Logo DBNL
Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch (1846-1848)

Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

(1846-1848)–Cornelis Rudolphus Hermans–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Eenvoudighe ende warachtige verantwoordinge der wtgewekene borgeren der stadt Shertogenbosche,
tegens de onghefondeerde iustificatie,
inden name der ingeelevenen onlancks wtghegeven;
midsgaders teghen die acte byde drije leden derzelver stadt den achtsten iulij lestleden gepubliceert;
inhoudende een historiael discours van alle de gheschiedenisse;
tegens de allegatien der heyliger schrifture,
voor ende achter de voorschreven iustificatie ghestelt.

Psalm 50, versu 16.
Maer totten godloosen spreekt Godt: waerom vercondicht ghy mijn rechten ende neemt mijn verbondt in uwen mondt, &c.


illustratie

Tot Leyden. Anno 1579.
☞ Deze Verantwoordinge is afgedrukt naar een hoogst zeldzaam geworden boekske in kl. 8o., groot 56 ongepag. bladz., berustende in de boekerij van het Noord-Brabandsch Genootschap.
Op het titelblad wordt melding gemaakt van twee werkjes, welke in deze Verzameling van Kronyken zijn afgedrukt: de Acte by de drye leden namelijk op bladz. 339, 340. Bij de aldaar voorkomende aanteekening kan ik nog voegen, dat een exemplaar van den oorspronkelijken druk dezer publicatie ten archieve der stad bewaard wordt. Het tweede boekje, Justificatie enz., vindt men bladz. 523-546.

Verantwoordinge der uutghewekene borgeren der stadt Shertogenbosche tegens de Iustificatie, inden name der ingeblevenen onlancx uutghegeven; midsgaders teghens die acte byde drije leden der selver stadt den achsten iulij gepubliceert.

Hoe wel de ingheblevene borgeren der stadt Shertogenboesche metter daet genoech te kennen geven, dat sy teghen allen nabueren de partije der mal-contenten, iae oock der Spangiarden dencken te volgen, ende mede sommighe van de nabueren benerstigen aen haere sijde te trecken, also dat sy de hooge protestatien ende mede het meestendeel hunder onlancx vuytgegevene iustificatie selve onwarachtich maken, hebben nochtans de wtgewekene goet en. noodich bevonden, de onwarachticheyt der selver iustificatie wijders te ontdecken, op dat de onverstandighe onder den nabueren van de waerheyt onderricht moghen worden, protesterende dit teghenwoordich schrift niet tot meerder verbitteringhe, maer alleenlick tot de nodige beschermenisse heurder eeren teghens de onwarachtighe ende lasterighe iustificatie voorghenomen te hebben. Ende op dat de gront des quaets bekent mocht wesen, salmen sommighe saken wat hoogher verhalen ende daer nae de voorneemste geschiedenissen trouwelicken voordragen, de welcke alsulcke bevonden sul-

len worden, datse wt alsulcken gront ofte wortel hebben moeten volgen ofte groyen, ende wt beyde, so gront so geschiedenissen, salmen lichtelic speuren, dat wt de selve anders gheen vruchten te voorschijn hebben connen comen, als diemen tegenwoordelicken siet.

 

Men heeft over vele iaren, soo al de werelt kenlick is, in dese landen seer ernsteliken daer nae getracht, dat in alle provincien, steden ende plaetsen alsulcke inde overicheyt gestelt souden worden, de welke men wel wist, ofte emmers vermoede, de tyrannische regeringhe toeghedaen te wesen.

Welck voornemen oft inde stadt Shertogenbosche volbracht is, en kan die niet twijfelen, die over lange gesien heeft hoe veerdich en. willich de magistraet der selver stadt altijts gheweest is tot de tyrannische bevelen ende executien, ende besondere in dese leste twintich iaren, in de welke die vanden magistraet ten eersten in alle nieuwicheden de tyrannische regeringe eenichsins opbouwende, den hove belieft hebben, ende daer nae de vuyterste tirannye voor handen wesende, hen alsoo bereedt hebben laten vinden, dat zy den grave van Megen, eenen grooten plonder ende moort op de stadt voorgenomen hebbende, ingelaten souden hebben, en waert tselve niet wonderlick door de moghende hant Godts verhoedt geweest, ende volgens de tyran over al meester wesende, hehben sy des gemoets geweest, dat so wanneer hij selve de stadt van garnisoen verlichten woude, sy tzelve met alle neersticheyt verhinderden, ende sijn ten lesten soo verre gecomen, dat sy hen niet vermyt en hebben, openbaerlick te seggen: ‘De stadt en dient sonder garnisoen niet,’ ende: ‘So tgarnisoen d'eene poorte wttreckt,

wille wy d'ander poorte vuyttrecken;’ op welcken voet sy nae de pacificatie van Gent, als vele landen en. steden haer in haere vrijcheyt stelden, meer als een half iaer buyten den wille der staten, die sommige middelen dreven, om de stadt te verlossen, het garnisoen inde stadt gehouden hebben, ende om inden selven staet te moghen blyven, ende van andere saken tot Mechelen besonder met don Iohan ghehandelt.

Voor welcke diensten ende ghenegentheyt tot de tyrannye zy ghenoten hebben, dat sij byden geestelijcken door de tirannye sonderling onderhouden wordende, steets gelaech-vrij gheslempt ende gedempt hebben, also dat sy des halven inde wandelinghe Sop-eters genoemt worden, dat sy met geenen garnisoen belast zyn geweest, dat sy wt de servici-gelden haer profijten getogen hebben. Maer dese belovinghen en sijn niet vermanens werdich by dese te weten, dat zy door tmiddele vanden garnisoene de meester ghemaect hebben ende alles ghedaen wat hen gelieft heeft, als, met eewige rentmeesteren te maken, die nae de previlegien der stadt alle iaer vernieuwt behoorden te worden, om door den selven de handelinghe van der stadt gelt te hebben, ende als met alsulke dekenen tegens den wille der gemeyne borgeren te stellen, die alles nae hunnen wille doen souden en. in ghene saken haer voornemen verhinderen: door welke twee middelen besondere sij dese leste iaren tot dese vermetentheyt ghecomen zijn, dat sy hen ghedraghen hebben, niet als voor eenen sekeren tijt heeren wesende, nae de maniere der magistraten deser landen, maer als grontheeren en. die haer leen aen de sonne halen, het welcke sij ooc ten lesten vele borgeren also te verstaen ghegeven hebben, dat die hooger geacht hebben de besluytingen der drie

leden der stadt dan de bevelen der hooger overheyt. Ende hier en boven hebben sy onder hen verdeylt alle profijtelike bedieningen ofte officien der stadt, in welcker administratien sy met malcanderen heerlicken weten oogluijckinge te doen.

Om welc rijc te behouden hen seer grooten dienst gedaen heeft Champagni, wanneer door den edelen en welgeboren grave Philips, grave tot Hohenloe etc., lieutenant van syne V.G. de prince van Orangien, het garnisoen gedwongen wesende wt te te trecken, de selve Champagni daechs te vooren het wttrecken, door sijnen secretaris en. den pensionaris der stadt, welcke hy den grave wijs gemaect had, om ander saken in te schicken, de collegien en. de ambachten der stadt de unie heeft doen onderteeckenen, met dreigemente, so sy tselve weijgerden te doen, dat sy vanden garnisoene niet verlost en souden worden.

Welcke onderteeckeninghe, hoe wel dat door den grave nae tvertreck des garnisoens inde stadt gecomen wesende, genoech crachteloos gemaect is, emmers soo verre gebracht, datse geen effect en heeft connen hebben, als Champagni daer van verwacht hadde, te weten, dat de stadt stracx nae tvertreck des garnisoens in alsulken staet wesen soude, als daer de mal-contenten haren oorspronck principalick vuyt die unie hebben, daer nae hare toeghedaene steden ingebrocht hebben, so heeft gelykewel de selve onderteekeninge so veel ghedaen, datse die vanden magistraet, als tot de aenneminge der unie willich wesende, niet alleen in haren staet gehouden heeft, maer oock een groote menichte van borgheren, welck sy der mishandelinge halven aen hen en. tgeheele corpus der stadt bewesen, nawelic aen en souden hebben derren sien,

doen verachten en. versmaden, als de welke inde unie mishagen hadden en. de selve mispresen, de welcke nochtans de generale staten, so sy seyden, goet bevonden en. aengenomen hadden.

Om welcker saecke gheleghentheyt te weten, eest nodich, dat daer van wat hooger verhaelt wordt. Naedemael dan inden derden artikel der pacificatie van Gent besloten was, datmen nae tvertreck der Spangiarden, als alle saecken in ruste en. versekerheyt souden sijn, inde vergaderinge der generale staten ordene stellen soude op tfeyt en. exercitie vande religie, en. sommige geesten siende, dat haer onwarachtige interpretatie opten selven artikele also gheen plaetse soude grijpen, of men soude tot disputatie moeten comen, hebben de selve ghesmeet ende te voorschijn ghebrocht de voorschreven unie, ten eynde by de selve alle provincien met eede verplicht mochten worden, ten eewigen dagen de Roomsche religie te onderhouden ende by de selve te blyven.

Waer door sij de disputatie, welcke zy haten als de duyvel het cruys, soomen pleegh te seggen, als die haer saecken niet begeren aen den dach gebrocht te hebben ende die het licht schouwen, ghenoechsam voorcomen hebben ende de selve te niete gedaen, want die aent eene met eede verbonden is, en heeft niet te disputeeren of hy dandere voor goet houden ofte aennemen sal.

Maer hebben die van Hollant en. Zeelant met hunne bontgenoten teghens de selve unie, als merckelick den derden artikele der pacificatie contrarierende, also gheprotesteert ende daer so veel teghens gedaen, dat de generaliteyt daer nae meer op haer ampt en. voornemen, welcke is het gemeen welvaren te voorderen, gesien heeft dan op de unie.

Dan de selve geesten hebben des niet te min hare saecken alsoo ghedreven, datse niet alleen groote menichte van menschen, maer oock steden en. provincien ten lesten van de generaliteyt afghesondert hebben, ende hebben alsdoen door de heer van Champagnij daer van een beginne aende stadt Shertogenbosce gepoocht te toonen, ende hier van voor dese mael genoech.

