesteliken smaec ende solaes, dat si daer selue niet af en weet. Ende daer die mensche meynt een geestelic leuen te voeden, daer voet hij sijn eyghen natuer mit waellusticheit ende sterket sinen eyghenen onghestoruenen wille, het en si dat hij met meerre begheerten ende naersticheiden arbeit om hem in allen dinghen te steruen ende te laten, ende na den wtwendeghen mensche ende inwendeghen mensche God volcomelic te gheliken na sijnre menscheit ende na sijnre godheit, puere ende crachteghe minne altoes te voeren in God ende alleen inden gheuer alre gauen te rusten. Ende hier dient properlic toe die vierde graet der minnen, daer ic drie voergaende graden af gheruert hebbe in dat opclimmen vanden werkenden leuen, welke minne men hietet die heete minne; want si hoert den ghenen toe, die soe seer ghenaken den gheminden, dat si vanden vier sijnre minne seer

verwermt werden. Ende dat comt hier bi toe, want si gheen middel en laten tusschen hen ende God, also dat haer minne een oerspronck nemet wter minnen Gods, niet anders inder minnen soekende dan puerlic ende blotelic alleen God. Ende hierom te bat toe te comen ende in te bliuen so sal een mensche van ghewoenten aen nemen te doen Gode een stadighe offerhande der begheerliker ende minliker dancbaerheit, ende pinen terstont weder op te voeren mit een minliken wtvloyen in God alle die ontfanghen gauen, gracien, ghenaden, doechden ende gheestelike vertroestinghen, bekennende volcomenlick dat hijt niet wt hem of wt sinen verdienten ontfanghen heuet, mer alleen puerlic wter afgrondegher milder goetheit Gods: hem seluen beliende onwerdich alder gauen, die hi van Gode ontfanghen heuet, mit eenen grondeghen bekennen sijnre eyghenre snootheit, ende also mach hij bequaem werden meerre gauen te ontfanghen.

[Cap. 44.] Vanden derden graet der opclimminghe.

Die derde graet van desen opclimminghe wert ghesciet in een verweckinghe des herten tot een hogher ende purer omhelsen der minnen Gods inder enicheit des herten. Welke noodinghe dat herte des menschen bouen alle voergaende weelden ende vertroestinghen veruollende is: want ghelikerwijs dattet bekennen des menschen subtijlre wert in desen grade, alsoe wert oec die begheert, dat beuoelen, dat in\werken

der gracien, die meninghe ende die minne veel hogher ende sueter, edelre ende puerre in desen grade. Want dese verweckinghe oft nodinghe is een inlichten der ewigher sonnen, dat den mensche gheuet een bekennen ende begheren, dat hi alle gauen Gods der sueticheit ende der consolatien sal achterwaert setten, ende opclimmen sonder vertreck inden blooten armen der blooter minnen Gods: want God in desen grade den mensche mit allen sinen crachten in Hem treckende is, ende al dat beneden God is, wert hem te cleyne ende te snode in te rusten. Mit desen treck Gods wert dat herte van onsprekeliker sueticheit ende bliscap verbreit ende ontploken, dattet niet lichtelic mit menscheliker cracht ghesloten en mach werden. Ende alle die crachten der zielen bereiden ende vercieren hem om te rusten in enicheit des gheestes mitten gheminden in dat beddekijn der minnen ende des vreden. Ende dat herte mit dien dattet so wide opgheloken is, so werdet ghequetst ende ghewondet. Mer al lidet quetsuer der minnen, nochtan en heuet gheen droefheit: want quetsinghe der minnen is een alre suetste passie ende een alre swaerste pine. Ende het en is gheen wonder, want men vint bescreuen, dat menschen ghestoruen sijn van dat wide ontpluken des herten. Ende dat ghebuert van bliscap of van weelden oft van minnen, als men leset in dat "Boec der Byen", dat te Brugghe een deuote vrouwe was ende sterf int sermoen van groter minnen. Ende dies ghelijcs lesen

wi van eenen ridder, die starf op die stadt, daer onse Heer te hemel voer. Dese quetsinghe is oec een teyken der toecomender gheesteliker ghesontheit ende godliker visitacien: want Cristus die clare sonne der rechtuerdicheit instortet ander werf ende derde werf, ia menichwerf sodaneghen ghewonden herte die radien der godliker claerheit, sueticheit ende der godliker minnen, verweckende menichwerf die ziele totten omhelsen sijnre enicheit, ende also vernieuwet hi ende verswaert die wonde des herten: mer die wonde is op die tijt ghesaluet mitter ouerdragheliker weelden, die dat herte ont\fanghet. Als dan Ihesus mit synder vloyender gracien dat herte suetelic nodende is, ende dat herte mit alle sine crachten hem oprichtet totten cussen der godliken vereninghe, ende nochtan niet vercrighen en can die begheerde enicheit des gheestes mit God in volheit der weelden, dan so valt dat herte haestelike in een gheestelike crancheit, also dat die ziel wel segghen mach: Boetscapt minen gheminden, "dat ic van minnen siec ben". Ende also die een bernende drift op die ander comende bernt, ende verteert, ende droghet die natuerlike humoren der natueren. Mer, o minnende geest, en verslaet v niet: want "dese siecte en is gheen doot euel, mer si ghesciet ter glorien Gods" ende ter salicheit des menschen, eest dat hi hem hier in besceidelic regieren wil. Als dan die ziele dat gheestelike cussen niet vercrighen en can, ende niet ontberen en wil, so comet daer een onlijdsaemheit

der minnen, die mit ondrachliken driften alle den mensche van binnen ende van buyten benauwende ende persende is, also dat hij gheen solaes beneden God ontfanghen en mach, ende hi is bereet alle dinc te liden om te vercrighen, dat hi minnet. Dese onlijdsame minne verteert dat herte des minnaers ende drincket sijn bloet, alle die lichaemlike natuer sonder wtwendeghen arbeit cranc makende ende verterende, ende oec die vruchte der gheesteliker doechden ende oefeninghen cokende ende volcomen makende. Tot desen derden graet der opclimminghe behoert die vijfste graet der minnen, die men hiet scerpe minne. Hugo die seit, dat dese minne scerp hiet, want si doet een druysteghe ghewelt der bernender begherten daer te wesen daer si minnet, ende mit hem, ende in hem; ende si en wert niet alleen warm van den gheminden, mer als een dinck, dat scarp is, soe gaet si doer alle dinck om alleen in haer gheminde te rusten. Ende want een recht minnende ziel meer is daer si minnet, dan daer si leuen gheuet. Hierom slaet si haer oghen des verstants stadelic in haer gheminden ende bescouwet hem "ghecroent mit glorien ende mit eeren", droncken makende al dat hemelsche gheselscap "mit die riuier sijnre weelden". Voert siet si aen haer seluen als een ballinghe, verbannen wt haren lande, ende omvanghen mit ontal like ellendicheiden. Ende daer comen wt bi wilen veel suchten ende tranen ende verlanghende begherten, welke tranen dat herte een weynich

vercoelen ende vermaken. Ende si sijn oerbaerlic op die tijt om te beholden die lichaemlike stercheit, daer men lichteliker mede verdraghen mach die onlijdsame minne om te beholden die gesontheit der natueren.

[Cap. 45. Revelationes quomodo a Deo fiant.]

Voert meer want dat oghe is, daer die minne rustet, ende sunderlinghe dese scarpe minne ende doergaende, die alle die crachten der zielen alleen in God trecket; daerom ghebuert dicwijl, dattet gheestelike oghe der zielen gheslaghen in haren gheminde ontfanghende is veel inlichtinghe der verborghen waerheiden Gods: want die minne is die meeste sake, waerom dat vrienden malcanderen haer verborgentheit openbaren. Als Ricardus seit: Wt grootheid der godliker minnen hanght die maet oft manier der godliker vertoninghen. Ende daerom wort susdaneghe minnaer bi wilen op ghetoghen, ende hem werden die waerheiden openbaert, die hem of andere menschen van node sijn; of hi wert gheleert inden lichaemliken beelden of in geestelike ghelikenissen; of hem werden te kennen ghegheuen eeneghe dinghen die toecomende sijn, ende dat hieten visioenen of openbaringhen, die daer somtiden ontfanghen werden in beeldelike figuren. Ende somwilen werden verstandelike waerheiden of geestelike ghelikenissen ontfanghen, mit welken ghelikenissen God hem seluen een weynich, nae dat Hem ghelieuet, inprintet den verstandeliken oghen des menschen: ende dit machmen noch eens deels bewoerden int wtspreken. Bi tiden soe

wort hij oec ghetoghen in een ouerganc sijns verstandes, al en is hi niet heel wt hem seluen, ende wort ghetoghen in een onbegripelic guet te bekennen of te ghebruken nader maten ende manieren, dat God ghelieuet te verlieuen. Ende men en mach dat niet bewoerden of oec te deghen begripen, so blixemt God inden geest mit haesteliken geesteliken ende verstandeliken blijcken, recht als die weerlicht of blixem haestelic schijnt ende weder ewech is. Ende al is dat sake, dat die blick de geest des menschen in een oghenblic bouen hem seluen trecket, nochtan soe vroech als die blic ewech is, soe comt die geest weder tot hem seluen: ende dit is een werck Gods, dat den minnenden geest seer claer maket van verstandeliken lichte. Somwilen oec so ontfanghet die geest een inschijn van eenen licht, daer die begheerlike cracht also in ghetoghen wert, dat si mit eenre bernender druyst haer oprichtet den lichte te ghemoet: ende ter stont inden toeganc soe wert dat herte droncken ghemaket vander riuier der onghewoenliker weelden, dat ouermids benautheit des herten die weelde wt bersten moet, recht als nieuwe wijn berstet wten besloten vate: ende men hietet inder Scriften "Iubilus", dat is, een bliscap die men niet en can wtspreken noch verberghen. Somtiden oec soe vloyet die inwendeghe mensche in die gheestelike weelden recht als een visch inden water: ende des ghelics in dusent manieren, dat God visenteert den onlijdsamen minnaer mit geestelike weelden

ende bekenninghen. Mer hier moeten bedroeghen herten ende laeuwe ende curioese ende onghestoruen minnaers seer naerstelic toe sien, dat si mit valschen vertoninghen niet bedroeghen en werden. Want als sodanighe menschen haer curioese begherten hebben om te ontfanghen inwendeghe gauen, beuoelicheiden, sueticheiden, off vertoninghen ende dies ghelijcs, soe comt dicwijl die enghel der duysternissen ende verwandelt hem in een engel des lichts, ende instort van binnen, of tonet van buten een bedriechlic licht, of beelden, of ghelikenisse inder herten, of sinnen die vol sijn van ydelheit ende leech van minnen: ende oec soe doet hi een inspreken of een ingeesten inden ghedachten des menschen, recht oft waer een godlic inspreken ende dat oec van toecomenden dinghen, die bi wilen waer sijn ende bi wilen valsch. Ende aldusdanige curioese valsche minnaers ontfanghen dit, als onbesochte menschen, mit groter begherten, ende si hebben se in waerden of si van God waren ghecomen, ende hebben in dat binnenste haers herten daer grote ghenuechte af. Si werden daer aff vermetel ende eyghenwijs; si en willen van niemant onderwesen sijn; si rekenen al haer dinghen groet te sijn; si werden van binnen verteert vander ydelre glorien; ende die begherte der godliker minnen maken si venijnt mit susdaneghen venijnden voetsel der zielen. Mer die rechte minnaer in alden gauen Gods, die hi ontfanghen mach, wert hi oetmoedegher, meer dancber, in sinen eyghenen wil ghestoruender, den liefsten wille Gods te vol\brenghen

naerstigher, niet rustende op eeneghe gauen, mer alleen opten gheuer alre gauen.

[Cap. 46. § 1.] Vanden toegeesten ende vereningende minne ende hoe daer vier oeffeninghe in besloeten sijn.

In desen derden graet der opclimminghe is oec te merken, dat die oefeninghe vanden toegeesten ende vander vereningende minne alre meest ende crachtelicste veruolghet wert in desen grade, al machmense oec int werkelike leuen beghinnen te oefenen. Ende daerom sullen wi die hier voert vervolghen, want bi haer werden alle becoringhen ende middelen tusschen God ende ons terstont ewech ghedaen. Si is oec die inganc totter alre hoechste volcomenheit, want si den mensche dwinghet mit groten driften te haesten totter alre hoechster ghelijcheit Gods te comen in een alre volcomenste steruen alre sonden ende vercrighen alre doechden. Si is die alre hoechste cederboem inden berch der volcomenheit, die daer mit vier tacken sal wesen verciert, dat is mit vier manieren van oefeninghen. Want al dringhet dese oefeninghe doer alle becoringhe ende becommeringhe, doer alle menichuoldicheit, ia doer al dat beneden God is, oec in eenen oghen opslach, ende settet den oefenaer voer die blote teghenwoerdicheit Gods, begherende hem seluen God sonder middel te vereninghen, nochtan soe moet hi langhe voer die poerte staen, eer hem God in laten wil. Ende dan moet hi leeren cloppen in vier manieren van oefeninghen, daer hi den gheminden mede verwecket om in te laten in eenicheit des gheestes. Nochtan so sal hi nauwe merken, dat hi

geen oefeninghe mit eyghenheit en besitte, mer in sinen inkeer sal hi ondersoeken den treck des Heilighen Gheests, die daer in menegher manieren den gheest des menschen na hem trecket, ende onsteket in sijnre minnen nv metter eenre oefeninghen, ende dan mit een ander. Als een mensche dan voelt, dat die inwerken des Heylighen Gheest hem driuen wil tot eenigher oefeninghen, soe sal hi laten alle eyghenscap sijnre oefeninghen ende volghen mit eenen begheerliken bereiden wille den treck des Heylighen Geests na te volghen ende hem daer na te oefenen. Mer als hi gheen sonderlinghe treck des geestes en vint, ende oec gheenen inganc gheheel in God ghecrighen en can, so moet hi hem holden voer die teghenwoerdicheit Gods mit een toegeestender enighender minnen, daer in besloten sijn principaelic dese vier manieren van oefeninghen, als .iiij. cloppen daer men mede slaet voer dese poerte om in te comen ende ghebruken die eenvoldeghe enicheit mit God ende in God, dat is, mit offeren, begheren, gheliken, vereninghen.

[Cap. 46. § 2.] Die ierste oefeninghe in offeren.

