Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 93]

21
Constantijn Huygens (vert.), Battista Guarini, Il pastor fido [fragmenten], in Otia, 's-Gravenhage, 1625

Het herdersspel Il pastor fido of ‘De trouwe herder’ (1589, 1602) is het in vele talen vertaalde en nagevolgde hoofdwerk van de Italiaanse hoveling en literator Battista Guarini (1538-1612). In het Nederlands verscheen alleen al in de zeventiende eeuw een achttal bewerkingen (zie Tekst 28). Constantijn Huygens (1596-1687), aristocraat, diplomaat en veelzijdig kunstenaar, tevens taalvirtuoos en polyglot, begon zijn lange carrière als Nederlandstalig literator met vertaalde fragmenten naar Du Bartas (zomer 1614). In 1625 verzamelde hij veel van zijn vroege, in het Nederlands, Latijn en Frans geschreven poëzie in de bundel Otia of Ledighe Uren. In de laatste afdeling van deze bundel (getiteld ‘Van Als’) nam hij de ongeveer 350 regels op die hij in 1623 uit het eerste bedrijf en het eerste Coro van Guarini's Pastor fido had vertaald. Bij zijn vernederlandsing volgde Huygens de onregelmatige regellengtes en rijmschema's van zijn Italiaanse voorbeeld op de voet, daarmee een vertaalprincipe huldigend dat ‘een curiosum mag worden genoemd’ (Verkuyl 1971:481). In Otia ging aan de vertaalde fragmenten (‘Yet overgesetts’) een korte ‘Voor-maning’ in proza vooraf waarin Huygens zich sceptisch uitlaat over het vertalen. Eerder had hij blijkbaar een uitvoeriger beschouwing geschreven en verworpen. Hier volgen beide versies. Waar de ongepubliceerde versie in 1625 een lans breekt voor het rijmloos vertalen van verzen, stemt zij overigens al niet meer overeen met Huygens' eigen praktijk in 1623 (Streekstra 1994:164-65). [Editie Worp 1892-99, deel 1, 284-85]

Yet overgesetts.
Voor-maning.

Neemtmen de ruymte in 't Oversetten, soo kan de waerheid niet vrij van geweld gaen: Staetmen scherp op de woorden, soo verdwijnt de geest vande uytspraeck. Vinden wij dit waer inden ongebonden Stijl, wat kanmen van vertaelde Dichten hopen, die geene verstandige sullen ontkennen het derdendeel van haere waerde den aerd van schryven schuldigh te zijn? Nochtans, Leser, dese toemaet behoort mede aen VAN ALS. Gewennt u eens aenden ongewoonen sleur van der Italianen Thooneel-Stijl, ende helpt mij overleggen, off niet, in gevall van vertalinge, dese meest rijmeloose regelen onder meesterlicker handen dan de mijne geraeckt, den minsten afbreuck van aerd ende van waerheid lijden souden. Soo weinigh mogense u mishagen, multa Poëtarum veniet manus, auxilio quae Sit mihi, nam multo plures sumus, die de hand aen dese niewe Reyen geslagen hebben, ende schier of naer eens den heelen Herder de Hollandsche huyck om sullen hangen, wanneer eenighe jonge Letter-luyden gedoogen sullen haer Goud onder mijn Koper gesmolten te worden.^[1] Voor eerst was het redelick dat ick eerste Hoofdketter in desen den eersten stoot vande oordeelen uyt stonde. Doch soo verre ben ick van die t'mijnen voordeele te willen afbedelen, dat ick oock de all te gunstige Rechters voor myn eighen tegenspreken niet en derve versekeren, op den grond die ick boven aengewesen hebbe. Want, sonder ons te vleyen, zijn de vertalingen van fraeye

[1] Naar het vermoeden van J.A. Worp (1892-99, I:285) hadden Huygens' vrienden Jacob van der Burgh en Johan Brosterhuysen hun medewerking toegezegd; het plan is blijkbaar niet uitgevoerd.

[p. 94]

Schriften veel meer als schaduwen van schoone lichamen? ende zijn die niet menighmael de ongelijckste, de slimste,^a de mismaeckste?

a slim: lelijk, krom, ongaaf

[Eerste versie]