En. sijn die vanden magistraet in heur rijck op Bamisse daer nae noch meer gestijft, wanneer van thof in tijts gheenen nieuwen schepenstoel gestelt sijnde, sy selve, nae vermogen der stadts privilegien, tot schepenen gestelt hebben die vanden hunnen, ofte van hunnen humeuren ofte voornemen waren.

Wanneer sy oock so trotsich geworden zyn, dat sij in Novembri sekere comissarisen van sijne V.G. de prince van Orangen, doen mede gouverneur van Brabant wesende, der stadts fortificatie halven aen hen gesonden, ongehoort wederom gesonden souden hebben, hadde den pensionaris de bootschappe willen doen; en. daer na verstaen hebbende, dat de commissarisen de oncosten der fortificatie op de drancken begeerden te vinden, hebben sy terstonts tot dien eynde elcke tonne biers, die byden tappers ghesleten souden worden, beswaert over de twelf stuvers, en. die byden anderen borgeren gedronken soude worden, over de ses stuvers, en. een ame wijns, twee gulden thien stuvers, en. andere drancken na haer weerde.

Welcke penningen gewisselic geen cleyne somme makende, hoewel sy aen de negen maenden opgebuert hebben, so en salmen nochtans niet bevinden, dat yet daer van tot de fortificatie wtgegeven is; waer zy daer mede, en. met ontallike andere stats penningen gebleven sijn, sal den tijt noch ontdecken.

Ende men kan niet swijgen, dat so de commissarisen wederom trecken souden, sy zijne V.G. door de selve van syne sorchvuldicheyt voor de stadt deden dancken ende mede aenseggen, dat de fortificatie binnen drie ofte vier dagen ten lancxten begost soude worden, aengesien tselve niet dan wt spot en. schamp geschiet en can wesen, so de fortificatie noch in twee maenden daer nae niet begost en is geweest, en. dat tegens haren wille, alwaer die vande Schermers gulde, als in veel andere loffelike saken, te loven en. te prijsen syn, de welke, op dat de fortificatie eenmael in treyn gebrocht ofte int werc gestelt mocht worden, die ten lesten, nae veel wtstellingen des magistraets, noch tegen den avont begost hebben, also dat sy over een ure niet en mochten arbeyden.

Ontrent welcken tijt, te weten in Februario des iaers achtentseventich, als aldaer nae den exempele van ander steden, sommige goede borgeren tot polici meester gestelt geweest syn, en. de selve, als mannen van eeren ende liefhebberen des vaderlants, vele goede middelen dagelicks voorgaven, by de welke de stat verbetert, verciert, gesterct en. versekert hadde moghen worden, is den selven door de voorschreven heerlike heeren alsulcke wederwerdicheyt geschiet, alsulcke opsprake gemaect ende alsulck belet ghedaen, dat zy, siende dat sij met allen geen vruchten souden connen doen, hun selven binnen de twee maenden afghedanct hebben en. haer officie ende last verlaten.

Ende so de heerlike heeren daer zeer nae verlangt hadden, hebben sy sonder vertreck andere alsulcke ingestelt, die sy wisten van haerder meyninge te wesen, ende die niet voorwenden en souden, dan met hunnen voorweten en. dat hen gelieven soude.

Het welke vele goede borgeren verdrietende, en. siende dat tselve tot gewisse verderfenisse der stadt strecte, hebben die aen sijne V.G. den prince van Orangien, als gouverneur van Brabant, so lange aengehouden, dat dese nieuwe gedestitueert en. de oude wederom in officie ghestelt syn, met behoorlicke authorizatie.

Duer en. welke handelinge toegedragen is, dat diveersche coopluyden wt genegentheyt tot het welvaren deser landen, van selfs aengeboden hebben de stadt te versorgen van buspoeder en. andere crijchslike nootdruft, op obligatien, lijfrenten ofte erf los renten, en. dat het vierde deel beter coop, dan tselve daer nae te becomen geweest is; maer is tselve van de heeren al afgheslagen, wanneer oock de principaelste onder hunnen raedt gheseyt heeft, dat de stadt van buspolver genoech versien waer, daer waers wel tot vierduysent pont.

Is alsdoen oock toeghedraghen, dat so ter selver tijt door bevel van syne V.G. sommighe bolwercken begost waren, zy alle middelen voorgewent hebben, om die te verhinderen, en hebben wel ombeschaemtelick tot ontlegge onder de gemeente doen stroyen, dat sy gheen blockhuys wesen en wouden voor die van Hollant en. Zeelant.

Van welke moetwillige ongeschictheyt syne V.G. onderricht sijnde, willende verhoeden het quaet, dat onder de selve blijckelick schuylde, heeft de selve geschreven aenden voorschreven grave van Hohenloe, dat hy met die vander stadt handelen soude, om teghen alle ongheluck een weynich garnisoens in te nemen, de welcke van Venlo tot daer gecomen wesende, ende voorghevende, datmen de twee vendelen van capiteyn Berwouts ende capiteyn Coenen, de welcke beyde so vele als borgeren ende den borgeren wel bekent waren, innemen soude,

en. syn eygen vane ruyteren op zyn eere en. geloof toeseggende, dat hy die wt Hollant soude doen betalen en. alsulke regiment daer onder houden, dat hen niemant met recht soude mogen beclagen, gelijckewel niet wtgericht en heeft, al so odieus hadden de goede heeren onder de borgeren het garnisoen weten te maken.

Alwaer de borgheren van onverstant gestraft mochten worden, gelijck zy oock ter selver tijt van velen gestraft syn. Want daer een groot onderscheet ghemaect behoort te worden tussen het garnisoen, dat van tyrannen, ende tgarnisoen, dat van goethertighe heeren her comt. Tyrannische garnisoenen strekken tot eewige slavernije en. bederfenis; goeder heeren garnisoenen dueren maer voor den tijt des noods en. strecken tot welvaren: waer van al noch versche exempelen sijn van de Orangische garnisoenen in Hollant ende Zeelant, van de Spaensche garnisoenen in alle andere die landen. Het is gewisselic een groot onverstant, datmen den prince van Orangien, die goet, bloet ende alle syne vrientschap voor dese landen opgeset ende de selve vuyt den noot der eeuwiger slavernije gebrocht heeft, also dat hy verdient heeft een vader des vaderlants ten eeuwigen dagen genoemt te worden, hier inne geen gehoor gegeven, noch volcomelic vertrout en heeft, ende daer en boven een groote ondancbaerheyt, datmen de duechdelike presentatie des grave van Hohenloe, den welcke de stadt Shertogenbosche, gelijck veel andere steden, hare verlossinge vanden garnisoene oock schuldich is, so afgeslagen ende verworpen heeft; ende wat name salmen dit moghen geven, datmen voor alsulcke heeren gehoor gegeven heeft den genigen, die, so hier voor verclaert staet, met alle neersticheyt gesocht hebben inde stadt een eeuwich garnisoen te hou-

den, en. dat soo barbarisch en. onmenschelijck tyrannisch?

Ende men heeft hier opsien te nemen op de onbeschaemtheyt des autheurs der voorschreven Iustificatie, die hem niet en vermijt de goede borgeren, so hy die noemt, van dit heerlick feyt hoochlick te prijsen, en. om dat tselve meer aensiens mocht hebben, versiert hy dese aenbiedinghe des garnisoens by die vander religie, nae de oprechtinge des Religions-vrede gepractiseert te wesen, daer den Religions-vrede bynae een half iaer daer nae eerst opghericht is; maer het gelt den selven meester ofte autheur gelijck wat hy doet, schrijft oft seyt, als hy slechts des geniges broot eet, wiens woordt hy spreect, het welke, hoewel hy niet en behoeft, so heeft hy gelikewel van de stadt Shertogenbosce nu ettelike iaren, boven eere en. eedt, groot gelt genoten, voor dwelke wat profijt hy de goede stadt gedaen heeft, men met grontelike verderffenisse der selver, soot de almogende Godt niet en verhoedt, noch seer corts gewaer worden sal.

Maer so de begoste bolwercken gelijckewel opgemaect worden, hoewel slappelik, so hebben ten lesten de heeren, om te verhoeden, datter geen meer begonnen souden worden, den armen abt van S. Gertruyden daer toe ghebrocht, dat hy aen de stadt in hare drie leden schrijvende, verclaert heeft de bolwercken den steden schadelijc te wesen, so de selve eewige garnisoenen veroorsaecken, siet dese wijsheyt, en. dat hy verstaen en. gemerct hadde, dat door sekere sluysen de stadt altijt in water geset soude connen worden, also datmen geen bolwercken en behoefde. Maer, heer abt, U.E. is de nature des waters door den Bosche vloyende niet so onbekent,

of gy en weet, dat het selve dicmael wtdroocht: hoe salmen dan schutten, datter niet en is?

Corts hier na zijn de schepen met volck van de welcke de Iustificatie voorts vermelt, opwaerts inde Mase ghecomen, tot welcken eynde daer en hebben die van Antwerpen gheen reden van te gheven; maer ghenomen dat die van Antwerpen alle dese voorgaende ongeschictheyt, ende datter groote correspondentie en. handelinge van sommige inde stadt met de Spangiarden was, verstaen hebbende, hun van die de stadt doen hadden willen versekeren, ghelijck sy hun na de nederlaghe voor Gemblours van Mechelen en. Liere door hare borgeren versekert hadden, wie soude dat connen misprijsen, en. wat leet ofte schade soude den borgheren der stadt Shertoghenbossche door den borgheren van Antwerpen gheschiet hebben?

Volgens vermelt de Iustificatie ‘van eenen valschen ende afgrijselijcken aenslach, die opten elfsten Septembris des iaers acht ende tseventich tegens ofte op de stadt voor handen geweest soude hebben, wanneer smorgens ter openinghe der stadt poorten,’ dit syn de woorden der Iustificatie, ‘drije vendelen knechten, met eenen snellen toeloop, meynden ende poochden de stadt te invaderen ende in te crijghen.’ Maer het is openbaer, dat de poorte maer van hunder twee, met de sleutelen van tstadthuys ghesonden zijnde, wederom ghesloten is gheworden, waer door onwarachtich wort, dat die Iustificatie vermelt van correspondentie van binnen ende bisondere met die vander Schermers gulde, die ten selven daghe de wachte hadden, de welcke emmers teghens den wille van tweën de poorte hadden moghen open houden ende de voorschreven vendelen inne laten. Ende

dese knechten en zijn over twee hondert niet sterck gheweest, also dat sy teghens alsulcke stadt niet quaets aen en hadden connen richten; ende of sy schoon dusenden sterck gheweest waren, en souden sy ghelijckewel de stadt niet quaets bewesen hebben, so sy onder de bestellinge van zijne V.G. des prince van Orangien waren.

