Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

[p. 523]

Justificatie voor den goeden borgeren der stadt van Tshertogenbossche.

Threno. III.
Des Heeren ontfermherticheyt ist, dat wy niet te niet en syn, want sijne ontfermherticheeden en hebben niet ghebroocken.
Psalm C.XXIII.
Ghebenedijt sij die Heere, dat hy ons niet tot eenen roof in haer tanden ghegeven en heeft.
Psalm C.XVII.
Vanden Heere is dit geschiet, en. t'is wonder voor onsen ooghen.

Gheprent binnen Tshertoghenbossche,
ter ordinantie en. met advijs vanden drie leden ende cappiteijnen der zelver stadt, by my IAN SCHEFFER.
Anno 1579.

[p. 524]

☞ Deze Justificatie is afgedrukt naar een zeldzaam geworden werkje in 4^o., groot 16 ongepag. bladz., berustende in de boekerij van het Noord-Brabandsch Genootschap.

[p. 525]

Justificatie voor den goeden borgheren der stadt van Tshertogenbossche, waerachtighe lieffhebbers ende voirstanders der ruste ende welvaren der zelver stadt, op ende tegens alsulcken pretensen voortstel ende feijtelijcke aenrichtinghe, als aldaer by eenighe oproerige geesten, perturbateurs van de voorsz. ruste ende welvaren, tot verscheyden tyden aengheheven ende te werck ghestelt syn geweest, gediscoureert ende nae der waerheyt verhaelt, zoo hier nae volght.

Alsoo die voorsz. goede borgheren niet en twijffelen, men sal seer vreemde ende wonderlijcke spraken en. famen laten verluyden ende wtgaen, ter saken vande alteratien ende beroerten, die dese voorleden tyden ende daghen, ende besundere den iersten deser maendt van Iulio int iaer xv.^o neghen en. t'seventich binnen der voorsz. stadt van Tshertoghenbossche haer opgeheven en. verthoont hebben, soo eest dat de zelve goet en. noodich ghevonden hebben, die waerachtighe redenen ende ghelegentheyt vande zaken eenen yeghelycken by desen te ontdecken en. int licht te brenghen, op dat niemandt gheabuseert en worde door slincke ende onwaerachtighe rapporten vanden ghenen, die de goede ende ghetrouwe borgeren der voorsz. stadt souden willen calumnieren, be-

[p. 526]

schuldighen ende odieus maken by den genen, niet behoerlyck ende waerachtelyck gheinformeert en. onderricht wesende vanden oorspronk der voorsz. alteratien.

Want niet tegenstaende de voorsz. goede borgeren hen altijts ghethoont ende gheëmployeert hebben in alle rondicheyt, vromicheyt ende ghetrouwicheyt nopende t'gene dat de ghemeyne ruste, vrede ende welvaren der voorsz. stadt, nae gelegentheyt ende eysch vanden tyden, heeft moghen concerneren ende bevoirderen.

Soo eest nochtans, dat ter contrarien verscheyden vreemde gheesten ende perturbateurs vande eendracht, ruste ende welvaren voorschreven, anders niet ghestudeert en hebben dan deene innovatie over dandere in te brenghen, ende te verdrucken ende extermineeren die ghene, die met hen die handt daer aen niet en wilden houden en. aenspannen, de selve met onverdrachelycke calumnien, vexacien, fortsen ende daden tracterende ende vervolghende, om henne tyrannie te stabilieren over gheestelycke ende werlycke, van hunnen humeuren niet wesende.

Ende alzoo de openbare oeffeninghe vander nieuwe religie, alhier feytelijcken tegens die pacificatie van Gendt, generale unie daerop ghevolcht, declaratie ende asseurantie der selver, ierst gheintroduceert ende daer nae by den Religions vrede, ten versuecke van zijne hoocheyt, door zyne commissarissen herwaerts ghesonden, by provisie gheoorloft ende toeghelaten wesende, behoorden wel ghenoch gheweest te zijne, om vorts in alder stillicheyt ende ruste onderlinghe te leven. Dien nochtans niet tegenstaende hebben sommige, wel wetende ende bethonende, dattet hen alleen om de religie niet gedaen en was, niet ghecesseert noch opghehouden, teghen ghelooften, eere ende eedt, al voorders te pretenderen.

[p. 527]

Ende alzoo zy de middelen by hun selven daer toe niet en hadden, hebben ghestudeert ende ghearbeyt, om met hulpe ende onderstant van garnisoene, t'zelve te exploicteren ende wt te richten, hebbende over langen tijt, en. al eer eenighe apparentie vande belegeringhe der stadt van Maestricht gemaeckt was, allen practycken ende middelen ghesocht ende ghebruyckt, om t'zelve garnisoen binnen deser stadt te brengen, ende daer mede over de voorsz. goede borgeren en. ingesetenen te tyranniseren.

