Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 32]

2
Cornelis van Ghistele (vert.), Der Griecxser Princerssen / ende Jonckvrouwen clachtige Sendtbrieven / Heroidum Epistolæ ghenaemt / bescreven duer den geleerden ende vermaerden Poeet Ovidius Naso inden Latijne / ende nu eerst in Duytsche duer Cornelis van Ghistele Rhetorijckelijck overgesedt [...]. Antwerpen: Hans de Laet, 1553

Cornelis van Ghistele (ca. 1510-ca. 1572), een vooraanstaand lid van de Antwerpse rederijkerskamer De Goudbloem, schreef zowel in het Latijn als in het Nederlands. Behalve Ovidius vertaalde hij ook Vergilius (de eerste vier boeken van de Aeneis verschenen in 1554, de overige volgden twee jaar later), Terentius (zie Tekst 3), Sofokles (Een Tragedie ghenaemt Antigone, via het Latijn, 1556) en Horatius (Satyrae oft Sermones, 1569). Zijn prozaversie van Erasmus' Lingua (1555) was de enige die zonder vermelding van de naam van de vertaler werd gedrukt. Vóór Van Ghistele waren van Ovidius de Metamorphoses in Nederlands proza gebracht door Johannes Florianus (Antwerpen, 1552). In zijn vertalingen in dichtvorm maakte Van Ghistele gebruik van een traditioneel rederijkersvers. De Clachtige Sendtbrieven kenden verscheidene herdrukken, wat Van Ghistele de gelegenheid gaf zijn vertaling uit te breiden met enige ‘responsive Epistelen’ van latere datum en met brieven van eigen vinding. [Exemplaar UB Gent]

Aen den Eerweerdigen ende discreten Heere, H. Iacob Herdtzen, Ridder, Borgermeester der vermaerder stadt van Antwerpen. Cornelis van ghistele.

OM dat ick, Eerweerdighe Heere, (ende dat ter begeerten van Gheeraert Delien, ende noch sommighe van onsen ouders van der Goudtbloemen) Rhetorijckelijck in onse duytssche sprake Ovidius epistelen over te settene my zoo stoutelijck onderwonden hebbe, sommige sullen daeromme (duchtick) my berispen, ende seggen Quid Graculus cum Musis? hun laten dunckende niet betamelijck te syne, dat een slecht ongheleert clerck, als ick ben, met sulcken Poeet hem moeyen soude. Maer gelijck den Schilders wel toeghelaten wordt, zowel den slechten als den grooten constenaers (hoewel den best-doendere den meesten loff heeft) te beworpene^a oft te schilderene historien oft fabulen, dewelcke vande Poeten beschreven ende ghefingeert zijn: zoo laet ick my oock duncken, E. Heere, dat eenen Rhetorisien oock wel toeghelaten mach worden te stellene oft te componerene in onse duytssche tale tghene dat de Poeten in latijne verclaert hebben. Aengemerct, dat sij anders niet ghescreven en hebben, (al schynent som fabulen) dan dat grootelijck is tot profijte van allen menschen, oft om den gheest te verlichtene, oft tprofijt met soeticheyt ende genuechten te leerene, ghelijck Horatius seyt in Arte poetica:

Aut prodesse volunt, aut delectare poëtæ,
Aut simul et iucunda et idonea dicere vitæ.

a beworpen: ontwerpen

[p. 33]

Het welcke Ovidius naer mijn verstant nieuwers betere dan hier in sijne amoreuse Epistelen achtervolcht en heeft, vol geleerder sententien, schijnende half philosophye, ons bewijsende der minnaers manieren, suchten, kermen, mistroostichheyt, verdriet, en lijen, daer hem een iegelijck wel aen spiegelen ende voor wachten mach, dickwils comende tot eenen onsalighen eynde, zoot bleeck aen Phyllis, aen Dido, aen Leander, ende noch meer andere. Ten anderen moghen wij hier in oock aenmercken die eerbaere ghestadige liefde van Penelope, die Ulyssem haren man (al bleef hy twintich iaren wten lande) eerbaer ende getrouwe was: ende de suyver liefde van Laodamea, die sy droech tot Protesilaum haren man.

Hier omme E. Heere, hevet my oirboerlijck ghedocht te syne dese Epistelen te translaterene in onse duydtssche sprake ende Rhetorijckelijck in Dichte te stellene, want de menschen altoos meer gheneghen zijn, om eenighe zoeticheyt dan sware oft duystere materien te lesene. Ende oock aenghesien, dat ick niet dan zuvere redenen sonder beghrijp^a oft vilonye daer inne en bevinde. Maer al eest sake dat ick somtijts een woort of twee daer by ghesedt hebbe meer dan het Latijn schijnt wt te sprekene, ick hope ende ick meyne nochtans, dat daeromme den zin vanden Poeet niet gecorrumpeert en is, want zoudemen het duydtsch zo plat naer dlatijn stellen, tsoude dickwils seer vrempt in des lesers oore luyen. Ende want Horatius ooick seyt,

Nec verbum verbo curabis reddere fidus
Interpres.

Ende ten anderen hebbick my oock moeten bedwinghen, om den aert der Rhetorijcken te volghene naer mijn beste vermoghen, zoo alle constighe gheesten dat wel bevroeden selen.

Maer ick weet wel E. Heere, dat dit werck te slecht is, om uwer Eerweerdicheyt toe te schrijvene, nochtans hebbe ick my sulckx ghepijnt, ende verstout te doene, betrouwende uwer grooter gheleertheyt ende discretie dat int goede te nemene: Consydererende oock dat ghy oyt de edele Gulde vander Goudtbloemen hier binnen Antwerpen ghefavoriseert (als een ghetrou hootman^b) ende byghestaen hebt, hopende daer duer minen ghewillighen aerbeyt in dancke te nemene, want ick ter eeren der Goudtbloemen (zo verre alst den lesere behaechlick valt) dit bestaen hebbe, tot wiens dienst ick my altoos offerere.

God almachtich wil mynen
Heere in salicheden ende in
duechden eewich gesparen.

a beghrijp: verwijt

b hootman: hoofdman