Maer aldus eest met de sake ghelegen, dat so menichwerven Orangische knechten ontrent de stadt verschenen hebben, hoe weynich dat de selve oock int ghetal waren, de heeren met haren aenhanck, om te thoonen hare goede affectie tot zijne V.G., de stadt in groote beroerten gestelt hebben, anders niet dan of de vyanden voor handen geweest waren, daer sy ter contrarien de Spangiarden met groote menichten somwijlen omtrent de stadt gheweest synde, noyt eenen voet daerom en hebben verset.

Also eest tot dier tijt mede ghevaren, en. also derhalven de beroerten tot groote perikelen ghecomen zijn, souden sy geerne de oorsake anderen ten hals legghen, daer sy nochtans selve sullen moeten bekennen, dat so sy smorghens goede lieden aen de knechten ghesonden hadden, om hun nae hare begheerten te vraghen, welcke was, om door ofte beneven de stadt na Deventer te trecken, waer van sy den selven daghe noch commissie thoonden, ende datmen hen in deene of dandere gerieft hadde, een mensche niet behoeft soude hebben, hem der selver knechten halven op de beenen te gheven, daer en teghens nu de gheheele stadt in wapenen gheweest is.

Dat sy de casteleyn van Huesden op legghen, dat hy dit volck gheleyt soude hebben, ende dat teghens ofte ten achterdeele van zijne vaderlicke stadt, daer heeft hy te vrome ouders ende vrienden toe, ende so hy also

bekent is, dat hy na alle zijn vermoghen het ghemeene beste ende het welvaren deser landen geerne voorderen soude, daer hy ooc openbare commissie toe heeft, hoe eest dan eenichsins te vermoeden, dat hy teghens zijne vaderlijcke stadt yet aengrijpen soude?

Dat Agyleus oock yet teghens zijne vaderlicke stadt aengrijpen soude, daer heeft hy eermaels tot bewaernisse ende daer nae tot verlossinghe der selver te veel moyten, costen en. perikelen om aengegaen, ende soo de goede heere den selven Agyleum dien aenslach aenghaende schandelijcken aen zijne hoocheyt, aen zijne V.G. den prince van Orangien ende aen de generale staten bedraghen(1) hadden, en zijn hem ghelijcke wel ter selver tijt tot Antwerpen wesende, vanden schoutet, eewighen commissaris Bloyman, pensionaris ofte secretaris van den Bossche, oock tot Antwerpen wesende, dies aengaende gheen moyten aenghedaen, maer heeft dit toeghedraghen, dat Agyleus by sommighe heeren van zijne maiesteyts state op die sake ondervraecht zijnde, de selve met alsulcke redenen ontdeckt ende verclaert heeft, dat sy hem voor warachtich ende den gheheelen lieven hoop der heeren voor onwarachtich hielen, waer door hy oock gheloove ghehadt heeft, om ter selver tijt te solliciteren, om eenen nieuwen magistraet, in dwelcke hy niet weynich gedaen en heeft, niet tegenstaende dat de schoutet met zijn voornoemde medeghesellen teghens hem solliciteerden ende slincke practijcken met valscheyt vermengt daer inne ghebruycten.

Ende dit isser vanden lieven aenslach, daer de goede lieden soo veel wesens ofte gheruchts af ghemaeckt hebben: maer ééne vander stadt principale poorte wert open

gheslagen; daer tegens heeft men te dencken, dat de soldaten de catten slachten te weten, datse niet besloten moghen wesen, ende dat de soldaten tot dier tijt inde stadt zijnde, daer toe te meer veroorsaect waeren, om datter smorghens met der trommen omme gheslaghen was, dat de soldaten in haer logijsen blijven souden, oft men soudese prijs maken.

Maer ghenomen, dat de meyninghe is gheweest, die drie vendelen tot dier tijt in de stadt te brenghen, soudemen daeromme de hooghe overicheyt ofte yemanden anders connen onrecht gheven, datse haer van alsulcke stadt hadde willen versekeren teghens den ghenen, welcken men met recht vermoeden mochte ende nae ghebleken is, den vyant gansselijc toegedaen te wesen?

Dat zy van saccageren ende plonderen segghen, is sonder exempele, ende daer inne beschuldighen sy anderen met haer eyghen manieren: want hoe sy dese voorleden iaren metter goeder luyden goederen, ende dicwerven oock met haren bloede omghesprongen hebben, is niet dan te veel bekent.

Ten selven dage, ontrent den avont, is inde stadt gecomen de edele welgheboren heere, heere Iohan van Horn, bauerheer(1) van Boxtele etc., met commissie van zynder hoocheyt totten gouvernemente der stadt, ende hoe wel hem door de selve ‘volcomen macht, aucthoriteyt ende sunderling bevel ghegheven was, om op allen den affairen ende voorvallende saecken der voorseyder stede ende meyerije, met des daer aen cleeft, so wel den crijchs-handel als der policie aengaende, te verstaen, ende alsulcke goede orden te stellen, als hy tot vorderinghe ende welvaren vander selver stede, meyerye,

met allen den inwoonderen van dien, soude bevinden te behooren,’ dit zijn alle woorden der voorschreven commissie, dit nochtans niet teghenstaende, mede niet teghenstaende, dat op Bamisse daer na in den nieuwen schepen-stoel, in negen personen bestaende, de president ofte voorschepen, met vier andere, begheerende de hooghe overicheyt ende volghens den gouverneur in alles ghehoorsaem te wesen, en heeft nochtans de voorschreven heere van Boxtele sonderlinghe niet connen wtrichten, dat tot vorderinghe ende versekertheyt der selver stadt diende, so veel wesens, wederweerdicheyts ende beletselen wisten die vander ouder wet, met het meeste deel der dekenen vanden ambachten, doorgaens of door gasterijen(1), of door giften en gaven hare ghecochte slavoenen(2), altoos voor te wenden.

De welcke in dese hare boose vermetentheyt opghesteurt(3) ende ghestijft gheworden zijn door meester Henrick Bloyman, de welcke als commissaris der stadt continuelicken met den staten vergaderende, onder den selven de quade partije ghevolcht heeft, ende dese voorschreven goede lieden niet alleen aen zijn handt, maer oock tot zijnen ghebiede hebbende, van gheleghentheyt tot gheleghentheyt inghebeelt, wat sy doen souden ofte laten, ende waer toe zijne partije streckte, daer toe somwijlen misbruyckende de goedertierenheyt des eertshertoghe, door zijne ionckheyt noch onvervaren.

Van dwelcke de ghedeputeerde des Religions-vrede volcomelick onderricht wesende, hebben, om te voorcomen het tegenwoordich quaet, dat sy sagen, dat daer wt her comen moeste, verscheyden supplicatien vande magistraet

versocht, dat hy thuys ontboden soude worden; ende so tselve te vergheefs gheschiede, hebben de selve gedeputeerden ten lesten tegens hem een schrift overghegeven, int welcke sy so hardt op zijn eere spraken, datter vele opinien vielen, dat hy thuys behoorde te comen, om voet by steck te setten; maer overwonnen alnoch de contrarie opinien door de menichte.

Ende ginck den Bloyman dit zijn voornemen, daer hy, eylacen, nu toe gecomen is, also ter herten, dat hy die scheldinge ontfangen hebbende, daer anders niet om en dede, dan dat hy het principael schrift byde gedeputeerde onderteeckent, versochte, midts dreygende, dat hy als dan weten soude, hoe hi den galants, dit is zijn woort, tselve verleeren soude, recht oft copie autentijcke hem daer toe niet ghenoech en hadde connen dienen, ende so is tzelve daer by ghebleven.

Maer ter goeder trouwen, Bloyman, hebben de Spangiarden dat op u verdient, wanneer sy u inden iare acht en. tsestich ten wtersten adem toe ghepijnicht hebben, waer van ghy ghescheurt geworden bent ende alnoch verdorven dicke beenen hebt(1), dat ghij hen aen alsulcke stadt, als Shertoghenbosche is, helpen soudt? Heeft oock de goede stadt Shertogenbosch op u verdient, als sy u, teghen haer eygen privilegien, continuelijcken ter dachvaerden gehouden, als zy u in haer vuyterste benautheyt van ghelde, voor uwe vacatie groote sommen ghesonden, als zy u voor een reyse tot Antwerpen over de vijftich gulden ghegeven heeft, dat ghy haer soo schandelijcken aen soo tyrannischen ende barbarischen vyant verraden sout? Voorwaer, of gij moet uwer sinnen berooft ofte betoovert sijn, of ghy moet groote geloften ontfanghen

hebben, ofte emmers ghy hebt dit uwen lieven swager, dien van Mierlo(1) te geval ghedaen, de welcke als maeschap(2) aenden hertoch van Parma rekenende, metten zelven over lang, nae luydt der fame, goede correspondentie gehouden heeft, op hope sonder twijfel van groote dinghen door hem te vercrijghen. Maer wat u hier toe ghebrocht heeft, Bloyman, ghy en sult de schandtvlec van verraderije nimmermeer wtwissen; schrijft soo veel iustificatien alst u belieft, ende dese selve, die ghy inden name vanden goeden borgeren, so ghy die noemt, gheschreven hebt, sal bevonden worden te strecken tot uwe en. der selver borgeren eeuwighe schande en. niet tot eewighe verschooninghe.

In deser voege de heere van Boxtele verhindert wordende, yet vordelickx in zynen gouvernemente vuyt te richten, heeft het zelve alsoo ter herten ghenomen, dat hy daerom een groote quale geset heeft, also dat hy geschapen was in doots noot te comen, so hy met die moetwillige gesellen langer te doen had moeten hebben; syn afscheet dan van zyne hoocheyt becomen hebbende, is hy in Februario deses loopende iaers vertrocken, latende in sijn plaetse synen soon heere Maximiliaen, heere van Lokren, van syne hoocheyt daer toe geauctoriseert synde.