Maer zyn tot noch toe, door de hulpe en. gratie Gods, alle hunne aenslaghen desen aengaende, zoe te water als te lande tot verscheyden reysen ghemaeckt, wonderlycken by de vigilantie ende neersticheyt der voorsz. goede borgeren ghefailgeert ende verhuedt.

Welcke voorsz. aenslaghen zy hebben begonst te practizeeren, nae dien dat zy met ghenoech ende consent vanden ghemeynen borgeren het garnisoen binnen der voorsz. stadt niet en consten in ghebrengen, tot welcken effect sy verscheyden brieven, vermaningen, presentatien ende inductien dicwils hadden, zoo by ondercruypinge, gheimpetreert, als andersins practijckelijcken gheëmployeert ende te werck gestelt, ende oock verscheyden gesuborneerde tijdingen vanden aenstaenden noot vanden vyant onder de gemeynte gespreyt en. laten verluyden. Maer die voorsz. borgeren, om niet bedrogen te worden, en wilden noyt te veele of te lichtelijcken ghelooven, hebbende oock in dier vuegen onder andere afgeslaghen alle die specieuse persuasien en. grote instantien des graven van Hohenloe, aengevende en. pretenderende binnen der voorsz. stadt, tot verseeckerheyt der selver, twee vendelen knechten wt Hollant, met hondert peerden vanden regimente des voorsz. grave, te leggen.

[p. 528]

Waer nae hen inden iersten niet ghesuccedeert en heeft hun ghepractizeert middel van zeeckere schepen met volck, afghevaren en. comende van Antwerpen, onder t'dexel, soo men onwaerachtelijck liet verluyden, van zeeckere penningen te convoyeren, tot betaelinge vanden crijschvolck vanden hertoge Casimiro, doen ter tijt in den quartiere van Shertogenbossche wesende, om met listen en. behendicheyt binnen der voorsz. stadt te geraken ende aldaer nae hunnen appetijt te domineren.

Ghelijck oock niet en heeft willen succederen hunnen valschen en. afgrysschelycken aenslach opten elfsten Septembris int iaer xv.^c acht ende t'zeventich, principalycken by eenen ghenoempt meester Henrick inden Hooren, alias Agileus, met zijnen adherenten ende gheconspireerden, tegen der voorsz. stadt voorts gheweyndt ende gheattenteert. Den welcken nochtans zoo nae te weghe ende tot effect ghebrocht was, datter drie vendelen knechten ende volcks van wapenen, secretelijck ende onversienlyck, sonder pijp oft tromme te rueren, van Huesden of dien wech ghecomen waren, naer byder stadt, onder de conduicte ende gheleydinge vanden casteleyn van Huesden voorsz. teghens zijne vaderlycke stadt, de welcke ter openinghe vander stadt poorten smorghens, met eenen snellen toeloop ende met vliegende vendelen, meynden ende poochden, mette correspondentie, die zy hadden van binnen ende met sommige vander Schermers gulde, doen ter tijt de wacht hebbende, de selve stadt te invaderen ende inne te ghecrijgen, maer worden in grooter haest, met neerstige en. cloecke assistentie van eenighe vande schutterijen en. naeghebueren, die poorte, daermen het perijckel ghewaer worden, wederomme toe gesloten, tot confusie vande voorschreven knechten, hen onder en. voor

[p. 529]

der voorsz. stadt poorten vijndende, ende op eenen halven schuet weechs nae, hun feijt volbracht hebbende, ende alsoo ghefrustreert zijnde, van t'gene zy luyden hun wel beroempt hadden, als dat sy den borgheren ende inghesetenen vander stadt hen gelt souden helpen tellen, behalven andere enorme stucken, die zy inde gheestelycke ende andere gheteeckende huysen zouden hebben voorts ghekeert, om die te fouleren, plonderen ende saccageren, soo sy hen tot verscheyden tijden daer af ghevanteert en. ghebaecht [?] hadden.

