Logo DBNL
Spieghel der volcomenheit (1931)

Spieghel der volcomenheit

(1931)–Hendrik Herp–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[Deel II. Van dat werkende leuen.]

[Cap. 13. Prologus.]

Hier beghint dat prologus van dat ander punt, daer ic int beginsel des boecks af gheruert heb ende meynt te veruolghen.

Dat ander dat wi nv veruolghen willen is een onderwijs, hoe dat wi vercrighen moghen een bibliuende minlike vereninghe sonder alle middel tusschen Gode ende den crachten der zielen. Ende al hebben wi dat gheleert eens deels in die dinghen die wi voerseit hebben; want also natuerlic alst is een steen nederwaert te vallen, also natuerlic ist eender zielen die van allen ongheordeniertheiden ghestoruen ende vry is, sonder middel in God te vloeyen ende in Hem verhauen te werden; want God die natuerlike stede is der zielen daer si toe ghescapen is eewelike te rusten ende die salicheit te ghebruken, nochtans so is ons noet dat ander punt te weten. Want ghelikerwijs als wi ons seluen moeten steruen, sullen wi in God leuen; also moeten wi oec alleynken in God leeren leuen ende rusten mit een werkelic wtvloeyen der minnen Gods, die ons mit God verenicht, sullen wi ons waerachtelic leeren steruen; ende alsoe moeten wi dat een mitten anderen vercrighen. Ende hoe wi meer toenemen in dat een, hoe dat wi oec meer toenemen in dat ander. Ende dat een en moeghen wi niet waer\achtelic ende profitelic hebben sonder dat ander. Want daer sijn twee eynden; dat een eynde is God; dat ander sijn wij selue; ende onse wille staet in dat

middel. Keert haer dan die wil mitter minnen tot God, so keert si haer oec mitter minnen van ons; ende hoe si haer meer keert tot God, hoe si haer meer keert van ons seluen, also dat si ten laetsten haer so volcomeliken keert mitter minnen tot God ende in God, dat si oec haer volcomelic keert van ons seluen mit een volcomen versmaetheit ons selues. Ende des ghelijcs wederom als die wille mitter minnen haer keert tot ons seluen, so keert si haer van God, also dat die toekeer tot ons soe groet wort ten laetsten, dat si God mit allen versmaet; also dattet afkeeren van allen creaturen ende van ons seluen ende dat toekeeren tot God te gader in eenen werck volbrocht wort, al willen wijt veruolghen in tween punten om volcomeliker te begripen. Om dan te veruolghen dat ander punt, so is te weten, dat God die oerspronc is daer alle ghescapen dinghen wt ghevloten sijn, mer in sonderlingher wijs die redelike creatuer, ende God is die waerom, dat alle dinghen ghescapen sijn. Oec dat si weder comen solden in haren oerspronc elke ghescapen dinc na dat hem toebehoert. Want alle andere creatueren sijn gheordeniert totter menschen behoef, om te wesen in menegher manieren een hulp of een oefeninghe den menschen tot God te keeren ende te comen, als dat lichaem te voeden, te cleeden of te pinen, of in enighen manieren te onderwisen, ende van God een bekennen te gheuen in haerre sceppinghe, als van sijnre

onghementenre groetheit, wijsheit, scoenheit, soeticheit, subtylheit ende des ghelijcs, ontellike punten daer die natuer ende wtwendighe sinnen ende oec die inwendeghe reden in gheoefent mogen werden. Voert die wtwendeghe sinnen sijn gheordeniert den inwendeghen crachten te dienen ende ondergheworpen te wesen. Des ghelijcs die onderste crachten dat si dienen sullen ende onder gheworpen wesen den ouersten crachten; ende die ouerste crachten dat si sullen altoes minlike in God vloeyende sijn. Want ghelikerwijs als die radien der sonnen altoes vereenicht moeten sijn ende hanghen inde sonnen onuersceidelic, sullen si weselic bliuende sijn; so hangt oec die ziel weselic in haren oerspronc, dat is in God. Ende daerom sal si comen tot haren volcomen staet, soe moet si desghelijcs leeren vloeyen in God ende hanghen mitten drien crachten ouermids dat middel der gracien Gods ende onser minnen. Ende dit is properlic, dat ic hier wil leeren, hoe dat wi daer toe solden moghen comen.

Hier eyndet prologus. Ende hier beghint dat ander deel in drien leuen ghedeelt, daer dat werkelike leuen teerste is.

[Cap. 14.] De triplici vita.

Het is dan te weten dat daer drie leuen sijn, als dat werkende leuen mit Lya beteykent, die leep oghen hadde; ende dat gheestelike scouwende leuen in Rachel beteikent, die scoen was mer onvruchtber; ende dat ouerweselike scouwende leuen, dat in Maria Magdalena beteikent is, die tbeste deel vercoren hadde. Ende in

elc van desen drien leuen moeten wi maken een bereitsel, een vercieringhe ende een voertganc, willen wise volcomeliken besitten ende Gode saliclicken offeren. Ten iersten dan so moeten wi totten werkeliken leuen ons bereiden, willen wi ghetrouwe knechten gheuonden werden, dien toe ghesproken is int "Ewangelio: Verblijt v goede ende ghetrouwe knecht; gaet in die blitscap dijns Heren". Hier is te weten dat die ghene heet goet te wesen ende een knecht, die daer wt verkieset in allen dinghen ghehoersam te wesen den gheboden Gods ende der Heylegher Kerken, hem seluen oefenende in gueden werken, gueden zeden, in duechden ende oefeninghen des werkeliken leuens, in gheenen dinghen suekende hem seluen, mer alleen die eere ende wille Gods of stichticheit ende salicheit der menschen; ende hierom heiten si goet te wesen. Mer want si al haer volcomenheit setten inder oefeninghen des werkeliken leuens ende die Heer dese menschen noch niet en trecket, mer laetse buten staen in oefeninghe van den werckenden leuen, so heiten si noch knechten Gods ende niet vrienden. Want si moeten sonderlinghe wesen ende die verborgenheit Gods bekennen, die vrienden sullen gheheiten werden, als onse Here sprac tot sinen Apostelen: "Nu en heitic v niet knechten, mer vrienden; want al dat ic van minen Vader ghehoert hebbe, dat heb ic v te kennen ghegheuen". Hier is nochtans te weten dat God sijn gracie, hulp ende onderstant gheuet eenen mensche daerna dat die mensche hem seluen

bereit maket ende oefent, het si tot wtwendeghe oefeninghen des werkende leuens in wtwendeghen oefeninghen der deughden of totter inwendigher oefeninghen der minnen. Ende dit gheboert seer na der condicien der natueren. Want die gheen die swaer of bitter of melancoliechtich sijn van natueren, of scrupuloes, of opgheblasen, die moghen alte swaerlic comen tot een inwendich leuen; ende die ghene die blide ende minlic of medelidende of bewegelic sijn van herten, die hebben veel reyscappen tot enen inwendeghen leuen, willen si hem seluen leeren steruen ende die gracie Gods waernemen, ende heel alle ghescapenen dinghen versmaden. Want gheen mensche en mach totter inwendegher oefeninghen comen terecht, hij en moet eerst alle dinc hebben versmaet, ende oec hem seluen; ende also heel mit allen crachten ende begheerten Gode toe gheuoeghet. Want anders blijft hij altoes ghedeilt van herten ende onstantachtich ende ongherust; want hij wort dicwijl wt ghetoghen in begheerten ende onghestelt in natuerlike passien, die noch in hem leuen. Ende daerom en wort hi niet verlicht van binnen, noch en weet niet wat een inwendich oefeninghe is, mer hi is daerin tevreden, dat hi weet ende beuoelet dat hi God ongheveynsdelic soeket ende meynet; ende hi laet hem duncken, dat die wtwendeghe oefeninghen veel profiteliker sijn dan die inwendeghe. Ende want hi meer oefent die wtwendeghe werken om Gods willen, dan hi God oefent mit een inwendich toevloeyen der minnen; daerom sijn

in sijnre herten meer ghebeelt die werken die hi om Gode wille doet, dan God daer hise om doet.

[Cap. 15.] Van den bereitsel des werkende leuens in oefeninghen der waerheit ende barmherticheit.