De heere van Boxtele hadde tot versekeringe der stat raedsaem ende noodich bevonden, dat hy vande thien vendelen der blocken ofte wijcken soude maecken twintich vendelen, ende, nae d'exempele van ander steden, daer over stellen vier ofte vijf coronellen, ende op dat

hy capiteynen soude hebben, daer hy op soude mogen stocken(1), heeft hy voor d'eerst de capiteynen vande thien vendelen samen afgedanckt, op dat nyemant van hen sich te beclagen soude hebben, ende heeft ander thien in haer plaetse gestelt, ende wijders en heeft hy niet connen comen.

Om dese saeke is alsulcke werringe(2) gemaect, dat men die in een gemeenen boec niet en soude connen vervatten. Dit hebben sommige muytmakers tot een oorsake genomen, om by requeste vande generale staten te versoecken commissarissen, die informatie nemen souden op saken biden Religions vrede neder geleit; om welckes te weghe te brenghen een groote conspiratie ghemaect is, de welcke haer so selsaem(3) en. vermetelick int schrijven, spreken op alderhande staten ofte conditien van menschen ghedragen heeft, datter ten lesten twee van de selve by de overicheyt aengetast zijn, d'eene tot Bruessel en. d'ander tot Antwerpen, wt der welckeren brieven en. belijdenissen buyten torture ghedaen, wonder te vernemen is: daer en wort noch hooghe noch leeghe overicheyt aen gesien, daer wordt d'een leugen aen d'ander gehecht, daer vintmen alsulcke vermetenheyt, dat so sy tot haer meyningen niet en comen, dreyghen de morghensterre(4) ofte knodse te voorschijn te willen brengen.

Haddemen, als dat quaet eerst int licht quam, der complicen namachtich(5) gemaect zijnde, secrete schriften subitelick ondersocht, men soude oorsake gehadt hebben, om met sommige hoofden der selver conspiratie also

te handelen, dat het quaet, dat wt de selve namaels verschenen is, veurcomen en. te niete gedaen geweest soude hebben, maer dat is iammerlicken versuymt.

Ghelijck oock omtrent den selven tijt versuymt is, dat een Franciscaner monic, de welcke duydelick verclaert hadde, dat so de Spangiarden voor de stadt quamen, sy ghenoech borgheren aen de hant hadden, om de selve daerinne te laten, ende dat hy daer toe alsulcke een lantsknechts cleet hadde, alsmen aen lijf draghen mochte, met dierghelijcke meer propoosten, als die ontrent het eynde Februarij, wanneer de vyant met alle zijn heyrcracht niet verre van de stadt en was, vanden magistraet van Amsterdam aen den magistraet van Shertogenbossche, by maniere van certificatie, overgheschreven zijn, terstont na tontfanghen der brieven niet geapprehendeert en is ende ter scherper examen gebrocht, het welcke, so gheschiet waer, ontwijvelicken soude daer oorsake geweest hebben, om de stadt volcomelick te versekeren; maer daer is also in gehandelt, dat het schande waer te verhalen.

En. niet te min worter in de Iustificatie gheclaecht, datmen altijts te wredelicken ende te straffelicken metten gheestelicken heeft willen procederen. Daer zijn wel vele clachten, en. dat wt goede redenen, tegens velen gheestelicken gedaen, maer van straffe en canmen niet veel segghen; dan wanneer de gouverneur den pastoor van S. Catharijnen kerck, dickwerven seer seditieuselijck ghepredict hebbende, ende daer van vermaent, dat hy tselve niet laten en wilde, obstinatelick verclarende, dede om allen onghemacken ende beroerten te verhoeden, wt de stadt leyden, heeft sich op de beenen ghemaeckt de schoutet, met sommighe vanden schepenen ende vele van-

den raetsheeren, de welcke met een ghedruys den pastoor wederom binnen halende, by na oorsake ghegheven hebben van eenen allarm ofte oploop door de gheheele stadt, wanneer oock de gouverneur om hals ghecomen soude hebben, en hadde de schoutet dat niet onderlopen(1), so hi hem corts daer na dat beroemt heeft.

Te weten, als een vande Schermers gulde op de merct met hem woorden crijgende ende den voet presenterende, dat hy hem overcondtschappen soude, dat hy als coronnel ofte capiteyn aen de acht hondert mannen in de stadt onder hem hadde, volgens also op hem ontsteken wert, dat hy hem met een hellebaerde doorstooten soude hebben, het welck als de gouverneur belet hadde ende de schoutet hem daer van dancken wilde, seyde hy: ‘Welaen, heer gouverneur, dit is het eene tegen d'andere: lestmael heb ick u het leven behoet, nu hebt ghy my van ghelijcke ghedaen.’

Van welck verwijt, te weten, dat de schoutet, coronnel ofte capiteyn wesen soude over soo veel volcx, vele tot dier tijt hen seer verwondert hebben; maer dat tselve soo veel als waer bevonden is, is meer te verwonderen, ghemerckt hy alsulcke een is, dat het wonder boven wonder is, dat eenich borgher met hem ghemeynschap can hebben.

Van beginne aen, dat hy het ampt bedient heeft, heeft hi de privilegien der stadt, ende besondere dat de vryheyt der huysen aengaet, alsoo met voeten ghetreden door ghewalt, roverijen ende straetschenderijen, de passagien onveylich ofte onvry makende, heeft hy de stadt ende den ghemeenen borgeren alsulcken achterdeel ende schade ghedaen, met alsulcke calomnieuse ende valsche

clachten heeft hi de borgheren ende inghesetenen te hove bedraghen, dat de stadt in hare drie leden over de sesthien iaren ghenootsaeckt is gheweest processe teghens hem aen te nemen, in welcke teghens hem meer stucken ofte feyten, den hals aengaende, beleyt zijn, dan hy ter selver tijt iaren hadde, ende soude doen de stadt geerne een ton gouts ghegheven hebben, datse van hem ontslaghen hadde moghen wesen.

En. heeft hy dit bedreven wanneer de tyrannie noch ghetoomt(1) gheweest is, in wat boecken soudemen beschrijven zijne schelmstucken na de ontoominghe(1) der tyrannie bedreven? van de welcke ons goet ghedocht heeft twee stucken te verhalen, als wt de welcke men van de andere ofte de reste sal connen oordeelen.

Inden iare negen en. tsestich hadde hy den muntmeester van Nimmeghen ghevanghen ghenomen, ter oorsake, dat hy met verboden munte omghegaen ofte op de selve gehanteert soude hebben; de vrienden vanden welcken, soeckende hem in alsulcke perikelose tijden wt de gevanckenisse te hebben, zijn metten schoutet overcomen, dat sy duysent rijcxdaelderen geven souden en. dat hy den ghevangen los ende vry soude laten. De schoutet het ghelt te volle ontfanghen hebbende, en heeft den gevangen alleenlijc niet los gelaten, maer heeft den selven levendich op een schavot verbrant, zijn tonge eerst met eenen gloeyende prieme doorsteken en. zijnen mont met dweelen toegevreyelt hebbende, op dat hy het ghewalt en. onrecht, dat hem aenghedaen worde, niet openbaer maken en soude; maer om dat dit zijn moordadich stuck eenighe verwe hebben soude, betichte hy den ghevan-

ghen, na den ontfanck des gelts, metten wederdoope, metten welcken hy te vorens gheweten hadde, dat de gevanghen befaemt was.

Het tweede stuck is, dat hy eenen borgher van Weerdt met behendicheyt in zijn huys ghecreghen hebbende, in een secrete plaetse door zijne stockelknechten heeft doen bewaren, also dat niemant van zijn kennisse by hem heeft moghen comen, ia datmen niet gheweten en heeft waer hy gheweest is. Dan heeft de schoutet tot diversche tijden hem alleen voorghedraghen, dat hy met de verboden munte om ginck, het welck als hy langhe wijl ghestentelijck(1) gheloochent hadde, heeft de schoutet van hem namachtich gemaect willen hebben, die hy wiste, dat tot Weerdt ofte elders op de munte hanteerden; van dwelcke als hy hem excuseerde, seggende, dat hy zijne saken waer nam, en. op tghene, dat een ander dede, niet en lette, heeft hem den schoutet ghedreycht met veel lijdens aen te doen, so hy niet en beleet selve met den munte om te gaen, oft namachtich en maecte, die hy wiste daer mede om te gaen. En. de goede man aldus sommige weken ghetormenteert gheweest zijnde, soude hy vanden schoutet connen geraken, heeft hy hem hondert ponden Vlaems moeten gheven ende daer en boven zijn verteerde costen wel dier betalen ende den stockelknechten voor haer versuymenissen te vrede stellen.

En ware onder de tyrannische regeringhe desen schoutet de confiscatie niet benomen gheworden, ghelijck ghemeynlick de almogende God den boosen de middelen van haer opset beneemt, soude wel een iaerich kindeken hoosen(2) ofte schoen hebben moghen behouden? En. dese stucken maken fondaments ghenoech, om een verraet des

vaderlants daer op te bouwen, van dwelcke hy zijn voornemen ontrent den tijt, dat hem van het coronnelschap verweten wert, teghens eene vermogende vrouwe genoech ontdect heeft: ‘Ick ben des voornemens,’ segghende, ‘ende het is oock verscheert(1), dat ick in dese stadt zijne majesteyt alsulcken dienst doen sal als eenich gouverneur of andere tot eenighe plaetse oyt ghedaen heeft.’

Der stadts saeken dan in alsulcken staet wesende, en heeft de goede heere van in sijnen governemente niet vordelicx connen vuytrichten, ende sijn de moetwillighe sonderling ghestijft gheworden door sommighe commissarissen by de generale staten nae Cuelen totten vredehandel afgeverdight, de welcke door Shertoghenbosche derwaerts treckende, etlicke hoofden der moetwilligen hebben weten in te beelden wat zy doen ofte laten souden, ende besondere, dat sy hen voeghen souden, om den vrede, den welcken sy hun voor ghewis toeseyden, aen te veerden.