En. alsoo des niet te min die voorsz. seditieuse geesten ter selver tijt alnoch meijnden tot hunne intentie te geraken, soo gongen sy onder die ghemeynte, de welcke door die voorsz. alteratien al meestendeel in wapenen gecomen was, stroyen veele verscheyden valsche wijsmakingen, ende onder andere, datmen inden raet vander stadt eendrachtelijck geslooten soude hebben, die vander nieuwe religie, ghenoempt ghereformeerde, ter stadt wt te iagen ende om den hals te brengen, om alsoo deselve ghemeynte tot alle oproericheyt ende boosheyt te verwecken ende te ontsteken, roepende ooc voor der stadt huys ende op volder⁽¹⁾ merckt die voorsz. M. Henrick Agileus, dat hy brieven van zyne excel^tie. in zynen sack by hem hadde, daer mede hem belast was, die vander wet metten hals te nemen, ende dat hy selver eens wilde vonnissen wysen, en. soude eer avont van alles zynen wille hebben. Ende tot dien eynde worden daer ghehaelt wt ter muijten⁽²⁾ zeeckere verborghen vreemde soldaten, tot ontrent veertich toe in ghetalle, wel ghewapent ende in ordre wesende, met de welcke die voorsz. seditieuse en. geconspireerde hen begaven vander merckt nae eene van-

(1) Volder, volle.

(2) Muijte, schuilhoek.

[p. 530]

der stadt principale poorten, ghenoempt die Vuchterpoorte, de welcke zy met groot gewelt en. fortse van sware smedehamers opensloegen, maeckende aldaer inwaerts nae der stadt toe zeeckere schansse oft wagenperck tot hunne verseeckerheyt ende bevrijdinghe ter tijt toe, dat die voorschreven knechten, wesende vander stadt een weynich vertrocken, wederom aenghecomen souden hebben gheweest ende inder stadt ghebrocht, om daermede hun quaet ende leelijck voornemen voorders te effectueren.

Maer midts de vervolginghe, oppositie ende verweringhe van dien vanden schutterijen, de welcke hun derwaerts met groote couragie en. cloeckheyt vuechden, zyn die voorsz. attentateurs vanden voorsz. aenslach, met hunnen aenhanck, wederomme miraculeuselycken wt ter voorsz. schansse, poorte ende stadt, niet sonder bloetstortinghe ten beyden zijden, verdreven ende geslaghen gheweest, ende die poorte wederom toegemaeckt ende wel beset.

Welcke attentaten al buyten kennisse en. wille van zijne hoocheyt, excellentie ende generale staten zyn aenghericht gheweest, zoe de selve respective dien vander stadt by hen brieven hebben te kennen ghegheven ende gheattesteert.

Ende hoe wel t'selve alsdoen worden t'eenemael als misverstandt vergeven ende vergeten soude blyven, volgende de publicatie, die daer aff gedaen was, hebben nochtans daer nae al meer andere verscheyden entreprinsen ende aenslaghen opte voorsz. stadt toegheleeght ende ghemaeckt ghehadt, in sulcker vuegen, dat zijne hoocheyt selve somtijden de voorsz. stadt vanden Bossche van ettelijcke aenslaeghen ende dreyghementen by sijne brieven heeft gewaerschout gehadt, ende gheordineert

[p. 531]

ende belast, scherpe toesicht ende neerstighe wachte te houden, ten eynde dat door d'incompste van eenich volck van wapenen, egeene disordren gheattenteert oft aenghericht en mochten worden.

Soo dat die voorsz. goede borgheren ende inghesetenen menighen tijt lanck, met goede ghefundeerde diffidentie, in grooten anxt ende benautheyt op hare hoede continuelijck hebben moeten wesen, niet hebbende des nachts op hunne bedden dorren slapen, maer hebben hen met hunne wapenen voor allen heymelijcke, loose practijcken ende occurentien verdich ende op de been ghehouden, besundere als die vander Schermers gulde, den gealtereeden voor t'meestendeel grootelijck toe ghedaen wesende, de wachte waren hebbende.

Dwelck den voirsz. goeden borgheren des te meer beswaerlijck ende lastich gevallen is, door dien dat sij niet vrijmoedelijck in henne voirsz. goede ende notelijcke toesichten ende hoede en hebben moghen procederen, alsoo ennighe binnen der voirsz. stadt in authoriteyt wesende, ende de welcke hen behoorden daer toe billicx te verwecken ende t'exhorteren, ter contrarie scheenen hen genoch partydich te maecken, om de selve borgheren daer af te vervreemden en. sulcx te beletten, midts rejicierende alderhande waerschouwingen, en. daer en boven alle extraordinarisse nootelijcke debvoiren van waken voor d'meestendeel berispende, calomnierende, achterhalende ende beschuldighende.