Ten iersten in sinen toeganc tot God sal hijt mildelic al offeren, dat die geest Gods mit sinen ingeesten eyschende mach wesen, sonderlinghe een volcomen versaken ende versmaetheit sijns selues, een afsnydinghe alre sinliker waellusten, daer dat herte ongheordinierdelic in mach besmet werden, al sijnt oec cleyne dinghen, als ydele woerden, ydel gheselscap, ledicheit,

lichtuerdicheit, curioesheit, ende dies ghelijcs: oec in eenen steruen der natuerliker passien als ongheordinierde bliscap, droefheit, minne, vreese, ende oec ydel hoep: oec in een willich ghelatenheit te deruen alle beuoelike gracie, deuocie ende menigherande gauen Gods, die properlic niet noot en sijn ter salicheit: des ghelijcs te hebben een bereiden wille te draghen alle wederspoet om Gods willen, het si verlies van vrienden, maghen van tijtlic goet of eer, te draghen siecten, scanden, pinen, liden, druck van herten, ende al dat een mensche tijtlic ouercomen mach te liden, hem daer blidelic ende begherlic in ouer te gheuen. Oec sal hi hem mildelic offeren inden liefsten wille des Heren, al waert tsake dat God hem wolde setten ewelic te liden om sijnre eeren of om sijnre liefden die heele pine der hellen, al en moet hi hem niet ouergheuen van God ghesceiden te wesen inden wille ende inder minnen, als die verdoemde menschen sijn. Ende al schinet dit onmenschelic te wesen, dat die wille solde moghen haer seluen ouergheuen die eweghe pine der hellen te liden, want die natuer dat heel beghert te scuwen ende te vlien, nochtan ouermids menichuoldeghe begherten, die men daer toe maket, ende die oueruloyende, inghestorte gracie Gods mach een mensche ten laetsten daer toe comen, dat hi hem mit also volcomen wille sonder wedertreck des herten mildelic God ouer offeren sal in te liden ewelic alle die pine der

hellen om die minne Gods, als hi bereit solde wesen te ontfanghen alle die bliscap der glorien. Want die minne Gods wert alsoe puer in hem ende sijn eyghen versmaetheit alsoe groet, dat hem al ghelijc staet, wat van hem seluen ghesciet, opdat die liefste wille Gods in hem volbracht mach werden. En al ist onmoeghelick dat God aldusdanighe dinghen begheren solde moghen, nochtan wil God, dat die mensche om sine minne in allen dinghen bereit sal wesen ouer te gheuen hem seluen, hoe onverdrachelic dat si sijn. Ende daerom soe worpt hi sinen verborghen vrienden dese dinghen voer oghen, opdat si weten mo\ghen, hoe seer si hem steruen willen om Gods willen, als hi Abraham dede, doen hi hem gheboet, dat hi Ysaac, sinen gheminden soen, doot slaen ende offeren solde; dat God alleen gheboot om hem te proeuen. Ende als hi hem willich vint hier in volcomelic ouer te gheuen, soe mach hi mit volcomen betrouwen gaen tot die ander oefeninghe, dat is, begheren of te eyschen. Want Cristus seit: "Eyschet ende ghy sult ontfanghen".

[Cap. 46. § 3.] Die ander oeffeninghe is eyschen.

Hi sal dan ten anderen eyschen of bidden te ontfanghen van Gode niet alleen al dat God heuet, mer oec al dat Hi selue is. Hi sal dan bouen al eyschende wesen den bloten gheminden God om Die alleen te ghebruyken in sijnre onghemetenre, bloter minnen. Want gheen dinc en moet een mensche properlic ghebruken, dat is, daer in sijn eyndelike

rust setten, dan alleen in God; want nummermeer en mach een mensche ghebruyclic rusten in eneghe gauen Gods sonder sonde, hoe groet, edel, doechlic of godlic dat si wesen mach, mer alleen sal hi die gauen oerbaren om te comen tot meerre volcomenheit. Ende daerom wat God gheuet beneden Hem seluen, dat sal den waerachtighen minnaer niet ghenoech wesen, hi en sal altoes hongherich bliuen om dat Ouerste Goet inder bloter minnen te ghebruken. Want also vroech als een minnaer bestaet te rusten op enighe gauen Gods of beuoelike gracien ende deuocien, so beghint hi te vercolden ende te slappen vander begherten eens voertgaenden leuens. Daer na sal hi bidden ende eyschen van God een alre puerste verlichtinghe des verstandes om alre volcomelicste te bekennen: ten iersten den alre liefsten ende hoechsten wille Gods om volcomelic te volbrenghen daer hi hem also bereit toe offeren sal in allen dinghen sonder alle wedertreck des herten, recht als een scadewy beroet [!] wert sonder alle wedertreck na dattet lichaem wert beruert daer die scadewy af comet. Want daer sijn drie dinghen, als dat licht der sonnen of der manen of der kersen; ende dat middel dat is dat lichaem daer die scadewy af comet; ende die scadewy. Die Gotheit is dan dat licht ende die menscheit Cristi dat lichaem ende onse wille sal wesen die scadewy, die daer sal werden beruert sonder alle wedertreck des herten na die ghelicheit des leuens Cristi, als die scadewy beruert wert na die beruerten

des lichaems daer die scadewy af comet. Ende om dit te volbrenghen sal hij bidden om een volcomen beken des liefsten wille Gods. Ten anderen om te bekennen volcomelic hem seluen, dat is sijn eyghen afgrondighe snootheit, ondancbaerheit ende onwaerdicheit alles guets om hem seluen volcomelic te versmaden ende te veroetmoedeghen. Ten derden om te hebben een volcomen bekennen van alden grondighen doechden: ende sonderlinghe sal hij arbeiden om die grondighe doechden mit groten naerstighen ghebeden volcomelic te vercrighen, te ontfanghen ende te besitten: mer bouen al om die blote minne Gods in hem te vermennichuoldighen, al is dese begherte properlic besloten in dat ierste eyschen daer hi begheert God alleen, dat is die onghescapen minne te ghebruken. Ende daerwt wast in ons die ghescapen minne ende wert vermenichuoldicht. Ende dit eyschen sal in ons also naerstich wesen, dat die drifteghe begherte die minne altoes vermeerren ende die onghescapen minne mit onser minnen te ghebruken als een weerlicht sal wesen mit grooter druysten tusschen ons ende God. Ende dese drifte sal alsoe stadich in ons sijn als onsen ademtocht altoes sonder opholden wt ende in gaet, sal een mensche dat leuen ontholden. So is oec dat leuen der ghescapenre minnen gheleghen in een stadich wederkeeren mit driftigher begherten tot haren oerspronck, dat is totter onghescapenre minnen, om die alleen aen te hanghen ende te ghebruken, als die radien hanghen inder sonnen.

Voert so sijn daer veel ander dinghen die profitelic schinen te wesen, als verlossinghe van alle becoringhe, gheestelic of vleyschelic, ende van allen druck ende persen des herten, of van alle ghelatenheit, onbeuoelicheit, droecheit; of te bidden om beuoelike gracie, deuocie, minne, geestelike sueticheit, vertoninghen, of opghetoeghen te werden, ende veel deser ghelijck, die properlic niet noot en sijn ter salicheit. Ende gheen van desen dinghen en sullen wy eyschen oft bidden dan also verre als die eere Gods daer is gheleghen is ende onser zielen salicheit. Ende en werden wi dan niet verhoert van God, so en sullen wi daerom niet cleynmoedich oft onrustich van herten werden, mer wi sullen God ganselic betrouwen; waert ons nv salich te ontfanghen, Hi soldet ons wel gheuen.

[Cap. 46. § 4.] Die derde oefeninghe is te gheliken.

Die derde oefeninghe is, dat die trouwe minnaer altoes arbeiden sal hem seluen den gheminden meer ende meer te gheliken; ende dat in deser manieren. Als dat vier der minnen in dat herte onsteken is, so sal hi daer ierst op verbernen alle onghelijcheit, dat is alle sonde ende ghebreckelicheit, alle natuerlike passie ende onghestoruenheit, alle sinlike toeneyghen ende onlijdsaemheit. Ende dese onghelijcheden en sal hij niet mit perseelen bisonder ouerdencken, mer hi sal nemen in eenen bant al sijn onuolcomenheit ende werpense in dat onghemeten vier der godliker minnen, opdat si daer in verteert moeghen werden. Dan sal hij oprisen mitter

bernender begherten godformich te werden, ende sal mit vierighen doerdriften bidden ende eyschende wesen van sinen gheminden, dat hij hem gewaerdicht te vercieren sijn naecte ziel mitten seluen doechden daer Cristus mede verciert is. Ende al sal hi naerstich aen merken sijn gheestelic exemplaer, dat is Cristum in allen sinen volcomenheiden nader godheit ende nader menscheit om hem seluen dies ghelijcs te vercieren, nochtans sal hi daer meer na staen mit ghebeden dan mit sinen eyghenen arbeit. Want die doechden ende godformicheden werden veel gheringher vercreghen mit bernende, ghestadeghe ghebeden dan mit eneghe ander oefeninghe. Mer sonderlinghe sal hi hem pinen medeformich te maken der menscheit Cristi in alten doechden, die bouen al in haren volcomenheiden bliken inden alre versmaetlicsten, druclicsten ende bittersten doot. Ende bouen al sal hi Cristo begheren ghelijc te werden in die begherten der alre diepste snootheit, verworpenheit ende oetmoedicheit. Ende als hi hem oefent in eneghe doechden te vercrighen, als in verworpenheit sijns selfs om te crighen oetmoedicheit, of hem seluen te versaken in allen dinghen ende om te steruen den eyghen wille ende begherte: wil hi dan weten oft hi die doechde te gronde vercreghen heeft ende Cristo daer in ghelijc gheworden is, so sal hi merken oft hi tot dierre doechde alsoe driftich is inder begherten, dat hi sonder alle wedertreck sijns hertens, dat is der natueren ende sinlicheiden, hem seluen in die wille der reden

mildelic ouergheuet - oec in dier tijt als hem die beuoelike gracie ontoghen is - in die doecht dair hi in gheproeuet wert: dan sal hi weten, dat hi die doecht inder hoechster volcomenheit bi der gauen Gods ontfanghen heuet. Als exempel: Hij oefent hem in te ghecrighen een begherte der versmaetheit ende lijdsaemheit, ende het gheboert daer na bi gheual, dat hi seer ghelaten sta van der beuoeliker gracien ende haestelic so comt daer op, dat hem ouer gheseghet wert enich dinc, dat seer scandelic is, ende hi wort daerom tonrecht seer swaerlic ghecastyet: is die ierste ende die laetste beroerte sijns herten een begheerte sonder wedertreck des herten dese scande ende pine te ontfanghen recht of hi langhe daer nae mit groten verlanghen ghewacht hadde, ghelikerwijs als een houerdich mensche eer ontfanghet mit begherten, ende een ghierich mensche ghewin van eertschen goede, so heeft hi die doechde volcomelic. Dit hadde Cristus, want Dauid seit in sijn persoen: "Mijn herte", dat is mijn begherte, "heuet verwacht laster, verwijt ende ellendicheit". Mer offert haer die wille der reden also ghewillichlic hier in haer seluen ouer, dat die natuerlike wille noch wederspreket ende onwillich is, dat is een teyken, dat die doechde noch niet ghenoech ghoefent en is mit stadighen, bernenden, begheerliken driften ende ghebeden, daer God alre meest doer plecht te verleenen die doechden inder godliker gracien ende weseliker minnen.

[Cap. 46. § 5.] De vierde oeffeninghe is vereninghen.

Die vierde oefeninghe is te vereeneghen ende te storten onsen wille inden wille Gods. Want ghelikerwijs dat die oefeninghe van toegeesten ende vereningende minne ghehanteert wert om alleen in God te rusten ende mit bernender begherten een mit Hem te werden inden gheest, daer ons toe brenghet die werkelike of beuoelike minne; alsoe salmen in deser oefeninghen der vereninghe mit doerdriftighen ende bernende begherten arbeiden also volcomelic, sonder alle wedertreck des herten, sinen wille vereninghen ende ouerghieten inden liefsten wille Gods, dat die wille Gods wt den drift der bloter minnen altoes si sijn hoechste begherte, ghenuechte ende solaes, weder dattet sijn wtwendeghe teghenheiden, als siecten, veruolghinghe, verdruckinghe, bespottinghe, achterspraec, scande ende dies ghelijcs of dattet sijn inwendeghe teghenheiden als ontreckinge der gracien, der deuocien, der gheesteliker troestinghe, verduysterheit des verstandes ende der sinnen, vercoltheit der gheesteliker begeerten, becoringen ende dies ghelijck. Ende in dien tiden als God dat ouer hem verhenget, sal hij God meer trouwe wesen ende sorchuoldich te wachten van wtvloyen der sinnen in solaes te soeken in ydelen dinghen, oft in wtkeeren der sinnen, in lichtuerdicheiden, in onoerbaerliken becommeringhen; of oec dat hi niet onduchtich en werde in leecheiden, mer dat hij na sinen vermoeghen hem holde in goeden oefeninghen of ten

minsten in goeden werken van buten. Ende al is dat sake dat op die tijt die oefeninghen of die goede werken hem niet smakelic en sijn, nochtan sijn si God meer aenghenaem ende ons meer verdientelic, doen wi dat in ons is, dan die werken die wi doen inder tijt der beuoeliker deuocien. Want wi dienen op die tijt onsen Here ghetrouwelic op ons selfs cost. Ende om dit te willegher te volbrenghen soe sal hi hem in sijnre herten maken een sekerheit ende een volcomen betrouwen, dat God alle sijn wederspoet hem toesendet of ouer hem verhenghet om te proeuen sijn trouheit, ende nadat hi hem trouwe gheuonden heeft, om hem rike te maken mit sinen godliken gauen ende gracien, als wi hooren sullen inden navolghenden graet der opclimminghen. Tot desen graet behoert die seste graet der minnen, die men hiet "amor fervidus", dat is heete, siedende minne, daer Linconiensis af seit: die ghene hieten in minnen te sieden, die ouermids bernende minne bi wilen bouen hem seluen verhaven werden, mer ter stont om haer natuerlike swaerheit weder neder vallen, recht als siedende water van hetten op springhet, mer ter stont wederom neder vallet. Ende van dese geestelike verheffinghe inden crachten der zielen hebbic gheroert in desen graet der oefeninghen, welke verheffinghe comt wt een leuende, minlike strijt of worstelinghe, die daer gheboert tusschen onsen geest ende den geest Gods, als dat onse crachten hem mit eenre minliker bernender drift oprichten teghen den geest

Gods, so datse bitiden wat verhauen werden bouen hen seluen, aenhanghende den geest Gods, recht als een naelde aan een toechsteen bliuet hanghen. Ende daer wt werden onse crachten seer leuendich ende werkelic, stuerende al dat bekennen ende die begheerten also seer in God, dat die mensche schinet sijn wtwendeghe sinnen niet meer te ghebruken dan al slapende, als de minnende ziel seit: "Ic slaep", naden wtwendeghen mensche, "ende mijn hert waket", als tot minen lieue, die ic inder herten besloten hebbe. Want die ziel is dan naerstich den gheminden in dat binnenste haers herten te leiden ende in die alre edelste plaetse te setten, wt haer binnenste begheerte alle dinck te versmaden ende den gheminden alleen mit puerre minnen om te helsen. Anders, als Ricardus seit, also langhe als die mensche van enich dinck beneden God troest nemen mach, so en darf ic niet segghen, dat die gheminde God besittet in dien mensche dat binnenste der bernender minnen. Ende is dat sake dat die mensche den minliken God niet en leidet in sijn binnenste, hoe salic ghelouen, dat God weder dien mensche sal trecken, of hoe die mensche sal moghen volghen tot sijn hoechsten. Ende daerom seit Ricardus voert: O ziele, laet v dat wesen eyn seker teyken, dat ghij v lief niet ghenoech en minnet, noch van hem ghenoech ghemint en werd, is dat sake dat ghi noch niet verdient en hebt ghetoghen te werden of te volghen in die gheestelike ouerganghen daer een mensche mede ghetoghen wert

bouen hem seluen inder manieren, die God ghelieuen sal. Want nadien dat God meneghe ziel op trecket in gheesteliken ouergangen, die nochtan niet ghecomen en is tot volcomenre minnen, so en sall Hij dies oec niet weigheren den ghenen, die te grondegher minnen ghecomen sijn: want Hij altoes meer gheuende is, dan wi verdienen moghen.

