Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

[p. 665]

Verhaal der plegtige uitvaart van Philips II, als hertog van Braband, te 's Hertogenbosch, den 8 November 1598.

Ordinantie om douytvaert te houden van onsen aldergenadichsten heere Philippus, de ij^c van dyen naeme, coninck van Spaignyen en. hertoghe van Brabant.

Datmen op Alderheyligen dach smorgens sal beghinnen te luyden te ses uren in sint Ians kercke tot datmen het sermoen beghint, ende de andere daegen te seven uren, met het groot geluyt, met onderhoudinghe van clocken omtrent een ure, ende des middaechs nae elff uren, en. des avonts nae vyff uren als voor, ende sal het luyden becosticht worden byde kerckmeesters van elcke kercke en. byde cloosters, daermen luyden sal.

Ende zoe haest als de clocken in sint Ians kercke worden geluyt, soe salmen allen die clocken, soe inde prochien, capellen en. cloosteren bestaen te luyden soe lange als het geluyt sint Ians dueren zal: ende dit luyden salmen continueren alle daege tot Sondaechs daernae, wan-

[p. 666]

neer men dvuytvaert van zyne Maiesteit voirn. houden sal, ten welcken daege, alsmen naede kercke toegaet, sal insgelycx de aldergrootste clocke metten anderen wordden geluyt.

Ende naede exequien soe salmen luyden wederom in manieren voers. tot Sondaechs daernae, wesende tsaemen xiiij daegen.

In dese naevolgende manieren sal het vuytvaert van zyne Maiesteyt wordden gehouden.

Inden iersten sal voergaen die groote schoole met haer meesters deur de Kerckstraet, Crullenstraet, neffens het gulden Harnas, voerby het stadthuys, achter tgewanthuys, deur de gevangen poort, deur de Thoorenstraet, over den Roostel, neffens die trouwdeure, buyten om de kercke inde schoole.

Daernae de twee compaignien voetvolcx, hebbende haer tremmen met swart laeken becleet ende de wapenen averechts onder haer ermen, vergaderende voerden vendrich Io. Philips van Brecht, ende treckende vyff dick in gelede voerby het stadthuys, achter om het gewanthuys, deur de gevangen poort, deur de Thorenstraet, buyten om de kercke als boven, lossende haer roers voor de logie deure, afftreckende voirts deur de Putstraet wederom voer het logement des vendrichs Brecht, van waer het vendelen, de wacht hebbende, sal verdeylt wordden soe in hen corps de garde, item drye rotten aende merct byde Werelt, op hen allarm plaetssen met eenen officier daerby als een allen poorten deser stadt, en. daer blyven tot dat die selve poorten naeden middach wederom

[p. 667]

sullen wesen geopent, ende sullen voerts aende poorten blyven haer wachten bewaeren naer behooren.

Daer nae de canoniers met haer lontstocken averechts, twee ende twee in geledie, vervolgens hen dan begevende op henne quartieren tot dat die poorten syn geopent.

Daernae de ruyters te voet mette trompetten, met swart laeken aende trompetten, vergaderende voor hen cordegarde, treckende oyck vyff in ordre gelerst en. gespoort, die de soldaeten sullen volgen en. steecken die soedyne⁽¹⁾ voor die logie deure ende oyck inde straeten nu en. dan, en. wedergekeert synde aen hen cordegarde, daer sy aff gegaen syn, sullen hen te perde geven en. hen alsoe houden voor hen cordegarde, doende van daer ronden, soe lancx de vesten als deur de straeten, tot dat de poorten des nae middaechs sullen wesen geopent en. de wachten als voor beseth.

Daer nae de geestelickheyt mette clergie, inder vuegen alsmen gaet mette processie om de stadt, mette cruyssen sonder vaenen, die vergaderen sullen in sint Ians kercke, ende van daer ordentelyck comende, de hooffden off prelaten opt stadthuys, houdende hen dandere omtrent den Minderbroederen clooster in ordinantie, tot dat den selven geordineert sal wordden te gaen byden gheenen, die vanden heeren wethouderen daertoe genoomen sullen wordden, achter tgewanthuys omme, doorde gevangen poort, Thorenstraet, deur de thoorendeure inde kercke, hen verdeylende ende houdende rontsomme inde gangen buyten tchoor, vuytgescheyden die heeren vanden capittele, die int choor sullen gaen ende blyven, sonder dat dander conventuaelen sullen offeren, ofte dat oock de clergie we-

(1) Soedyne. Dit woord kwam mij nergens voor. Men kan ook sordyne lezen: die soedyne of sordyne steecken versta ik niet.