In ghelijckformicheyt vanden welke den abt van S. Gertruyden over thien dagen niet te Cuelen gheweest sijnde, aen de stadt in haren drie leden gheschreven heeft, dat corts ghewisselick den vrede getroffen soude worden, dan so sommige daer teghens contremijnen (dit was zyn woort, de unie van Utrecht daer mede meynende) voorwenden souden, dat sy hun daer voor souden weten te wachten; waerdoor de moetwillige alsulcken moet ghecreghen hebben, dat sommige van hun by dranck wesende, alsulcke woorden hebben laten vlieghen: ‘Wel aen,’ segghende, ‘den vrede is voorhanden, maer daer synder die denselven niet aen staen en sal, metten welcken wy weten hoe wy sullen hebben te handelen.’

Maer wat is dit voor een wonder? Daechs daer nae, dat de commissarissen nae Cuelen vertrocken waren, is de schoutet nae Oosterwijck, twee mylen vande stadt liggende, ghetogen, ende heeft hem aldaer, soo tscheen, vande Spangiarden laten vangen; maer soo hy onlanckx daer nae byden hertoch van Parma ghebrocht is geworden ende vanden selven aen den duc de Nova Terra gesonden, die hem corts wederom thuys heeft laten trecken, kanmen lichtelick dencken wat dat voor een ghevanckenisse geweest is, besondere so hy thuys comende, ghestelt was, niet als die vuyt de ghevanckenisse comen, maer als die te hove ofte andersins tot haeren luste vuytgheweest hebben.

Hier en tusschen verbitterden inde stadt hoe langher hoe meer de partijen, dan de heerlicke heeren, wanneer daer yet nodichs versocht wert, wisten hen te ghelaten of sy tselve doen wouden, maer gebruyckten achter rugghe verscheyde middelen, om tselve te beletten. Also omtrent den Mey heftich versocht sijnde, dat de stadt van buspolver versien soude worden, hebben sy om buspolver ende salpeter des stadts busmeester nae Cuelen afgheveerdicht, den selven belovende, dat zy eenen sekeren coopman nae schicken souden, die tgelt schieten soude, daer zy daer nae niet eens om en dachten, also dat de busmeester omtrent een maent vuytgheweest zijnde, niet sonder groote clachten over de heeren wederom thuys ghecomen is.

Waer vuyt als sy moyenissen ofte beroerten vermoyden, hebben sy terstonts aenden president ofte voorschepen tot Antwerpen zijnde, ghesonden, dat hy de stadt van buspolver soude versorgen, den welcken sy schandelicken inden last ghelaten hebben, hem zijne commissie

opsegghende, naedemael hy voor ettelicke dusenden buscruyt gecoft hadde.

Also oock de Schermers gulde toeghesecht hebbende, dat soo bald(1) die van Antwerpen hun inde unie van Utrecht begeven souden hebben, sy hun daer oock toe voegen zouden, hebben sy tselve ghedaen, als corts hier nae verstaen sal worden.

Dese Schermers gulde is strackx opghericht nae dat het garnisoen vuyt de stadt getrocken was, inde welcke haer meest begheven hebben ionge gesellen. ende vele, die duerende de tyrannije buyten slandts gheweest ende onder den prince van Orangien voor soldaten ghedient hadden: daer door is by de selve gulde deurgaens alsulke voorsichticheyt en. couragie gheweest, dat so de overste der selver haer werck daer van hadden willen ofte connen maken, de stadt door de selve van beghinne aen versekert soude hebben geweest ende vele onnutte costen hadde mogen schouwen(2).

De heerlicke heeren daer tegens nae tghene trachtende, daer sij, Godt betert, nu toecommen zyn, hebben byden moetwilligen eenen onvuytsprekelicken haet tegens de selve gulde weten te verwecken ende hebbent ten lesten daer toe gebrocht, dat so wanneer de Schermers gulde de wachte hadde, de moetwillige bywachten gehouden hebben, ende dat opt lest met alsulck ghelaet ende trotsicheyt, dat die van de Schermers gulde niet en wisten wat te dencken.

Het welck hun verdrietende, hebben zy hun ten lesten nae de wachte, met haere wapenen, nae haer herberge begeven, alwaer zij den nacht in alle stilheyt overbracht hebbende, sanderdaechs versocht hebben, dat sij haer wachten naemaels vrij ende sonder bywachten sou-

den mogen houden, ende soo doen de fame was tot Antwerpen de unie van Utrecht gepubliceert te wesen, hebben sy mede versocht, dat de selve unie aldaer oock ghepubliceert soude worden, waerop zij de voorschreven toesegghinghe ghecreghen hebben, ende mede op het versoeck van de bywachte tamelicken vermuecht(1) sijnde, syn zij elck nae huys getrocken.

Dat de Iustificatie van dese sake handelende, vermelt vanden castelleyn van Huesden, van vendelen knechten, die de stadt gheinvadeert ende geincorporeert souden hebben, van brandtteeckenen, die doen gesien souden wesen, en. van andere diergelijcke gheschiedenissen; so dat alles den autheur, soo hij dat beschrijft, niet ghedroomt en heeft, so heeft hyt valschelick ende schelmelick erdacht en versiert.

Als nu der heerlicker heeren ende aller vyanden des lieve vaderlants Paeschen naeckende was, te weten, dat de vrome stadt Maestricht van de Spaingarden erovert en. ingenomen soude worden, wanneer het tyt soude wesen, dat het voorghenomen schelmstuck tot Shertogenbosce int werck geleght soude mogen worden, syn tijtelijck aldaer verschenen twee principale hoofden, sonder de welcke de feeste niet wel bestaen en soude hebben, te weten, de schoutet, vanden duc de Terra Nova versche comende, en. Bloyman van Antwerpen, niet anders dan of sij van het ongheluck van Maestricht voorweten gehadt hadden.

Het was wonder, om sien hoe de schouteth van stonden aen versocht waert, anders seker niet dan oft een heylich gheweest waer; maer so hy een heylich is, als hier voorens sijn afbeeldinghe voor een deel vuytwijst

en. by selve tegenwoordelijck voorder openhaer maeckt, moghen hen alle de ghene, wie sy oock syn, wel schamen, die dat gedaen hebben.

Het waer te wenschen, dat de hooge overheyt hier van gheadverteert zijnde, ende mede gebeden, dat sy den schoutet van stonden aen te hove verschrijven soude, om rapport te doen van tghene hem byden vyant wedervaren was, daer op hadde moghen letten ende tselve nae te comen; maer dat is te laet.

Dese schoutet ende Bloyman waren nu wederom groote gevrienden ende hiele veele communicatien metten anderen, daer sy nochtans dootelijke vyanden tegen den anderen over lang geweest waren: alsoe wanneer Christus aen te tasten en. te mishandelen was, werden wederom gevrienden Herodes en. Pilatus.

De fame vander inneminge der stadt Maestricht heeft het beginne der voorsz. feeste medegebrocht, ende dat op den eersten dach Iulij, wanneer voor den middach de moetwillighe des loopens ende rennens geen eynde gemaeckt en hebben, ende opden rechten middach den raedt der stadt volcomelick vergadert zijnde, de capyteynen op tstadt-huys ontboden heeft, met aensegginghe, datmen hun op haere versoecken goet contentement soude doen hebben, dan dat zy soo weynich vanden bevelhebberen mede brenghen souden, als mogelick ware.

Op dwelcke een vermoyenisse van wat quaets(1) den capiteynen voorghedraghen synde, zyn sij ghelijckewel in cleynen ghetale ghegaen; maer so op de merckt vergaderde het volck, dat, om sommige bruggen en. sluysen af te werpen, buyten trecken soude, (Godt weet of ter goeder trouwen die commissie ghegheven was, ghelijck

oock getwyfelt wordt van dat sommige, diemen vermoyde, dat inden noot menichte van volck aende handt crijgen souden, ter selver tijt als tot bewarenisse eender passagie tegens de Schotten vuytgheschickt syn), is derhalven een groote menichte opde merckt byden anderen gecomen, ende syn oock tusschen de twintich en. dertich vande Schermers gulde voor des vendrichs huys aent stadt-huys staende, vergadert, alsoo dat het een messe het ander inde scheyde ghehouden heeft, soomen gemeynlick seght, soo de quaetwilligen alsdoen wat quaets voor handen ghehadt hebben.

Daer groote vermoydenisse van geeft de nagevolchde geschiedenisse, ende mede, dat soo de capiteynen opt stadt-huys ghecomen waren, de heeren hem terstont geen besluytinge voorgedragen ofte contentement ghegeven hebben, maer is dien van de Schermers gulde vermaninghe gedaen, dat sij sommige puncten in schrift vervatten souden, van tghene, dat sy noodich bevinden souden, van stonden aen ghedaen te worden.

Daer waren omtrent veertien dagen te vooren sommighe artikelen den capiteynen ter handt gestelt, de welcke so zij hadden doen effectueren ende int werck stellen, soude de stadt voor alle ongeluck verhoedt gheweest hebben. Die vande Schermers gulde dit wetende en. meynende, emmers een weynich op de zelve ghelet te wesen, hebbent doen met die puncten cort ghemaeckt, maer hebben besonder gedreven het punct vander unie van Utrecht, dat die van stonden aen behoorden ghepubliceert te worden, om inden noodt vande naebueren bijstant te mogen hebben, te meer so hun over sommige dagen toegeseght was, dat tselve ghedaen soude worden, soo haest als blijken soude tzelve tot Antwerpen geschiet

te wesen, ende dat tselve nu bleeck bij het schrijven der coronnellen van Antwerpen aen de stadt ende aen de capiteynen gheschickt.

Hebben op dese puncten nochtans de heeren op haer maniere seer lange ghedelibereert, ende zyn daer en tusschen de ghedeputeerde vander religie, daer Agyleus een van was, by die vander ghemeynte gemoyt(1), dat sy hem opt stadt-huys byde capiteynen voegen souden, om te aenhooren de resolutie en. antwoort der heeren, de welcke ten lesten voortcomende, soo zy verclaerden de voorschreven puncten nae te willen comen ende te doen effectueren, behalven dat zy het punct vander unie in deliberatie hielen tot sanderdaechs, heeft Agileus, nae lange swijgen der capiteynen voorgedragen de begeerte der gemeynten te wesen, dat daer gheen vertreck in ghenomen soude worden, aengesien, dat, nae vermellen der fame, de vyant voor handen wesende, sanderdaechs wat anders te doen mocht vallen, ende dat de heeren, nae haer belofte de Schermers gulde ghedaen, daer over lang op hadden behoort te delibereren, besondere so zij tot verscheyden tijden byde hooge overheyt, ende onlancx by de coronellen van Antwerpen daer toe versocht waren.