Om dan een mensche te bereiden hem seluen tot een recht salich werkende leuen dat een mensche ten laetsten brenghen mach tot een scouwende leuen, so sal hi voer hem nemen dit versken van den "Souter: Barmherticheit ende waerheit sullen voergaen dijn aensicht: Salich is dat volk, dat daer weet iubilacie". Want twe dinghen moeten gheoefent sijn int werkende leuen, salmen comen totten scouwende leuen. Dat ierst is waerheit als te hebben waerachtich bekennen, rouwe ende belyen van sinen sonden niet alleen inder biechten, mer oec sal hi in tbeghin van sijnre beteringhen mit een afgrondeghe oetmoedicheit ende versmaetheit sijns selues ende mit eenen ghebuychsamen wille tot allen guede te doen ende alle quaet te liden daghelix gaen in sijnre oefeninghe totten dingstoel Gods, ende ouerdencken mit belyen sijn meeste voerleden sonden mit rouwe ende tranen voer God, ende mit groten suchten sijn quaetheit te besculdighen, ende die guetheit Gods te verheffen ende te louen mit begheerten der ghenaden. Ende sal daertoe ordinieren corte ghebedekijns mit vierighe suchten ende be\gheerten, die eenen menschen verwecken moghen tot rouwe, minne ende beuoelike viericheit. Want als een vijl werket in dat yser ende nemt alleynken in elken trecken wat van die ruest, also nemet elc begheerlic suchten des herten

wat af vanden ruest der sonden ende maket alleynken reyn die ziel, verclarende dat oge des verstants ende verwecken den wille ter minnen Gods ende ter versmaetheit sijns selues ende ter begheerten der beteringhen. Nochtans sal hi hem wachten dat hi die vleyselike sonden niet ouer en dencke daghelix dan int ghemeyn, op dat die viant dat ouerdencken niet en trecke tot vleyseliker genuechten ende becoringhen. Den rouwe voer sijn sonden sal hi aldus ordinieren als dat hi meer sal beweenen, dat hi God heuet versmaet ende vertornt, dan dat hi hem seluen heeft verloeren ende verdoemt. Dat ander is die barmherticheit Gods diemen oefenen moet int werkende leuen, ende dat in deser manieren. Hij sal te gader werpen ende stoten inden mortiersteen der memorien sijn quaetheit ende Gods goetheit, die onghemeten is; sijn ondancbaerheit ende Gods onghemeten goedertieren miltheit; sijn naernsticheit tot sijnre eynghenre verdoemenisse ende Gods neernsticheit tot sijnre ewigher beholdenisse. Dan sal hi voert ouerlopen die weldaden Gods inder sceppinghe, dat Hi ons ghemaect heeft na sinen beelde ende ghelikenisse; inder aenghenomen menscheit, daer Hi Hem ghegheuen heeft in onsen beelde ende ghelikenisse; ende al dat Hi inder sterfliker natueren ghedaen ende gheleden heeft, aenmerkende wt desen die onghemeten minne, guetheit ende ghenadicheit Gods, ende daer wt nemen een waerachtich ende volcomen betrouwen tot God. Dan sal hi hem

seluen verwecken om te doen wraec voer Gode ouer sine eyghen sonden, in volcomen rouwe ende hate der sonden, te spreken waerachteghe biechte, te doen warachteghe penitencie, te trecken van allen sonden ende creatueren, te keeren tot allen doechden, ende hem te offeren heel ten liefsten wille Gods mit een minnentlike wtvloeyen ende dancbaerheit tot God. Ende also sal hij gheestelic gheboren werden in een nuwe staet der gracien ende mit God verenicht werden in een bant der minnen. Ende daer sal properlic wt comen waerachtighen hoep ende betrouwen tot God. Want alleen die minne Gods brengt den mensche tot rechten hoep ende betrouwen der godliker goetheit, barmherticheit, miltheit ende der verborghen vriendelicheit, daer gheen ander doechden, noch doechtlicheit des wercs der barmherticheit noch der penitencien, hoe groet dattet is, noch oec gheen liden, hoe swaer dattet is, eenen mensche volcomelic ende waerachtelic toe brenghen mach. O heylighe hoep! O salighe betrouwen, dat den mensche niet en verwecket tot onachtsamheit ende traecheit, mer tot dancbaerheit, tot minne, tot naersticheit van allen doechden, tot scarpheit van penitencien, tot willicheit van steruen sijns selues.

[Cap. 16.] Van ses graden der ghepeynsen.

Voert meer om te hebben een onderscheit van allen oefeninghen des werckelijcs leuens, so is te weten, dat die ghepeynsen der oefeninghen twe eynden hebben: dat is vreese ende minne; of knechtlike vreese,

die daer ontsiet die pine ende wrake; ende kyntlike vreese, die daer ontsiet God te vertornen ende Hem ondancbaer te wesen. Die ghepeynsen dan hoe si dan meer ghenaken der knechtliker vreesen, hoe si min verdientlic sijn; ende hoe si meer ghenaken der kintliker vreesen of der minnen, hoe si God meer aenghenaem sijn ende verdientlic, ende meer die ziel reynighen van sonden, ende meer helpen tot eenen voertgaende leuen. Ende daerom sijn die ghedachten alre minste gherekent in verdienten, die alleen vreese maken, als die ghepeynse van die doot, vant oerdeel, vant vaghevier, der hellen ende des ghelijcs. Daerna die ghepeynsen vanden eweghen leuen; want die ghepeynsen des ewichs leuens in eenen beghinnende mensche soeken haers selfs ghemac ende profijt, meer dan die eere ende liefste wille Gods. Mer die oefeninghe des ewighen leuens in eenen voertgaenden ende volcomenen mensche is voel edelre ende profijtliker in gracien ende verdienten. Daerbouen sijn die ghepeynsen van rouwen ende leetwesen der sonden, van scaemten voer God, van afkeer der sonden ende der werelt; ende dese dinghen comen wt ouerdencken der voerleden sonden mit bitterheit des herten als Ezechias die coninc seide: "Heere, ic sal di weder ouerdencken alle mijn iaren in bitterheit mijnre zielen". In welken rouwe ende bitterheit die mensche meer sal weghen die leelicheit der sonden, die toernicheit Gods, dat verlies der

gracien ende der glorien, dan sijn eyghen scade, scande, verlies ende des ghelijcs. Daerbouen die vierde graet der ghepeynse sijn oefeninghe des lidens ons Heren om mededoeghen te hebben. Want Bernardus settet drie graden der oefeninghe des lidens ons Heeren, ende hi heitse int latijn: Opus, Modum, et Causam. Die ierste graet is, dat wij twerck der passien ouerdencken om medeliden te hebben, opdat wy deelachtich moghen werden syns lidens ende sijnre glorien. Ende dat hoert werliken ende beghinnende menschen toe. Die ander graet is ouer te peynsen die manier van sinen liden, mit hoe afgrondigher oetmoedicheit, lijdsaemheit, saechtmoedicheit ende begheerten, dat Hij die passie gheleden heeft also, dat wij in sinen liden vinden moghen volcomenheit van allen doechden, die wij daer in merken sullen om na te volghen. Ende dat hoert totten voertgaenden menschen. Ende dat is die vijfste graet der ghepeynsen als te oefenen die doechden, om aen te nemen ende na te volghen. Die derde graet is ouer te peynsen die sake waerom dat Cristus gheleden heeft; dat is om die onghemeten minne, die Hi ons daer in toenen wolde, ende daer Hi ons in verloesen wolde ende dit sullen wi ouerpeynsen om seer ontsteken te werden wederom tot sijnre minnen. Ende dit hoert properlic toe den volcomen menschen. Nochtan moetmen dese minne oec oefenen in allen graden van oefeninghen wil

een mensche voertgaen in een guet leuen. Ende dese graet inder passien te oefenen is besloten in die seste ende ouerste graet der ghepeynsen, als inden ghepeyns hem seluen te oefenen inder minnen Gods, al sijn daer noch ander hoegher oefeninghe der bloeter minnen Gods, als wij namaels sullen hoeren.

[Cap. 17.] Van practijk der gheesteliker oefeninghen.

Om dan te comen tot onser materien: als hem een mensche gheoefent heeft, .iii. maende of .vi. of een iaer, also langhe dat hi gheuoelt in hem een begheerte des steruens sijns selues ende een versmaetheit der werelt, een verwinninge des vleyschs, een ontstekinghe des gheests tot Gode ende tot allen doechden, wil hi dan voertgaen inden werkeliken leuen om te comen tot dat scouwende leuen, soe sal hi drie dinghen voer hem nemen. Dat ierste is, dat hi hem niet te seer en becommer, noch en verslae in cleynmoedicheit, noch oec en verstoer sijn olde sonden ouer te dencken, noch oec sijn daghelicsche ghebreken te ondersoeken, te beweenen ende te biechten. Mer alle ouerdencken of ondersoeken der sonden daer mede menghet sondelike ghenuechten, of sorghelike mistroesticheit ende cleynmoedicheit, of scrupuloesheit van consciencien, die moeten ter stont af ghesneden sijn, of si doen een belet van eenen voertgaende leuen. Want si doen wt die guede begheerten, si nederdrucken dat ghemoet, ende die vriheit des herten, ende si vervremden die verborghen

vrienscap mit Gode; si doen wt dat rechte betrouwen en aftrecken die ziele van dat scouwende leuen. Hi sal dan corte ouerdencken ende corte biechte maken alleen van den merckelicsten punten, ende die ander sal hij werpen in die afgrondeghe guetheit ende minne Gods daer si in verteert sullen werden als een dropel waters in een groet vier. Voert sijn rouwe, mishaghen ende leetwesen van sonden sal hij oefenen niet mit een toekeer ende ouerdencken der sonden; want dat veruremt eenen mensche van Gode, makende een middel tusschen God ende die mensche, als dat die mensche op die tijt gheenen vryen, bloten, minliken toeganc noch seker betrouwen heuet mit God hem te verenighen; mer sijn rouwe, mishaghen ende leetwesen der sonden sal hij oefenen mit een volcomen minlike betrouwen ende toekeer tot God ende sonderlinghe totter godliker minnen. In welken toekeer een mensche mishaghen heuet in al datter maket een middel sijnre begheerten in God te vloyen ende te rusten. Ende daer is mede in besloten mishaghen van sinen sonden; want sy maken dat meeste belet tusschen Gode ende den menschen. Ende dit weet voerwaer, dat die daghelicsche sonden veel crachteliker ende volcomeliker affghedaen werden mit een minlike, crachtighe toekeer in God dan mit een toekeer des rouwes totten sonden. Mer dits een verborghen oefeninghe, die van weynich menschen gheuonden wort. Dat ander punt is, dat hi seer sorchuoldich