In sulcker vueghen, dat die voorsz. stadt, door die bermhertige handt Gods, principalijcken gheholpen ende behouden is geweest, soo oock wonderlijcken heeft ghebleecken, nu onlanx geleden, doen den leger trocke ende passeerde beneffens en. voorby de selve stadt, om te gaen

[p. 532]

ontsetten die belegherde stadt van Maestricht, soo men seyde: tot welcker tijt seeckere vendelen knechten ende perdevolc, onder het beleydt vanden casteleyn van Huesden voorsz. als doen daer by sijnde, de selve subytelijck ende onversienlijck souden hebben verrast, gheinvadeert ende gheincorporeert, d'welck ontwyffelijck met groote plonderinghe, moorden ende wterste ruijne en. bederffenisse vanden goeden borgheren ende ingesetenen der voorsz. stadt ghemenght soude hebben gheweest, ghelijck verscheyden, soo capiteynen, soldaten als andere persoonen ende huysluyden, naederhandt wel hebben laten verluyden ende int licht ghebracht; maer die voorsz. goede borgeren hebben hen subitelycken in grooten ghetalle, door ingevinghe van Godt den Heere, beschermer van alle rechtverdighe ende deuchdelijcke menschen, in wapenen begeven ende verthoont, sonder te respecteren die tergiversatien off spijtige berispingen of ennige oppositien, die hen mochten ontmoeten van henne overicheden doen ter tijt wesende, ende hebben alsoo die poorten vander stadt toegecregen, tegens den danck der voorsz. Schermers ende heuren adherenten, die aldaer ter selver tijt die wacht hadden.

Waerdeure t'voorsz. volck van oorloghe hennen aenloop ende aenrenninge, daer sy geheel verdich op stonden ende daeraff zij hennen correspondenten van binnen der stadt merckelijcke teeckenen, soo by brantstichtinghe als andersins, ghedaen hadden, hebben moeten onderlaten, de welcke nochtans daer nae by andere listen en. middelen even wel henne pretensien alnoch gheëffectueert souden hebben ghehadt, ten ware geweest dat die voorsz. goede borgeren dach ende nacht hen aen allen canten ende oorten nerstelijcken ghevonden, gheëmploy-

[p. 533]

eert ende gebruyckt hadden gehadt, om sulcx te verhueden ende te beletten, sijnde die perplexiteijt der voorsz. borgeren des te meerdere gheweest, dat die voorsz. Schermers vander wachte treckende, hen niet scheijden noch wt die wapenen geven en wilden dan nae dien dat sij eenen gansschen nacht ende dach in henne herberghe gemuyt hebbende, met grooten toevloet en. aenhanck van anderen hens ghesinden wt allen anderen schutterijen ende wijcken, alnoch ten lesten met groote moeijten hen lieten geseggen ende inne dien hebben [?], dat sij die voorsz. wapenen souden verlaten ende nae huys vertrecken, ende dat eensdeels, soo te vermoeden is, wt respect vande teghenhoede van dien vande schutterijen, die welcke ghedelibereert waren, hen te maecken partije tegens allen onbehoorlijcke aenrichtingen, ende eensdeels om datmen hen verscheijden pretense versuecken ende puncten was advoijerende.

Hebbende niet alleenlijck dusdanighe verradelijcke practijcken van invasien, als voorhaelt sijn, de goede borgeren der voorsz. stadt grootelijcken gheturbeert ende ghepericliteert ghehadt, maer oock menichvuldighe andere moetwillicheden, oproericheden ende aenrichtingen, waermede, soot schijnt, datmen al willens heeft ghedissimuleert, alsoo egeene stucken off misdaden vanden voorsz. moetwilligen oijt gheremedieert noch ghestraft en sijn gheweest by den genen, die des wel vermochten ende ampts halven behoorden te straffen.

Daermen nochtans ter contrarien soo wreedelijcken ende straffelijcken altijts heeft willen procederen tegens anderen, soo geestelijcke als werlijcke persoonen, ende dat alleenlijck op ennige valsche vermoedinghen en. woordens qualijcken verstaen off sinisterlijcken ende odieuselijcken

[p. 534]

gheinterpreteert, met verscheyden andere saecken ende debvoiren int verdreijt ghenomen wesende, de welcke nochtans, door den tyt, nu al bevonden worden wel ende te recht ingesien, betracht ende gevordert geweest te sijn.

Want t'is te schandelijck alhier te verhaelen ende int licht te brenghen met wat onwerdicheden, insolentien, valscheden en. gheweltdaeden, datmen den raet vander voorsz. stadt ordinaerlijcken heeft geculpeert, gecalomnieert, gedreijcht, gefortseert en. overvallen.

