Logo DBNL
Verzorgd Nederlands (1974)

Verzorgd Nederlands

(1974)–H.M. Hermkens–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

21. De tangconstructie

De tangconstructie (ook genoemd: wigconstructie) behoort tot het systeem van het Nederlands230. In tegenstelling tot het Frans heeft onze taal een ‘onlogische’ woordvolgorde: elementen die semantisch het nauwst verbonden zijn, worden syntactisch gescheiden; andere zinsdelen dringen er als een wig tussen, ze worden erdoor omsloten als door de grijpers van een tang.

 

voorbeelden231:

Ik heb gisteren je moeder in de schouwburg gezien. Je zult na je vakantie toch wel spoedig aan het werk gaan. Hij is sinds enige tijd voorzitter. Hij betaalt zijn schuld in twee jaar af. We kozen na die eerste mislukking wijselijk het hazepad. Je vertrouwt ten onrechte onvoorwaardelijk op je intuïtie. Ik koop in dat geval zo spoedig mogelijk een hond. Kom zo spoedig mogelijk naar huis. Mijn broer woont ondanks zijn afkeer van drukte al sinds enkele jaren in de stad. We vermoeden dat ze na al die wederwaardigheden genoeg van het reizen heeft.

De spanning kan te sterk worden als de afstand tussen de semantisch verbonden delen te groot wordt: Niet toevallig doet dit zinnebeeldig werk met breed formaat en dubbele horizon, waardoor zoveel mogelijk verschijnselen opgenomen konden worden, met zijn verstandelijk schema van het perspectief en de drie voorgeschreven kleuren, bruin, geel en blauw voor de opeenvolgende lagen, ons ouderwets aan232.

Opeenhoping van voegwoorden levert bijna altijd een hinderlijke tangconstructie op: Er is geen twijfel aan, dat indien hij hard werkt, hij zeker zal slagen.

In gesproken taal wordt de spanning dikwijls opgeheven door een ‘reactie’233. De eenvoudigste is de herhalingsconstructie: We hebben sinds we deze studie begonnen zijn hebben we al heel wat onderwerpen behandeld234. De tang in de bijzin wordt opgeheven door de woordvolgorde van de hoofdzin: Hij staat er slecht voor, ofschoon (korte pauze) ik geef hem nog een kans.

In geschreven taal zijn deze reacties niet correct; ze hebben daar ook geen functie: de lezer kan een moeilijke constructie twee- of driemaal in zich opnemen.

Wel kunnen we het erover eens zijn, dat zwaar overspannen tangconstructies kenmerkend zijn voor een stroeve, onnatuurlijke stijl. We kunnen allerlei kanten uit om ze te vermijden. voorbeelden235: U zult

daar de man die alle werelddelen heeft bereisd, aantreffen. Verbetering: U zult daar de man aantreffen, die alle werelddelen heeft bereisd. U bent op grond van de bepalingen, opgenomen in het reglement van onze vereniging, geroyeerd. Verbetering: Op grond van de bepalingen... bent u geroyeerd.

Een bijzonder type tangconstructie236 treffen we vooral aan in ambtelijke kringen: de lange bepaling tussen lidwoord (of voornaamwoord) en substantief (vaak beschouwd als een germanisme). Ook onder de journalisten schuilen liefhebbers van deze acrobatentechniek: in de nog pas vijf jaren geleden geheel vernieuwde bibliotheekruimte; tijdens het donderdag bij gelegenheid van de elfde onderwijsdag in Royal te Heerlen gehouden onderwijsforum; de ongeveer veertien dagen geleden uit Klants dierentuin ontsnapte resusaap; de ondergronds nieuw aan te leggen pijlers; het dezer dagen te verspreiden eerste nummer van ‘Antraciet’. Meestal volgt onmiddellijk op het lidwoord een voorzetsel: een uit de A-keurmeesters Hanekamp en Wesseling en hoofdkeurmeester Wassing bestaande jury; de in sommige perioden in hoog tempo gespeelde ontmoeting; deze voor de ontwikkeling de Benelux-samenwerking zo belangrijke aangelegenheid.

Een merkwaardige reactie bevat de groep: een verboden oversteekplaats voor rijwielen237. De orthodoxe constructie zou zijn: een voor rijwielen verboden oversteekplaats, maar die klinkt minder begrijpelijk voor de eenvoudige wielrijder: ‘verboden oversteekplaats’ is als samenkoppeling de kern geworden in deze groep, ‘voor rijwielen’ is een bijv. bepaling bij het geheel. Dezelfde verhouding geldt niet voor ‘een rijk land aan bodemschatten’ en nog minder voor ‘het verdiende geld in de vakantie’. Deze twee reacties overschrijden de grens van het toelaatbare.


Vorige Volgende