si in allen daghelicsche sonden die begherten der sonden te steruen, want dat is die toepat der beteringhe ende die corte wech, die God alre behaeghelicste is. Hier is te weten, dattet een groet onderscheit is in daghelicsche sonden te vallen wt crancheit ende wt oersaken, of te vallen wt begheerten, die inden daghelicsche sonden gheuesticht staen. Mer want ic van desen steruen gheseit hebbe in dat ierste deel van desen boec, soe latic dat nu staen te veruolghen. Dat derde punt is, dat die mensche sal bestaen sijn herte, sijn ziel, sijn begheerten ende al sijn crachten op te heffen mit stadeghen begheerliken toegheesten totter godliker minnen ende godliker vereninghe, ghelikerwijs als wi na bat hoeren sullen. Want ghelijc als wi sien in costeliken werken: ist dat men sal metselen eenen steenen boghe oft een stenen ghewolft, soe moet men daeronder setten boghen van holte ghemaect, daer men die stenen boghen op metselen sall. Ende als hi ghemaect is, soe trectmen die holten boghen weder wt ende het bliuet staen op hem seluen. Alsoe ist oec mitten gheesteliken tymmer daer men in maken moet eenen boghe der godliker minnen, die al dat werc der contemplacien draghen moet. Ende want die mensche mitten iersten onvolcomen is inder minnen Gods, sal hi desen boghe der minnen slaen, soe moet hij mitten iersten hem sonderlinghe oefenen in sodanigen ghepeynsen, die sijn hert moghen ontsteken totter minnen Gods, daer hij desen boghe op

werken mach. Ende als hij hem dan soe vint ontsteken inder begherten, soe sal hi hem seluen verwecken totten brant der minnen Gods ende der vereninghe Gods meer mit toegheestende begheerten dan mit ghepeynsen. Ende als hij aldus mit stadinghen oefeninghen ende toegeestenden begheerten hem seluen dicwijl ghedreuen heuet in die minne Gods, die alle die crachten der zielen in een verenicht, soe sullen die begheerten des menschen alsoe crachtich in hem werden, ouermids ghewoenten der vieregher oefeningen sodanigher minnen, die den mensche mit God verenicht, dat hi in eenen oghen opslach hem seluen vinden sal versoncken inder afgrondegher minnen Gods, ende ghesceiden van allen gescapen dinghen alsoe vroech als hi hem mitter voerseider oefeninghe tot God keeren sal. Ende dat is properlic een oerspronc van eenen scouwenden leuen. Ende wie dattet vinden kan inden werkenden leuen, die mach gheringhe toenemen in duechden ende in steruen sijns selfs ende comen tot een scouwende leuen. Ende dit instrument heitmen die werkelike gracie, daer wi veel afhoeren sullen. Voert wat daer is te verstaen in dat woert toegheesten ende minne, die verenicht, dat salic na verclaren in dat scouwende leuen. Ende inden voersproken punten is gheleghen een volcomen bereiden totten werkenden leuen ende oerspronc vanden bescouwenden leuen.

[Cap. 18.] Van drie dinghen die daer maken een huerknecht.

Nochtans is hier te merken een ghemeyn

reghel, die daer dient tot al den drien staten, als dat drie dinghen sijn, die den menschen inden godliken dienste maken gheen ghetrouwe knechten mer huerknechten, die daer weerdich sijn van God versmaet ende verdoemt te werden. Dat ierste is, dat een mensche in allen oefeninghen soeket hem seluen ende sijn eyghen profijt te vercrighen, als beuoelike gracie, deuocie, verdiente ende glorie; of te scouwen sijn onprofijt als tijtlike scade, of scande, of pine, of plaghe, of vaghevier, of helle, of dierghelijc. Ia men sal eeneghe mensche vinden, die alle dinghen versmaden sullen ende een scarp oerden of penitencie aannemen ende alle wederspoet liden om te vercrighen dat ewighe leuen ende te ontgaen die ewighe pine; ende nochtans en sullen si niet staen in gracien noch inder minnen Gods. Want also dede Platons discipel, die hoerde Plato disputeren vander toecomender salicheit, ende die salicheit begherende, hem seluen nederwarp ende brack den hals om te comen totter salicheit, die hi had hoeren prisen. Ende nochtans was hi verdoemt. Want hi ende Plato waren beide ongheloeuich. Des ghelijcs die Ioden ende die ketters ontfanghen willich den doot voer haer gheloeue van hope des ewighen loens. Dat ander is, dat een mensche sijn werken ende sijn oefeninghe groet rekent ende heeft daer af behaghen in hem seluen meer dan in God. Ende mit den hope rust hi meer in sine werken

ende oefeninghe ende doechden, dan in die vryheit der kinderen Gods, welke vryheit die suete Ihesus mit sinen dierbaren bloede soe minlike ghecocht heeft. Dat derde is, dat si God nummer meer soe trouweliken dienen en solden, hoepten si niet, dat si daer goet loen af hebben en solden, of wisten si datter gheen helle, vaghevier, of ordeel wesen en solde; want si dat meer ontsien dan God te vertornen. Ende dit sijn alleen huerlinghe, die niet weerdich en sijn te ewighen leuen te comen of die gracie ende minne Gods te ontfanghen.

[Cap. 19.] Van die vercieringhe des werkende leuens.

Ten anderen principael is te merken, hoe dat een mensche sal wesen verciert om een bequaem werkende leuen te leyden. Nv is te weten, dat die vercieringhe des werkende leuens properlic is gheleghen inden zedeliken doechden. Want die doechden mach een mensche besitten buyten ende sonder die gracie, die eenen mensche aenghenaem maket onsen Heeren, als wi lesen, dat die heidensche philosophen waren also ghestoruen in natuerliken passien ende verciert in natuerliken doechden, als wi van eneghen heilighen Gods lesen. Ghelikerwijs als wi merken moghen in die versmaetheit des tijtlics goets ende begheerten der armoeden, die Dyogenes toechde, doen hij sat in een wijnvat ende ewech werp sijn scotel, na dien dat hi mercte, dat hi mit sijnre hant mochte water sceppen. Des ghelijcs in lijdsaemheit vanden philosoeph

Stilbon, ende so voert an van allen zedeliken doechden. Ende al is dat sake, dat gheen zedelike doechden sonder die gracie Gods en sijn zalig, noch salicheit gheuen moghen, nochtan en mach die gracie Gods niet salichlic ghebruyket werden sonder die zedelike doechden. Ende daerom moet een mensche arbeiden in dat beghin sijnre beteringhen om zedelike doechden te vercrighen, ende die doechden Gode voert aenghenaem maken mit verweruen der gracien Gods. Ende daerom sal hi in al desen drien staten sonderlinghe arbeiden om die doechden altoes volcomeliker te crighen, daer hi niet toe comen en mach dan mit groter arbeit, neernsticheit ende ghebeden. Ende het en is gheen wonder, want die doechden sijn dat edelste, dat beneden God is ende maken ons God ghelijc te wesen. Ymmer si maken vanden menschen goden, dat is godformich. Ende si sijn alleen die van onsen weghen ons verenighen sonder middel mit God hier inder gracien ende naemaels inder glorien. Wij sullen dan ten iersten leggen een waerachtich fundament der oetmoedicheit, daer alle doechden een oerspronc wt nemen, sullen si God behaechlic sijn.

[Cap. 20.] Van drie woensteden die verciert moeten wese.