Ende besundere opten iersten dach der maent van Iulio, alsoo den voorsz. raedt vergadert was ende dat den selven goet ghevonden ende gheconsenteert hadde, door aendieninge vanden capiteijnen ende anderen, datmen met ettelijcke haeckgeschutten soude wter stadt trecken, om buyten der selver op sommige plaetsen die waterlaten af te werpen ende die wateren te loosen, omme de selve tot versterckinghe der stadt te doen overloopen, soo eest ghebeurt, dat de selve schutten, voor het meestendeel partialijcken wtgesocht, opte been ghehaelt ende ghecomen synde, die voorsz. afwerpinghe ende des dien aencleefden, gebleven is onder wegen ende onghedaen, ende dat sy luydens hen al met andere saecken van nieuwicheden ende van quaden behaghen ende consequentien hebben gaen becommeren ende feytelijcken moeijen ende onderweijnden.

Ende naementelijck mette unie van Utrecht, fortificatien vander stadt, afbrekinghen ende afbrandinghen ende dierghelijcken, ghevende nochtans groote ende merckelycke suspitien, datmen onder t'pretext vande vorderinge van dien, anders niet en sochte dan te voleynden inde verdruckinghe, wtleydinghe ende moghelyck ergere tracta-

[p. 535]

mente vanden genen, die hen binnen der voorsz. stadt sonder redenen inden wege ende haete waren, ghelijck sommighe hen des niet en vermijden te beroemen, en verscheyden circonstantien voor ende nae apparentelyck genoch wtwesen.

Ghelyck onder meer andere gebeurt is, dat ennige vande voorsz. Schermers, seeckere daghen van te voorens, henne quade intentie dien aengaende wt den monde wel gedeclareert hadden, als, in presentie ende ten aenhooren van mijnen heere den gouverneur en. mijn heer van Oirschot, met meer anderen, sittende ende comende in een schuyte te samen van Bockhoven, seggende seer vermetelyck, dat sy Papen ende monicken sonder lange dilaij wt iaegen wilden, met meer andere onbillijcke ende enorme propoosten.

Ghelijck oock ten voorsz. daege vande commotie sommige soo verre gecomen waren, dat sy hen niet en vermijden te segghen, heure handen noch corts te willen wasschen int bloet van sommighe heeren vander stadt, die welcke tot diversche tijden henne aenslaegen hadden helpen beletten.

Ghemerckt, datmen liep ghewapenderhandt inden raedt der voorsz. stadt roepen, dreijgen, tieren, gebeeren⁽¹⁾, ende hen soo aenstellende, dat die vanden voors. raedt ghepraempt ende ghenootsaeckt worden, hen van allen canten, achter ende voor, confuselyck te versteecken ende te salveren.

Onder welcke perturbateurs ende oproerders ennighe van hennen notabelen hoofden, als onder andere die voorsz. M. Henrick Agileus ende Aert Ieronimus van Keelst, inden vollen raedt der voorsz. stadt, ten by we-

(1) Gebeeren, zich oproerig aanstellen.

[p. 536]

sen ende in presentie van mijnen heere den gouverneur voorsz., hen wel wtsteeckelyck gebruijckten, laetende openbaerlijcken luyden, dat den dach te sijn, daer zy langhe nae ghewacht hadden, ende dat sy noch ten selven daege, voor avont, hennen wille van alles hebben souden, off het soude hen den craghe costen, ende datter noch Paep, moninck, Papiste, noch diergelijcken broetsel inder stadt blyven en soude: injurierende ende schellende den magistraet voor schelmen, bloetsuypers, verraders ende Papistighe honden, met meer andere menichvuldighe oproerighe, schandaleuse ende abominable woordens ende propoosten.

Allet welcke veele goede borgeren verstaende, ende merckelijcken siende, dat het getal vanden gealtereerden opter merckt seer was vermenichvuldigende ende aenwassende, syn ingelijcx genoodicht ende ghedrongen gheweest, hen opter voorsz. merckt in wapenen te laeten vijnden, om op heure hoede te syn ende allen commotien, periculen ende overvallingen voor der handt wesende, te verhueden ende teweren.

Te meer, ghemerckt, dat zijne hoocheyt onlancx by zynen brieven den gouverneur ende dien vanden raet der voorsz. stadt hadde geadverteert ende vermaent, dat zy alle goede debvoiren doen souden, ten eynde dat binnen der zelver stadt egheene nyeuwicheyt oft alteratie en mochte geschieden, maer dat een yegelyck hen houden ende mainteneren soude in alle stillicheyt, ruste ende goede correspondentie vanden eenen metten anderen, sijnde dier tijt sijne voorsz. hoocheyt gemoveert geweest, om sulcx te schrijven, duer de attentaten en. gheschiedenissen binnen der stadt van Antwerpen soo misverstandelycken op gheresen ende gheschiet.