[p. 668]

der op stadthuys comen; dan sullen alleenlyck wederom gaen de personagien, schoutet, schepenen en. heeren vanden raede, mette dekens vanden ambachten, schutteryen en. capiteynen vande wycken opgaen de trappen tot inden sadel opt stadthuys en. daeromtrent.

Daernae sullen volgen de tortsen mette wapenen van zyne Maiesteyt verchiert, die besorgen sullen ende doen draegen, te weten, iegelyck schepen, gesworen, raetsheer, rentmeester deser stadt een tortse: iegelyck ambacht twee tortsen: elcke schutterye twee tortsen: Vrouwen broederschap twee tortsen: iegelycke prochie kercke, clooster, capelle, heyligen Gheest ende groot gasthuys deser stadt een tortse, en. noch dese stadt acht tortsen, die gedraegen zullen wordden by mannen by elcken daertoe te verwilligen ende te ordineren, en. sullen die wapenen daeraen te hangen byde stadt wordden gegeven, welcke wapenen ende tortsen iegelyck naer hem nemen sal. Ende sullen die voirn. wapenen in allen cloosteren ende capellen, nae celebratie des vuytvaerts, opgehangen wordden voorde memorie van syne Maiesteyt en. gedenckenisse, ende sullen die tortsen gaen twee dick, ende inde kercke gecomen wesende, sullen inden buyck vande kercke blyven staen van sinte Eloys altaer aen deen syde en. sinte Sebastiaens aen dander syde totten clocken thoren toe, tot dat den dienst sal syn geëyndt, en. als dan sal een iegelyck mogen thuys gaen.

Item daer nae sullen volgen drie personagien in een geledie: het een gaende int middelt, voer hen dragende den grooten schilt van syne Maiesteyt: den tweeden het helmteecken, aende rechter syde: den derdden de wapenen van Brabant, aende lochter syde. (Goyart van Vlierden int middel; Gerart van Berge, capitein vanden ion-

[p. 669]

gen Voetbooge, aende rechter syde; Mathys vander Meer aende lochter syde.)⁽¹⁾

Ende sullen die navolgende personagien gaen alleen achter malcanderen, te weten, die gheene hebbende inde hant een swartte lancie met het cornet van Brabant daeraen. (Mr. Marten Moons, capiteyn vanden Hantbooge.)

Daer nae een ander, draegende den standart mette wapenen vanden Coninck, wesende den grooten standart royal. (Mr. Henrick van Broeckhoven, rentmeester der heeren Staten van Brabant.)

Daernae een ander, dragende het cornet royal. (Mr. Goyart Loeff vanden Sloot.)

Daernae den wapenrock mette Conincx wapenen al aen swartte lancien. (Ieronimus Wynants.)

Daernae het perdt met een swart fluweelen cleet, met een root zyden cruys daerover en. met vier schilden mette Conincx wapenen en. croon verciert, en. twee personagien, die tpert leyden sullen. (Io. Anthonis Berwouts, Io. Ian van Hambroeck, en. sullen hen yegelyck versien van eenen iongen, om tpert gaede te slaen.)

Daernae het gulde Vlies op een swart fluweele cussen. (Io. Ian van Campen.)

Een ander personagie metten schepter. (Io. Philippus van Brecht.)

Een ander personagie met het swert met een vergult gevest. (Io. Arnt Heym.)

Item noch een ander personagie met de Conincx croone. (Io. Goossen van Brecht.)

Daernae twee personagien, draegende tsaemen tusschen hen beyden en. gaende voorde tombe, een taeffereel int

(1) De namen tusschen () geplaatst, zoo hier als in het vervolg, zijn met eene andere hand op den kant van deze ordinantie bijgeschreven.

[p. 670]

swart geaccoustreert⁽¹⁾, synde de memorie en. forme vande doot en. de historie, quod mors sceptra ligonibus aequat. Alle dese personagien te voet met raucleederen gecleet. (Pensionaris Mr. Willem van Reys en. rentmeester vande domeynen Marten Fierlants.)

Daernae de tombe, met een swart fluweelen cleet bedect ende een wit syden cruys daerover, mette wapenen daerop aen beyde syden en. voor en. achter als aen tperdt, ende sal gedragen wordden by Arnt van Hoorenbeeck met Wouter Ianss. Anthony Pynappel en. Abraham Thomas Iacop Servaessen ende Ian vanden Kerckhoff, lieutenanten vande vier schutteryen, nyet wesende inde weth, diewelcke voirs. lieutenanten die tombe op haere geordineerde plaetse met reverentie gestelt hebbende, sullen alle ses daer beneffens een weynich verthoeven en. een weynich vertoeft hebbende, elck int particulier hen begeven by syne schutterye en. met deselve ten tyde vande offeranden behoorlycken comen offeren, en. die daer nae voorts haer byde selve schutterye vuegen en. onthouden sullen; en. sullen voer en. achter wordden gedraegen twee flambeaux, en. aen elcke syde vier by-ioncxkens, gaende int swart gecleet, bloots hoofts, die in sulcker vuegen staen sullen inde kercke rontsomme de tombe geduerende den dienst en. van daer thuys gaen.