Men kent mij voor een stout wederspreker van alle Oversettingen; Selfs van de ghene die ick bekenne dat nutticheits halven niet en behooren wedersproken te worden, kan ick mij qualyck beletten te walgen, soo wanneer 't sich gedraegt, dat ick de oorspronckelicke Tale verstae ende mij soo stege Menschen ontmoeten die oock de oversettinge boven 't overgesette derven verheffen. Want dewijl de stoffe de selve blijft, ende midsdijen dat over-prijsen alleen op de aerdicheit van 't uytspreken gevest wordt, meene ick noyt toe te staen dat oyt de Tolck die eigene aengenaemheid, oft beter, die aengename eigenschapp vanden voor-seggers woorden genaken kan; ten zij bij omspraken; die dan menighmael soo ongevoelick vande waerheit aff leiden, datmen noch beter de oprechte rouwicheid uyt staen soude, dan 'tgevaer van bedrieghelicke bywegen. Niettegenstaende soo bitsen vooroordeel, ben ick noch de Mann die mij de oversetting onderwonden hebbe van 'taerdighe Italiaensche werck, daervan hier weinighe proeven achter aen volghen, mogelick als bewijsredenen van 'tgene ick tegen de vertaling staende houde. Seker tot sulcken ende ben ick te vreden die te laten gebruycken, Biddende ondertusschen wie sich het Boeck-beroep oyt bekroont^b heeft, met mij te bedencken, off, in gevalle van Oversettingen (die wij doch door de all-begeerlickheid deser tijden niet en konnen ontgaen) dese te voren ongebruyckte maniere van doen daer voor niet te houden ware, dat sij in 'tvertalen van Gedichten soo de geesticheid vande uytsprake naertracht, dat sij sich minst vande waerheid af geeft. De Fransche oversettingen buytens dichts die ons van dit Herder-spel ter hand komen,^[2] hebben 't soo vermomt, dat sij mij van Guarini wel eer deden oordeelen, als oock geleerde Luyden van Homerus uytspraken, hebbende niet als de Latijnsche oversettinge van sijn Gedichten verstaen, ende daer op ernstelick gevraegt off die gecke Grieck oock bij Menschen van verstand in achting wesen konde. Hoe konden sij min met all dat over ende weder Hunc vero rursum Dea caesijs oculis Minerva. Hanc rursus allocutus est valde prudens Telem.. Pedibus celer Achilles. Dea albas-habens-ulnas Iuno. Hunc vero. Hanc autem. met all die toenamen van Menschen en dingen, die eighen Griecksche segs-woorden, die in haer eerste maecksel soo voll aerdighe defticheits steken? Hoe konde ick min met alle dergelijcke verapingen die noodelick d'een van d'ander Tael lijden moet, ende in dit allersoetste Gedicht soo veel scherper afsteken als het in sijne eighen oorspronghe boven alle soort-gelijcken staet? De gerijmde vertaling, soose ten eenen mijns bedunckens maer vande middelmatighe is, vind' ick ten anderen den eersten Schrijver soo konstich belieghen, dat ick niet laten kan dien Oversetter oft van onwetenheit, oft van onachtsaemheit oft veeltyds van beiden schuldigh te houden. Van dus langher hand most mijn Leser leeren hoe ick tot een'

b bekroont: bekreund

[2] De enige Franse prozavertaling die in aanmerking lijkt te komen is de Berger Fidelle van Roland Brisset uit 1593, waarop evenwel, in P.E.L. Verkuyls woorden, ‘Huygens’ vernietigend oordeel niet van toepassing schijnt te kunnen zijn' (Verkuyl 1971:481).

[p. 95]

sake vervallen ben die ick in andere soo verworp. In een woord de Rima sciolta, het Rijmeloos ongebonden dicht vande Italianen heeft mij doen hopen, datmen met even soo veel bods ten naesten bij even soo ver reicken soude mogen. En, seide ick, dewijl sich die stercke Pennen die ruymte geven, wat reden dwingt ons tot scherperen dwang? Dus sonder mij doorgaens aen eenigh rijmen te verbinden dan daer ick merckte den Auteur sulx oft ernst geweest te hebben oft onverhoedts ontvallen te zijn, hebbe ick mij elders, namenlick inden Choro, aen all de selve maten en weérslagen verplicht, die hij met soo veel moeytens niet ontworpen en heeft, oft sij en hebbens bijnaer wel soo veel in 'tnaerbootsen gekost, daer ick gaern bekenne de waerheit somtijds vrij wat krachts geleden te hebben, emmers vrij wat vercierings, soo 'tgeen verkleiningh heeten moet. Endelick, dese jongens zijnder af gekomen, met een' goede menighte, maer die wat bet als 'teen vijfde deel van 'tSpel uytmaken. De andere vier hebben van onse kloeckste Ionge letter-luyden door mijn toedoen onder sich laten verdeelen, sullende, acht ick, schier of mergen te vreden zijn haer goud onder mijn koper te laten smelten, ende soo t'samen een Niew werck aenden dagh helpen stellen dat sommige, naer wat gewoontes, aenvaerdelick oordeelen sullen. Te weten, mihi si concedere nolis, Multa poëtarum veniet manus auxilio quae Sit mihi, nam multo plures sumus. (Hor.) Voor eerst is 't reden dat ick eerste hooft-ketter den eersten slagh vande oordeelen uyt stae. Soo verre ben ick van die 'tmijnen voordeel te willen afbedelen, dat ick oock de all te gunstighe Rechters niet versekeren derve van mijn eighen tegenseggen vrij te gaen, op den grond die ik boven aengeroert hebbe. Want, sonder ons te vleijen, zijn de vertalingen van fraeye schriften veel meer als schaduwen van schoone lichamen? en zijn die niet menighmael de ongelijckste, de mismaecktste?

9^o. Mart. 25.