[p. 537]

Waertoe, ende tot noch al meerdere ende moghelijck erghere consequentien ende perijckelen, wel merckelyck tendeerden het allarm slaen, dat in sommighe orten ende wijcken van dese voorsz. stadt by eenighen vande voorsz. ghealtereerden worden vorts gekeert, omme alsoo hen volck in wapenen en. opte been te gecrijgen.

Soo corts daer nae opte voorsz. merckt vander stadt wel genoch gebleken heeft, hebbende hen aldaer sommige altricatien en. twisten onderlinghe opgeheven ende opgeworpen, principalicken nopende de publicatie ende besweringhe vander voorsz. unie van Vuytrecht, de welcke de voorsz. gealtereerde sonder vertreck⁽¹⁾, ende niet willende toelaten, dat de dekenen vanden ambachten, representerende het derde lith vande voorsz. stadt, daerop met hunnen ghesworens, sijnde hueren achter raedt, naer ouder gewoonte, souden delibereren, fortselycken gedaen wilden hebben, wien het oock lieff oft leet ware, met dreygementen van den onwillighen den beck aff te spelen, ende voorts, datmen, behalven de voorsz. unie, noch binnen vierentwintich uren wel meer soude moeten sien ende ghedooghen, roepende eenighe van hunluyden: ‘Laetter ons,’ onder reverentie gesproken, ‘duer bruyen, ick en heb maer éénen craegh te verliesen, ende dan de grauwe monicken ierst vuyt,’ ende soo voorts; waer over is door daenrichtinge vanden voorsz. perturbateurs ende gealtereerde een seer subyte, groote ende furieuse scarmoutsse⁽²⁾ ende invallinghe van den eenen teghen den anderen gevolcht ende geschiet.

Welcke ierste iammerlycke ende bloedighe furie ghepasseert en. geappaisseert sijnde, en. staende de saken in bestande, om sprake ende communicatie met malcanderen

(1) Vertreck, verwijl, uitstel.

(2) Scarmoutsse, schermutseling.

[p. 538]

te houden, soo is daer by eenen vander syden der voorsz. gealtereerden een seer leelyck, verradelyck ende mordadich feijt gheperpetreert gheweest inden persoon van eenen goeden iongen geselle vander schutterijen vanden iongen Voetboghe, comende van zyne wachte aende poorte, om eens nae huys te gaen ende nae de gheschiedenisse te vernemen, daermede bethonende die groote, onmenschelijcke fenijnicheyt, daer sij mede ontsteecken waren, alsoo de voorsz. ionge geselle met oorlof voor by ghepasseert zijnde, naer minnelycke groetenisse ende goeden dach biedinghe over ende weder, van achteren met drie ofte vier diversche loyen, met éénen schuete, duerschoten ende iammerlijcken om den hals gebracht is geweest, crijgende daerover alnoch eenen anderen schuete, niet tegenstaende dat hy met ghevouwen handen alleenlyc soo vele respijts was biddende, als dat hy zynen vader voor syn doot noch eens hadde mogen spreken.

Waernae de cappiteyn van het slot van Hedel ende seker getal van zijne soldaten ter selver tijt binnen der voorsz. stadt gecomen sijnde, hebben hen gaen vuegen byde partye vande voorsz. gealtereerden ende vande selve seer hoochelyck ontfanghen en. ghecaresseert sijnde, hebben terstont daernae, sonder woorden oft werderwoorden, metten anderen verscheyden schueten inde voorsz. goede borgeren geschoten en. de allarme wederomme aengehecht, waer teghens de selve goede borgeren, alsoo wederomme aengevochten wesende, huere natuerlycke defensie cloeckelyck ende dapperlyck te werck gestelt ende ghebruyekt hebben: in welcke furie de voorsz. cappiteijn ter eerden liggende ende genade sijns lijffs roepende, is byden gheenen, die op hem gedruckt soude hebben, in genade ontfanghen ende gesalveert.

[p. 539]

Hebbende de voorsz. goede borgeren hun alsoo mannelyck gheweert, dat sij luijden, met Gods assistentie ende hulpe, in soo soberen getalle als sy opter merckt waren, het hooft noch boven gehouden hebben tegens die groote menichte vanden voorsz. gealtereerden, niettegenstaende de straten ende contreije vander stadt alzoo byden selven ghealtereerden beset waren, dat niemant vanden anderen goeden borgeren passeren en mochte, om hun secours ende onderstant te doene ofte die saken te helpen middelen, en. dat sy hen niet alleenlijck te wachten en hadden van hunnen vyanden ter platter eerden oft opter straten, maer oock vanden genen, die welcke waren schietende in grooten ghetalle en. seer furieuselyck van boven vuyt verscheyden huysen vander merckt, die sij al voordachtelyck tot hunnen schoonsten⁽¹⁾ ingenomen hadden.