Om nochtan te hebben een meerder verstant hier af, soe is te weten, dat inden mensche sijn drie woensteden, die beseten ende verciert moeten wesen mit drie manieren van enicheiden, salmen daerin bereiden een woenstede Gods. Die onderste woenstede is gheleghen inder herten,

welke hert is een oerspronc, beghin ende wortel al des leuens ende beuoelicheit des menschen. Ende daerom werden alle die sinlike crachten, mit welken crachten die ziel verenicht is mitten lichaem, een leuen ende een beuoelen te gheuen, vergadert ende verenicht inder herten als in haren oerspronck. Sal dan in dese woenstede gheuonden werden waerachtighe rust, vrede ende enicheit der sinliker crachten, dat moet ghescieden ouermids zedeliken doechden. In welken die menschen leeren steruen alle natuerlike passien ende ongheordenierde begheerten. Ende dit was daer die heidensche philosophen seer om arbeiden om te comen tot rechte ghestadighe onbewechlicheit, ruste ende enicheit, vrede ende vryheit des herten, ouermids welken si comen mochten tot rechter wijsheit. Aldus soe moeten wi ons pinen te vercrighen in dat werkende leuen die zedelike doechden om te besitten die woenstede des herten in rechter rusten ende vreden, ouermids ghestoruenheit der sinliker crachten, willen wi den Heere een bequaem slaepcamer bereiden om daer in te rusten. Die middelste woenstede is dat ghedanc of die ghedacht des menschen, die daer is een natuerlic oerspronc der verstandeliker crachten, wt welken oerspronc die verstandelijke crachten comende sijn, dat is die memory, verstant ende wil. Mit welken drie crachten alle die gheestelike werken volbracht werden, als wi namaels volcomeliker verclaren sullen. Ende na desen drien crachten heit die

ziel een geest te wesen. Want dese crachten sijn ver\sceyden ende onghemenghet ende vry van allen organen des lichaems, mit welken crachten die mensche ghelijc wort sinen oerspronc, dat is God selue; ende ghedenct ende bekennet God ende minnet God daer also mede dat dese crachten heel in God bliuen hanghen ende werden een geest mitten geest Gods. Ende daerom als God een geest heit, also heiten oec die drie ouerste crachten der zielen een geest. Want si properlic gheordiniert sijn mit God sonder middel verenicht te werden ende God eweliken te ghebruyken inder glorien. Dese woenstede dan die moeten wi bereyden in dat scouwende leuen om te besitten in enicheit des geests. Ende dat ghesciet ouermids volcomen vercrighen der gauen des Heilighen Geests, die daer volmaken, veredelen ende verheffen alle die zedelike doechden, die vercreghen werden inden werkende leuen. Ende daerom die gauen des Heyleghen Geests sijn die vercieringhe vanden scouwenden leuen, als wi na bat hoeren sullen. Die ouerste woenstede is dat blote wesen der zielen ende hoe wi dat in enicheit besitten sullen, dat gaet bouen alle begrijp des menscheliken verstants. Want het hoert totten derden staet der menschen, dat is, totten ouerweseliken scouwende leuen, daer wi in dat eynde af spreken willen na onsen vermoeghen.

[Cap. 21.] Van die zeedelike doechden.

Veruolghende dan die vercieringhe des werkende leuens mit den zeedeliken doechden, so willen wy

bestaen aen dat fundament der oetmoedicheit. Dese oetmoedicheit is diepe nederbughen des herten inden oghen der godliker moghentheit. Ende dat sal hijer wt comen als dat een oetmoedich minre Gods neernstich aen sal merken, hoe trouwelike ende oetmoedelike dat die onghemeten moghentheit, hoecheit, wijsheit, rijcheit ende goetheit Gods in die wterste armoede soe snoeden armen menselken ghedient heeft inder aenghenomen menscheit. In welken stadighen aenmerken also groete weerdicheit sal wassen totter godliker mogentheit, dattet niet en sal wesen volcomelic te openbaren, noch mit woerden, noch mit teekenen. Ende hi sal alsoe hongherich, dorstich ende ghierich werden den Heere wederom te dienen, ende eer te bewisen, ende hem seluen te versmaden, onder te werpen en te veroetmoedeghen, dat hi daer in nummermeer versaet en sal moghen werden. Want hi sal voer hem setten altoes dat soete wort Cristi: "Leert van my, dat ic ben sachtmoedich ende oetmoedich van herten". Ende mit deser oetmoedicheit sal hi hem seluen onderwerpen volcomelike Gode ende sijn ghebode ende onder allen creatueren om die minne Gods ende hem seluen rekenen die alre snoedste sonder van der werelt, recht als dat stubbe der eerden, dat men mit voeten tredet, hem seluen te achten, te segghen mit David inder personen Cristi: "Ic ben een worm ende gheen mensche, een laster der menschen ende een verworpelinc des volcs". Ende hierwt soe

comet dat een mensche den wille Gods wort ondergheworpen tot eenen oghen opslach toe. Want het dan die liefste wille Gods is te versmaden die wijsheit der werelt ende na te uolghen die wijsheit Gods in allen volcomenheden der doechden, daerom so baert die oetmoedicheit haer ierste doechter, die daer heit ghehoersamheit. Want bi volcomen ghehoersamheit wort alleen warachtighe oetmoedicheit ghepresen ende gheprueft. Ghehoersamheit is een ghebuechsamheit des ondergheworpen willes ende een bereitheit tot alle goede, die daer nummermeer moede en wert den wille Gods te veruolghen, werpende dat vleysch onder den gheest ende den geest onder God ende onder allen creatueren om die minne Gods, also verre alst redelick ende doechdelic is. Dese ghehoersamheit driuet eenen mensche voert tot versakinghe des eyghen willes ende eyghen gheuoelens. Ende niemant en kan sinen eyghen wille volcomen ouergheuen, hi en si te voeren opgheuoedt mitten borsten der ghehoersamheit. Mer hij mach van buyten hem wel voeghen te volbrenghen den wille van eenen anderen ende nochtan van binnen met versaken van sinen eyghen wille. Want het is vele hoogher in volcomenheit den eyghenen wille van binnen te versaken, dan van buyten ghehoersam te sijn. Ouermids versaken des eyghen willes heuet die wille Gods volcomen heerscappie in ons.

Ende die wille des menschen wort also ghegoten in die wille Gods, dat een mensche niet contrarie en mach willen of begheren also dat wt haer vloyet een willich liden alder pinen ende droefheiden, die den menschen moghen ouercomen. Want die gheest Gods trecket den geest des oetmoedeghen mensche ende verteert also heel in hem seluen, dat die mensche soe volcomelic versaect sijn eyghen wille inden wille Gods, dat hi hem laet duncken gheenen anderen wille te hebben of te ghebruyken dan die wille Gods. Ende dan gheuet die gheest Gods een ghetuych sinen geest, dat hi is een kint Gods; ende dan vergaderen in dien mensche die ouerste vriheit ende die ouerste ghehoersamheit, die ouerste sekerheit ende die ouerste oetmoedicheit. Dese versakinghe vanden eyghen wille baert een dochter, die lijdsaemheit ghenaemt is, die daer willichliken draghet al dat haer ouercomen mach. Want den waerachtighen lijdsaemen mensche en bedroeft gheen dinc, wat hem gheualt beneden God in tijt of in eewicheit; hi en worpt hem altoes inden liefsten wil Gods, diet al ouer hem verhenghet. Ende mit deser doechden wert hij wonderliken verciert ende aenghenaem God. Want willighe lijdsaemheit inden pinen mit guetwillicheit totten ghenen diet liden aendoen, was dat brulochtcleet Cristi, daer Hi aen dat cruce sijn bruyt in truwede, dat is die Heilige Kerke. Die lijdsaemheit baert voert een dochter, die daer heit sachtmoe\dicheit;

welke doechde vrede beloeft van alle dinc. Want "die sachtmoedeghe sal die eerde besitten ende sal weelde ghebruyken in menichuoldicheit des vredes", als die Prophete seit. Sachtmoedicheit is rusticheit in lijdsamheit, ouermids welker rusticheit die toernlike cracht rechte als in een stilheit onbeweghelic wort; ende die begheerlike cracht in duechden verheuen wort; ende die redelike cracht dat aenmerkende verblijt haer; ende die consciencie ouermids smaec dier groter sueticheit wort in een wonderlike vrede te ruste gheset. Want dat lijden is een wijnperse daer den sueten wijn wt comt der godliker vertroestinghe: ende dan lijdt een mensche mit bliscappen harde woerden, slaghen ende die alre hardste pine der doot. Die sachtmoedicheit baert oec een dochter, die heit goedertierenheit ende dat wt der minnen Gods. Ende alleen die sachtmoedich is, mach goedertieren wesen. Goedertierenheit pijnt haer te vermorwen die tornighe herten mit sueten ghelaet, mit smeekenden woerden ende mit goddienstighen werken, also verre als hi hoep heuet mit doechden te verwinnen. Een ziel die begauet is mit goedertierenheit, die is ghelijc eem [!] lamp vol olien, die daer licht den dwalenden mit gueden exempel, die daer saluet den mistroesteghen mit sueten woerden, die daer medecijn gheuet den tornighen mit dienstachtighe onderdanicheit; ende den ghenen, die vet van doechden is, ontsteket si mit den brant

der godliker minnen. Dese minlike goedertierenheit baert oec een dochter ende heit compassie of medeliden, want die goedertierenheit mit medeliden, so maect si haer seluen deelachtich der armoeden, der noedorfticheit ende des lidens van allen menschen. Compassie is een goddienstige beweghen des herten op alle liden ende ghebrec van anderen menschen. Mer principalic doet si den waerachtighen knecht Gods medeliden hebben mit sinen Heere, die also bitteren, scandeliken doot gheleden heuet aen den cruce, ende prentet in sijnre herten die noedorftighe sake des doodes, den goddienstighen ende bereiden wille totten liden, welken ouerdencken dat herte mit Cristo gheesteliken ende oec beuoeliken crucet in dat cruce der minliker compassien. Ten anderen doet die compassie aenmerken nernstelic die eyghen versumentheit ende ghebreclicheit, laeuheit ende traecheit, verlies des dierbaren tijdes ende die grote armoede in allen doechden ende doechdliken werken. Ten derden doet si aensien die menichuoldighe dwalinghe der euenmenschen, die onachtsamheit der eyghenre salicheit ende die grote ondancbaerheit der godliker gauen ouermids welken aensien die compassie wordt ghewondet in medeliden ende onsteken mit een begheerliken brant der salicheit van allen menschen. Ten vierden doet si oec aenmerken die lichaemlike noedorfticheit, seericheit, ghebreclicheit ende catiuicheit van anderen menschen, ende daerwt cruyst si dat herte des menschen in medeliden. Dese compassie baert

