Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

[p. 701]

Klagte van heeren Schepenen van 's Hertogenbosch aan den Raad van Braband wegens het onwettig gebruik der waterproef, bij beschuldigden van tooverij, op eene schrikbare wijze in de Meijerij toegepast. 10 October 1595.

Eerw., edele, wyse, zeer discrete en. voirsienighe Heeren. Wy laten ons wel voorstaen, dat uwe Eerw. alreede wel te vollen syn onderricht van tgene seeckere weecken geleden respectivelyck is gepasseert ende noch daechelycx wordt te werck gestelt, zoe by particuliere heeren van ennige beleende dorpen als andere binnen de meyerye deser stadt van Tshertogenbossche, over vele ende diversche persoonen, die byde selve particuliere, smaele heeren ende henne officiers wordden geculpeert van toverye, ende dat deur ennige inordentelicke bedraginge⁽¹⁾ en. belastinghe van dyen, veele allreede syn geapprehendeert ende al noch daegelycx geapprehendeert wordden, niettegenstaende deselve, zoe wy verstaen, nyet en mochten staen oft gestaen hebben ter quader name ende fame, onder tdexel alleenlick, dat nae dusdanige bedraeginge ende apprehensie, zylieden byden scherprechter geworpen synde inden waeter, alsoo ter proeve souden worden gestelt, oft sy by avontueren mochten boven blyffven ofte sincken, ende bevonden synde deselve niet te sincken, maer boven dwaeter te blyven liggen, worden vuyt oirsaecke van deselve pretense proeve ende niet ondersincken, de geapprehendeerde gehouden voor genoech verwonnen ende plichtich van de voors. delicten.

(1) Bedraginge, beschuldiging.

[p. 702]

Emmers om over sulcx in cas van egeene voluntaire confessie, die wel vuyt vreese oft grooticheyt van torture, oft anderssins soude connen geschieden, ende te beduchten is by eenighe geëxecuteerde geschiet te zyn, gewesen om aen staecken levendich gebrant te wordden, daer van alle vele exempelen onlancx metter daet syn gesien. Ende gemerckt ons, onder correctie, dese maniere van procederen verdunckt te wesen te seer precipitant ende buyten ordre van rechtshandelinge, behalven d'onsekerheyt ende ongewoonlycheyt vande voors. waeterproeve, meer smaeckende superstitie byden bosen vyant geinventeert, om Godt te tenteren, den onnooselen te condempneren ende de schuldigen te defenderen, nae alle rechten notoirlyck verboden dan wettelycke ende toegelaten probatie, emmers sulcx datmen daer van tot noch toe inden lande van Brabant geen gebruyck en weet geweest te zyn; tot desen oock in consideratie stellende, dat ter plaetse daer dusdanighe apprehensie ende executie wordt gedaen, wordt, helace! daechelicx gehoirt een lamentabel geclaech tusschen andere eerlycke ende onbefaempde persoonen, die van gelycke temeraire ende onsekere belastinghe, daer door de boose vyant sonder twyffel is syn prouffyt doende, bevreest zyn, ende alsoo insgelycx tot dusdanighe confuse probatie, torture ende geprecipiteerde schandaleuse doot oyck onnooselyck souden comen te geraecken: soo eest, dat wy eedts ende conscientie halven, neffens d'advys van onsen eerwaerdichsten heere de Bisschop deser stadt, gedrongen worden hier van uwe E. te doen de voors. verthoeninge, derselver biddende, om in faveur van ordentelicke iustitie ons t'adviseren, wes inde voors. nyeuwe maniere van waterproeve soude staen te doene, ende des niettemin by ennige placcaet oft or-

[p. 703]

donnancie deur openbare publicatie voor ons ende allomme ten platten lande te doen vercondigen hoe ende welcker vuegen in tgene voors. staet, zal dienen by tyde te worden geremedieert oft anderssins gedecreteert soe tot gerusticheyt der conscientien vanden officieren en. richters genoech soude mogen wesen; ende in cas van desen te stellen in voerdere deliberatie met myn heeren vanden secreten Raide, dat emmers by provisie den ghene administrerende de iustitie inde vier quartieren der meyerye deser stadt expresselicken wordde geordonneert van alle voordere apprehensie, proeffneminghe ende scherpe examinatie, by wegen als voor, op simpele bedraginge te supersederen, ter tyt toe byden Hove ende van hooger hant wegen daer inne anders zall wesen versien. Waer mede desen eyndende, sullen Godt bidden, myn Heeren, uwe Eerw. ende Edelheden in gelucksalige regeringe te gesparen in syne heylighe protectie, nae onse seer gedienstige gebiedenisse aen henne goede gracien. Vuyt Shertogenbossche, den x^en Octobris 1595.

Uwen Eerw. ende Edelheden

zeer oitmoedige en. onderdanige ten dienste, DE SCHEPENEN DER STADT VAN TSHERTOGENBOSSCHE.

W. van Reys.

[opschrift.]
Eerw., edelen, wysen, zeer discreten en voorsienigen Heeren, Myn Heere de Vice Cancellier ende andere Heeren van zyne Maiesteyts Rade geordineert in Brabant, tot Brussel.
Geregistreerd in een copie-boek van brieven ten archieve der stad 's Hertogenbosch (geteekend C., n^o. 25) op het jaar 1595.