Ghelyck oock daerenboven Godt de Heer grootelyck staet te bedancken, dat geduerende de voors. furie egeene brandtstichtinge byden voorsz. gealtereerden voortganck gehadt en heeft, waermede sy zeer vermetelijck de voors. stadt gedreijcht hadden.

Ende den voorsz. ongeluckigen en. beclaechelycken dach gepasseert sijnde, is des anderen daechs daer nae swaricheyt ende questie ghemaeckt ende voortsgekeert van d'inneminghe van garnisoene binnen der voorsz. stadt, d'welck principalycken die vander nieuwer religie alsoo waren drijvende en. daer inne soo obstinatelycken persisterende, om sonder dilaij en. vertreck ontfanghen te worden, datmen met egeenen redenen ter werelt hen daer aff en conste gebrengen, verclarende oock wel opentlijcken, dat sy t'selve niet alleenlyck in en begheerden, om te dienen teghen

(1) Schoonsten, voordeel. Verg. Horufft, Bred. Taaleigen, blz. 527.

[p. 540]

den vyandt, maer oock dat sij hun daermede wilden behelpen, om binnen der voorsz. stadt goede ordre te stellen, de iustitie te doen floreren en den magistraet respecteren, welcke vruchten men nochtans selden van alsulcke boomen des voors. garnisoens is pluckende.

Waerop ter andere sijden de gemeyne ende meeste resolutie vanden raedt ende voirts der borgherije deser stadt gedroech, ghelijck oijck bij affvraginge onder elcke compaignije, soe vanden schutterijen als vanden blocken oft wijcken int besundere gebleken is, datmen tvoorsz. garnisoen alsoo subytelijck niet inne en soude behooren te nemen, maer wel ontrent der voorsz. stadt doen comen ende houden, tot behoeff ende versekerheyt vander stadt inden ghewissen noot, alsmen sien soude, dat den vyant yet op de selve met eenighe belegheringhe soude willen comen attenteren ofte aengrijpen.

Waer mede die vande voorsz. religie hun gheenssins willende vuegen, hebben vuyterlijcken geinsisteert, by gebreke van inneminge des garnisoens voorsz. te willen terstonts vertrecken met henne goedens ende familien, dreyghende oock ten lesten, datmense soude laten passeren oft sy wilden anderssins met gewelt den wech open maken ende erghers aenrichten, ghelijck by treffelijcke hoofden en. persoonen vander zijden der voorsz. religie, soo inden raet vande voorsz. stadt als daer buyten, den voorsz. goeden borgeren sulcx voorgheworpen is gheweest.

Waerop byden raet vander stadt geleth zijnde, heeft eendrachtelijcken gheresolveert ende daer naer ter puyen aff ghepubliceert opt stuck vanden voorsz. versochten vertrecke, ghelijck by gheprente acte daer aff is blijckende van date den achsten Iulij anno xv^o. negen ende tseventich, in effect begrijpende, dat de drye leden vander

[p. 541]

stadt, volghende het ernstelijck versueck van dien vande nyeuwe religie, daer inne sy vuyterlijcken persisteerden, niet tegenstaende alle inductien, onderrichtinghen ende beden aen hen ghedaen, om niet te vertrecken, maer hen te vueghen in goeder liefde ende eendracht metten anderen goeden borgeren, accordeerden allen ende eenen yeghelijcken met zijne familie ende goet vry ende onbehijndert te moghen vertrecken ende oock, alst hen believen soude, weder omme binnen der voorsz. stadt te moghen comen, mits levende in alder stillicheyt ende eendrachticheyt onder henne medeborgheren, wel verstaende, dat die gheene, begherende hunne goet vuyter stadt te vluchten ende te vueren, oock selver in persoon neffens huere goederen souden wt trecken.

Sijnde ten selven daghe insghelijcx byden voorsz. raedt gheresolveert, om alle voordere ende meerdere veranderinghen, inconvenienten ende perijckelen te voorcomen, dat die compaignye vande Schermers gulde hare wachte soude suspenderen voor dien avont, ende dat alsulcke capiteynen souden worden verandert, die sonder behoorlijck consent vanden drye leden vander stadt, in hun ampt en. officie ghedronghen ende ghestelt waren gheweest, ende dat die oude capiteynen, die sonder wettich fundament oft redenen affghestelt waren gheweest, wederomme in hunnen ouden staet ende capiteynschappe souden worden gherestitueert, om de goede diensten ende groote ghetrouwicheyt, die sy der voorsz. stadt te voorens getoont ende bewesen hadden.

