Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 52]

9
Peter Datheen (vert.), De Psalmen Davids, ende ander lofsanghen, wt den Fransoyschen Dichte In Nederlandschen overghesett, Doer Petrum Dathenum [...]. Heidelberg, 1566

Peter Datheen, of Petrus Dathenus (ca. 1531-1588), verliet omstreeks 1550 het Karmelietenklooster te Ieper en bekeerde zich tot het Calvinisme. In Londen volgde hij een predikantenopleiding. Na de troonsbestijging van Mary Tudor trok Datheen via Emden naar Frankfurt, waar hij de Nederlandse gereformeerde gemeente als predikant bediende. In 1562 verhuisde hij naar Frankenthal. Daar vervaardigde in de jaren 1564-1565 zijn psalmvertaling, berijmd naar de Franse versie van Clément Marot en Théodore de Bèze. De drukker was wellicht Michael Schirat (Chiraet), die in 1563 Datheens Nederlandse vertaling van de Heidelbergse Catechismus had uitgebracht. Datheens psalmvertaling verdrong al spoedig die van Jan Utenhove (zie Tekst 6) en zou ondanks de kritiek van bij voorbeeld Philips van Marnix van Sint-Aldegonde (Tekst 13) en Jacob Westerbaen (Tekst 31) verscheidene eeuwen lang de meest gebruikte Nederlandse versie van de psalmen blijven. [Editie Lenselink 1959, 511-14]

Allen gemeynten ende Dienaeren Iesu Christi, die onder die Tyrannie des Antichrists suchten ende klaeghen, wenschet Petrus Dathenus die onoverwinnelicke kracht des heylighen Gheestes, ende volstandicheit des gheloofs in een reyne conscientie doer Iesum Christum.

Seer gheliefde broeders ende methulpers in Christo Iesu, op dat V.L. een openbaer getuygenis myner goetherticheit 't uwaert hebben mochten, ende also bemercken, dat ick met mynen kleynen gaeven niet weyniger en begeere die kercke Godes te helpen opbauwen, dan andere die van Godt hooghelick begaeft sijn: So hebbe ick die Psalmen Davids, die ick op die Francoyssche melodien in Nederlantschen dichte gemaeckt hebbe V.L. willen toeschryven ende daermet vereeren. [...] So jemandt segghen wilde, dat dese myne vereeringhe tot deser tydt (dewyle die Tyrannische Inquisitie ende grouwelicke vervolghinge nu voorhanden sijn, welcke meerder oorsaecke geven tot suchten ende weenen, dan tot singhen) gaer ontydigh is, den selven gheve ick tot een antwoorde: Eerstelick, datter een groot onderscheydt is, tusschen dat lichtveerdigh singhen, daermet die weerelt omgaet, ende dat singen der Psalmen Davids, daer in men niet alleen de stemme wterlick hoort, maer die woorden verstaet, daer doer dat herte ten hemel op gheheven, ende in den gheloove, godtsaelichheit ende gheduldicheidt ghestercket wert. Daerom kan gheen tydt tot sulck singhen onbequaem sijn.

Ten anderen, so vindt men hier niet alleyn vroylicke dancksegghinghen ende lofsanghen, maer oock heerlicke ghebeden ende klaeghliedekens, die oock in die hooghste benawtheidt der kercken, dienelick sijn.

[p. 53]

Ten derden, dewyle die heylighe Ionas in den walvisch, die metghesellen Danielis in de vierighen oven, David in sijn meeste ghevaerlickheden, CHRISTUS als hy nu den Ioden in den handen soude overghelevert werden, met Psalmen, klaeghen, ghebeden, lofsanghen, GODE ghesonghen, gheklaeght, hem aengheroepen ende ghepresen hebben, so konnen oock die Christenen in sulcken staete, des ghelycke doen. Dieß verhop' ick dat myn aerbeyt tot deser tydt V.L. niet mißhaeghelick wesen sal.