Daernae sal volgen myn heer den schoutet inden raucovel, neffens hem hebbende den prelaet van Bern ende den commandeur Masschereels.

Daernae de heeren vanden magistraet, twee ende twee, en. metten lesten schepen den stadthoudere van myn heer den hoochschoutet.

(1) Geaccoustreert, geschilderd.

[p. 671]

Daernae de gesworens en. heeren vanden raedt nae auder manieren.

De secretarissen metten griffier.

De dekenen vanden ambachten, alle gaeder twee ende twee.

Daernae de vier schutteryen sonder wapenen, vyff in ordre, daer van die vanden auden Voetboge sullen voergaen, den iongen daernae, den Hantbooge de derdde ende de Cleveniers de leste: ende sullen die vanden auden Voetbooge vergaderen aende tralie, den iongen voer Abraham Thomas, den Hantbooge voor de Papegay, de Cleveniers voorden Engel.

Daernae sullen volgen die capiteynen en. lieutenanten vanden wycken, metten gheenen egheen raetsheeren synde ende nochtans aende poorten als raetsheeren waecken, hen vergaderende voorden Cop, die welcke alle voers. in haer ordre sullen offeren en. blyven geduerende den dienst der misse.

Item de rentmeesteren deser stadt sullen bestellen, dat het choor en. het oxael binnen en. buyten behangen wordt met swart laecken en. daerop de schilden mette wapenen van syne Maiesteyt, aen elcke syde drye, en. buyten voor doxael het blasoen met twee wapenen aen beyde syden en. van binnen een waepen.

Item sullen die heeren vanden capittule verchieren den altaer heerlyck, als zyne Maiesteyt competeert.

Ende sal de voorsadel van stadthuys behangen wordden met swart laekens mette wapenen vanden Coninck, daerop stellende de tombe int middel, de flambeaux en. tortsen rontsomme, en. sal inden sadel vuer wordden gestoockt, waer vuer vergaderen sullen ende omtrent hen houden de personagien en. oock de iongens de flambeaulx draegende.

[p. 672]

Ende om te verhueden het overloopen vanden volcke sullen de gruen roeden, mette groen royen in haer hant, gaen ter syden de heeren vanden magistraet.

De hellebardiers vanden schoutet sullen oock met haer hellebarden alle gedrangen verhueden.

De ingebieders mette prevoosten vande schutteryen sullen, insgelycx met eenen swartten stock elck inde hant, oock haer debvoir doen en. het gedrange vant volck wederstaen, om confusie te schouwen, aff en. aenhaelende het volck, volgende dordinantie, die haer sal wordden gegeven byde ondergeschreven gecommitteerde.

Item de personagien sullen staen int choor aen beyde syden der tombe, die gestelt sal wordden boven int choor voorden altaer, daeromme staende die twelff iongens mette flambeaulx als voor, ende aende vier hoecken een flambeau mette wapenen daeraen van syne Maiesteyt, hen houdende inde nederste gestoelte, nemende die leste personagie die hoochste plaetse ende naer advenant.

Ende sal myn heer den schoutet metten prelaet van Bern et commandeur Masschereels hen houden int gestoelte van myn Eerw. heere den biscop ende daeromtrent ende soe vervolgens de heeren vanden magistraet, en stellende het perdt buyten het choor voorden oxael, laetende tzelve bewaeren by twee [van] haer dienaers, die tgeleyt hebben, gaende de eelmans⁽¹⁾, diet geleyt hebben, inden choor op haer plaetse, en sal geoffert worden, als volcht:

Myn heer den schoutet ierst, geleyt met myn heer den prelaet en. commandeur; daernae de personagien de croone gedraegen hebbende ende soo vervolgens: insgelycx het perdt, dwelck wederom sal wordden geleyt voor tchoor op syn ierste plaetse ende den dienaers overgelevert, en.

(1) Eelmans, edelmans, edellieden.

[p. 673]

int scheyden naeden dienst sullen die personagien gaen deur ons lieve Vrouwen choor en. aldaer leggen op een taeffel voor den altaer te stellen, die instrumenten by haer gedraegen synde, ende het perdt sal geleyt wordden inde logie en. aldaer ontcleet en. voirts gesonden in synen stal.