[Cap. 47.] Vanden vierden graet deser opclimminghe ende van ses saken der ghelatenheit.

Die vierde graet van deser opclimminghe is gheleghen oerspronghelic in een ontreckinghe der gheesteliker bekenninghen ende der beuoeliker gracien, deuocien ende minnen. Hier is dan ten iersten te weten, dat die sake waerom God eenen mensche ontrecket die beuoelike gracie, deuocie ende minne is menigherhande. Die ierste sake comet wt een minlike onwerdicheit, die dicwijl plech te gheboeren tusschen twe ghelieuen; omdat die een bewesen heuet enich teyken der minnen eenen vremden minnaer, daer die ander af duchtet, als dat die minne tusschen hen beiden vercolden mocht. Alsoe gheboert oec tusschen God ende der minnender zielen: want God is alte gheloers ende en mach niet liden, dat die ziele erghent anders waer haer minne werpet of haer solaes soeket dan alleen in hem; of oec dat hij enige teykenen der minnen is thonende als in enegher ongheordeniertheit te rusten een pater noster lanck. Want dan bewijst Hij sijn verbolghenheit mit ontrecken sijnre gracien, opdat die ziele te bat comen mach tot bekennen haerre mesdaet ende tot berespinghe haerre ontrouheit, belouende grote

beteringhe, opdat die verbolghentheit Gods niet en bliue staende, die daer begheert alleen ghemint te wesen. Ende dat weet voerwaer, hoe dat God eenen mensche dieper na hem ende in hem trecket, hoe dat Hij puerre minne eyschende is, off Hij sal verbolghen werden op des ontfanghers ondancbaerheit: want "dien voel wordet ghegheuen, veel sal hem oec weder gheeyschet werden": ende dien min ghegheuen wert, sal men min eyschen. Die ander sake is, opdat die minnende ziel leer bekennen, dat si die beuoelike deuocie ende werkelike minne niet en heuet verdient mit haer eyghen oefeninghen of goede werken, mer alleen wert sij haer gheleent ende gheoffert wt der milder goetheit Gods, opdat si haer in die teghenwoerdicheit der gracien niet en verwaen of oec onachtsaem en werde meynende, dat si niet meer in sorchuoldighe naersticheit voert te gaen verbonden en is: mer opdat si altoes bliuende inden gront der oetmoedicheit sonder opholden met driftighe naersticheit pijn voert te gaen in allen doechden. Die derde sake is, opdat der minnender zielen alsoe bekant werden mach haer eyghen laeuheit ende traecheit in die oefeninghe der minnen der doechden ende der doechdeliker werken, wanneer God haer niet en gheuet beuoelike gracie, deuocie ende minne: ende dat si daer wt sorchuoldich werde te bidden van haren gheminde gracie ende hulp, bekennende dat si sonder smakelike deuocie ende werkelicke minne in die doechden, of

inder minnen, of in geesteliken oefeninghen niet toenemen en mach, noch oec in die vercreghen minne, doechden ende oefeninghen staende bliuen en mach. Die vierde sake is, want die natuer wort bi tiden alte zeer ghekrenket mitter beuoeliker deuocien ende gracien, ende mitter werkeliker minnen, sonderlinghe als die invloet des gheestes seer gheweldich is, ende dat herte des menschen seer begheerlic is ghenoech te wesen der invloyender gracien: so wert die natuer seer ghekrenket ende ghequets sonderlinghe omtrent dat herte, daer die drift der begherten meer doet sieden dat leuendeghe bloet des herten ende oec in dat hoeft der ghenre, die niet sterck van hoefde en sijn. Ende dan maticht die Heilighe Geest den brant ende druyst des godliken invloyens - want Hij een wercman is der besceidenheit - opdat die natuer weder vermaect werde ende in starcheit bequaem om een nieuwe invloet des Heileghen Geestes te ontfanghen. Die vijfste sake is, opdat die minnende ziel leeren sall ende bekennen, dat in die beuoelike gracie, deuocie ende minne gheen waerachtighe heilicheit en is gheleghen, noch gheen waerachteghe godlike minne, ia si solden moghen comen wter bloter natueren. Ende daerom en sijn sij niet heilegher, noch si en minnen niet meer die meeste beuoelinghe schinen te hebben in gracien, deuocien, ende minnen: mer die haer minlike cracht konnen boren bouen alle beuoelicheit ende sinlicheit in allen dinghen in die blote weselike minne, die

men proeft in eenen bereiden wille hem seluen ouer te gheuen en in allen dinghen wt te gaen om die minne Gods, die na den treck der bloter natueren begheerlic sijn te ghebruken, also dat rechte minnende menschen naden liefsten behaghen Gods konnen arm willen wesen van allen inwendeghen troesten, trecken, smaken, ende gheuoelen: ende daer alleen in konnen ghetroest wesen, dat si God alre puerlicste lief hebben mitter verstandeliker minnen, die daer alleen warachteghe minne is: ende dat si alle doechden ende alle rechtuerdicheit volbrenghen konnen ter eeren ende ter liefden Gods, gheen ander gheestelike, beuoelike waellusticheit of sueticheit te soeken. Ende also seer als dese willighe armoede wast inden mensche, also seer wast oec die waerachteghe heilicheit ende die puere minne. Ende dese menschen konnen mit Paulo "oueruloedich wesen ende armoede liden": want als die Heilighe Geest die ziele ende dat lichaem doervloyet mit een minlike beuoelen ende mit een honich vloyende smaec, soe ontfanghen si dat soe dapperlic mit dancbaerheit, ende si ghebrukent also wiselike ten loue ende ter eeren Gods ende ten profijt haerre salicheit: si begherent oec also mildelic wederom te keeren inder godliker minnen, al hadden sij dat mit groten driften ende bernende begherten God af ghebeden. Ende nochtans ontfanghen sij die gauen mit soe groter gherustheit ende ghesaticheit der ouerster begheerten recht oft si daer op niet en achten, mer beuelen dat

alleen den liefsten wille Gods, weder dat Hij offeren wilt die gauen of niet, of dat Hi se weder ontrecken wil, als Hi se ghegheuen heeft: ende in gheenen dinghen en bedroeuen si hem, mer segghen mit Iob: "God gaf, God nam, alst Gode ghelieft, also ist ghesciet: die Naem des Heeren sij ghebenedijt". Ende hier in toenen si, dat si op gheen gauen en rusten: want waer een op rustet, dat maket hem pijn in dat afsceiden. Die seste sake is opdat die minnende ziel mit ondervinden gheproeuet mach werden, of si noch niet ghecomen en is tot so groter vromicheit der oefeninghen, dat si in haren voertganc deruen mach die beuoelike, geestelike vertroestinghe ende dienen God staende inder blooten minnen. Ende hierop is ghefundeert die graet van deser opclimminghen, in welken graet God proeuen wil, wie dat sijn ghetrouwe minnaers sijn, Hem meer aenhanghende ende dienende wter bloter minnen dan om eeneghe gauen. Ende want men de rechte trouwe nerghent bat in en ondervint dan in wederspoet, so ontrecket God die minnende ziel alle onderstant van beuoeliker hulpen ende laetse in haer seluen staen bloot ende in allen dinghen ellendich. Ende dit mach men heeten een helsche siecte, daer die ziele in leghet niet van minnen, mer van druck ende liden. Want si nerghent troest en vint noch in God noch inden creaturen: want na dien datse God also seer in hem ghetoghen heeft, dat alle solaes der dinghen, die beneden God verbliden moghen

haer een cruys gheworden sijn, so verwerpse God oec ende setse bloot van Hem. Ende dan sit sij hongerich tusschen twee tafelen, dat is, tusschen gheestelike ghenuchten ende sinlike ghenuechten. Die sinlike versmaet si, ende die gheestelike weygert Hij. Die sake waerom is dese: want Hi wil, dat die ziel sal leeren staen ghelaten sonder alle behulp mit willeghen ghemoede ende leeren alsoe God dancken ende louen ende in allen dinghen ghetrouwe wesen, in gheenen dinghen haer luste te soeken ende ruste, dan alleen inden liefsten wille Gods te volbrenghen ende in sijn eyghen ghelatenheit tevreden te wesen, ia daerin oec sijn ruste te setten. Want hi merket, dattet God behaechlich is ende hem seluen soe verdientelic ende sinen gheesteliken voertganc so profitelic is, waer hi daer niet in en vertraghet oft onachtsaem en wert, mer trouwelic doet alle sijn vermoeghen.

[Cap. 48.] Hoe die ontrouwe vrienden hon toenen inder ghelatenheit in wijff [!] manieren.

Hiertoe en moeghen gheen onghetrouwe vrienden comen, mer in die ghelatenheit toenen si ter stont haer eyghensoekelicheit, ende dat in menigher manieren. Mer vinter veel, die ter stont als si beuoelen die ghelatenheit der gracien ende deuocien, mede vercolden inder begherten der oefeninghen ende des voertgaende leuens, keerende hen seluen wederom tot sachticheit des vleyschs ende ghemack des lichaems bouen die reghel der besceidenheit: si begheren te ghebruken die godlike troestinghe, mer sonder arbeit: ende wortse hem gheweighert, so soeken si solaes

inden creaturen, ende dat bi wilen mit grote perikel haerre zielen: si schinen enghelen inder kerken, maer onder dat gheselscap der menschen sijnsi stricken des viants. Daer sijn ander, die cleynmoedich sijn in die ghelatenheit, ende si laten hem duncken dat si teder sijn: ende daerom wat solaes ende ghemack, dat si aendoen moeghen haeren lichaem, dat duncket hen al van node wesen. Mer si sullen voer hen nemen, dat die wijsheit Gods oft die driftighe gracie ende die bernende minne niet en wonet in die aerde, dat is, in dat lichaem der gheenre die een saecht leuen leidende sijn. Ende al is dat sake, dat si haestelic niet en vallen in dootsonden, nochtan soe werdet vermindert in hem die brant der deuocien, ende die inwendeghe oefeninghe des herten wert belet, ende die smaeck der doechden ende der godliker sueticheit wert onsmakelic. Daer sijn oec ander menschen, na dien als hem dat inwendich beuoelen ontoghen is, so sijn si also verdrietich in hem seluen ende soe swaer, dat si oec lastich sijn alle den ghenen daer si mede omgaen, recht oft si mit eenre helscher iacht ghedreuen werden. Niemant en mach hem te passe toe spreken, of antwoerd gheuen, off gaen, of staen, of enich dinck doen: ia om een cleyn dinc daer gheen verlanc an en leit, sullen si also ghestoert werden of daer dusent pont groot an laghen. Noch sijn daer ander menschen, die naden ontfanghen der beuoeliker gracien, deuocien ende minnen wederom dairna eens deels ghelaten werden een tijt lanc

van God: ende dan comen si in grooter onstantafticheit ende werden ghedreuen in menigherhande opset te maken, als nv dusdanighen leuen aen te nemen ende dan een ander manier van leuen. Ende die sake is dese: want si en soeken God niet alleen om God, mer oec begheren si wat buten God in haere oefeninghen te crighen, dat mede besloten is inder seluer oefeninghen ende meyninghen. Ende also sueket die natuer bedectelic haer seluen onder eenen gueden schijn. Want al schinen si alleen God te sueken, ende te ontfanghen, ende te ghebruken, dat is nochtan op deser meninghen, dat si Hem ghebruken willen vol van glorien, beuoeliker gracien ende deuocien, ende beuoeliker minnen. Mer si en begheren niet mit Hem verenicht te wesen in den cruce van liden, pinen, siecten, versmaetheiden ende dies ghelijcs, van allen wederspoet ende ghelatenheit: ende si sijn doef totter stemmen Cristi, daer Hi seit: "Soe wie na mi comen wil, die versaec hem seluen" als in gheenen dinghen hem seluen te soeken, "ende hij boer op sijn cruce" niet alleen der penitencien, mer oec van allen wederspoet, "ende hij volghe mi na", als alle teghenheit mit begheerten te draghen om minen wille, als ic den bitteren doot wt begherten ende minnen willichlic ontfanghen hebbe. Ende want dese menschen dat inder meeninghen niet en hebben, daerom werden si onstantachtich in haer ghelatenheit soekende enighe manier van leuen, daer si haer beuoelike deuocie mede wederom mochten crighen: ende dat duncket hem guet wesen: mer het is die na\tuer

ghesocht om te rusten inder beuoeliker deuocien. Ende want si haer hoechste naersticheit meer hebben gheset in die werken der doechden ende inder wtwendegher oefeninghen van penitencien, van waken, vasten, haren cleederen te draghen ende dies ghelijcs, dan si doen om hem heelic te steruen ende in gheenen dinghen te soeken of God mitter bloter minnen te omhelsen ende aen te hangen. Daer om soeken si mitten wtwendeghen leuen weder die beuoelike gracie te vercrighen, ende dus maken si veel opsetten van te leuen nv aldus dan also, mer nerghent en bliuen si vaste by. Ende dies ghelijc soeken si veel rades ende veel biechtuaders, mer ghelikerwijs dat si driftich ende lastich sijn raet te soeken, so sijn si oec noch meer onachtsaem den raet te volghen. Mer datmen hen laket, dat willen si ontsculdeghen, bescermen ende prisen, ende datmen radet of priset, dat laken si. Ende als si dan raet alomme ghesocht hebben, so en volghen si daer een niet na, mer si laten hen duncken, dat si der saken wiser sijn dan yemant anders. Ende dit comet daerwt, dat si hen seluen te lief hebben ende noch vermetel ende op gheblasen sijn van herten, welke twee punten een voetsel sijn deser onstantachticheit, ende si staen sorchelic ter zielen behoef. Al dese voer ghenoemde menschen dan en sijn gheen rechte trouwe vrienden Gods, noch en sijn niet recht dancber der gracien Gods, noch en soeken oec niet den bloten God, mer si rusten te seer op die gauen, ende si soeken te seer haer eyghen