So veel die nuttichheit der Psalmen Davids aenghaet, wie kan die wt spreken ofte ghenoeghsaem beschryven? Die bewyset CHRISTUS IESUS wel, Luc.24. daer hy den Discipulen dat verstandt opent, op dat sy wt den schriften Mosis, der Propheten, ende wt den Psalmen hem leeren kennen. Die bewysen die Apostelen over al, die met so veel heerlicke ghetuyghenissen wt Davids Psalmen, haere leeringhe bevestighen. Die bewyßt die leeraer Athanasius in sijn boecxken ad Marcellinum,^[1] Daer hy toont, dat een yder boeck des ouden Testaments een besondere materie tracteert ende verhandelt, maer dat het alle t' saeme in den Psalter Davids te vinden sij. Item, dat alle die Articulen onses Christelicken gheloofs, naemelick, van dat eenigh, eewigh, oneyndelyck, goddelick wesen, Van die drievuldicheit der persoonen, Van die waere goddelicke ende menschelicke natuere CHRISTI, Van sijn lyden, sterven, begraeven, nederdaelen ter hellen, &c. in den Psalmen Davids grondelick ende klaerlick gheleert, ende bestetighet werden Daer in vindt ghy GODTS wonderwercken ende oordeelen, die hy beyde in 't troosten ende verlossen sijner kinderen, ende in 't straffen ende plaeghen der godtloosen bewesen heeft. Daer vindt ghy, hoe Godt doer sijn voorsichticheit, hemel ende eerde, alle Creaturen, maer in sonderheit sijn kercke, regiert ende bewaert. Daer vindt ghy schrickelicke dreyghementen, ende heerlicke vertroostinghen, klaeghredenen ende lofsanghen, dancksegghinghen ende ghebeden, ende met wat wederwerdicheit dat ghy belaeden sijt, daer vindt ghy troost ende medecyne. Summa, wat tot den rechten gheloove, tot een oprecht, godtsaeligh leven, tot ghedult ende lydtsaemheit van nooden is, dat vindt ghy in Davids Psalter, die derhalven met rechte een kleyne Bibel magh ghenaemt wesen.

Dewyle nu V.L. eenen deel der benawtheden Davids proeven, ende daeghelicks smaeken, ende met veele Sauls, Doeghs, Absalons ende Achitophels strijden ende kampen moet, Overleeßt, singht, ghebruyckt des heylighen Davids Psalmen. Want gelyck Chrysostomus seyt: Also een groen syden doecxken die ooghen ende t' gesichte verquickt, als sy hen dat altyt vooren stellen die quade ooghen hebben: Also wert die ooghe des ghemoets verquicket, ende in lydtsaemheit ghestercket, als die mensche in sijn wederwerdicheidt, David (die als goudt in den vyere des kruyßes is beproeft ende gheloutert gheweest) hem voor ooghen stelt.

Dat ick desen Psalter op deser wyse in dichte ghestelt hebbe, en is niet gheschiet, om den aerbeyt van andere, die daer in haer beste gedaen hebben te mißprysen, ofte om my eenigher konst te beroemen, maer dewyle dat wy met den Evanghelischen kercken in Vranckryck, in der leere, ende ceremonien eendrachtigh

[1] Het geschrift Epistula ad Marcellinum van de Griekse kerkvader Athanasius Alexandrinus (ca. 295-373) handelt over de verklaring van de psalmen.

[p. 54]

sijn, so hebbe ick van herten begeert, dat wy in den sangh der Psalmen, hen oock mochten ghelyck sijn, die in die spraeke seer lievelick ende klaer overghesettet sijn, de welcke ick so naeghevolght hebbe, als 't my moeghelick gheweest is, ende onse spraeke heeft konnen lyden. Ten anderen daerom, dat die Psalmen alle (mynes wetens) noyt bequaemelick sijn overghesettet geweest, om stichtelick in der Ghemeynten te singhen: ende om dat sy, die de Psalmen eensdeels overgesett hebben, wtdrucklick ende ernstlick begeert hebben, dat men haer werck soude blyven laeten, ende so daer jemant waere, dat wat maeken wilde, dat hy dat van nieuws doen soude.^[2] Om desen, ende derghelycken Christelicken oorsaeken, hebbe ick dit te handen ghenomen, ende doer Godts ghenaede so wyt ghebracht.

Op dat oock die Christelicke leser een volkommen handtboecxken hebben mochte, hebbe ick den Christelicken Catechismum ende den voornaemsten deel der kercken ordeninghe, ende der ghebeden, so die by ons ghebruyckt sijn, tot den Psalmen laeten drucken, alles tot beteringhe der kercken Christi. Daer om is eyndelick noch eenmael myn vriendelick begheeren aen V.L. seer beminde broeders, dat V.L. dit danckelick willen ontfanghen, ende met aendachtighen herten ghebruycken, Godt altyt voor ons met vierighen herten biddende, wy willen oock V.L. altydt gedachtigh sijn, ende met smeeken ende bidden, tot Godt aenhouden, dat hy V.L. met synen gheest stercke ende regiere, met sijn krachtighe handt bescherme ende bewaere, op dat V.L. den loop volloopen, den strydt volstryden, dat gheloove behouden, ende also die kroone der heerlickheit hiernae onfanghen moghen, Amen. Tot Franckenthal, den 25.Martij 1566.

V.L willighe Dienaer ende met broeder
PETRUS Dathenus.

[2] Deze opmerkingen slaan vrijwel zeker op Jan Utenhove; zie Tekst 6.