Behalven de drye ierste personagien, die mette wapenen deur de logiedeure, deur de Kerckstraet gaen sullen opt stadthuys, dyen volgen sullen schoutet en. schepenen daernaest immediatelyck de voirs. personagien en. soe vervolgens, gelyck die gegaen zyn, hen houdende inden sadel van stadthuys, alwaer den pensionaris sal de comparanten van henne debvoiren bedancken van wegen deser stadt en. alsoe scheyden.

Item sullen de poorten deser stadt toegehouden wordden geduerende de vuytvaert, ende sullen die vande wycken, des snaechts gewaect hebbende, over dach verwaren de poorten tot dat al gedaen is, ende die wacht van stadthuys sullen daer eenighe musquettiers laeten off andere, en. sullen die vanden schutteryen, de wacht hebbende, vóór eenige oepeninge der poorten op haer wacht moeten coemen.

Ende heeft voirts de magistraet begheert op myn Eerw. heer den bischop, dat hem gelieve te commanderen aende andere prochie kercken en. cloosteren, soe mans als vrauwen, datmen die weke daernae alle daege sal celebreren drye singende missen van requiem, en dat voorde siele van syne Maiesteyt overleden, wiens siele inder eeuwicheyt moet leven en. wy als wy nae sullen coemen.

Ende sal die schoole beghinnen te gaen te negen uren, daernae sal volgen het chrysvolck als boven, ende sullen die personagien, heeren vanden magistraet, raede, de-

[p. 674]

kenen, capiteynen, schutteryen wordden bescheyden precyselyck ten negen uren opt stadthuys aende merct, op haer plaetse respective.

Item syn gecommitteert Iacop van Stryp ende Marcelis van Groeningen, om dese ordinantie ordentelyck te doen vervolgen, met advys der heeren Io. Arnt Heym en. Mr. Herman Pelgrom, en. de tochten, offer en. wedercompste by assistentie vanden ingebieders ende prevoosten te doen vervolgen.

Aldus geresolveert by Mr. Diericken van Vechel, schepen, Ghysbert vander Stegen ende Mr. Peeter Pelgrom, gesworen, Mr. Goyarden Loeff, Mr. Marten Moons, Andries van Luydick en Io. Arnt Heym, capiteyn, raetsheeren, met adiunctie vanden pensionaris en. rentmeesteren deser stadt, als commissarissen daertoe van mynen heeren vanden twee ierste leden deser stadt geerdineert. Actum den xxvj^en en. ij^en respective daegen der maent van Octobri en. Novembri a^o 1598.

Op heden den achsten dach der maent van Novembri a^o 1598 is dvuytvaert van onsen aldergenadichsten heere Philippus, die tweede van dyen naeme, coninck van Spaignyen en. hertoge van Brabant etc., zaligher memorie, gecelebreert en. gehouden in sint Ians kercke, inder vuegen en. manieren inde voirs. ordinantie begrepen, vuytgescheyden dat doemen voerde tweede reyse offerden, tzelve is geschiet als volght: myn heer den schoutet het ierste, geleyt als voor: daernae de personagien: daernae de heeren deken mette canonicken en. beneficiaeten vanden capittule deser stadt, hebbende brandende kerssen in haer handen: daernae de heeren vanden magistraet mette gesworens en.

[p. 675]

raetsheeren: daernae de dekenen vanden ambachten: daernae de capiteynen en. luytenanten vanden wycken ende andere gheen raetsheeren synde en. aende poorten deser stadt als raetsheeren waecken.

Item den dienst gedaen wesende, soe syn de drye en. twee leste personagien, met haer instrumenten in haer hant, voergegaen vuyt de kercke doer de logie deure, door de Kerckstraet nae stadthuys, den welcken gevolcht zyn de personagien de instrumenten gedraegen hebbende, twee en. twee: daernae alsoe de voirs. xij iongens inden rou gecleet, blootshooffs, haer flambeaux brandende dragende: daernae myn heer den schoutet, geleyt als voer inden raucovel: daer nae de heeren vanden magistraet, gesworens en. raetsheeren, dekenen vanden ambachten, schutteryen, capiteynen, lieutenanten vanden wycken metten gheenen aende poorten waeckende als raetsheeren en. egheen en syn: ende in sulcken ordre opt stadthuys gecoemen synde, soe heeft myn heer den pensionaris deser stadt een heerlycke harangue gedaen inden sadel van stadthuys, verhaelende int breet en. int lanck de goede affectie, die syne Maiesteyt voirs. dese stadt altoes toe heeft gedraegen etc., ende by synen leven versien heeft dese landen van soe duechtsame en. groote personagie, syn lyve dochter tot princesse en. onse hertoghinne, ende daernae een iegelycken van het debvoir bedanckt en. oorloff gegeven om thuys te gaen, en. is alsoe een iegelyck van daer gescheyden.

Ten archieve der stad 's Hertogenbosch, onder de losse stukken.