profijt. Si werden in desen graet der opclimminghen van Gode te recht gheproeft ende wederproeft, soe dat si niet dieper ingaen en moghen salichlic in die verborghen slaepcamer Gods. Ende al gheboertet, dat enich van dusdanighen menschen van God diepe ende hoghe werden ghetoghen in die geestelike bekenninghen of weelden in een corte stont, soe mach hij dat vreesen, als dat hij sijn loen hier ontfanghen heuet: ghelikerwijs dat wi lesen van graef Willem van Gulick, die een bose tyran was, dat hi op eenen kerstnacht tweewerf of driewerf also grote geestelike sueticheit ontfinc, dat hi na seide: mocht hi noch eens die sueticheit beuoelen, hi wolde daerom gheuen half sijn rijck. Ende nochtan wert hi vertoont na sijn doot, dat hi mit Maxentius den bosen keyser was gheset in een verdoemenisse. Noch is daer een manier van menschen, die inder beuoeliker gracien, deuocien ende minnen hen seluen also onbesceidelic hebben gheoefent niet alleen inden toekeer tot God, mer oec wtwendeghe penitencie te doen bouen die macht der natueren, dat si inder natueren heel onder die voet ende verdoruen werden. Ende want si in die vloyende gracie niet en voelen die cracht der natueren, soe meenen si, dat hem al gheoerloeft is wat si der natueren aendoen moeghen ende willen gheen onderwijs ontfanghen. Als si dan dit so langhe ghehanteert hebben, dat die natuer heel onder die voet is, also dat si die gracie niet meer bi staen en mach om haerre crancheit

wille, dan so verliesen si die beuoelicheit der gracien, deuocien ende minnen: ende dan vernemen si ierst hoe cranck dat die natuer gheworden is. Dat herte sluyt dan toe, die natuer faelgeert, also dat die beuoelicheit der gracien gheen toeganck meer hebben en mach: ende dan so vallen die menschen in swaren druck ende liden, in cleynmoedicheit ende mistroest: si werden vol van fantasien; si hebben een aertsche helle al haer leefdaghe lanc. Mer God en salse niet laten verdoemt, het en waer dat si hem kenlic keerden totten dootsonden: mer haer cleynmoedicheit, scrupuloesheit, mistroesticheit, becoringhe van ongheloue ende dies ghelijcs sal hem wesen een tijtlic pijn in deser aerden, mer niet inder verdoemenissen. Ende daerom die van God inwart ghetoghen wort tot een scouwende leuen ende comet totter werkeliker minnen crachtelic te oefenen, die moet hem wachten van groot wtwendeghe penitencie te doen. Want die inwendeghe drift sal die natuer ghenoech krencken ende verteeren, ia hi moet oec dicwijl matighen mit besceidenheit die crachteghe driften; want sij die natuer te seer crancken solden, wolde hij altoes veruolghen mit volre herten. Mer een mensche, die gheen crachtich inwerken en heuet, die mach soe veel te meer penitencien doen van buten. Hierom soe lesen wi van broeder Rogier, daer ic voer af ghesproken hebbe, na dat hij beuoelde die crachtighe inwerkinghe der gracien ende minnen Gods, so ontsach hi hem

grote penitencie ende abstinencie te doen, al haddet hem seer begheerlic gheweest te doen. Want hij plach te segghen, dat sijn meeste arbeit, dat hij dede, was eeten ende slapen. Want als hij eten wolde, so pijnde hij hem tot elken montuol, die hij nam, sijn ouerste crachten der zielen also hoghe in God te heffen ende God te benedien, dat hij die smaek der spisen als niet en scheen te beuoelen. Ende wanneer hij also niet opghetoghen en conste wesen, so plach hij die smakelike spise mit allen te laten staen. Mer daeromme en dede hij gheen penitencie; want hij bekende mit ondervinden, dat die inwendeghe deuocie ende werkelicheit vermindert wert ouermids die abstinencie, inden welken hij wonderlike gracie ende gauen Gods te ontfanghen plach, ende hij en wolde gheen oersaeck wesen, dat die inwerkinghe Gods benamen wesen solde.

[Cap. 49. § 1.] Hoe die ghetrouwe vrienden gheproeft werden inder ghelatenis: die ierste graet.

Nu willen wi veruolghen vanden vrienden, die trouwe bliuen in alle wederspoet, dien God nochtan proeuen wil om haer eyghen profijt ende voertganc, want hem dat noot is, als die engel seide tot Tobyam: "Want ghi God aenghenaem waert, so wast noot, dat v die becoringhe proeuen solde". O salighe Iob, die also seer gheproeft wert ende nochtan seide hi: "God gaf, God nam, alst Gode behaghet heeft so ist ghesciet: die Naem des Heren si ghebenedijt". Ende op een ander stede sprect hi: "Al sloech hi mi doot, ic sal in hem hopen". Aldus moet oec die gheproefde vrient

sinen wille heel voeghen inden wille Gods ende altoes volcomen betrouwen hebben in God, als dat hem alle wederspoet ouercomet tot sijnre salicheit. Hier is dan te weten, dat drie graden sijn der godliker proeuinghe, diemen verstaen mach bi drie manieren van mirren, daer wi aff lesen inder scriftueren. Den iersten graet van der proeuinghen werket God bi hem seluen, als Hi enen mensche ontrecket al die beuoelike gracie, deuocie ende minne, ende laet een mensche staen soe bloot sonder alle beuoelen, of hi nie God ghemint of ghekent en hadde, mer of hi altoes een viant Gods gheweest hadde. Aldus bloot stont Cristus, doen Hi sijn ghebedt sprac tot sinen hemelschen Vader, segghende: "Eest moghelic, soe laet dese kelct van mi gaen". Mer terstont gaf Hi hem willich\like ouer segghende nochtan: "Vader, niet minen wille, mer dinen wille moet ghescien". Welc ouergheuen des willes sinen hemelschen Vader bouen alle dinc aenghenaem was. Also sal hem oec die trouwe vrient wtgaen ende steruen sinen wille in allen ghelatenheiden ende offeren God minliken ouer. Want dan wordt hij gheesteliken gheboren vanden Heilighen Geest ende wert waerachtelic vry. Want dan wert sinen geest verhauen bouen sijn natuer wesen, dat is, bouen alle ghelatenheit, arbeit, pijnlicheit, bangicheit, sorchuoldicheit ende vreese des doodes, des ordeels, des vagheuiers of der hellen. Want consolacie ende desolacie, gheuen ende nemen, leuen ende steruen, ende dies ghelijcs

moeten algader bliuen onder sodanighe minlike vryheit des willes of des geestes, die daer alsoe verenicht is mitten geest Gods, dat die geest vry blijft staen ende onbeweghen oec in alle ghelatenheit. Mer hiertoe en mach een mensche niet lichtelic comen dan mit ontreckinghe der vloyender gracien, ghelikerwijs dat alle doechden beste vercreghen werden in wederspoet, als lijdsaemheit mit liden, oetmoedicheit mit versmaetheit of versmaet te werden of mit versmade werken te doen, minne der vianden als wi veruolghet werden, ende soe voert van allen doechden. Ende dese graet werdet beteykent bider bitter mirren, die in dat Boeck der Minnen hiet die ierste mirre: want daer staet ghescreuen: "Die lippen" der minnender zielen sijn als lelyen die "daer drupen die ierste mirre". Want dit is die ierste mirre oft bitterheit daer die ziel in gheproeft wert, die haer zeer profitelic is, al en bekent sijt niet, om te ontholden al dat lichaem der doechden, dat si niet en stincken, ghelikerwijs datmen die doode lichamen balsaemt mit mirren.

[Cap. 49. § 2.] Vanden anderen graet deser proeuinghe.

Die ander graet vander proeuinghen comet van aenvechtinghe ende becoringhen der vianden ouermids verhenghen Gods om den gheminden swaerliker te proeuen: want God en ontrect hem niet alleen alle gheestelike invloeden, mer Hij leuert hem oec ouer in alle temptacien, weygerende hem bina alle toeuerlait der godliker bystantenissen. Ende ghelikerwijs dat lob ouer\gheleuert

wert den viant om hem te slaen ende te pinen in al dat guet, dat hi hadde ende in sinen kinderen, knechten ende maechden, ende des ghelijcs in allen sinen leden vanden hoefde totten voeten, alleen dat die viant Iob leuendich laten solde, also werden oec dese vrienden ouer gheleuert van Gode in onsprekeliker geestelike becoringhen, dat si onmenschelike sijn mer alleen duuelic in versteentheit des herten, in blasphemyen, in helsche nydicheit, in hate Gods ende deser ghelijc, die ongheloeflic sijn, dat se enich kersten mensche solde moghen hebben. Ende dese becoringhe wert in hem also crachtich, dat si hem laten duncken in allen oghen opslach, dat si consent dair in gheuen. Mer si beuoelen alleen in dat ouerste deel des verstandes ende des willes een wederstaen, dat si gheen consent inder becoringhen en gheuen, al werden si also verduystert ouermids den perse, die si liden, dat si gheen wederstant in hem en konnen merken. Si en bekennens niet, dat hem die grote bangicheit ende perse des herten alleen comet vanden strijt, die sij hebben in dat ouerste des ghedanckes teghen dese becoringhe, al schijnt die onderste mensche al heel te consenteren: want gauen alle die crachten der zielen consent, daerin so en solden si so grote strijt oft perse niet hebben. Oec so solden si hem wel gheuen tot anderen grouen sonden ende sonderlinghe tot ghenuechte ende ghemack des vleysches, want natuerlick die ghene die in druck is, soeket gherne wtwendich solaes, ten worde hem verboden

van sinen geest. Het is dan een sonderlinghe proeue Gods: want God bekennet, dat sine gheminde gheen dinck saligher en is dan liden. Als Hi dan siet, dat Hi sinen liefsten vrienden mit ghene wederspoet of verdriet, hoe groot of menichuoldich dattet is, bedroeuen en mach - want si altoes bereit sijn veel meer te liden om Gods willen - dan alleen mach Hi se bedroeuen in dien dinghen, die dair maken een verhertheit ende nydicheit teghen God, daerom wil Hi se daerin oec proeuen wt sijn alre verborghenste oerdeel, dat niemant begripen en mach. Want somwilen macht ghebueren alleen om die ziele te brenghen inden gront van alle ghestoruenheit; ende dan is daer een groot salicheit in gheleghen. By wilen ghesciedet oec wt eeneghe onbesceidenheit of oec ghehreckelicheit, die in ons is. Als exempel vander onbesceidenheit: die ghene die natuerlic seer werkelic ende driftich sijn van herten in haren crachtighen toekeer tot God, so wert haer drift also druystich, dat haer herte so wide ontploken wert ende alsoe springhet in haren lichaem, dattet seer daeraf ghequets ende ghewondet wert, als ic voer hebbe gheruert. Alst dan gheboert, dat God die beuoelike gracie hem ontrecket om enighe vanden saken, die ic voer gheseit hebbe, so vallen si hier in seer onbesceiden ende willen mit ghewelt weder vercrighen die beuoelike gracie. Ende hoe si daer meer om arbeiden mit ghewelt, hoe sij verder van alle geestelike beuoelicheit vervreemt werden, soe dat si ten laetsten comen sijn

mit eenrehande onlijdsaemheit tot soe driftighe gheweldeghen druyst, dat si daer mede dat heel herte also seer quetsen ende ontstellen, dattet after die tijt niet weder ghestelt en kan werden - recht als een harpe, die men haer snaren alsoe seer recket, dat si ontween springhen - also dat die mensche hem latet duncken, dat hi voert meer gheen ghewelt en heeft ouer die onderste crachten der zielen, die in dat herte haer vestinghe hebben, ende gheen wederstaen in die toernlike cracht noch in die begherlike cracht, als dat hem duncket, dat si in allen dinghen consenteren. Ende hier wt comet dat groot verdriet, mistroest, verhardheit, verblintheit, verkeertheit, helsche nydicheit, die inden ondersten menschen schinen te regneren. Mer in die ouerste crachten so is alleen dat wederstaen, want die crachten vrie sijn van alle banden des lichaems. Ende daerom hoe dattet bekennen ende minnen meerre gheweest heeft in God inder tijt vander toevloeyender gracien, soe is oec in die ouerste crachten te meerre dat mishaghen ende die perse der zielen om die verkeertheit ende boesheit, die daer is regnerende in die ouerste crachten der zielen sonder deghelic wederstant. Want die verstandelike crachten eysen ende walghen daer af mit onsprekeliken perse, dat die onderste crachten also ligghen verwonnen in die stinckelike, hatelike, duuelsche becoringhe, die in anderen ghemeyn menschen pleghen wederstaen te werden, oec in die onderste crachten. Ende dit comet alleen daerwt, want si gheen ghewelt meer en hebben ouer

dat herte mit onbesceidenheit der oefeninghen, diet so seer ontsettet, dattet niet weder comen en can in sijn natuerlike ordinancie ende ghesaetheit. Dies ghelikes vander ghebreclicheit exempel: Want men vint eenighe menschen, die oueruloedich sijn van sinliker begherten; ende als si op enich dinck vallen mit haren begherlicheit of minnen, so is die val also gheweldich, dat si gheringhe faelgeren in haren anderen crachten ende oec in die lichaemlic natuer. Wanneer dan hon dese menschen inkeeren tot God daer men onghemeten grote ende veel saken in vint te minnen ende die een milde wedergelder is der gheofferder minnen, sonderlinghe in die drie oft vier ierste iaren vander beteringhe - so vinden dese menschen dubbel reesscap der beuoeliker minnen ende deuocien. Dat een is die begheerlike natuer ende dat ander is die vloyende, beuoelike gracie, deuocie ende minne, die God weder gheuet als een milde ghelder des dienstes, die hem bewesen wert: wt welker oueruloedicheit dese menschen werden also dronken ende oec gulsich vander beuoelicheit, die si daghelics ghebruken, dat si hem mit gheenen anderen dinghen becommeren en willen, noch leeren, noch arbeiden, hoe si hem sullen steruen, ende die doechden vercrighen, oft die liefste wille Gods te bekennen om te volbrenghen, mer setten allenken meer ende meer haer ruste in die beuoelike deuocie ende daer mede maken si hem Gode alte ondancbaer, al verbeit Hij langhe, eer Hij hem die beuoelike gracie ontrecket, of si yet

mochten comen tot bekennen ende tot beteringhe. Mer so God langher verwacht, so si gulsigher werden ende ongheordenierder werden in te rusten, sondelike op die beuoelicheit, want die verdoruen natuer rustet altoes begherliker op enich dinck, dat verboden is, als wi sien, dat een man veel crachteliker wert ghedreuen van begherten tot eenre vrouwen, daer hi mede leeft in ouerspel dan tot sinen eyghen wiue. Als God dan siet dat dese ontrouwe menschen altoes bliuen rustende sondelick op die beuoelike gracie, soe ontrecket Hise hen lieden. Ende want si gheen waer fundament der doechden of der ghestoruenheit en hebben, so comen si gheringhe tot onlijdsaemheit ende willen mit ghewelt weder crighen die beuoelicheit, noch en comen tot gheen rechte bekennen ende afterdencken, of sijt yet besaect moghen hebben mit haere ghebreckelicheit om hem daeraf te beteren. Ende hoe si meer arbeiden om weder te crighen die beuoelicheit, so si min vorderen ende meer onlijdsaem werden: ende daer wt staet in hem op een bitterheit des herten, dat si hem seluen ende al den ghenen, daer si mede omgaen, seer lastich werden. Ende aldus werden si alleynken dwalende in verkeertheit, verhertheit, onlijdsaemheit, verblintheit ende nydicheit teghen God: ende dese menschen staen seer vreselicken nader zielen. Mer die voergaende menschen

ontfanghen pine voer haer onbesceidenheit, ende si moghen grotelic daerin verdienen, connen si hen daer in lijdsaemlic ende sachtmoedelic gheliden. Ende al schinen si gheen ghewelt te hebben haerre reden ende haers willens in die drifte der groter persen of der helscher nydicheit ende boesheit, nochtan als die druyst ouer is, so sal hem alle dinc leet wesen nader ouerster reden ende gheuen haren wille ouer in die wille Gods, biddende dat hem God vergheuen wil, dat voer gheleden is, ende van dien beschermen wil, dat toecomende is. Noch so sijn daer ander menschen, die properlic gheen sake en gheuen deser ghelatenheit ende verkeertheit, mer God verhenghet alleen op hem om die trouwe vrienden te gronde te proeuen. Ende desen menschen wordt een wonderlike croen der martelien bereit in dat ewighe leuen: want men en mach gheen swaerre martelie liden dan dese ghelatenheit, die also ondrachlic is, dat se Augustinus ende Bernardus gheliken der helscher pinen. Ende dit sijn properlic die ghene, daer ic hier af segghe, dat si so aenghenaem God sijn. Dese graet der proeuinghen wort beteykent by die ander myrre, die daer hietet in Iudichs boec, die alre beste myrre, daer si haer mede saelfde, doen si doot slaen wolde Holofernem der Ioden viant, ende beteykent ons die viant der hellen.