Welcke redenen de capiteynen alsoo hebben doen aenhouden, dat die heeren daer inne geconsenteert hebben. Maer wat isser ghevolcht? Daer syn sommighe heeren op de puyen voor de ghemeynte verschenen, ende een vander stadt dienaren heeft gheproclameert in effect dese woorden: ‘Men vercondicht, dat de stadt in haere drije leden bewillicht ende aenneemt de naerder unie tot Utrecht ghepubliceert den negenentwintichsten Ianua-

rij deses teghenwoordighe iaers, ende men wil een ieghelyck vermaent hebben, dat hy hem daer nae te reguleeren hebben sal.’

Dit de ghemeynte voor een spotternije nemende, heeft op de ghedeputeerde des Religions-vrede begeert, dat sy versoeken souden, dat elck capiteyn sijn vole onder tvendel vergaderen soude en. aldaer doen voerlesen de unie van artikel tot artikel, midsgaders de brieven vande hooge overheyt de unie aengaende, en. oock de twee brieven der coronnellen van Antwerpen, op dat een yegelijck weten mochte wat de unie waer.

De ghedeputeerde dan dit voorgegeven hebbende, alser gheseyt werdt, datmen met de unie alse niet en behoorden te haesten, overmidts vele heeren verclaerden, dat sy vanden inhoudt der selver unie sunderlinge niet en wisten, is Agyleus door sijn gemoet gedwongen te seggen, dat die niet weerdich en waren in alsulcke vergaderinge te verschynen, die alsulckx verclaerden. Ende soo doen d'een woordt vuyt het ander gerees en. van garnisoen mentie ghemaeckt werdt, heeft Agileus int openbaer ghebrocht, dat hy tot die tijt toe eerens halven heymelijck ghehouden hadde, segghende tot de bergeren aldaer vergadert, dat zy hun vande heeren lieten abuseren ende verleyden: dat wanneer thien ofte twintich Hollantsche ofte Prinsche soldaten omtrent de stadt verschenen, sy hun met het woordeken garnisoen opde heenen lieten brengen: dat de heeren het Duytsch garnisoen teghen den wil der staten meer als een half iaer lanck inde stadt gehouden hadden, en. dat sij alsulke garnisoen al noch wel lyden souden mogen; welcke propoosten alle man kenlijck gheworden is waer te wesen; maer dat Agileus geseyt soude hebben, dat de

Iustificatie vermelt, is verre van hem, ende is de Iustificatie aldaer so waerachtich alse boven is, daerse vermelt den Agileum opten elfsten Septembris geseyt te hebben, dat hy selfs eens vonnissen wijsen woude, daer hij niet toe belust en is, ofte oock niet lichtelijck yemant toe belust kan wesen.

Maer soo die goede lieden lust hebben vanden Agileo so veel te schrijven, waerom en schrijven sy niet mede, dat hy hun over lange inden vollen raet, daer alderhande lieden tegenwoordich waeren, voorgheworpen heeft, te weten, dat se hunne voorsaten also geregeert hadden als sy regeerden, de laffelyche stadt Shertogenbosche gheen dorp gheworden soude hebben, ende soo zy in haere regheringe volherden ende voort-varen wouden, dat zy maecken souden, dat de selve stadt gheen dorp wesen en soude [?]. Hoe nae zijn die goede lieden beducht, dat soo dat aenden dach quam ofte openbaer worde, Agilens, den welcken sij met allen geen eer en gunnen, voor een propheet gehouden mocht worden?

Dan de voorsz. propoosten de capitynen ondervarende(1), hebben van de heeren vercregen, dat de unie met de voorsz. brieven ter puyen af gepubliceert soude worden, het welck oock van stonden aen ghedaen is, behalven dat de heeren die brieven noch achterwaerts gebonden hebben, op dat de gemeynte vande vruchten ende eynde der unie niet onderricht en soude worden.

De gemeynte nochtans voor dien tijt tamelick vernneght sijnde, heeft bestaen ele opt sijne te vertrecken, en. so die vande Schermers gulde voor des vendrichs huys noch wat vertoefden, de capiteyn met ettelicke bevelhebberen binnen ghegaen sijnde, om eenen dronck te doen, siet

zoo werdter sonder eenich teeken van vyantschap ghedaen te wesen, alsoo inden hoop geschoten, datter drij of vier vande Schermers gulde lagen, eer sy wel tot teghenweer te doen sijn kunnen comen.

Den autheur der Iustificatie mach hem hier keeren en wenden so hy wil, hij mach d'eene verwe over d'andere te wege brenghen, hy en sal nochtans met luyden van eeren nimmermeer bewarighen(1), dat die vander Schermersgulde ofte yemant anders vanden genen, die hij gealtereerde noemt, de schermutsinghe begost hebben ofte oock daertoe eenige ghewichtige oorsaecke ghegheven, ende dat noch tot de eerste noch tot de tweede, wanneer de capiteyn van Hedel sich bij die vander Schermers gulde gevoecht hadde.

Maer soude der moetwilliger alsdoen aenvoerder, nu capiteyn, daer van de waerheyt konnen seggen, die noch corts eenen vromen borgher, die hem altijts stil ghedraghen heeft, om tleven heeft willen brenghen, alleen vuyt vermoyen, dat hij vuyt sekere dreyghementen van hem ghehoort, die vander Schermers gulde ghewaerschout soude hebben, dat zy op haer hoede wesen souden; gelijck hy oock sommige andere beticht heeft, dat sij haeren aenslach aenden dach gebrocht hadden.

Dan wat salmen hier vele woorden om verslijten: de voorbreytselen ende het beleij der schermutsingen connen ghenoech betuyghen, wie de selve begonnen hebben ende wat haer meyninghe gheweest zij. De moetwillige en hebben niet geschoten dan met geveerde ende ghevelste(2) cogelen ofte loyen, alsoo datter weynich, door hun ghequetst sijnde, te lijve(3) ghebleven zijn; hun is buspol-

ver met hoopen toeghedraghen; sij hebben vele versekerde plaetsen gehadt, om van te schieten; heur geschrey was: ‘Mal-content! Mal-content!’ tot sommighe plaetsen wert geroepen: ‘Opse Parijs! Opse Parijs!’(1) op een ander riep een raedtsheer, in andere saecken stom zynde: ‘Victorie! victorie! laetter ons voorts een eynde van maecken.’

Ende geven selve de moetwillige haeren moordadighen aenslach ghenoech te kennen, daer sij voorts inde Iustificatie beclaegen, dat sy verhindert gheweest zyn bijden anderen te comen; ende en soude heure coronnel, de schoutet, die andersins niet stout op de wapenen is, niet onderlaten hebben byden lieven hoop te wesen, so hy met ghewalt niet ghedwongen gheweest en waer, in synen huyse te blijven.

Die hebben den almogenden Godt te dancken, die subitelijck ende onverhoets aengegrepen synde, de handen ende moetwil hunder vyanden noch ontcomen; maer dat die tselve doen willen, die hunne medeborgheren, iae medebroederen, voorgenomen en. ghepoocht hebben te moorden, en can anders niet verstaen worden, dan off zij metten almoghenden Godt haeren spot dreven; waeromme de autheur der Iustificatie, so hy eenighe vreese des Heeren hadde, sulckx wel onder weghen hadde mogen laeten, en. besondere de verkeerde allegatien der heyliger schrifture, voor ende achter de Iustificatie ghestelt; ende heeft hy eenen sin van vijfve, so kan hy wel mercken, dat deser saken ende der andere schelmerije halven, de handt des Heeren hem ende allen den anderen goede borgheren, soo hy die noemt, op den hals bestaet te comen.

Ten tweeden dage nae de schermutsinge, alsmen genoech verstont, dat de publicatie der unie van geender weerde ghehouden worde, als afgedwongen wesende, hebben vele treffelijcke borgeren, die onpartijdich wouden schijnen te wesen, versocht approbatie en. ratificatie der geschiede publicatie, en. hebben nae lange aenhouden de selve vercreghen, met dese exceptie: so de selve unie niet en preiudiceerde de pacificatie tot Cuelen geraemt ofte gemaect wordende, het welck so veel was als vier met water in éénen pot; maer en hebben de goede borgheren daer op niet connen letten, overmidts de tijdinge van eenen trompet, met brieven vanden vyant aen de stadt ghecomen wesende.

Door desen trompetter de geheele stadt in beroerte gebrocht sijnde, ende soomen anders niet en wist of de vyanden waren voor handen, heeft de gouverneur door eenen schepen, in tegenwoordicheyt van twee andere, aen de coronnels vande Schotten, met hunnen volcke over drie mijlen niet vande stadt wesende, geschreven, dat sy vijf ofte ses vendelen van stonden aen nae de stadt souden willen schicken; maer so de brieven niet stracx vuytgeschickt en werden, hebben de quaetwilligen een weynich haeren adem verhaelt, en. sommighe onder de gemeynte, die zy aen haere handen hadden, opghesteuckt hebbende, dat daer nae weten te beletten; ende zijn op de selven tijt eenen lieutenant van een vendelen knechten wt den Briele t'Shertogenbosche ghecomen sijnde, om hulpe aen te bieden, byden gouverneur oock brieven mede ghegeven, om twee vendelen inden Briel liggende sonder vertreck derwaerts te brengen.

Maer so sanderdaechs tegen den avont de gheheele legher der Schotten, Engelschen ende Fransoysen omtrent

de stadt ghecomen was, om voorts na Bruessel te trecken, is daechs daer nae inde stadt ghecomen de commissaris Asseliers, de welcke, siende het perikel daer de stadt in was, den capiteynen heeft doen aensegghen, dat so sy wilden, hy hen soude doen hebben vijf ofte ses vendelen Schotten, voor de welcke dat hy borge soude worden, iae metten lijve, dat sy soo inde stadt handelen souden, dat niemandt met recht over hen te clagen soude hebben; maer sijn doen de capiteynen, iae oock de vrome, alsoo vanden Schotten afgekeert geweest, dat een van hun hem niet en ontsach te seggen, dat soo daer Schotten inde stadt comen souden, hy dan toch soude vertrecken, dan hij verclaerde, dat hy de twee vendelen, die vuyten Briel comende waeren, binnen helpen soude; maer dit viel te laet, gelijck hem dat oock voorseyt worde.

