Verzorgd Nederlands

[p. 128]

20. Slordige verwijswoorden

Voornaamwoorden en bijwoorden brengen dikwijls verband met een zin, woordgroep of woord tot stand. Ervaren stilisten zullen dat verband op de juiste wijze leggen; slordige scribenten begaan hier allerlei misstappen²²⁶. Een van de fouten is besproken bij het woordgeslacht (nr. 12). Een andere fout valt onder het begrip sylleps of synesis²²⁷. Daaronder verstaan we een enigszins zwevend zinsverband: we haken vast, niet aan wat er gesproken of geschreven is, maar aan wat in onze geest zweeft.

De sylleps is een stijlfiguur. Dat wil zeggen: hij verlevendigt onze taal zolang hij op een verantwoorde wijze gehanteerd wordt; maar hij verslapt ze zodra hij over de schreef gaat. Bekwame taalkundigen hebben een mild oordeel uitgesproken over de volgende gevallen: Het leger naderde in wanorde; zij riepen en schreeuwden²²⁸. Hoe vond je de uitvoering gisteravond? - Ik vond het mooi²²⁹.

Maar in de opstellen van onze leerlingen blijkt de slordige aansluiting de frequentste en de hardnekkigste syntactische fout te zijn! Vooral de voornaamwoorden het, dit, dat worden gedachteloos gebruikt. De didactiek is dus gebaat bij een wijze strengheid (die niet in rigoreusheid mag vervallen).

voorbeelden uit opstellen:

De muziek is zo oud als de mens. Laat de instrumenten uit die tijd wat eenvoudiger zijn geweest dan thans, in principe waren ze hetzelfde.

De ploeterende peelbevolking, die hun arbeid verbeten voortzetten.

Indrukwekkend was het paviljoen van Amerika. Ze bouwden een bassin waaromheen ze alles groepeerden.

Bewonderenswaardig was de hulpvaardigheid van de gids, al doen die het dan plichtmatig.

Een wonderlijke zaak is de muziek; het onstaat spontaan.

Franse schilderijen en andere kunstwerken uit dit land.

Wijn en likeur horen er eigenlijk ook bij, maar dit kan ik weglaten.

Zijn plannen dwongen bewondering af; dat was goed in elkaar gezet.

De televisie is iets van de laatste tijd; het bestaat sinds enkele jaren.

In de cafés heeft men 'n televisie om het drankgebruik tot hun eigen voordeel op te voeren.

De Amerikanen preken de gelijkheid, maar daar is de rassehaat het ergst. Zoiets is funest. Dan denkt de wereld er het zijne van.

Guardini kan achter zijn naam de volgende woorden zetten: theoloog

226 C.F.P. Stutterheim, Voornaamwoordelijke misstappen en misverstanden, inaugurale rede Leiden 1956 (opgenomen in J. Berits, Woorden over woorden, Wolters Groningen 1964); G. Royen, Pronominale problemen in het Nederlands, Tilburg 1935; G. Royen, Bijgedachten en botsingen in taal, 's-Hertogenbosch 1939.

227 J.M. Acket, De sylleps, N. Tg. 13 (1919) pag. 243 e.v.; J.M. Acket, C.F.P. Stutterheim, Stijlstudie en stijloefening, Haarlem 1960¹¹, pag. 144 e.v.; G.A. Mesters, Schrijf, spreek zuiver Nederlands, Prisma, pag. 195 e.v.; P. Dezaire, Ons Nederlands, Prisma, pag. 190 e.v.

228 Zie Acket, N. Tg. 13 (1919); Acket-Stutterheim, Stijlstudie en stijloefening. Acket noemt de sylleps fout als er onduidelijkheid door ontstaat. De school moet met bescheidenheid kunst bijbrengen. Tot die bescheidenheid behoort dat ze de sylleps erkent als een natuurlijke stijlbeweging, die wel een klein beetje matiging nodig heeft, maar vooral niet bestreden moet worden als iets verkeerds in zijn wezen.

229 H.B.A. Bockwinkel, Over de faktor cliché-werking bij het gebruik van het voornaamwoord het, N. Tg. 34 (1940) pag. 308 e.v.: Zinnetjes met het (correct gebruikt) worden in hun geheel in het geheugen vastgelegd, en komen dus weer gemakkelijk in hun geheel daaruit te voorschijn, ook dan als het daarbij betrekking heeft op een niet-onzijdig substantief.

[p. 129]

en filosoof. Hierdoor worden velen afgeschrikt, omdat men denkt dat dat allemaal vreselijk geleerd is. Ik kan ook niet zeggen dat ze kinderlijk eenvoudig zijn, maar voor een gymnasiast is dat duidelijk in te zien. Sandberg heeft van het Stedelijk Museum een wereldbekend museum gemaakt. Hij heeft in die jaren ongeveer driehonderd tentoonstellingen georganiseerd.

Holland was een boerenomgeving, aan wie de kloosterlingen de inpolderingen leerden.

Het opstel helpt de leraar om de persoonlijke aard van de leerling te leren kennen en hem van hieruit didactisch verder te helpen.

De bijbel is geen boek over dierkunde, geschiedenis of sterrenkunde, maar het woord van God. Toch heeft men dit in de loop van de geschiedenis wel eens gedacht.

Neem nu eens de verhouding België - Nederland. Op papier is die vrij goed, maar in de praktijk valt dit tegen.

Tenslotte wordt zijn ontwerp nogmaals grondig nagezien door de opdrachtgever. Is dit gebeurd, dan kan de glazenier beginnen met het uittekenen hiervan. Dit is niet zo gemakkelijk, want het raam moet hij in zijn juiste grootte op papier zetten. Zo zien we dat zo'n schilder ook met houtskool om moet kunnen gaan.

Naarmate nu een jongen zich verder ontwikkelt, dus meer verantwoordelijkheid kan dragen, wordt hem dit ook geschonken.

Na dit alles maakt de kunstenaar een ontwerp over hetgeen hij zal uitbeelden. Hiervoor gaat hij alles uit die bepaalde tijd bekijken en bestuderen.

Tenslotte worden de scherven gebrand. Daarvoor gebruiken zij ovens. Zij waren in het begin zeer primitief, maar later zijn ze gas- en elektrische ovens gaan gebruiken.

Wanneer zijn boeken niet het gehoopte succes ten deel valt, dan zal hij ermee op moeten houden.

De klas kan hun beoordeling kenbaar maken.

voorbeelden uit de krant:

De fanfare St.-Martinus, die hun hulde kwamen betuigen.

V.V.V. is er Zondag in geslaagd om hun gasten een gelijk spel af te dwingen.

Voor de rechtbank te Brussel zullen zich binnenkort leden van een internationale oplichtersbende te verantwoorden hebben, die priesterkleren heeft misbruikt om vertrouwen te wekken, waarna zij hun slachtoffers op gewetenloze manier hebben bedrogen.