[Cap. 49. § 3.] Vanden derden graet der proeuinghe.

Die derde graet vander proeuinghen gheboert eenen mensche, wanneer hi bouen alle dese becoringhe oec vanden menschen wert versmaet, bespot

ende gherekent als een rasende ende beseten mensche, oec vanden ghenen die eerbaer, doechdsaem ende heilich ende gheleert schinen te wesen: want daer wert een mensche meer in verslaghen in cleynmoedicheit ende mistroesticheit. Aldus gheboerdet Iob: want die drie vrienden, die ghecomen waren om hem te troesten, die werden also verblint van ingheuen des viants, dat si alle troestinghe lieten staen ende ghinghen hem spitelic verwiten, als dat hi om sinen sonden was van Gode gheplaecht, also dat si hem die alre meeste onghenuechte aendeden. Aldus ist oec mit desen menschen: want als si van die groete perse toenen eenighe sonderlinghe wise van buten, so werden si oec versproken, versmaet, bespot, beclappet, ende also gheacht oft si mitten helschen viant beseten waren. Ende dat verhenget God opdat die liefste vrienden Gods op dat alre vterste gheproeft ende ghereynicht werden: want hier mede wilse God brenghen tot die alre volcomenste ghelijcheit Cristi Ihesu, die Hi voer heuet gheset als een exemplaer in dat cruce. Ende daerom sal dese mensche voer hem nemen, dat nye en ghewas enich konstich scilder, die mit soe groter naernsticheit alle die trecken des exemplaers heeft pinen in ghelijcheit te conterfeyten, in lancheit, breetheit, gheordeneertheit, ende oec in ghelijcheit vander verwen daer ouer te trecken, als God van ewicheit mit sijnre onghemetenre wijsheit heuet voersien ende voirgheordiniert van sodanighen wtuercoren vrienden, dat hi se mit dese middelen trouwelic ende

salichlic brenghen solde tot die alre volcomenste ghelijcheit Cristi. Ende dese graet wert beteikent bider derder myrren, diemen hiet die alre gheproefste myrre in dat Boec der minnender zielen, daer hij spreect: "Ic ben op ghestaen om die dore op te luyken minen gheminde, want mijn handen die drupen myrre, ende mijn vingheren sijn vol vander alre gheproefster myrren: ende also hebbic die greyndel van mijnre doren op ghedaen minen gheminden": dat is, Ic heb minen wille heel ourghegheuen inden liefsten wille Gods, oec in alle wederspoet ende verdriet, ende daer mede hebbic hem open ghedaen den inganc in mijnre zielen te rusten, die sijn slaepcamer alleen setten wil in een rustich herte. Ende aldus hebben wi gheroert vanden opclimmen naden ondersten mensche.

[Cap. 50.] Vanden opclimmen na den middelsten mensche, dat is, na den drie ouerste crachten, ende vanden sceiden des geestes vander zielen.

Inden anderen willen wi veruolghen die opclimminghe des scouwenden leuens, die men oefent na dat middelste deel des menschen, dat is, na den ouersten crachten der zielen. Hier is te weten, dat die ziele in drien ghedeilt wert inder scriftueren ende elc heeft sinen sonderlinghen naem. Dat onderste deel als naden ondersten crachten, soe hietse een ziel: want si mit dien deel vereenicht is mitten lichaem ende gheuet den lichaem een leuen. Dat middelste deel hietet een geest te wesen als na desen drien ouersten crachten, daer die mensche also seer me\de mach God ghenaken ouermids stadighen

scouwen, dat hi mit God wordet een geest. Dat ouerste deel der zielen, daer dese drie crachten oerspronghelic in verenicht sijn, ende daer si wt vloyen als radien vter sonnen, ende daer si weder invloyen, hietet een ghedanck: ende het is dat punct in der zielen, daer dat beelt der Heyligher Drieuoldicheit in gheprent is. Ende dat is also edel, dat men hem gheenen proper naem gheuen en can; mer men bescriuet mit veel namen, alsmen best mach, ende het is dat ouerste inder zielen: In die opclimminghe dan des geestes, dat sijn die ouerste crachten, moet voertgaende sijn een sceydinghe der zielen als tusschen die ziele ende die geest: want dese opclimminghe moet ghescieden mit eenen geest, die al vry is. Welke sceidinghe na Paulus woerden in ons werkende is "dat leuendich ende crachtich woert Gods, dat doergaender is dan enich sweert, dat aen beiden siden snidende is", opdat die geest vry van allen dinghen mach veruolghen sijn proper werck des scouwens. Ende als Augustinus seit: Gheen dinck en is wonderliker dan dit sceyden tusschen die ziele ende die geest, want si weselic een dinck sijn. Mer daerom ghebuert dese sceidinghe, opdattet neder bliue, dat inden mensche is beestelic of sinlick, ende dat vry op vlieghen mach, dat inden mensche geestelic is, opdattet also bequaem werde te verheffen totten scouwen der godliker glorien ende so verenicht sinen God ende ouergheformet in sijn selfs beelt. Want "die God aenhanghet, die wort een geest mit Hem". Ende bi tiden wort die geest des men\schen

also seer ghetoghen van dat lichaem ende van der zielen, dat die geest hiet te wesen inden geest. Ende dat ghesciet, wanneer een mensche also mitten ouersten crachten opghetoghen is, dat hij alder wtwendegher dinghen vergheten heeft ende oec dierre dinghen, die in sinen lichaem lichaemlic ghescieden, ende is alleen in dien dinghen ghetoghen mitter memorien ende verstant, die inden gheest of doer den geest ghescieden. Daer lohannes af seit in dat Boec der Verholentheit: "Ic was in eenen Sonnendach ghetoghen inden geest". Daer seit Haymo op: Iohannes was also ghetoghen inden geest, dat hi niet gheheel en liet sijn vleysch, mer sijn ghedanc hinck aen den geest der ewicheit, ende sijn gheest, die gheleert solde werden, die wert opgetoghen vanden geest, die hem leeren solde: ende daerom sach hi so wonderlike diepe dinghen. Somwilen wort oec die menschelike geest mit so groter druyst op gheuoert, datmen wel segghen mach, dat die geest ghetoghen is bouen den geest, als wanneer die geest niet alleen alle ander dinghen, mer oec hem seluen bouen gaet. Ende in een wonderlike manier wort hij gheuoert bouen hem seluen ouermids dat vier der minnen in denghenen, die bouen al is, ende wort ghedwonghen mit ghewelt der minnen wt hem seluen te gaen, als dat niet en is in hem, dat is, in sijnre memorie, verstande ende minne, dan alleen die eweghe minne, die God selue is, dair alle die geest blotelic in verdronken is.

Ten derden so werdet die menschelike geest somwilen also seer oec van hem seluen ghedeilt, dat die geest hiet te wesen sonder geest, als wanneer die geest bestaet gheheel in hem seluen te ontbreken, ende van sinen wesen te vernieten, ende een ouerganc te doen in een ouerweseliken staet, als wanneer hi in wordet gheleit om te scouwen God weselic, ghelikerwijs dat Paulus op ghetoghen wert weselic God te sien, als wi Hem gaerne sien solden inder eeuwicheit, daer wi in dat eynde af rueren sullen. Voert is hier te merken, dat die opclimminghe inden ouersten crachten seer quaet is te bewoerden om haer subtijlheit ende edelheit wil: ende dat selue dat men bewoerden mach, en is niet wel volcomelic te verstaen dan van denghenen, die mit ondervinden dat bekennen ontfanghen hebben; ende daerom willic hier af scriuen mit corte woerden. Want in dese opclimminghe so wert die ziele meer ghetoghen, dan si bi haer seluen climmet, ende si wort meer ghewrocht, dan si werket; welken inwerken des Heilighen Geests ontallike menichuoldich is: mer onse werck, dat wi in dese opclimminghe te doen hebben, en is so menichuoldich niet, mer het gheliket bina dat werck, dat wi doen in dat opclimmen der onderste crachten. Nochtan is dit werck also veel edelre als dat golt beter is dan eerde, ende also veel subtijlre als die lucht subtijlre is dan die eerde, alsoe veel oec claerre inden bekennen als die sonne claerre is dan die sterren.

Ende daerom en sullen onbesochte menschen in deser scriften niet begripen moghen haer edelheit, also langhe als si dat selue niet en beuoelen, al sijn si oec menschen subtijl van verstande. Want al begripen si wel mit haren verstande, datter moet wesen een verstandelic onghescapen licht, daer alle ghescapen verstandelike lichten wtgheuloten sijn, nochtan en moghen si niet begripen, hoe dat ongescapen licht in onsen geest werkende is, of in onsen geest gheboren wordt. Ende dus seide Cristus tot sinen Vader: "O vader, heer des hemels ende der eerden, ic belye dije, dat ghi dese dinghen verborghen hebt vanden wisen ende den vroeden deser werelt, ende hebse gheopenbaert die cleyne" oetmoedeghe ghestoruen menschen. Ende tot sinen discipulen sprac Hi: "Salich sijn die oghen, die daer sien dat ghi siet. Ic segghe v, dat veel coninghen hebben gheweest ende propheten, die sien wolden, dat ghi siet". Bij den coninghen verstaet men die ghene, die starc sijn van naturen ende oefenen hem seer in vasten, waken, disciplinen, haren cleederen, wtwendeghe gebeeden ende dies ghelijcs, daer die natuer mede gecastiet wordt: in welken werken der penitencien si haer betrouwen setten, ende daer af vermetel werden somwilen oec ander menschen in haerre herten te versmaden, die also mechtich niet en sijn penitencie te doen. Bij den propheten soe verstaen wi die ghene, die abel sijn van natuerlike verstande, daer si mede arbeiden te comen in dat scouwen der ewigher dinghen; mer deser menschen

oghen en werden niet gheheilicht; want al willen si sien die godlike dinghen, nochtan en macht hem niet gheboeren, want si onghestoruen bliuen in haren eyghen wille. Ende dit wetet voerwaer, dat die onghestoruen wille is een sake deser blintheit, daer dat geestelike licht mede belet wert, recht als die wintbrauwen deckende sijn die wtwendeghe oghen. Wildi comen tot een waerachtelic geestelic ende verstandelic scouwen, soe maket dinen eyghenen wille volcomen bloot ende ledich van alle willen ende niet willen. Want die eyghen wille, die niet ghetoghen en is in die liefste wille Gods, is recht als een pilaerne, daer alle die muren der ongheordeniertheiden op rustende sijn. Ende als dese pilaerne wt werdet ghenomen, soe vallen alle die muren van Iherico. Si is oec een dorric vanden sceep, daer alle die onreynicheit der sonden in vergadert. Voertaen om te hebben een meerre beken, so machmen dit onghescapen verstandelic licht oft claerheit geliken der wtwendegher sonnen, die daer eenuoldich is in haerre claerheit, ende nochtan so wort die claerheit ontfanghen groot of cleyn na die gesteltheit ende bequaemheit des verworps, daer si in ontfanghen wert. Want die claerheit der sonnen wort anders ontfanghen in een ghelas, dat swart is van verwen, ende anders in een dat geel is, ende anders in een dat wit is, ende nochtan ist een claerheit: mer om die bequaemheit so wort dat een ghelas meer verlicht dan dat ander. Also ist oec mit desen drien graden

oft deelen, die wi gheset hebben inder zielen. Dese verclaringhe vanden verstande machmen oec wel begripen in een ghelikenisse van eenen dagheraet, daer die enghelen af segghen in dat Boec der Minnen: "Wie is dese die daer wtgaende is als een opgaende dagheraet"? Want dat licht van eenen dagheraet wordet alleynken verhauen, ende in die verheffinghe verbreidet, in die verbreydinghe verclaert, ende te laetsten so vergaet die heele dagheraet ende wort verwandelt in eenen claren sonneschijn. Also ist oec mit dat verstandelike licht in den mensche. Want ierst so is dat cleyn ende laghe, wanneer dattet is in die onderste crachten, daer hem die mensche in oefent; ende als hij in oefeninghe voertgaet, so wert hij oec allenken verhauen ende verbreit, dattet gaet bouen menschelic begrijp ende bouen menschelike verstant, ende wordet verwandelt inden claren dach, daert in anscouwen mach die ewighe sonne; ende na desen verheffinghen ende verbeyden soe werden oec verhauen, verbreidelt ende veredelt alle die ander oefeningen des menschen.

[Cap. 51.] Van die opclimminghe der memorien.