Want soo des anderen daechs inden raedt voorgedraghen werdt, datmen van stonden aen garnisoen inne behoorden te nemen, of die vertrecken wouden, tzelve toe te laten, heeft tselve onder den gemeenen man comende, vele tot het vertrecken gebrocht, en. dat niet sonder slincke practijken der quaetwilligen, de welcke sommige hebben weten te persuaderen, dat sy de vluchte mede beginnen ofte helpen maeken souden en. daer nae wederom in comen.

De vluchte begost synde, ghelijck ghemeynelick gebeurt, en cost men niemandt op gehouden, alsoo dat de vendelen vuyt den Briel aengecomen zijnde, niet inghebrocht kosten worden, overmidts de quaetwillige doen verre de overhant hadden.

Maer en hebben die vander religie van garnisoen in te nemen, ofte diet geliefde, te laten vertrecken, niet voorghedragen, gemerckt de gedeputeerde des Religions-vrede,

welcker ampt was de voorcomende nootdruftighe saeken inden name van die vander religie, daert behoorde, aen te dienen, daer by, aen, ofte over gheweest en hebben; maer hebben dat versocht vele vanden capiteynen, van weghen der ghemeyner borgerschap, den welcken toestendich(1) waren sommige vanden wethouderen ende raede, alsoo dat onwaerachtich is de acte, den achsten Iulij by de drie leden der stadt dien aengaende ghepubliceert ende daer nae in prente(2) vuytghegheven, welcker luegene oorsake de verstandighe lichtelijck mercken connen.

Dit is tot noch toe dus lange gheworden, om den onverstandighen van de onwaerachticheyt der Iustificatie te onderrichten, waer toe den verstandighen niet dan te veel en is, dat daghelijckx van die goede borgeren, soo zy ghenoemt willen wesen, nae dien sij tot haeren vollen wille ghecomen zijn, wijt ende breet vernomen is en. al noch wordt. Sij beroemen hun inde Iustificatie, dat sy die vander Schermers gulde de wacht verboden hadden. Maer en was doen daer noch niet den gouverneur? en. en was de selve gulde by de hooge overheyt niet ingestelt? Voorts beroemen sy hun, dat sy de capiteynen byden heere van Boxtele ghestelt, afgheset, ende de oude capiteynen in hunnen ouden staet gherestitueert hebben, stellende voor oorsaecke, dat de heere van Boxtele dat sonder behoorlijck consent vande drie leden vander stadt ghedaen soude hebben. Maer en hadde de heere van Boxtele niet volcomen commissie, om alles by hem zelven te doen, wat hy tot bewaernisse ende welvaren der stadt raedsaem ende noodich bevinden zoude? Dat brenght emmers mede het inhoudt der selver com-

missie ende het punct vuyt de selve hier voorens inghetoghen; maer hebben hier willen bethoonen de goede heeren, dat sy grontheeren syn en. haer leen aen de sonne halen, van d'welcke hier boven breeder verhaelt is, alsoo dat sy geen hooger overheyt en hebben te bekennen, noch der selver ordonnantie ende bevelen te gehoorsamen.

So bald die vertrocken waeren, die sy vreesen mochten, hebben zij velen om het leven ghesocht te brengen, vele hebben sy alle schamperheyt ghedaen, besondere den predicanten en. eenen vanden schepenen, des welkers raedt nochtans, om dat sy in vele saecken, en. voornemelick in dese leste handelinge, niet ghevolcht en hebben, sy hoe langer hoe meer beclagen sullen; eenen capiteyn van Utrecht, van de heeren de bontgenoten daer gesonden wesende, om van heuren twegen raedt en. hulpe aen te bieden, hebben sy gedreycht over de vesten te werpen; nae de dooden hebben sy inde graven gesteken; predicstoelen, gestoelten ende bancken hebben sy in stucken gheslagen en. vernielt: ende datmen seggen soude willen, dit van particuliere persoonen aengericht te wesen, so en soudemen gelijckewel niet seggen connen, datter yemant om ghestraft is gheworden.

Maer wat verwe is hier toe, datmen de gesanten der bontgenoten nergens in heeft willen verstaen, noch haere goede raden hooren, desgelijken ooc de gesanten van syne alteze excellentie ende der generale staten? hier is de geheele stadt plichtich in. Desen aengaende nemen sy inde Iustificatie dese wtvlucht, dat sij geschreven hebben aen sijne hoocheyt, om commissarisen te hebben wt den rade van Brabant, als hun ordonnarisen ende provinciael richteren. Maer sulcke nu daer gecomen wesende, wat gehoor geven zy hun in haere commissie, of-

te wat sullen de selve commissarisen daer meer vuyt richten als de andere?

Sy hooren liever eenen onstantachtighen(1) abt, die hun terstonts van dit heerlijck feyt vuyt Cuelen scrijvende, heeft weten te prijsen ende tot stantachticheyt vermanen, schrijvende, datter oock andere landen ende steden, zoo in Brabant als Gelderlant waeren, dit syn sijn woorden, waer van men eerst daechs goede tijdinge ende ordonnantie vernemen soude, te weten, dat de selve landen ende steden het exempel van die van Shertogenbosce souden naevolgen ende gelijke feyt bedrijven; hy vertroost hun oock metten vrede, als doen by des keyserlijcke majesteyts commissarissen schriftelick gheconcipiert wesende, hun raedende, dat sy dien sonder vertreck aennemen souden, ende ten lesten vermaent hy hun, dat sy eenighe commissarissen nae Cuelen schicken souden, om van alles breeder te vernemen ende van het garnisoen, so dat nodich viel in te nemen, van te voorens te handelen ende te beraedtslagen.

Maer, heer abt, en is U.E. met de andere heeren commissarissen niet nae Cuelen geschickt, omme aldaer inden vrede-handel de partije der generale staten tegens de commissarissen der conincklycke maiesteyt te sustineren ende anders niet te doen dan nae vermoghen uwer commissie? Waer coemt dan dat her, dat gy deur Shertogenbosche nae Cuelen reysende, daer sommighe hebt weten in te drucken, als hier boven noch eens verhaelt staet, dat het ghewisselijck vrede worden soude, eer gy weten cost, of de generale staten, uwe meesteren, de conditien approberen ofte aennemen souden; dat ghy aen de selve ten selven tijde van gewisse vrede gheschreven

hebt, wanneer ghij met u metgesellen collegialiter aen de staten schreeft, datter van den vrede cleyne hope was, en hoe coemt ghy nu hier toe, dat ghy die van Shertogenbosche prijst in tghene, dat niet alleen de staten, uwe meesteren, maer oock de gheheele werelt misprijst; dat ghy van te voorens weet te schrijven, dat door de practiken der tegenpartije geschieden soude, te weten, dat noch ander landen en. steden, so in Brabant als in Gelderlant, het exempel der [stad] van Shertogenbosche noch corts volgen souden? Dit is een gewis teken, dat gy met de tegenpartije een heymelijc verstant gehadt hebt, en. so ghi in Gelderlant Doetecom en. Zutphen mede gemeynt hebt, so is u die schijne heerlijc ontset. En. wat is dit, dat ghy die van Shertogenbosce raedt, dat sy sommige nae Cuelen schicken souden, om met de commissarisen der conincklycke maiesteyt te handelen? En maect ghy u hier in niet van eenen commissaris der generale staten eenen agent ofte facteur van de comissarisen der conincklycke maiesteyt, noch vyanden wesende?

Dese dingen, heer abt, en overcomen niet metten heerlijcken lof, welcken U.E. door de pacificatie van Gent becomen heeft, noch metten grooten arbeyt en. neersticheyt, welcke U.E. menigen tijt daer na tot het welvaren des gemeene vaderlants ghedaen heeft, noch met de groote sorchvuldicheit, welcke U.E., om de steden vanden garnisoenen te verlossen, gehadt heeft, en. besonder voor de stadt Shertogenbosche, alwaer ghy u huys aen de stadt mueren vuytcomende, tot eenen aenslach ghepresenteert hebt, noch ten lesten metten ijver en. meyninge, welcken U.E. totten Religions - vrede gethoont heeft, om den welcken tot Bruessel in treyn te brenghen, U.E. van Antwerpen tot aldaer getrocken is, ende heeft

sekere monicken haere kercke tot de predicatie doen ruymen.

Hier siet ghi nu, heer abt, uwen soberen staet, want so de vyanden onses lieven vaderlants tot haer meyninge comen, dat God verhoede, so en sullen sy dese en. andere uwe heerliken daden den vaderlande bewesen, als tegen hun gedaen zijnde, ongestraft niet laten: en. so sy tot haere meyninghe niet en comen, sullen dese uwe heerlike daden door de voorschreven leste also verduystert worden, datse meer tot opspraeck en. schande, dan tot eere sullen dienen. En wat danck, heer abt, sullen die van Shertogenbosche, inden vuytersten noot ende verderffenisse door uwen raet gecomen wesende, u connen weten? Dan de hoofden der selver hebben het nest ey gesocht, en. soo behooren zijt oock wel te vinden.

Hier heeft een yegelijc te bedencken, dat hi de hoofden van eenige regeringe niet lichtelijc sonder onderscheet en bespreke ofte lastere, aengesien de goede door de quaden in haer goet voornemen verhindert worden. En. en is niet te verwonderen van desen wtganc der regeeringe der generale staten, nademael desen abt een vande verneemste wesende, alsulcke een bevonden is, en. och, of hijt alleen waer!

Die van Shertogenbosche dan door desen abt in haer boosheit gestijft zijnde, zijn met haer begoste voort gevaren, en. op dat sy hare sunderlinge genegentheyt tot den gemeynen vyant toonen en. haer selven wat bevrijden of sterck maken souden, hebben zy ghepractiseert, om het huys tot Hedel en. de steden Huesden en. Boemel aen hare sijde te brengen, maer so het huys tot Hedel noch in tijts versekert wert, is hun dien geheelen aenslach ghefeelt, en. sijn die cornetten ruyteren, van

hun daer toe wt des vyants leger ontboden en. seer na by de stadt gecomen wesende, wederom te rugghe ghetoghen.