voert een dochter gheheiten miltheit of libe\raelscap. Ende is een liberael wtstorten des herten, dat daer beweghen wort mit minliker compassien. Ende alleen die ghene die barmhertich is in medeliden, is properlic oec milde gheheiten in eenre ghemeynre, vierigher gunste der minnen tot allen menschen sonder verkiesen. Want aenmerkende die onsprekelike weldaden der goetheit Gods ende die ouergrote pine der passien Cristi, soe verdiept hi hem seluen in so groter miltheit om een antwort te gheuen der wonderliken minnen Gods, dat hi van elken artikel des bitteren lidens begheert te bewisen God lof ende eer ende reuerencie mitter herten ende mitten woerden ende mitten werken. Voert aenmerkende sijn eyghen katiuicheit, versumelheit, ondancbaerheit ende laetuerdicheit aen die een side ende die godlike lijdsaemheit, ghenadicheit, lancmoedicheit, trouwicheit aen die ander side, so richt hi hem op inden gheest te ghemoet der godliker miltheit ende mit eenen eeweghen wille so offert hij mildelic al dat hi heuet ende vermach, ia al dat hi selue is in doen, in laten ende in liden. Voert meer aenmerkende die ontallighe dwalinghe van sinen euenmenschen soe stort hi wt die riuier sijnre miltheit totter stede, daer si wt ghevloten is ende bidt mit goddienstighen roepen der goedertieren goetheit Gods aen voer den menschen. Ten laetsten aenmerkende die menichuoldighe noedursticheit des lichaems ende behoeflicheit inden menschen, soe soect hi na alre

machten ende vermoeghen eenen yeghelijc onderstandich te sijn. Ende daerwt so vloyen die .VII. werken der barmherticheit, diewelke vanden rijken ende van den sterken volbracht werden mitten tijtliken goede ende mit diensten; mer vanden armen ende crancken werden si volbracht mit gunste ende mitten wille. Ende ouermids deser doechden der miltheit, so werden sonderlinghe de doechden vermenichuoldicht ende die crachten der zielen verciert, want die milde is van herten, is oec ghemeynlic blide ende onbesorcht, van gueden begherten ouervloedich ende in allen goddienstighen werken mit eenre ghemeynre minnen weldadich. Die miltheit baert een dochter, die daer heit neernsticheit of vromicheit in gueden werken, oefeningen ende doechden. Dese neernstiche vromicheit is een driuende vliticheit des herten tot allen gueden ende een neernstighe nauolgster der voetstappen Cristi, begerende lijf ende ziel, wesen ende leuen, crachten ende rijcheden, altemael te ghebruyken ter liefster eeren ende loue Gods. Bi deser neernstegher vroemheit werden wide op ghedaen die crachten der zielen totter oefeninghen der godliker invloyen ende werden gheuoedet, dat is, si ontfanghen crachten tot allen doechden, hoe hoech ende edel dat si sijn. Van haer wert die consciencie verblijt, die gracie vermeerdert, ende die doechden werden mit meerder waellusticheit ende vrouden gheoefent, ende die wtwendeghe werken werden suverliken verciert. Die neernstighe vroemheit

baert een dochter, die daer heit soberheit of maticheit. Welke doechde al die lichaemlike, sinlike ende verstandelike crachten bedwinghet ende trecket van alle oueruloedicheit, also dat si oec inden verstande niet en wil weten, noch smaken die dinghen, die niet gheoerloft en sijn. Si en wil niet curioselicke ondersoeken die verborghen dinghen Gods, noch mit reden begripen die articulen des gheloues, noch trecken die Ghescriften na haer verstant of gheuoelen, mer na den leuen ende leere Cristi ende der Heylighen. Sij trecken alleen wter scriften ende wter creaturen dat daer dient totter salicheit. Ende dit is die soberheit inden verstandeliken crachten. Des ghelijcs settet si die sinlike ende beestelike crachten onder die reden also, dat si niet wt en dwalen mit ongheordenierde passien der toernicheit off der begheerlicheit. Dese soberheit sal werden bewaert in allen werken, woerden, spreken, swighen, hoeren, rieken, smaken, tasten, gheuoelen, ende in al dat mitten lichaem ende mitten sinnen gheantiert mach werden. Die soberheit baert een dochter, gheheiten reynicheit des lichaems ende der zielen, welke reynicheit niemant waerachtelic en besittet, dan die sober is. Daer sijn dan drie graden der reynicheit. Die ierste is na den lichaem, die daer leert van allen onreinen of geylen werken, woerden, ghelaet, bewijs ende beroerten neernstelic te wachten, die in eenegher wijs tot onsuuerheit verwecken moeghen. Ende dese reynicheit wert gheliket der

witter lelyen om die enghelsche puerheit, ende oec der rooder rosen, want si gheliket wort der werdicheit der martelien om die arbeidelike wederstant die daer daghelix in ghescieden moet. Die ander reynicheit is inder herten ghelegen, wanneer een mensche in becoringhe ende natuerlike porringhe des vleyschs sonder vertreck mit heelen wille der reynicheit maket een crachtighe toekeer tot God, niet mit allen rustende op die becoringhe. Ende dan is die becoringhe seer profitelic; want si verdient vermeeringhe der gracien daer alle die doechden mede werden gheuesticht, verhauen, verciert ende veredelt. Dese reynicheit regiert ende bewaert ende bescicket die wtwendeghe sinnen; si castijt ende bedwinghet die beestelike begheerten; si doet dat die mensche gheen middel en laet tusschen God ende hem, hoe gheestelic dattet middel schijnt te wesen. Als exempel: dat hi gheen verborghen minne ende vrienscap hebben en wil, oec mit gheestelike persoenen, noch en wil van niemant gheoefent werden mit sunderlinghe gunsten, minne ende vrienscap. Want alsodanighe dinghen wedertrecken alte seere vanden puren weghen Gods, daer alleen in ghesocht sal werden die glorie ende eer ende liefste wille Gods. De derde reynicheit is inden ghedanc of memorie des menschen, dat is in dat binnenste der zielen, ende settet eenen menschen bouen sijn verstant ende bouen alle gauen, die die ziel van Gode ontfanghen mach, ende verenicht den mensche sonder middel mit Gode. Si arbeit alle dinc doer te gaen

dat enich creatuer begripen mach ende te rusten alleen in dat onbegripelike guet. Want het is een alre onsuuer geest die noch ruste sueket in enighen gauen Gods, hoe hoech, edel, verbonden of begheerlic dat si sijn, als ic nae bat verclaren sal. Dese reynicheit en gaet niet totten sacrament om te ghebruken die gheestelike waellustighe smaec noch om ghenoch te wesen der gheesteliker begheerten, of om te hebben daer af een voetsel des vreden ende der rusticheit, noch om gheene ander sake, dan alleen om die eer, glorie ende waelbehaghen Gods, ende om dat hi selue een vruchtbaer voertganc der doeghden ende des steruens sijns selues mach vercrighen. Dit is die edel reynicheit die daer die ziel van al dat God niet en is vry maket ende mit enen stadighen opvloyen der minliker begheerten in dat onghescapen guet die ziele salichlic godformich maect hier in der gracien ende na inder glorien. Ende hierin is cortelic ouergeholpen, hoe dat een mensche in dat werkende leuen hem sal pinen te vercieren in doechden, wil hi hebben eenen salighen voertganc in dat werkende leuen ende toeganc totten scouwenden leuen.

[Cap. 22.] Vanden opclimmen in dat werkende leuen mit drie dinghen.

Ten derden principaelic is te onderwisen in wat manieren een mensche sal vortgaen in een werkende leuen ende opclimmen in volcomenheit Gode te ghemoet, seggende mitter minnender zielen: "Ic sal opstaen ende die stede omgaen":

"doer steghen ende straten sal ic soeken dien mijn ziel mint". Hier is te weten, dat twe manieren sijn van opclimmen. Die een manier is godlic ende verborghen ende wort gheheiten van Sinte Dyonisio die gheestelike of die godlike verborghen kunst. Want si is die alre verborghenste wijsheit, die God alleen sonder middel den mensche leert ende ingeestet, mer die ander wijsheden werden gheleert van sterflike meysters. Dese wijsheit wert alleen ghescreuen inder herten ouermits die godlike verlichtinghe ende die hiemelsche invloyen. Ende al en machse om haerre hogher edelheit wille van gheenen menschen gheleert ende gheonderwesen werden, nochtans een eyghelic mensche, hoe simpel ende ongheleert dat hij is, gaet hi trouwelic scolen in die godlike scoel, als der doechden ende der doechdeliker oefeninghen, mach dese edele wijsheit sonder middel ontfanghen van Gode bouen alle verstant, ouermids die minlike begheerten ende indriuen in God. Ende dit is een manier van opclimmen mitter begheerliker cracht, daer ic voer en weynich af gheruert hebbe, mer na sal ick voert veruolghen. Ende dese verborghen godlike kunst salmen in allen graden des voertgaende leuens oefenen. Mer hoe datmen hogher opclimmet, soe si meer gheoefent wert. Die ander manier van opclimmen is konstelike na menscheliken onderwijs, ende daer willen wi nu af spreken, want si ghemeynlic wert gheoefent in dat werkende leuen. Nu is dan te weten dat ghelikerwijs als inden eweghen leuen die ziele mit

eender gheesteliker trouwen verenicht werdt Gode ouermids drie gauen der zielen, die si ontfanghet van Gode ende besittet als haer duwarie, dat is, mit een claer aenscouwen, mit een puere min ende mit een seker ghebruken: also voersmakende die glorie der ewegher salicheit ouermids gracien inden weghe des leuens ghenaken wi Gode mitter oefeninghe der drien godliken doechden, die daer antwoerde gheuen op die drie gauen der zielen ende glorie te ontfanghen ende mit desen drien godliken doechden werden wi hier in deser tijt verenicht mit Gode beide, int werkende ende scouwende leuen, mer seer onghelijck, als wi na hoeren sullen.

[Cap. 23.] Vander rechter meninghen tot Godewaert in drien graden.

In dat werkende leuen, daer wi nv af spreken, soe climmen wi op ende werden mit Gode verenicht, ten iersten mit rechter meninghen, die daer is verlicht mitten lichte des gheloues. Ende dit gheboert als een mensche in al dat hi doet of lijdt, begheert of vliet, dat simpel oge der meninghen heuet tot God alleen, als te soeken in allen dinghen puerlic sijn eer, glorie, minne ende waelbehaghen, ende niet en heuet inder meninghen. Dese meyninghe is alre meest aen te merken in allen dinghen; want hoe goet dat een werc is, die vremde meyninghe maket ydel ende sonder vrucht. Ende wederom een werc, dat in hem seluen noch goet noch quaet en is, maket die goede meyninghe vruchtbaer ende aenghenaem. Ende want so weynich menschen

puere meyninghen hebben en al onse salicheit ende voertganc leget an der meyninghen, so is te merken, datter sijn drie graden van goeder meyninghen. Die ierste graet heit een rechtuerdighe meyninghe ende si ordiniert alle dinc tot God ende om God. Dese meyninghe compt wt een begheerlike wille, die daer heet is vanden brant der godliker minnen, welke minne, alsoe mitter minnen ontsteken, driuet al werckende die meyninghe te veruolghen dat eweghe eynde daer dat begheert is, ende en laet den menschen niet rusten dan alleen in dat ewighe Goet. Hier werden dan verscheiden die kinder der wtuerkiesinghe vanden kinderen der wederproeuinghe. Want alle die ghene, die in haerre oefeninghen ende doechdeliken werken te volbrenghen niet ghetoghen en werden van der godliker minnen, mer van eneghen anderen saken, die en moeghen mit Gode niet verenicht werden. Ende dit is die sake: Want die natuer is altoes gheneicht tot haer seluen ende daerom in alle die ghene, die daer gheen godlike minne en hebben, die werden mitter natuerliker minnen in allen dinghen tot hem seluen ghekeert, soekende ende meynende hem seluen in oefeninghe, doechdeliken werken, beuoelike minne, gheestelike soeticheit ende dies ghelijcs. Mer die waerachtighe minne versmaet hem seluen ende soeket God alleen in allen dinghen. Want die godlike minne is een bant der minnen, die ons oueruoert in God, ouermids

welken wij Gode verenicht werden ons selues versakende, ende God wordt mit ons verenicht. Ende al is die natuerlike minne in haren wtwendighen werken also ghelijc der godliker minnen, datse niet wel te ondersceiden en is, nochtans sijn si in haer meyninghe seer onghelijc. Want die godlike minne en soect in gheenen dinghen haer seluen. Mer die natuerlike minne soeket in allen dinghen haer seluen. Ende ghelikerwijs Adam inden paradijs soekende hem seluen viel in vier sonden, als in houerdyen: want hij versmaedde dat ghebot Gods; ende in ghiericheit: want hi die wijsheit Gods begheerde; in gulsicheit: want hi sochte die waellusticheit inden smake; ten lesten wert hij ontsteken mit insuuerheit. Des ghelikes die totter oefeninghen werden ghetoghen alleen mitter natuerliker minnen, hoe hoech, hoe edel, dat die oefeninghe schijnt te wesen, ia al doet si eenen mensche van hem seluen comen, al schijnt hij oec grote dinghen te sien ende visioenen te hebben, nochtans ist al tot sijnre verdoemenisse; want hij valt oec in die voerghenoemde sonden. Ten iersten in eyghen behaechlicheit ende ydel glorie latende hem seluen duncken, dat hij wat is. Ten anderen in begheerlicheit, want wt curioesheit wert hij ontsteken te ontfanghen van Gode bekenninghe in gheesteliken dinghen ende verlicht te werden mit vertoeninghe, visionen ende mit inwendighen verstande. Ten derden in gulsicheit, want ouermids begherten der wallusticheit soect hij in die sinlike appetijt beuoelike ende sinlike smaec ende sueticheit

om daer in te rusten ende te ghebruken, ende tot dien eynde ordeniert hij al sijn oefeninghe. Ende als hij dat vercreghen heuet, soe valt hi in gheesteliken ouerspeel, want in die beuoelike ghenuechten ende wallusten settet hi dat eynde sijnre deuocien ende rust daer. Hierwt moechdi merken, dat veel menschen sijn in dat werkende leuen ende oec in dat scouwende leuen, die hem seluen laten duncken, dat si tot groter oefeninghe ende heilicheiden ghecomen sijn ende nochtans bliuen si yamerlike bedroghen mitter natuerliker minnen ende versmoert, onwetende ende onmerkende in dese gheestelike sonden. Ende daerom sal een mensche sijn heilicheit soeken niet in die gheuoelike deuocie, noch in die stadighe oefeninghe, mer in versmaetheit ende ghestoruenheit sijns selues, als ic voer gheleert hebbe. Ende oec in rechter meyninghen, die daer alleen maket een onderscheit tusschen die waerachtighe ende valsche dienre Gods. Een teyken der rechter meyninghe is gheestelike bliscap in wederspoet, als Origens seit "Super Cantica". Ic en hebbe gheen waerachtigher teyken vonden van eenen goeden mensche, dan in alle katiuicheit ende wederspoet te draghen, een sueticheit des gheestes wt stadicheit der soberre vrolicheit ende bliscap. Want dat teyken bewijst ons onwandelbaerheit des ghemoedes in wederspoet ende in voer\spoet. Ende dit is een teyken der inwendegher rechter meyninghen, die haer seluen in gheenen dinghen en soect, mer alleen God, die men vint also wel in wederspoet ende bat dan in voerspoet. Ende daerom seit Gre\gorius

op dat woert: "Iob was een man simpel ende recht": Dieghene is recht, die in wederspoet niet ghebroken en wort, die totten verganckeliken dinghen niet gheneighet en wort, die totten ouersten dinghen heel op gheregt wart, die den godliken will heel onder gheworpen wort. Dese meyninghe dan, al is si recht ghemaket, si en is nochtans totter volcomen scoenheit niet ghecomen; want si noch gheleghen is inden werkeliken leuen ende mit veel dinghen becommert, al ist alleen om Gods willen. Daer Bernardus af seit "Super Cantica", dat in een anderen te tiden dan in God ende nochtans om God, en is niet dat leech wesen ende scouwen van Maria, mer die becommeringhe ende werckelicheit van Martha. Het moet verre van mi sijn, dat ic solde segghen, sodanighe menschen te hebben enighe lelicheit of mismaectheit; nochtans der ic segghen, dat hi noch niet ghecomen en is tot rechter scoenheit; want hi noch sorchuoldich is ende verstoert of verstroyt in veel dinghen; ende het en mach niet sijn, hi en moet mit dat stof der eertscher werken bestouen wesen, welc stof noch die reyne meyninghe ende die goede consciencie tot Gode gheringhe af doet inder vren der heyligher deuocien. Die ander graet heit een simpel meyninghe. Ende si is God meer verenicht sonder middel. Ende si wort soeteliker ghelocket ende ghetoghen vander roeke des onghescapen Goets. Ende si hoert toe den scouwenden menschen voertgaende wten begheerliken wille ouermids beuoelike smakelicheit des gheests.

Want beuoelike smaec of roke des eweghen Goedes doet een mensche versmaden alle dinghen ende en laet in gheenen dinghen sijn meyninghe rusten dan alleen sonder middel in God. Want in sodanigher beuoelicheit en gaet die meyninghe niet, mer si loept. Nu seit Bernardus daertoe, dat die meyninghe simpel si, horen twe dinghen: dat is minne inder meyninghen ende waerheit inden verkiesen. Ende dit is die reden; want die godlike minne stiert die meyninghe tot allen dinghen, die dair dienen totten begheerden eynde ende dat is God selue. Ende daer soe wart hi te vaster verenicht mit dien eynde, want hij in allen dinghen een eynde soeket, tot eenen eynde tidet ende alle dinghen naer sinen vermoghen mit dien eynde verenicht. Ende die waerheit in den verkiesen en laet den mensche niet dwalen in dit eynde te soeken. Anders als Bernardus seit: Hoe solde dat oghe der meyninghen simpel sijn mitter onwetenheit der waerheit, die daer dat goet mint ende dat quaet onwetende doet. Mer als dese twee te gader sijn, minne des goeds ende bekennen der waerheit, dan is die meyninghe simpel; want waerheit en laet den menschen niet dwalen wten weghen ende minne en laet den mensche niet rusten, voerdat si haer seluen of si hem seluen ende alle dinc verhauen heeft in dat eynde, dat God is. Ende dese meyninghe is dat simpel oge, dat alden lichaem der goeder werken claer maect. Si is een minlike inneighen des gheestes in God, verlicht mitten godliken

licht in haer onthouwende die drie godlike doechden ende wesende een inwendich fundament alles gheestelics leuens, vergaderende alle die verstroyde crachten der zielen in enicheit des gheestes, ende verenigende den geest mit Gode in eenheit des minliken invloyens. Dit ondersceit is dan tusschen rechte meyninghe ende simpel meyninghe. Want die rechte meyninghe doet alle dinghen om God, mer si en soect God niet in allen dinghen: dat is sijn oefeninghe is meer gheleghen wtwendich inden wtwendeghen doechdeliken werken, dan si inwendich is tot God, om wies minne hij nochtans alle dinc doet. Ende daerom sijn in sijnre herten meer gheprent die beelden vanden werken dan God, daer hi die werken om doet. Mer die simpel meyninghe soeket oec inden wtwendeghen werken simpelheit ende eenuoldicheit des herten, als mit onverbeeltheit der werken te hebben altoes een eenuoldeghe minlike invloyen tot God bouen alle menichuoldicheit, verstroytheit ende onrusticheit. Ende dit gheboert beide in wtwendeghe ende inwendeghe oefeninghen. Als exempel vander inwendegher oefeninghen, daert subtijlre in te verstaen ende te begripen is; daer sijn twe menschen: die een int werkende leuen mit rechter meninghen, die ander int scouwende leuen mit simpelre meninghe. Ende si bidden beide voer vriende, maghe, leuende, doode ende voer al die Heilighe Kerke. Die dan daer is int werkende leuen mit rechter meninghen inden bidden en sal hi hem niet vol\comeliken

moghen blooten van allen beelden sunderlinghe der gheenre, daer hij voer bidt. Mer die daer is in dat scouwende leuen met simpelre meninghen, die sal vrienden, maghen, leuende, dooden ende al dat lichaem der Heiligher Kerken mit eenen simpelen aenscouwen minlike in sijn herte trecken, recht oft hij mit eenen simpelen aenscouwen dusentwerf dusent menschen tot eenen oghen opslach besluten wolde; ende dat daerom dat sijn sinnen niet verstroyt en werden, noch ghetoghen tot vremden ghedachten. Ende dan sal hi ter stont dat selue simpel oghe slaen in God als in een godlic spiegel, daer hi alle menschen in sal scouwen als inden oerspronc, daer si wt gheuloten sijn ende bidden also voer hen luden; want dan en sullen die creaturen gheen middel maken tusschen God ende der zielen, sonderlinghe als die ziele gheleert heeft ende gheoefent is in die minlike toegeesten, daer ic na af segghen sal. Hier is oec te weten, dat die ghebeden van buten mitten woerden, die meest gheoefent werden inden werkenden leuen, sullen werden ghestort mit crachtegher begheerlicheit God te belyen, te louen, te dancken, te eeren ende om alle doechdelike dinghen te bidden voer hem ende voer allen menschen also langhe, want dat vier der minnen ontsteken wort in die begheerlike crachten, ende dan is dat wtwendich ghebet te laten; ende die reden salmen bloot maken van alle menichuoldicheit, opdat si niet en belet dat geestelike opclimmen; ende die geest sal mit stadigen

gheesteliken opdriuen in God ghe\uoedt werden; want ghelikerwijs dat die tarwe of dat coren of dat caf te gader worden op eenen hoep vergadert ter tijt toe dat die tarwe mit slaen wort ghereynicht ende dat caf nederwart gheworpen tot een spise der beesten, also is dat ghebet mitten woerden gherekent als caf, ende dat salmen bewaren so langhe dat die rechte deuocie gheliket den tarwe, die wtgheslaghen wort ende dan salmen dat wtwendeghe ghebet nederwert werpen tot behoef onsen beesteliken crachten te voeden. Ten laetsten is oec te merken, dat die simpel meninghe, al is in allen dinghen God haer waerom, ende daerenbouen alleen sonder middel in God tidet, ende dat om God so verre als si mach, nochtans en is God niet al gheheel haer eynde. Mer si doet oec mede om haer seluen, soekende gheestelike ghetroest te wesen in menigher manieren, al is God nochtans die principael meninghe. Ende al is dat sake dat enich menschen sijn, die dit niet en schinen te soeken, nochtans is dierre alte weynich, die soe willich sijn hon totter ghelatenheit als totter toevloeyender gracien, want si noch niet heel ghestoruen sijn te liden alle wederspoet, het en si dat si opclimmen tot eenre volcomenre graet der meninghe. Die derde graet heit godformighe meninghe, want si is vander minnen des eweghen eyndes gheheel ghetoghen, verslonden ende godformich gheworden; ende dese meninghe hoert properlic toe den salighen inder glorien, ende si comt wt eenen wille,

die godformich is inder begheerten. Nochtans werden sommeghe menschen so droncken van minnen inden geest, dat si mit allen haren binnenste dese meyninghe begheren te crighen, ende sonder opholden daer om arbeiden, dat si in dat dal der tranen dese selue ghegoodheit of godformicheit moghen vercrighen. Daer Bernardus af seit: Ghegoodheit dat is die minne, die den mensche godet, dat is die godformich maket ende en laet niet eyghens inden wille ghemenghet, mer ouermids die meyninghe ordeniert sijt al in God. O puer ende ghegode, dat is godformiche meninghe, ende so veel te puyrre ende ghegoder, hoe veel daer min eyghenheit toe ghemenghet is; also veel te sueter ende te saechter, alst al godlic is, datmen be\uoelt. Want also beuanghen te werden inder begheerten, dat is ghegood of godlic te werden; welke gegoodheit hier beghinnen mach, mer inden eweghen leuen wordt si volcomen. Daer also alle die menschelike begheerten inden heyleghen mit een onwtsprekelike manier smeltende wt haer seluen vloeyen ende te niet werden, mer gheheel werden ouer gheformt inden wille Gods. Ende al sal daer bliuen dat eyghen wesen, nochtans sal dat sijn in een ander forme, in een ander glorie, ende in een ander cracht. Anders hoe solde "God" moghen werden "al in al" nae dat Paulus seit, waer dat sake, dat wat vanden mensche bleef inden mensche.

[Cap. 24.] Vander rechter minnen des werkende leuens in drte graden.

Ten anderen principaelic climmen wi op ende werden verenicht mit Gode ouermids der liefden, ontsteken mitten vier der godliker minnen. Ende dat ghebeurt, als een mensche in alle sine werken rechte meninghe hebbende hem seluen heel neyghet ouermids der minne op die borste ons Heren. Dyonisius seit in dat "Boec vanden Godliken Namen", dat daer is een ongescapen minne, die mit haerre ouerweselike ende ghemeynre appetijt inbaert allen creaturen een ghescapen minne, welke ghescapen minne een toeneyghen is ende een versamende ordinancie des gheminden totten Goede, dat hi mint. Want minne is een knoop ende bant, daer God ende die minnende geest mit een onsprekelike minne ende mit een vereeninghe, die niet ontbindelic en is, versament werden. Als wi dan noemen die minne, het si godlike, of enghelsche, of ver\standelic, of natuerlic, of sinlic, soe beteykenen wi mitten naem der minnen een cracht, die daer vereenicht ende haer seluen mede deylende ghemeen maect, die daer beweghet die ouerste dinghen tot voersienicheit ende besorchsamheit der onderster dinghen ende die onderste dinghen tot een toekeer der ouerster dinghen. Ende maket een gheordenierde ghemeenscap tot malcanderen. Ende dese minne heeft IX graden; want si en wil gheen middel laten tusschen God ende haer, mer alle dinc doergaen, waent dat si comt totten gheminde; ende dus moet si dese graden opclimmen. Mer die drie onderste hooren totten opclimmen des werkelics

leuens. Die ierste is onghelike minne, dat is te seggen, dat een mensche God soe seer minnet, dat gheen minne in hem en is op enich dinc, dat beneden God is, die der minne Gods te gheliken is, noch vaders minne, noch moeders, noch wijfs, noch der kinderen, noch sijns selfs. Ia alle creaturen en salmen niet alleen minnen beneden God, mer men sal oec ordinieren die minne der creaturen tot God, als daerom dat wi se tot God brenghen moeghen; ende so sullen wij die menschen moghen minnen: of want si mede werken ende helpen ons totten goede, oft ouermids dat die mensche biden creaturen ghewesen ende gheleyt wort tot God ouermids haere scoenheit, sueticheit, subtijlheit ende des gheliken. Ende also sullen wi oec die ander creaturen moghen minnen. Dese minne leert eenen mensche, dat hi om gheen dinc, dat beneden God is of ghescieden mach, hem van God en lait trecken. Als Paulus seit: "Wie sal ons sceiden vander minnen Cristi? tribulacie, of bangicheit, of veruolch, of hongher, of perikel, of tswaert"? Ende dit is die minne daer die ziele mede ghetrouwet wert Gode. Want Ricardus seit, dat God die waerachtighe brudegom der zielen is, dien wy dan waerachteliken ons verenighen, wanneer wi Hem anhanghen mit waerre minnen. Ende dan verenicht Hi ons mit Hem, wanneer Hi ons mit inwendeghen comenscapen als te gheuen ende eyschen tot sijnre minne te nauwer verbint. Ende dan bestaen wi seer te minnen denghenen die

wij seer plaghen te ontsien. Die ander graet is beruerlike minne, daer Gregorius af seit: Die minne werct grote dinghen daer si is; ende ist, dat si weyghert te werken, of niet en werket, so en ist gheen minne. Dese minne is een smakelic appetijt des herten tot God vloyende als totten ouersten Guede, daer alle guet in besloten is, die daer oerlof gheeft alle ghescapen dinghen opdat si in haerre misbruyken niet en voede die sinlike begheerten: ende hi versmadet lichtelic alle dinc om te vercrighen, dat hi mint: want dat proper werc van deser minnen is altoes te vechten teghen die ongheordenierde begheerten ende natuerlike passien. Ende daerom heit mense oec een onbeulecte minne, want si den mensche mitter begheerten trecket van waerliken wanderinghen ende becommeringhen, opdat sijn hert niet te seer becommert, mit daghelixen sonden beulect en werde, oec in begheerte van daghelixen sonden ende also die brant der minnen van haren werc belet worde, of mit natuerliker passien onder die voet ghetreden werde. Ende dan comt hi voert bouen alle dinc te minnen die rust der eenicheit, hem seluen treckende van alle gheselscap, niet alleen mitter begheerten, mer oec mitten werken. Ende dit is die sake: want dese minne is naerstich vander minnen te sceyden al dat den gheminde niet ghelijc en is, also dat die minnaer vanden gheminde getoghen wordt in een eenicheit van alle minnen der creaturen, ghelikerwijs dat die naelde ghetoghen wort vanden toechsteen om den minnaer te veruullen mit gheesteliker sue\ticheit.

Die derde graet is ende hiet een opholdelike minne, die niet op en holdet haer seluen te vermeeren. Want als dat vier gheen maet en settet in sijn werken, mer altoes arbeyt te wassen, also langhe alst materie vint, daert hem seluen in menichuoldighen mach, also is oec die natuer van deser minnen. Ende want die godlike dinghen onghemeten minlike sijn, daerom vint die minne in God ghestuert altoes materie haer seluen altoes te vermenichuoldighen, ende daerom die minne in God ende haer voertgaen en heeft geen maet oft eynde. Ende want dan dat werc van deser minnen properlic is den mensche te driuen tot eenen voertgaende leuen; daerom strijt sie altoes teghen die traghe laeuheit.

[Cap. 25.] De amore, devotionepue sensibili.

Hier is nochtans te merken, als Ricardus seit "Super Cantica", dat daer is een begheerlike minne, die dicwijl den ghenen die min minnet ende min volcomen is meer in begheerten onsteket. Ende daerom en heeft een mensche also veel minne niet, als hi veel begheerten voelt of als hem duncket, dat hi minnet. Want die suete begheerte in God is in een manier sinlic ende bedriechelic ende is meer vten menschen dan vter gracien; meer wter herten, dan vten gheest; meer vter sinlicheit dan vter reden, ende wort dicwijl meer onsteken tot dat minste goet, ende min tot dat meeste, ende oec meer tot een dinc, dat smakelic is, dan dat profitelic is. Aldaer dwaelden die discipulen inder minliker begheerten, doen si Cristum lichaemeliken minden ende wolden niet van hem ghesceiden sijn. Ende daerom berispede se Cristus, dat si

hem niet en minden, want si meer sochten haer begheerlicheit dan haer oerbaerlicheit, ende seide: "Waert dat ghij mij liefhadt, ghij soldet v voerwaer verbliden, want ic gae totten Vader". Aldus dwalen si oec, die soe ongheordenierde driften hebben ten Heylighen Sacrament te gaen, ende deuocie te pleghen, ende dies ghelijc. Aldus sal oec dicwijl een sinlic, onvolcomen ende onghestoruen mensche tot God wonderlic begheerlic ghedreuen werden, niet daerom want si seer minnet, mer want hij beuoelt die sueticheit der gracien. Ende so langhe als si duert, so langhe helptse, ende so langhe duert oec die minne; mer in desen voerspoet wort die rechte minnaer niet ghekent; want dit beuoelen heeft dicwijl meer die daer licht is van herten ende arm van gracien, dan een waerachtich minnaer. Want lichte herten werden gheringher beruert ende die arm is van gracien, die ontfancse waellustegher gheoffert; also dat ouervloedicheit der gracien bi wilen niet die saeck en is der sueter begheerten, mer armoede des geestes: want cleyne dinghen verbliden lichtelic eenen armen, als een dronc wijns, daer een dronken drancker niet mede verblijt en solde sijn. Als God dan roepet mitter vloyender gracien, soe sal een mensche leuendich sijn te antwoerden mit volbrenghen des willens Gods. Want die roep Gods en maect nyemant volcomen, mer verbint eenen mensche tot volcomenheit, wil hij niet ondancbaer gheuonden werden; mer die

antwort mit volbrenghen des willen Gods, rechtuerdicht den mensche ende brenghet hem tot volcomenheit. Oec ghesciedet bi tiden dat die suete begeerte is vanden viant, opdat hij den mensche brenghen mach tot crancheit des lichaems, als hi ouermids gheesteliker gulsicheit in die waellusticheit te seer betrouwet ende rustet ende mit onbesceiden oefeninghe veruolghet, of omdat een mensche daer mede becommert solde sijn ende van oerbairliker dinghen ghetoghen solde werden, of dat hi inder ouerloedegher sueticheit solde vermoeden dat hi volcomen waer ende min hem seluen te verwecken ende oefenen tot voertganc der doechden, of oec dat sijn principael meeninghe der oefeninghen solde werden gheordeniert om beuoelike de\uocie te hebben of deser ghebrekeliker waellusten sueken te misbruken, ende alsoe vanden richter der rechtuerdicheit, die alle herten ende meninghe kennet, ewelic verdoemt te werden. Nu is te vraghen, waer sullen wi die rechte minne vinden. Die rechte minne leghet in die gront der doechden verborghen ende si openbaert haer in alle wederspoet. Als exempel: die gront der oetmoedicheit is te begheren versmaet te sijn: ende hebben wi die begheerte properlic om die minne Gods, als Hem te behaghen ende bequaem te werden ende te belieuen, soe ist waerachteghe minne. Dies ghelijcs die gront der lijdsaemheit is begheerte te liden om Gods willen, al dat mogelic is eenen mensche te liden, tijtlic of ewelic. Ende des ghelijcs is te merken inden gront van

allen duechden. Ende dan thoent haer dese minne, wanneer een mensche in tieghenwoerdighen liden sijn ruste vint ende dat om Gods willen, als Laurentius op die colen liggende sprack: dese colen maken mij een verkoelen. Want die brant der minnen om Cristo te liden, was groet inder herten ende die wert vercoelt mitten liden.

[Cap. 26]. Vanden rustighen aenhanghen Gods mitter hoopen.

Ten derden mael climmen wi op ende werden mit Gode vereenicht ouermids een rustighe aenhanghen, gheuesticht mitten ancker des hopes; als dat een mensche alle die beruerten der zeedeliker ende der gheesteliker oefeninghen in alle die beuoelike smakelicheiden der sueticheit, oec van God in ghestort, mitter snelheit der meninghen ende mitter doerdriftigher minnen bouengaet ende in God als in dat eynde sijnre beruerten onbeweghelic rustet. Want als een mensche hem seluen heffet bouen alle creaturen ende bouen hem seluen ende oec bouen allen gauen Gods, ende also in sijn gheminde mit eenre leuender minnen rustet, daer wordt die ziel in God ende God inder zielen omhelset. Ende aldus in dese .iii. punten is properlic gheleghen dat opclimmen inden werkende leuen, want alle die zedelike doechden ende die doechdelike werken ende oec die oefeninghe, wtwendich ende inwendich, die werden daermede gheordeniert ende ghepurgert, veredelt ende in verdienten vermenichuoldicht. Als een mensche dan ghecomen is tot een rechte meninghe ende tot een

werkelike voertdriuende minne ende can hem seluen bouen alle dinck verheffende alleen in God laten rusten, verciert mitten zedeliken doechden, dan is hi ghecomen tot een recht werkende leuen. Ende dat is dierste deel van een gheestelic voert. Te loue Gods.


Vorige Volgende