Dese opclimminghe dan, die daer ghesciet in die ouerste crachten der zielen ouermids volheit der gracien Gods ende eyghen vromighen naersticheit, moghen wi gheliken eenre fonteyne, die wt vloyet mit drie riuieren: want die ziele vloyet wt mit drie crachten. Ende dese fonteyn is een volheit der gracien ghestortet in die enicheit der zielen, springhende als een fonteyn, mer weselic bliuende die eenic\heit

ons geestes, ende wtvloyende mit drie riuieren der godliker werkelicheit in die drie verstandelike crachten der zielen, ende haer seluen daer verbreidende. Die eerste riuier nedervloyende van die enicheit des geestes in die ierste cracht als der memorien, dat is een geestelic, simpel, eenformighe, blide ende rustighe verlichtinghe of claerheit recht als die lucht, wanneer si rustich is van alle winde, puer van allen wolken ende neuel, ende lustich of claer van die radien der sonnen. Aldus wort die memorie mitten invloyen van deser riuieren rustich in haer seluen, claer, ende lustich in toekeer der godliker dinghen, puer van allen vremden beelden, want si daermede verhauen wordt bouen alle sinlike beelden ende bouen al dat die memorie beletten mach, ende maecse stantaftich gheuestet in enicheit des geestes. Want als dese riuier nedervloyet, so veruullet si alle die crachten der zielen, die onderste mitten ouersten. Ende als een wedervloet off een ebbe der zee, so trecket si in die wederuloet alle die crachten mit haer tot haren oerspronc, daer si wt gheuloten sijn. Ende also werden si ghesettet bouen alle menichuoldicheit ende becommeringhe, recht oft een mensche ver\hauen waer bouen die wolken in die rechte claerre stilheit, daer noch wint, noch wolken, noch haghel, noch reghen, noch gheen veranderinghe en ghesciet. Also comet die memorie in een wonderlike claerre stilheit ende gherustheit, dattet onbegripelic waer eenen mensche, die dat niet beuoelt en hadde.

mit welken claren, inghestorten lichte ende stilheit hi hem vindet vergadert, gheuesticht, doergoten ende gheankert in enicheit sijns geests. Want hi besittet die enicheit sijns geestes als een eyghen woenstede, welke enicheit voert gheneyghet sal werden ouermids dat inwerken Gods totter alre ouerster enicheit, daer die Vader ende die Soen ende die Heilighe Geest mit allen heylighen ende enghelen in verenicht sijn. Ende dese mensche wort also berouet van memorien der onderster dinghen, recht of hi waer een hemels mensche ende gheen aerdsche. Als wi lesen van eenen heilighen vader, die also verhauen was in sijnre memorien, dat hi gheen beelden van eerdsche dinghen in hem beholden en conste. Het gheuiel, dat een broeder quam voer sijn celle en begheerde wat van hem gheleent te hebben. Die vader antwerde: bruder, blijft hier, ic sal ingaen ende halent v. Mer eer hij binnen conste comen so en had hi niet alleen vergheten, dat hi halen solde, mer oec dien broeder, die hi voer die dore liet staen wachten. Ende die broeder clopte anderwerf. Doen ginc die vader wt ende vraechde hem, wat hi begherde: want hi hadt al vergheten, dat hem die broeder gheseit hadde. Hij ginc dan anderwerf in om dat dinc te halen, mer hi vergats weder al te mael. Doen die broeder derdewerf cloppede ende hij voer quam, doen antwoerde hij: Lieue broeder, gaet selue in ende nemt, dat ghij begheert: want ic en can dat beelt of die memorie van dien dinghe so langhe niet beholden,

dat ict v halen mochte.

[Cap. 52.] Van die opclimminghe des verstandes.

Die ander riuier neder vloyende in die ander cracht als inden verstande is een inwendeghe openbaringhe Gods, dat is, een verstandelicheit wt God vloyende, die onse inwendicheit open holt tot allen invloyen Gods, ende onse verstant verheffet om te bekennen die alre diepste verborgenheit, die daer in die heilighe scriften gheleghen is, ende gaet bouen alle natuerlic verstant also hoech verhauen in God, dattet ontfanghet die inwendeghe runinghe Gods; ia hem worden veel verborghen verstandelike lichten opghedaen, daer hij altoes meer ende meer mit desen drien crachten bouen hem seluen mede verhauen wort ende in God verdiept. Als exempel te nemen an sinte Franciscus, die een simpel mensche was. Mer hi stont eens in contemplacie ende sprac tot God, dattet broeder Leo hoerde: Wat bistu alre suetste Ihesu: ende wat bin ic, dijn alre snoodste wormkijn? Daerna vraechde broeder Leo, wat hi meende mit desen woerden. Doen antwoerde hij, dat hem twee lichten opghedaen waren der bekenninghen: dat een vander onbegripeliker onghemetentheit Gods inder grootheit, mogentheit, wijsheit, goetheit, barmherticheit, ende dies ghelijcs van al datmen God toescriuen mach: dat ander verstandelike licht was een bekenninghe sijnre afgrondegher snootheit; met welken twe lichten die minne Gods ende die versmaetheit sijns selues in hem vermeerret werden. Aldus werden oec dese menschen also diepe ghetoghen in allen

verborghen bekenninghen, dattet ongheloeflic waer eenen mensche, die dat niet onderuonden en heuet. Ten iersten sijn verstadelike oghe op slaende in die hoghe natuer Gods, soe wert hem dicwijl ghegheuen enighe kenninghe van God, hoe dat Hij is een onbegripelic, simpel puerheit in sinen wesen, een ongrondelike diepheit, een ontoeganclicke hoecheit, een onbegripelike breetheit, een ewighe lancheit, een stille ende swigende of rustighe duysternisse, een wide ende wilde eenicheit, een ewighe rust der heylighen, een ghemeyn ghebruyck sijns selfs ende alder heylighen, ende veel deser gheliken, diemen merken mach in dese afgrondighe zee der Godheit. Ende al en verstaen die menschen niet, wat in desen woerden besloten is, also langhe alst hem seluen niet verleent en is te ondervinden, si sullen nochtan weten, dattet verstant vanden menschen, die hem dicwijl hier toekeeren, daer in also seer verhauen wort in verwonderen, dat alle die crachten der zielen begheren na te volghen een yeghelic mit sinen werck, dat hem toebehoert, om God te dancken, te eeren ende te minnen: also dat die heel mensche wordet ghewesent in verheffinghe van alden crachten der zielen. Nv dan voert te rueren van dese bekenninghe, so wort ten anderen dat verstandelike oghe verhauen ende gheleert om te hebben onderwijs vander Heiligher Drieuoldicheit, ende hoe die Soen vanden Vader ewelic wert gheboren, ende die Heilighe Gheest voertgaende is vanden Vader ende den Soen, ende hoe dat die drie Persoenen

sijn een God, een wesen, euen mechtich, wijs ende goet, ende al datmen God toescriuet, dat scrijftmen in drie Personen euen ghelijc toe, dan alleen ondersceit in haer persoenlicheit. Mer dese bekenninghe ende vertoeninghe ghescieden al in geesteliken beelden of ghelikenissen in desen graet der opclimminghen ende niet weselic: want daer sullen wi af rueren inden laetsten staet. Nochtan is oec dese bekenninghe ontoeganclic: want niemant en machse vercrighen mit sijn eyghen naersticheit ende subtijlheit des verstandes, mer als ic voer gheset hebbe een ghelikenisse vander dagheraet, die verwandelt inden dach, also moet dit verstant werden van Gode verhauen, verbreidet ende bouen sijn natuerlic licht verclaert. Voert soe mach hij inden verstande werden gheleert te bekennen die properheiden, diemen toescriuet den drien Personen, als dat die Vader is een onghemeten, almechteghe moghentheit, een scepper, een bewaerre, een beruerre, een beghin, een oersprongelike sake alre ghescapenre dinghen; ende sinen enigen Soen te wesen een onbegripelike wijsheit ende waerheit, een leuen ende een exemplaer alre creatueren, een onbedriechelike reghel of mate der vaderliker consten, een oghe der Godheit, dat doersiet alle verborghenheit, een claerheit der vaderliker glorien, die daer doer luchtet al die wtuercoren menschen een eyghelijc nae sinen verdienten; ten derden den Heilighen Geest te wesen een onbegripelike miltheit der godliker minnen, ende een barmherticheit der onwt\sprekeliker

goddiensticheit, een afgrondeghe zee der onghemetenre guetheit, een druystighe riuier, die al dat hemelsche gheselscap mit onbegripeliken weelden droncken maket, een vierighe vlamme, die alle minnende gheeste smeltet inder godliker eenicheit, een knoop en\de een omhelsen des Vaders ende des Soens ende alder saligher gheesten, daer si mede verenicht sijn, om te ghebruyken die onghemeten weelden ende rijcheiden Gods; ende ontallike dinghen deser gheliken, die der zielen ingheprent werden mit beelden of ghelikenissen, want si op die tijt vanden geest Gods ghewrocht wert, daer Paulus af seit: "Die vanden geest Gods ghewrocht werden, dat sijn kinderen Gods". Al is dat sake, dat dan al dese inprenten die ziele verheffen in een verwonderinghe der werken Gods, bouen al nochtan so wert die mensche verwondert vander milder ghemeynscap der godliker naturen, daer Hi Hem seluen mede mildelic offert te ghebruyken alle creatueren een yeghelic na sijnre bequaemheit, mer sonderlinghe die salighe geesten in ghebruyken sijnre glorien ende gracien. Wt welken verwonderinghen die mensche vercrighet in die godlike goetheit een sonderlinghe betrouwen ende een inwendeghe bliscap des geestes, die alle die crachten der zielen ende oec die enicheit des geestes doervloyet.

[Cap. 53.] Vandie opclimminghe des willes of der ouerster minnender crachten.

Die derde riuier van die enicheit des geestes neder vloyende in die ouerste wil of in die minnende cracht, is een instorten des gheesteliken

viers, dat is, der godliker minnen, die daer doer vloyet den wille mit een ghesatigher ende gerustigher minnen, die niet wt en borstet als die werkelike minne, die daer ghestort wort inden ondersten menschen; mer dese minne ontfanct men in die verstandelike crachten, die verscheiden sijn vanden lichaem, ende si is stil, ende puer, ende volcomen, ghebernt als olye, die niet wt en lopet na dien dat si ghenoech is ghebernt. Dese minne is edel bouen die ander als golt bouen die eerde, ende subtijl als die lucht bouen dat water treckende altoes die ouerste crachten des menschen tot haren oerspronc waert. Ende hoe dat si geesteliker is, so is den mensche min arbeits gheuet. Die hette van deser minnen es also groot, dat si den heelen mensche schijnt te verbernnen, ende hem te verteren, ende in een vierighe cool te veranderen, ende in dat onghemeten vier der godliker minnen te trecken ende te vernieten, also dat die minnende geest gedronghen wert aen te roepen die minne Gods sonder opholden, dat si hem verslinden wil ende trecken ende vernieten in die afgront haerre onghemetenre grootheit: ende wederom die godlike minne roept inden geest mit eenen verstandeliken inprenten sonder onderlaet, dat hi minnen sal die minne, die hem ewelijc ghemint heeft. Welke stemme daer is een inwendeghe verweckinghe of beruerte in onsen geest, die vervaerliker en gheweldegher is dan enighe wtwendeghe donre, also dat den blixem daer af den geest open doet den hemel ende

vertoent hem dat licht der ewigher waerheit: want die minne en rust nummermeer, si en begheert hoer altoes te vermenichuoldighen. Ende hoe die geest meer minnet, hoe si bernentliker begheert, also dat te laetsten die brant der minnen so onghetempert ende onmatich wort, dat die oefeninghe der minnen tusschen God ende den geest gaet ende compt recht als een gheweldich blixem, die den geest heel verteren wil. Ende die sake van desen is, want hier so werden die werkelike minne ende die ghebruykelike minne euen weeldich, dat nerghent en ghebuert inden voergaenden graden, het en waer somtijden bi sonderlingher gauen Gods, mer hij [!] werden si eens deels ghelijc ghewesent. Ende opdat ghijt verstaet, dan hietet properlic een werkelike min, wanneer onse geest mit sijnre ghescapenre minnen werkende is ende driftich is tot God en\de tot al dat God behaechlic wesen mach. Mer dan hietet een ghebruykelike minne, als die geest des menschen salichlic ghewrocht wert vanden geest Gods, in welken inwerken Gods alle die vertoninghen ende oec verheffinghe des geestes ende alle volcomenheit in gheleghen is. Nochtan is oec in alle godlike minne eenrehande ghebruyken: mer in die voergaende graden soe heeft die werkelike minne die ouerhant naden ghemeynen loop, ende die ghebrukelike minne moet wiken. Mer inden nauolghenden graden heeft die ghebruykelike minne ouerhant inden toekeere in God ende die werkelike minne moet wiken: want die geest wort dan meer ghewrocht vanden

geest Gods ende vernietet, also dat hi in hem seluen wordet ontgeest, smeltende inden geest Gods om een geest te werden in eenen brant der minnen. Ende in desen teghenwoerdeghen graet striden si mit gheliker ghewelt, also dat bi tijden onse geest moet wiken ende bi tiden die geest Gods. Ende want si ghelijc gheweldich sijn, ende daer bouen onse geest noch niet ghewesent en is te ontgeesten, ende die natuer des menschen natuerlic crachtelic wederstaende is die ontgeestinghe, daeromme is inden mensche so groten strijt: want gheen vanden twee geesten wiken en wil, mer si begheren beide die ouerhant te hebben. Want die geest des menschen begheert tot allen oghenblic in hem te verslinden die onghemetenheit Gods; ende als si meynt te verslinden, so wort si verslonden als een vissche, die daer meynt dat aes te verslinden ende hi wort op ghetoeghen mitter anghelen, die daer in verborghen is. Tot desen graet der opclimminghe behoert die seuende graet der minnen, diemen hiet inder scriften "Amor superferuidus", dat is, een minne die van groter hetten ouersiedet. Daer Hugo af seit: En weet ghi niet, dat een dinck, dat ouersiedet, gheworpen wert mit eenen ghewelt der groter hetten bouen hem seluen ende mit al wt hem seluen, makende een grote beruerte, die daer comet van een onsienliker hetten: also werpet die onsienlike minne mit groter ghewelt den geest bouen hem seluen ende wt hem seluen. Dese minne om haer ouergrote hette so drift gheweldelic wt den mensche alle ongheordinierde

begheerten, alle becommeringhen ende naersticheiden, ende oec alle oefeninghen, die daer niet en dienen haerre begheerten ende driften: want als Bernardus seit: Een ziel, die gheleert ende ontfanghen heuet eens van God in te gaen tot haer seluen ende in haer binnenste te begheren die tieghenwoerdicheit Gods ende eens deels te ghebruyken, ic en weet niet oft dierre zielen swaerder solde wesen ende veruaerliker een tijt die pijn der hellen te liden, dan si na die ghesmaecte sueticheit des geestes haer wederom solde moeten keeren totten last ende ghenuechten des vleyschs. Ende aldus hebben wi seer cortelic ouerghelopen dese opclimminghe vanden ouersten crachten: want wi niet waerdichs daer af en moghen bewoerden bij ghelijc dattet is inder waerheit. Oec soe swighen wi vanden werken, die ghewrocht werden vanden Heilighen Geest in dese menschen: want si moghen also menichuolt wesen als een mensche menich haer op sinen hoefde heeft. Mer sijn principael werck in desen mensche, dat is een wttreck ende intrec, daer ic af rueren sal in desen navolghenden graet. Te louen Gods.

[Cap. 54.] Van opclimmen des ouersten deels der zielen ende vanden tuck off treck.

Ten derden willen wi voernemen vander opclimminge, die daer ghesciet in dat ouerste deel der zielen, dat is, in die weselicke enicheit der zielen, die daer is een fonteyn ende een oerspronc der ouerster crachten der zielen. Welke enicheit als enicheit niet en werket: mer nochtan nemen alle die crachten der zielen haer macht te werken van

dien oerspronc. In welker enicheit wi van node God ghelijc wesen moeten ouermids gracien ende doechden, of onghelijc ouermids sonden, sonder welke ghelijcheit wij God niet ouernatuerlic en moghen verenicht werden. Want die sonde, die in ons maket een onghelijcheit mit God, die maket oec niet alleen een afgrondich middel tusschen ons ende God, mer oec tusschen die crachten onser zielen ende dat wesen, daer God in wonende is, also dat die crachten, dat is onse geest, den wesen der zielen niet verenicht en mach werden, daer nochtan die ruste des gheestes in solde gheleghen sijn, en waer si niet in ellenden der onghelijcheit ouermids der sonden ende onghestoruenheit. Mer als die ziele volcomen verciert is mitter ghelijcheit Gods in doechden ende in gracien, so verdiept hem onsen geest mit een salighen insincken in die ghebruykelike minne. Ende daer wt soe comt een ouernatuerlike vereninghe mit Gode ouermids middel der doechden ende der gracien, in welke vereninghe wi ontfangen werden vanden Heilighen Geest, ende mitten Heilighen Gheest ontfanghen wi den Vader ende den Soen, ia al die natuer der Godheit. Ende hierin is onse hoechste salicheit gheleghen, dat ouermids ghelijcheit der doechden ende ouermids middel des lichtes der gracien of der glorien onse geest worde gheleit in die ruste onser weseliker enicheit der zielen, daer hem God mit allen sinen rijcheiden mildelic instort. Ende van deser enicheit willen wi hier spreken: want

die opclimminghe tot deser enicheit is die alre edelste ende opdriuet onsen geest tot die alre ouerste oefeninghe, diemen oefenen mach onder een ghescapen licht, ende verdiept ons altoes meer ende meer in God, welke verdiepinghe ghelijc is een druysteghe riuier, die doerlopet sonder wederkeeren in die zee, daer si heel in verslonden wert. Om te hebben een meerre verstant soe is te weten, dat die opclimminghe wordet verwecket ende beruert mit een tuck of rueren of treck, dat God doet in dat alre binnenste ons geestes, daer die minnende zielen of glorieerden segghende: "Mijn gheminde heeft ghesteken sijn hant doer een gat, ende minen buyck", dat is die onderste mensche, "beuede van sijn aentasten". Dese tuck lidet oft ontfanghet die geest sonder medewerken: want ouermids alleen dat werc Gods werden die ouerste crachten mit desen tuck vergadert in enicheit des geestes, also dat alle werke ende alle reden moet daer faelgeren; mer dat verlichte verstant, ia veel meer die ouerste minlike cracht beuoelt desen tuck, also dat die reden niet begripen en mach die natuer vanden tuck. Wat die tuck is in sijn oerspronc, of wat minne is in haer selue, dat en moghen wi niet ondervinden; mer dese tuck is dat laetste middel tusschen God ende onsen geest, tusschen werken ende rusten of ghewrocht te werden, tusschen leuen ende steruen of ontgeesten, ende verheffet ons totter alre hoechster oefeninghen, diemen beneden dat onghescapen licht oefenen mach. Want dese tuck

verheffet ende verwecket dat verstant om God te bekennen in sijnre weseliker claerheit, ende si trecket die ouerste minlike cracht om God weselic sonder middel te ghebruyken. Die oefeninghe van desen tuck is properlic, dat si den minnenden geest trecket tot een wtwendeghe oefeninghe ende tot een inwendeghe. Want die geest Gods ouermids sinen toegeesten, so trecket hi ons wtwart om te minnen werkelic ende te wercken doechdelic: ende wederom so trecket hi onsen geest inwaert om te minnen ghebruyclic ende te rusten salichlic. Ende dit mach die puerre minnaer ouermids dat inwerken des Heilighen Geestes alle tiden ende stonden beide te gader oefenen, also dattet een mitten anderen niet en sal sijn belet, mer meer ghesterket, als in allen tiden heel in God ghebruykelic te rusten ende heel in hem seluen werkelic te minnen. Ouermits der ghebruykeliker minnen besittet hij mit Gode enicheit, ende mitter werkeliker minnen beuoelt hi versceydenheit. Ende dit is een ewich leuen, dat wi hier voer smaken moghen. Een exempel moghen wi hier afnemen in die wtwendeghe lucht of adem, dien wi wt geesten lichaemlik mit onsen ademtocht, opdat wi weder intrecken moghen nyeuwe lucht, daer onse natuerlic leuen bi staet. Ende onse lichaemlike oghen werden stadelic open ghedaen om te sien, ende weder in een oghen opslach toegheloken ende weder opghedaen, also dat die haesteghe toeslach vanden oghen

ons niet en belet te sien, mer die oghen schinen altoes open te bliuen. Also steruen wij oec off ontgeesten in God mitter ghebruykeliker minnen, ende weder om ter stont ouermids der werkeliker minnen leuen wi in ons seluen ende gaen wt God tot allen doechdeliken werken ende oefeninghen, weder om ter stont ons inkerende in God om te ontgeesten, ende wi anhanghen God also vast recht of wi nummermeer en voelden enich wtkeren, of dat die wtkeer dat anhanghen ende ontgeesten niet en belette. Salich is die ghene, diet stadelike bider gracien beuoelende is, mer niet naerre en can ic dat bewoerden. Ende dit is die edelste beuoelinghe ende profitelicste oefeninghe, die wi ontfanghen moghen beneden dat onghescapen licht in onsen geest, al sijn daer noch hogher graden tusschen, eer men compt God weselic te sien. Mer die graden sijn ghefondert bouen die geest in enicheit des geestes of in die weselicheit der zielen, daer dese oefeninghe toe driuet, als wi hier na onsen vermogen gaerne bewoerden solden.

[Cap. 55.] Vanden namen der godtelijcker mynnen.

Eer wi nochtan dese twee tucken veruolghen, soe willen wi om meerre onderwijs te hebben wat veruolghen vander minnen, want si veel namen heeft, opdat men weten mach wat men mitten namen verstaet. Die minne dan hiet men ten iersten een werkelike minne, want si werket in ons beuoelicheit der gracien, deuocien

ende minnen: si maket in ons een werkelicheit ende naernsticheit tot alle doechdelike werken ende oefeninghen, oec tot allen doechden te vercrighen ende ongheordiniertheit te steruen. Si hiet oec een ghebrukelike minne, wanneer dat si volcomelic verenicht is mitter godliker minnen: want die vereninghe maket een ghebruyken also dat in die weselike vereninghe oec ghesciet een weselike ghebruyken, inden welken die geest gheen ondersceit of middel en vernemet tusschen hem ende den gheminden: want die geest wort in hem verbreit in een breetheit der weseliker minnen, wies vierighe vlamme onsen geest voert op voerende is in een vier der godliker minnen, dat oneyndeliken groet is, ende maket also een min ende een ghebruken. Want die minne Gods ende onse minne sijn altoes ghelijc ende een in dat ghebruyken, daer die geest Gods onsen geest verslint mit hem seluen in een ghebruyken ende in een salicheit. Ende al en mach die minne van natueren niet ledich sijn, mer altoes werkende, nochtans hoe si meer ghenaket der ewigher minnen, so si oec meer ghenaket der ghebrukelicheit, die der doet ledich wesen. Ende dat hierom: want als onse minne volcomelic toe gheuoeghet is der godliker minnen, dan en werct si niet meer, mer si wort ghewrocht ende ouer gheformt vanden geest Gods, also dat in die ghebruykelike minne God alleen werket ende doet alle minnende geesten ontgeesten ende ouerformtse in enicheit sijns

geestes. Ghebrukenisse, daer wi hier af spreken, is een omhelsen des gheminden in die gheminden bouen allen begheerten in een simpel blote minne, daer die Vader mit sinen Soen sijn gheminde omhelst in een ghebruyclic enicheit sijns Geestes. In welken omhelsen die menschelike geest ghedreuen wort te ontgeesten, te smelten, te vloyen, ende in dat ghebruken een mit God te werden. Ende hoe dat wi meer ghenaken dien omhelsen, soe wi oec meer deelachtich werden dierre ghebrukenisse. Ende dit hiet properlick die ghebrukelike minne, al is daer oec in allen graden der minnen Gods eenrehande ghebrukelicheit. Si hietet ten derden een verhauen minne, want si wort verhauen ende si verheffet oec den geest bouen alle werclicheit in een bloot verstant ende blote minne. Ten vierden hiet mense een blote, rustighe, ledighe minne, want si maket haer bloot van alle middelen, ende bloot so voert sij haer ouer in die weselike minne: ende si is ledich van alle werckelicheit, want in haer en leuet noch toeganc, noch wechganc, noch druysticheit der minnen of der duechden, mer ledich wesende so laet si haer werken vanden geest Gods. Si leeft oec rustelic in God ende God in haer: si voedet alle die doechden, ende si en ontfanghet gheen voetsel dan alleen in God, als een fonteyn in haer seluen rustich ende onbeweghen bliuet ende nochtan altoes wt lopet. Ten vijften hietse een puer minne, want si van alle vremde begheerten is ghepuert ende onverbeelt. Ten sesten hietse een weselike

minne, want si in dat wesen der zielen ghesticht is ende gheuest, ende die geest wort in haer verhauen bouen alle werckelike minne ende bouen alle reden, daer hij een geest ende een minne mit God wordet. Ende aldus hebben wi een deels, wat die namen der minnen bedieden.

[Cap. 56.] Vanden wtwerken des tuckes.

Om dan te veruolghen die oefeninghen vanden tuck soe is te weten, dat ten iersten die geeste mit desen tuck ghetoghen wort tot een wtwendeghe oefeninghe ouermids een wtvloyen des Heylighen Gheestes, daer alle die crachten der zielen mede veruollet werden geestelike in weelden, in rijcheiden, ende daer mede so werden die wtwendeghe crachten in een oghen opslach inwaert ghedreuen ende in die ouerste crachten ghetoghen, also dat si allen van haren werken moeten rusten: ende die ouerste, dat sijn die verstandelike crachten, die werden in haer eyghen werclicheiden ghesettet, also dat die memorie wert rijck ende verbreyt mit oueruloedighen invloyen der hemelscher ende godliker dinghen: dat verstant wert verclaert mit hoghe verstandelicke verlichtinghe: ende die wille wert bernende mit smeltende begheerten. Voert dese wttreckende tuck maket ons leuendich inden geest, ons veruollende mit sijnre gracien ende settende in die teghenwoerdicheit Gods, oec ons ontholdende mit moghender cracht, dat wi alle smaec ende beuoelicheit ende alle die toeuloeyende gauen Gods sonder faelgeren moghen draghen. Nochtan so vloyen wt desen tuck alle die riuieren

der godliker goetheit, ende alle die crachten der zielen werden daer teghen wide op gheloken, sonderlinghe die ouergrote appetijt der verslinender begherten: want die ziele beuoelt, dat God Hem seluen ouer gheuen wil mit alle sine weelden ende rijcheiden om in haer te comen ende salichlic te bliuen. Ende al is dat sake, dat die tuck, die den geest inwart trecket, in ons verwecket een oefeninghe, die veel edelre is dan dese - want si ons trecket inwart tot die vereninghe Gods ende ontgeestinghe ons selues nochtan ist oerberlic ende noot, dat die trouwe minnaer dese beide trecken hem pijn te oefenen ende te volghen, nochtan meer van node dan van begheerten: want die intreck is altoes begherliker te oefenen, inden welken dat die geest rustet sonder middel in God: mer die oefeninghe moet somwilen van node ghelaten sijn. Ten iersten opdat sijn begherte te volcomeliker volbrocht werde inden intreck, so moet hi hem pinen na sinen vermoeghen na te volghen die godlike volcomenheit sonderlinghe in dien dinghen, die Hi ons after ghelaten heeft als een exempel inder anghenomenre natueren, ende daerom soe moet hij mit goddienstigher herten dat ouerdenken om te driuen hem seluen totter seluer ghelikenisse. Ten anderen oec want die natuerlike crancheit en solde niet moghen draghen die stadighe crachtighe intrecken, daer om so moet hi hem profitelic wt keeren om die natuer te verlichten. Ten derden opdat die minnende mensche ghenuecht nemende in die gheestelike ruste, niet en bestae te vertraghen ende onachtsam te werden

in voertgaen der doechden ende der doechdeliker werken. Ten vierden opdat die geest mit oueruloedigher vruchtbaerheit weder inwaert vlieghe inden gheminden: ende dat moet altoes inden wttreck wesen niet alleen sijn principael meninghe, mer oec sijn enighe meninghe; want recht als een bie wt vlieghet om te vergaderen dat honich vten bloemen ende te brenghen in dat kaer, alsoe sal oec die ziele wt vlieghen mitter verlichter reden op alle die wonderlicke ende minlike dinghen, die God ghedaen heuet wt sijn oneyntlike moghentheit, wijsheit ende goetheit in al dat ghescapen is, mer sonderlinghe in dat alre glorioeste en minlicste spieghel, als die alre heylichste menschheit ons Heeren Ihesu Cristi, ende al die dinghen, die Hi inder menscheliker natueren alsoe glorioselic, weerdelic ende minlic ghedaen ende gheleden heuet, op dat si als een naernstighe bie daer wt geestelic honich sughen mach, daer si in verwecket werde God te dancken, te louen, te eeren, te minnen; ende als hij hier mede gheladen is, weder haestelic vlieghen mach in haer eyghen kaer, dat is, in haer gheminde mit der sueticheit der ghebruykeliker minnen wide ende diepe vloyende in der onghescapenre minnen als in een afgront, ende laten buten staen die verlichte reden also langhe, dan si weder wt comet. Als si dan haer honich weder wt stortende, volbracht heuet haer hoechste werck, als dat si haren geest ghedreuen heeft totten ontgeesten, ende een wijl vanden geest Gods is ghewrocht, gheuoedet ende omhelst so sal si

mitter verlichter reden weder wt vlieghen om te vergaderen meer honichs ende mit eenre gheliker vruchtbaerheit weder vlieghen inden gheminden. Ende hier werdet die minne te recht gheordeniert, als een menschelic herte weet en can rusten op alle dinghen na dattet profitelic is den geesteliken voertganc, wt alle dinghen te sughen die honichvloyende zueticheit der godliker moghentheit, guetheit, miltheit, minne ende dies ghelijcs, daer die zielen mede wederom vlieghen mach in haer eyghen kaer, dat is, in den minliken oerspronc, daer alle die dinghen wt gheuloten sijn. Want daerom waert properlic dese wanderinghe gheantiert, opdat men altoes mit meerre oueruloedegher vruchtbaerheit inden gheminden vloyen sal.