Een stuc van gewisse correspondentie tusschen hun en. den vyant en mach niet verswegen blijven. Het heeft toeghedragen als dese voorlede dagen de heer Vander Aa, gouverneur van Gorcom, met eenen hoop soldaten binnen Boemel gecomen en. met de selve weder wtgetogen was, dat die van Shertogenbosche daer van qualijc onderricht sijnde, stracx voor een blijde bootschap aenden hertoch van Parma gheschreven hebben, dat die van Boemel, ettelicke Hollantsche soldaten onverhoets de stadt ingenomen hebbende, wederom wtgeslagen hadden en. haer opentlijck aen hare sijde begeven; het welck die [hertoch] van Parma gheloovende, door brieven die van Boemel bedanct ende alles hun van sijne maiesteyts wegen toegeseyt heeft, mede te kennen gevende, hoe sy hun voortaen souden hebben te draghen; maer is die brieven dese eere gheschiet, datse voor alleman aende galge ghehecht sijn.

Hier en boven hebben zy eenen inghenome en. gebruycken in alles sijnen raet, de welcke versch en stracx quam vanden duc de Terra Nova, en. soude wonder wesen, dat hy vanden selven geen commissie hebben soude vanden gouvernemente, de welcke wat over een iaer tot Bruessele met den [heere] van Champagni aenghericht soude hebben, door de clachten der [stadt?] van Bruessele alle man kenlijck is; hebben ooc eenen voor capiteyn op geworpen, die, als van natueren moordadich wesende, sommige treffelike borgeren dicwerven by nacht en. ontijt lagen gheleyt heeft, om ter doot te brengen, en. de welcke in allen zijnen handel ende wandel eer een

onredelijcke creatuere dan een mensche ghelijct; en. soo dese sijns gelijken schict aen de handen te hebben, wort alsulcx dach bi dach inde stadt bedreven, dat een grouwel ende schric voor luyden van eeren sijn moet, inde stadt te wesen.

Alle dese hare mishandelen niet tegenstaende, willen sy nochtans goede, getrouwe borgeren geacht wesen, en. schrijvende aende hoge overheyt, nabuer steden en. landen, protesteren sy, niet te willen scheyden vande generaliteyt, in welcke protestatie sy nochtans warachtich wesen, so sy int eynde der Iustificatie de generaliteyt duydelic hechten ofte binden aende unie, niet lange na de pacificatie van Gent opgericht, de welcke sy generael noemen, recht of de generale staten, na de selve unie, niet bundichs ende dat van weerde wesen soude, en hadden connen voor wenden en. sluyten; in welcke opinie sy tot metghesellen hebben de mal-contenten en. de commissarissen des conincx.

Maer so sy alleen faveur en. assistentie versoecken vanden genen, die vande selve generaliteyt wesen, hebben sy te bedencken, dat die hun te verre geseten sijn, en. so zy daer mede de Spangiarden ooc meynen, die hun lichtelic assistentie connen doen, hebben sy te bedencken wat perikel en. verderffenis daer in gelegen is; maer staende op de toesegginge des voorsz. abts, hebben sy gemeynt, dat de selve generaliteyt sich tot allen plaetsen weder om opheffen soude, maer en is de abt daerin so warachtich niet gevallen, als hy hier in is, dat hy onder ander wt Cuelen gheschreven heeft, dat hy van de stadt Shertogenbosce een asylum ofte toevlucht maken soude voor alle Catholijcken, te weten, Papen, monicken en. diergelijcken.

Dan de voorsz. opinie aengaende, als dat de generale staten na de voorsc. unie geen macht oft authoriteyt gehadt souden hebben, yet te doen of te bewilligen met de selve unie niet geheelick conform wesende, staet te vragen, of de stierluyden of andere schipperen alsulcke wetten oft manieren opt varen mogen hebben, die sy na de gelegentheyt der tempeesten, stormen of wateren niet en souden mogen veranderen: van gelijcken van de politijcke regeerderen. Seker, so haerder beyden doelteken ofte eynde is conservatie, deser der steden, provincien en. landen, der anderer der schepen en. tgene datter inne is, is hun georlooft na gelegentheyt der saken alles te veranderen, wat tegen de conservatie eenichsins wesen soude mogen. Maer de staten hebben inde voorsz. unie op haren eedt belooft vande Roomsche religie niet te wijcken. Wie is onder hun daer van geweken? Maer sy hebben vele toegelaten met de selve religie strijdende. Daer heeft hun de noot toe gedrongen. Maer om de waerheyt te seggen, de staten zijn door subtijle geesten tot dien eedt en. de geheele unie, met veel schuylende fenijns doortrocken wesende, by manier van ondercruypinge gebrocht, gelijc sommige van hen voor zijne V.G. den prince van Orangien tot Geertruydenberge daer na bekent hebben, de meyninghe der unie tot dien dach toe niet geweten te hebben; en. genomen, dat sy alle gelijc de meyninge wel geweten hadden, so hebben sy ghelijckewel meer te sien ghehadt op het eynde haers ampts, welc is de bewaernisse en. welvaren des vaderlants, dan op tgene dat sy onbedachtelicken gedaen hadden, soot onbehoorlick is eenigen eedt te doen, die tot eenighe tijden tot achterdeel des gemeene welvarens strecken soude mogen: en. men siet nu, eylacen, wat profijte die den gemeenen lan-

den gedaen hebben, die hun hier in opiniater en. halssterc hebben laten vinden. Dese hebben oorsake geweest van dese onbestendighe en. quade regeeringe, by de welcke alle dese landen noch corts te gronde hadden moeten gaen, so de almoghende God dat niet wonderbaerlicken versien en hadde. Inder selver voegen alst op de schepen toegaet, wanneer de schipluyden onder den anderen twistich ofte andersins versnymich zijnde, de schepen in perikel brengen souden, andere inden schepen wesende, het stieren en. regeeren der schepen aennemen, also heeft het de almogende God ooc gevoecht, dat de staten, door onderlingen twist en. misverstant tot die verderffelicke regeeringe gecomen wesende, andere de saken metter hant genomen hebben, het welcke, want niet geschiet en ware, men alrede niet weten en soude, waer eenige goede lieden in dese landen verblijven souden moghen, daert de vyanden des gemeyne vaderlants door desen heerlicken Cuelschen vredehandel toe hebben meynen te brengen: want dat daer anders yet in gesocht soude wesen, dan den eenen borger tegen den anderen te brengen, en. also de Spaensche bloethonden alle steden en. plaetsen te openen, en sal geen orateur also connen voordraghen, datment gheloove sal connen gheven.

O heylige Utrechtsche unie dan, die alsulcke quaet verhindert hebt. Te recht mogen u alle vyanden des lieven vaderlants wel haten, overmits ghy hun so veel als de handen bint, waerom sy wt spijt u ooc dese lieve namen gheven: ‘de rechte contremine der Cuelsche vredehandelinge, eenen roof van hare vryheyt ende previlegien, een rechtsinnich middel, om inder goeden luyden kisten te geraken, een alsulcke tyrannie, datse liever heure goeden vercopen ende onder tribuyt van-

den Turck souden gaen woonen.’ Alsulcke titulen hebben u sommige heeren der stadt Shertogenbosche, des voorschreven abts scholieren, dicwerven inder selver stadts raet weten te gheven.

Maer om eens een eynde te maken, bidden de wtghewekene borgheren der stadt Shertogenbossche, dat alle hoghe en. leeghe overheden en. alle nabuer steden en. landen alle vlijt en. neersticheit voor willen wenden, dat de selve stadt, alsulcke peerle wesende en. aen de welcke de gemeene landen so vele gelegen is, wt de handen der Spangarden ofte Spaensgesinden gehouden mach worden, het welcke te doenliker wesen sal, over mits de almogende God den Spangiarden aldus benomen heeft, hare victorie te vervolgen; en. willen insgelijcx gebeden hebben hunne ingeblevene medeborgeren, dat zy in tijts bedencken willen, dat de loffelicke hare vaderlijcke stadt, om de welcke groot te maken, hare gemeyne voorouders haer bloet niet ghespaert en hebben, toch behouden mach blijven; en sijnder noyt oorlogen gheweest, die niet nedergeleyt en hebben connen worden, seker, het tusschen hun beyden, samen medeborgheren, wesende misverstant sal verdragen en. nedergeleyt mogen worden: so veel als hun aengaet, sy willen hun laten vinden in alle redelicheyt en. billicheyt, slechts dat byde hooge overheyt, nae d'exempele der naebuer steden, alsulcke ordre gestelt worde, dat van ghelijcke mishandelingen en. ongelucken onder hun geen nadencken en is te hebben. En. willen hopen de wtgewekene, dat hunne ingeblevene medeborgeren hun hier inne also draghen sullen, dat sy de verdrayde allegatien der heyliger schriftuere, in der ingeblevene name voor en. achter de Iustificatie gestelt, niet en sullen hebben te betalen met dese: ‘Godt heeft haer

overghelevert in eenen verkeerden sin,’ ende: ‘Sy hebben haer necken verherdt,’ voor dwelcke de almoghende God hun en. ons allen behoede. Amen.

 

Finis.

☞ Wegens de hier afgedrukte Verantwoordinge zij herinnerd, dat dit boekske vermeld wordt op den catalogus der bibliotheek van Te Water (Leiden, 1823; bladz. 276, no. 1421, 32o), en wel in 4o., ofschoon ons exemplaar in kl. 8o. is. P. Bor maakt in zijne Beschryvinge van 's Hertoghenbossche, bladz. 48, gewag, zoo het schijnt, van hetzelfde boekje, doch noemt het Apologie; zoo vind ik ook elders den titel aldus opgegeven: Apologie der vertrocken Borgers van 's Hertogenbosch; 1579, 4o. Ik meen het er voor te mogen houden, dat beide titels slechts hetzelfde geschrift aanduiden. Gaarne wenschte ik intusschen met de editie in 4o. kennis te maken. Blijkens eene nota van Mr. W.C. Ackersdyck heeft A. van Heurn de Waerachtighe Declaratie, de Iustificatie en de Verantwoordinge, bladz. 339, 523 en 547 afgedrukt, niet gekend, ofschoon hij het tweede bladz. 122 van het tweede deel zijner Historie aanhaalt.
Ik heb vruchtelooze pogingen aangewend, om het volgende boekske te ontdekken:
Twee schoon Vermaningen aende Borgherye van s'Hertogenbosche, door de Wethouders gedaen. 1580. Kl. 8o.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen