Verzorgd Nederlands

[p. 134]

22. De lijdende vorm

Het passivum is op zich zelf geen verkeerd Nederlands. Om stilistische redenen is het zelfs gewenst in bepaalde situaties: het is onpersoonlijker, algemener, bescheidener dan het activum. In zakelijke of ambtelijke stukken hanteert de auteur de lijdende vorm om op de achtergrond te blijven. De passieve constructie brengt distantie teweeg. Als we zeggen: ‘Er werd gegeten en gedronken, er werd gezongen en gesprongen’, dan willen we deze activiteiten onder woorden brengen; de subjecten daarvan zijn irrelevant.

Ook de logische aansluiting vereist dikwijls het passivum: ‘Het nieuwe gebouw staat aan het IJ, even ten westen van het Centraal Station. Het is ontworpen door het architectenbureau Dudok’. De actieve constructie: ‘Het architectenbureau Dudok heeft het ontworpen’ zou een ongewenste sprong in de gedachte teweegbrengen²³⁸.

Relatieve bijzinnen vereisen dikwijls een passieve vorm omwille van de helderheid. ‘Johannes, die door Jezus bijzonder werd bemind’ bevat geen syntactische homonymie; ‘Johannes, die Jezus bijzonder liefhad’ wel.

Auteurs van taalgidsen en stijlboekjes zijn dikwijls fanatiek in hun strijd tegen de lijdende vorm; ze gebruiken scheldwoorden als passivitis, Tante-Doortjestijl, Mr.-Theodorusstijl. Hun reactie is begrijpelijk: slechte stilisten hebben daar volop aanleiding toe gegeven.

voorbeelden van onverantwoord gebruik uit opstellen en kranteberichten: Tot het geven van dergelijke hoge premies werd overgegaan, nadat was gebleken, dat de gewone jachtbrigades maar weinig resultaat hadden. Dat alvorens hiertoe over te gaan, eerst moet worden vastgesteld, welke kennis en kunde van een jager moet worden geëist, is zonder meer duidelijk. Aangezien aan de voorbereidingen geen ruime bekendheid gegeven is kunnen worden, hebben de organisatoren besloten (...). Indien als logisch uitvloeisel van deze omschakeling tevens was overgegaan tot het gelijkschakelen van begrafenissen en huwelijken, zou een afgerond geheel zijn verkregen. Na enige dankwoorden van de jubilaris werd nog even gezellig samengezeten.

Bijzonder geliefd zijn bouwsels waarin er vermeden wordt, zodat het participium voorop komt: Opgepast moet worden, dat niet op een overdreven wijze wordt georganiseerd. Gewacht werd daarvoor op de komst van experts. Gedacht wordt aan de bouw van een economisch centrum. De constructie zal ontstaan zijn in een verslag waarin een aantal hande-

238 S. Witteboon, De Radionieuwsdienst en de Nederlandse Taal, Onze Taal 29 (1960) pag. 26 e.v.
Zie vooral ook: Van Es en Van Caspel, Syntaxis van het moderne Nederlands, nr. 23 (1973) pag. 1 e.v. Daar wordt o.a. een analyse gegeven van het volgende citaat: ‘Nederland bezit dan ook nauwelijks werkelijke paleizen. Amsterdams enige gebouw van formaat is het gewezen stadhuis, het Paleis op de Dam, maar het wordt niet door de koninklijke familie bewoond.’ Deze constructie is stilistisch gezien de enige juiste: de koninklijke familie is hier geen ‘psychologisch subject.’

[p. 135]

lingen of gebeurtenissen wordt opgesomd. Ambtelijk voorbeeld: In het bestuur van de Stichting van den Arbeid werd de bespreking voortgezet omtrent de te nemen loonmaatregelen. Kennis werd genomen van een technisch rapport aangaande het cijfermatige uitgangspunt, dat bij de bespreking zou worden gevolgd. Vastgesteld kon worden dat in het bestuur van de Stichting over dit uitgangspunt volledige overeenstemming bestond.

Uitgesloten of nauwelijks mogelijk is de passieve vorm bij intransitieve werkwoorden die met zijn worden vervoegd^238a: door hem werd naar huis gelopen, er werd naar huis gelopen; er werd uitgegleden. In de volgende mededeling is ‘kinderen krijgen’ gebruikt als een uitdrukking: Dr. Koers verzet zich tegen de vanzelfsprekendheid waarmee getrouwd wordt en kinderen gekregen^238b. Deze zin lijkt mij ongrammaticaal.

238a Van Es en Van Caspel, Synt. v.h. mod. Ned., nr. 24 (1973) pag. 56.

238b Studio 12-18 mei 1974, pag. 14.