[Cap. 57.] Vanden inwerken des tuck.

Ten anderen so wert die gheest mit desen tuck inwaert ghetoghen in dat binnenste der zielen, ia in dat binnenste van Gode te ghebruken, eyschende dat wi in ons seluen smelten sullen ende te niete gaen in die godlike eenicheit ende heel steruen in die ewighe salicheit, dat is, in die alre enichste simpelste minne, die den Vader ende den Soen in een ghebruken omhelset, daer die minnenste geest in dat ouersuete omhelsen der godliker minnen ghedoopet wert, alsoe dat alle die crachten faelgeren moeten. Dese intreck is een inwen\deghe tuck, comende wt die ouerweselike enicheit Gods, in welken treck die minnende geesten in dat omhelsen heel ghesmolten werden mit Gode in eenre minnen. Ende dat en is gheen wonder, want bouen dese treck in dat

rusteghe, swighende wesen des gheestes schijnt een onbegrijpelike claerheit: ende dat is die alre hoechste Driuoldicheit, wonende in dat binnenste des gheestes, ende wt die riuier sijnre rijcheit ende weelden so comet desen tuck. Ende al willen die verlichte reden ende verstant in dat binnenste des gheestes sien om te bekennen van desen tuck, nochtan en macht hem niet gheboeren. Want die godlike claerheit, die dan verschijnt ende desen tuck werket, die verduystert mit sijnre claerheit alle ghesicht ende verstant, dat daer verclaert is alleen mit eenen ghescapen licht, recht als die teghenwoerdicheit der sonnen verduystert die maen ende die sterren; nochtan so ontfanghen si haer licht vander sonnen. Al is dan dat sake, dat die reden ende verstant buten moeten bliuen staen, nochtan die ouerste minnende cracht - die daer wort ghetoghen van God totten smaec ghelikerwijs als dat verstant totten bekennen - begheert te veruolghen sinen druyst der minnen, ende en holdet niet op voert te gaen. Want si heuet meerre ghenuecht in dat godlike omhelsen der ghebruyclicheit, die meer hoort totten smaec dan totten sien. Aldus wert dan dat verstant ende die reden vander grooter claerheit verblint ende waken voer die dore: ende die minnende cracht gaet mit Moyses in die duysternisse mit groter druyst: want si crighet een gheestelike, onversadelike honghereghe drift te begripen dat onghescapen goet, recht of een cleyn vischschelkijn wolde verslinden

die grote zee. Wt welker drift die drie ouerste crachten in haerre crachtigher werkelicheit hem seluen te gronde wt werken, vernieten ende ontbreken, opdat si wt hem seluen vloyende salichlic moghen werden verslonden in die onghemeten Godheit der Heylegher Drieuoldicheit. Exempel van desen dinghen moeghen wi nemen in God, dien wi in allen dinghen ghelijc wesen solden niet alleen nader menscheit, mer oec nader Godheit: want Hi ons na sine ghelikenisse ghemaket heuet. Ghelikerwijs dan dat God heuet sijn wtvloyen ende invloyen, want Hij wtvloyet natuerlic mitter waerheit ende der minnen - nadien dat die ewighe Waerheit vanden Vader gheboren wort, ende die ewighe Minne van Hem beiden voergaende is so behoert ons oec bouen allen oefeninghen wt te vloyen mit een bekenninghe der waerheit alre dinghen, die ons in God leiden moghen, ende mit een minne, dien wi vergaderen sullen wt den creatueren, als honich wter bloemen, om die te vueren in die onghescapen minne. Oec so invloyet God natuerlic mit sijnre enicheit ende wesen: want die enicheit der godliker natueren trecket in haer die drie Personen in eenen knoop of bant der minnen, ende dat godlike wesen begrijpt ende beuanghet voert die enicheit der naturen mit een ghebruyclic omhelsen in die weselike minne. Also behoert die knoop of bant onser minnen ghedreuen mitter minnen Gods oec in te trecken onse crachten in die enicheit ons geestes na der manieren, als ic voerseit hebbe, ende alsoe be\hoert

ons voert op te climmen in die simpel enicheit ons wesens, daer wi ontfanghen die godlike enicheit ende voersmaken sijn ouersoete gebruyclicheit. Ende alsoe bestaet die minnende ziel te rusten van alle werclicheit onder die scadewy des gheens, die si begheerde, also dat die vruchten van die scadewy soete werden haerre kelen. Si is oec gheraket an dat beddekijn haers ghemindes om soetelic te slaepen, ledich van werc ende verdronken inder godliker minnen, daer si dat inwerken Gods lidet - mer het is een suet liden - ouergheformt in die claerheit ende in die minne Gods, als een yser wert in dat vier ouergheformt in der claerheit ende der hetten, dat nochtan van sijnre natueren swart ende colt is. Ende dit is die coenlike wech om die ziele te comen vanden ghescapen licht in dat onghescapen licht, daer si heuet haer rechte oerspronc, tot welken oerspronc te comen al haer drift van aen beghin tot hier toe gheordeniert sal werden. O mijn ziele, waer heeft dyn wtuloeyen een oerspronc ghenomen? Ende bistu niet gheuloeten wt die afgront der Godheit recht als een wesen wt eenen wesen, een leuen wt enen leuen, een verstandelic licht wt een verstandelic licht, mer creatuerlic niet weselic? Ghij en sijt gheen God van God, mer ghij sijt godlic te maken van God. Ende soe stercken bant, so hoghe vereninghe is tusschen v beiden, dat si nummermeer inder ewicheit wt te doen of te sceyden en sijn. Want ghelikerwijs dat die wtwendeghe sonne in haer eyghen rat

is een weselic licht sijn radien wide wtstortende, welke radien al en ontfanghen si geen deel vander weseliker claerheit der sonnen, nochtan soe hebben si een ewich aenhanghen sonder middel mitter sonnen, daer si mede in haer wesen ontholden werden - want also vroech als die vereninghe mit eneghe middel wort ghebroken, in dat selue oghen opslach is al die radie te niet - alsoe is oec die ziele ghevloten wt dien oneyndeliken afgront der Godheit, beholdende een ewich inhanghen ende vereninghe mit haren oerspronc, daer si in gheuoedt ende ontholden wert: want als dat inhanghen werdet afghesneden, in dat selue oghenopslach solde die ziel weder te niete wesen. Ende daerom ghelikerwijs datmen mitten radien wort gheleit in dat rat der sonnen, alsoe wort men oec gheleit vanden wtwendeghen sinnen ende crachten totten inwendeghen, ende vanden ondersten inwendeghen totten ouersten ende vanden ouersten tot die weselike enicheit der zielen, ende van daer voert in die ierste oerspronc.

[Cap. 58.] Van drierhande openbaringhe des lichtes in desen intreck des tuckes.

Voert is te weten om meerre besceyt te hebben van desen intreck, dat die verstandelike crachten na dien dat si ghetoghen sijn in enicheit des gheestes ende die eenicheit des geestes haer sonder middel presenteert ende settet voer God, so schinet wt der godliker eenicheit een licht wt die verhauen enicheit des geestes ende openbaert hem in drierhande ghelikenisse. Ten iersten als een duys\ternisse,

daer ic na af segghen sal. Ten anderen als een doerluchtighe stilheit, puer van allen formen, recht als die claren hemel sonder alle formen van wolken, ouermids den welken een mensche verliest al sijn ghemerct ende ondersceit ende beelden: want hij mit eenre simpelre eenformigher claerheit omvanghen ende doergoten is. Ende dese verstandelike claerheit machmen heeten een simpel oghe, daer men aldus toe comt. Dat verstant ende die ouerste of minlike cracht wanderen te gader opwart om te comen in God totten wtersten, daer dat verstant wanderen mach: ende dan soe bliuet dat verstant mit alle ghemerc buten, ende die minlike cracht gaet alleen in, ende verheffet hoer totter blootheit der ghedachten, die daer is dat simpel oghe der zielen of dat herte der zielen daer men God mede siet, als Cristus seit: "Salich sijn, die reyne van herten, want si sullen God sien". Dit simpel oghe is wide open ghedaen ende heeft een eenuoldige simpel ghesicht sonder ghemerc of ondersoeken: want op dese bloote ghedachte schijnt een verstandelic licht, welc licht noch sinne, noch reden, noch ghemerc des verstandes, noch natuer begripen en mach, indien dat die grote claerheit des lichtes wedersladet ende verblint die redelike oghen. Mer bouen alle reden in dat ouerste punt des verstandes bliuet alleen open dat simpel oghen, scouwende ende aensiende dat licht sonder wederslachticheit vanden oghe. Dit licht is edel ende verhauen bouen al dat inder natueren

ghescapen is: want het is een volmakinghe der natueren ende een verclaert middel tusschen God ende ons, gheuende ons een vryheit ende coenheit tot God. Ende onse simpel bloote ghedachte is een leuendich spieghel, daer dit licht in schinet: ende also hiet die simpel ghedachte een simpel oghe. Ten derden openbaert hem dit licht als een niet, van welker ydelheit een mensche ghedwonghen wort te rusten van alle werck: want hi verwonnen wort van dat werken der godliker minnen, daer bouen alle werclicheit is een stille ledicheit, ende bouen allen begheerten ende driften een salighe versadinge. Ende al dese drie pointen sluten in een als gene weten mach, niet diet scrijft oft leest, mer diet beuoelt. Van dat ierste dan te rueren, dat is vander duysternisse soe is te weten, dat dese duysternisse niet begrepen en mach wesen mit reden of mit verstande: want daerin so wort die gheest ontgeest ende een mit God: ende dan is God sijn ghebruken, sijn vrede ende sijn ruste; welke ghebruken ledich is van alle werclicheit. Want die een gheminde heeft den anderen omhelst mitter blooter simpelre minnen bouen alle begherten. Ende oec is die claerheit so groot, dattet verstant daer in wederslaghen ende verblint wert, recht als een mensche, die sien wil in dat rat der sonnen, vander claerheit verblint wort. Oec so heitet een duysternisse: want die minnende ziel bestaet te vernemen, dat alle dat scouwen ende bekennen, dat voer ghegaen is in beelden ende ghelikenissen ende oec al datmen mit menscheliken verstande

ende oec mitter bloter ghedachten mach ymagineeren, sonder maet versceiden is van die waerheit des godiken wesens. Daerom maect si bloot dat verstandelike oghe van die lichaemlike, geestelike ende oec godlike beelden, hoe hoech ende edel dat si sijn, ende climmet opwart in een duyster niet. Daer sij sittet in een volcomen on\bekennen Gods als tusschen twee tafelen, daer si van hongher steruen wil, eer si weder dalen wil aen die onderste tafel, dair men God kennet in beelden ende ghelikenissen: ende aen die ouerste tafel, daer men God kennet in sinen bloeten wesen, en wort si niet toe ghelaten: dus so blijft si sitten in die bloote duysterheit, ydelheit ende nietheit haers ghedachten sonder middel voer die onbekende tegenwoirdighe glorioese Godheit. Ende daer maect si haer woenstede: want daer sonder middel dat glorioese licht blinckende is sonder opholden in die duysternisse, al en moghen die duysternisse dat licht niet begripen. Ende dit is die sake, want die duysternisse en is niet glorificeert: mer worde die duysternisse gheglorificeert, so solde si dat licht mitten licht begripen ende een mitten licht werden. Ende dan so solde die ziel sitten ter ouerster tafelen, daer si God solde moghen bekennen ende minnen in sinen bloten ende glorioesen wesen. Dus so moet die ziele mit eenen licht der glorien werden ghecleet, sal si moghen scouwen weselic dat onghescapen glorioese licht. Hier en binnen sal si haer woenstede setten in dese duysternisse: want blijft si daer stantaftich bi, so sal si in dese duystere scadewy

suete vruchten ghebruken als een cleyn hondekijn, dat daer ontfanghet die crumen vander tafelen. Ende al is dat sake, dat hi hem bi tiden wt sal keeren, als ic voer gheruert hebbe, nochtan in sinen inkeer sal hi hem pinen aldus diep in God te vallen: want hi hier in vinden sal wonderlike verborgen vrientscappen, ghemeynscappen ende behaeglicheiden in God ende mit God; oec wonderlike bliscappen, weelden ende gheestelike rijcheiden, die gaen sullen bouen alle begrijp der ghescapen geesten, als bekennen, minnen, contempleren, aenhanghen ende gebruken. Tot desen graet der opclimminghe behoert die achtende graet der minnen, die men hiet inder scriften "Amor liquidus", dat is een smeltende minne. Ouermits welker minnen die geest Gods ende des minnaren salichlic in een vloy\ende verenicht werden: want in die smeltende minne so wert die ziele ghetoghen inden afgront der godliker minnen ende also verslonden, dat si haer seluen ende alle dinck achterlatende vloyet van haer seluen in die ewighe minne, daer si also omvanghen wort ende doervloyet, dat si heel in een vlamme der minnen onsteken wert, also dat si beholdende haer wesen, alle dinck wt trecket, dat menschelic is, ende antrecket, dat godlic is, salichlic mit allen crachten ouergheformt in God ende ghewrocht van God. Want alle die onderste crachten sijn verdroncken ende die ouerste drie crachten sijn in God verhauen, verenicht, veredelt ende verandert. Exempel van een yser dat van naturen swart ende colt is, mer als men dat leecht inden brant des

viers, so latet allenken sijn swartheit, hartheit ende coltheit, aentreckende een ghelijcheit des viers als heetheit, weecheit ende claerheit, ende wort hem seluen seer onghelijc: also wort die ziele ouermits den brant der godliker minnen onsteken mitten blasen vanden stadeghen toegheesten heet, die te voeren colt was; ende claer, die te voren duyster was; ende weec, die te voren verhart was; also dat si in haer seluen smeltende heel vloyet inden ghenen, die si minnet ende wort daer mede sonder alle middel verenicht, eenen geest makende mit God, als golt, siluer, metael ende loot te gader ghesmolten maken een materie ende substancie. Hier af seit Origenes, dat die smeltinghe der zielen inder minnen Gods is dat alre salichste werck der godliker vertroestinghe, die Hi doet der zielen in deser tijt in dat scouwende leuen. Want als Gregorius seit: Dese menschen minnen also seer, dat si verbernen inder minnen, alleen rustende inden brant der minnen. Wat salic segghen dese menschen te wesen dan seraphinnen, wies herten heel verwandelt sijn in een vier der godliker minnen. Welke minne den mensche also seer drijft tot God te behaghen, dat alle liden om Gods willen sijn rusten ende begheren wort.

Hier eyndet dat ander leuen, dat men hiet een geistelic scouwende leuen. Ende hier beghint dat derde leuen datmen hietet een ouerweselijc scouwende leuen.


Vorige Volgende