Ende en zijn niet sonder groote redenen de voorsz. goede borgeren van het innemen des voirz. garnisoens soo grootelijcken bevreest gheweest, niet alleenlijck om die groote, onverdrachelijcke ende affgrijsselijcke mishan-

[p. 542]

delinghen, oppressien en. tirannie, by hun den tijt van ontrent thien continuele voirgaende iaren, van allen natioenen van volcke, behalven Enghelschen en. Schotten, gheleden; maer oick besundere, om de groote verbittertheyt, wantrouwen ende partyschappe, diemen in desen teghenwoirdighen tijt binnen der voirsz. stadt heeft ghesien en. besocht, ghenoch voir seker houdende, datmen egheene ghelooften noch accoorden, diemen aengaende d'innemen ende d'ontfanghen vanden voirsz. garnisoene soude moghen ramen ende maken, en soude onderhouden oft achtervolghen.

Mitsdijen men heeft bevonden hoe sinisterlijck ende verradelijck, dat onder t'dexsel van twee vendelen soldaten vuyten Briele, by toedoen van sommighe hoofden, capiteynen ende anderen beveelhebbende binnen der voirsz. stadt ontboden zijnde, om alleenlijc binnen der selver te comen, voir handen was groote menichte van andere ghevoedert [?] volck van wapenen ontrent der voirsz. stadt versamelt ende geraept inne der selver stadt te brengen, behalven het crijchsvolck, datter noch al souden hebben mogen naervolgen en. eensdeels op wech was, om insgelycken daer binnen te comen.

En. dat daerenboven Dierck Aertssen, voorschepen der voorsz. stadt, wel opentlijcken is scrijvende in sijnen notabelen brieff, onlancx gescreven vuyt Antwerpen, in date den vij^ten Iulij negen en. t'zeventich, addresserende ende gesuperscribeert: Aen mijnen heeren Geraert Prouninck, ghenoempt Van Deventer, ende M. Henrick Agileus, doctor, om vorts te remonstreren den capiteynen der stadt vanden Bossche, achtien maenden lanck aen zyne excellentie gesolliciteert te hebben, om t'voorsz. garnisoen binnen der vorsz. stadt te brenghen.

[p. 543]

Tot welcken effecte wel te presumeren staet, dat die brieven in cyffre tusschen hem ende zyne correspondenten dickwijls ghescreven ende overgesonden, al mede ghedient hebben, directelijcke teghens zijnen eedt ende ghelooften, ende teghens zijn opentlijck verclaren, noch onlanx inden vollen raedt vander stadt gedaen, met renuntiatie op sijn eeuwige salicheyt, so verre hij oijt gedacht hadde oft al noch dachte, om eenich inbrenghen oft belastinghe van gaernisoen binnen der stadt te procureren.

Sijnde oock t'zelve naectelyck tegen den Religions vrede, binnen der voorsz. stadt geintroduceert en opgericht, ende ter eenre en. andere sijden belooft ende beswooren te onderhouden, wel expresselyk medebrengende, dat noch deene noch dandere partije niet en soude mogen yet practizeeren oft aengrijpen, om binnen de voorsz. stadt eenich garnisoen in te brengen, oft te gedooghen daer inne gebracht te wordene, dan met expres consent vanden raet der selver stadt.

Ende naedemael dat inden tijdt van achthien maenden den noot vanden vyandt de voorsz. stadt niet en heeft gepresseert, en hebben ontwyffelycken de continuele sollicitatien des voorsz. Dierck Aertsen met sijnen complicien, anders nergens toe gedient, dan om met garnisoene andere pretensien ende nieuwicheden binnen de zelve stadt te exploicteren.

Bethoont ooc ghenoch van wat humeuren en. intentien hy met den zijnen is geweest, by dien hy inden selven brief insgelijcx is scrijvende, dat het garnisoen niemanden, notanter, niet meriterende te cort doen en soude, welck woordt meriterende sonder twijfel tot al te seer groove interpretatien van oppressien ende overdaden on-

[p. 544]

der den voorsz. goeden borgheren, als dan soude mogen by henluyden worden geëxtendeert.

Staet oock boven desen alhier grootelyck te considereren ende wel gaede behoort geslagen te worden tot wat eynde zekere overicheyt met hunne knechten, de welcke, zoo voorsz. is, hadden gemeijnt inder stadt te comen, ende daernae noch sekere daghen daerontrent hebben blijven liggen, onder hun een groot getal van goele borgeren op gescreven en. opgeteeckent hebben gehadt, latende hun die voersz. goede borgeren duncken, dat de selve onder t'getal vande voorsz. meriterende gerekent souden hebben gheweest, over de welcke zy hunnen moetwil groffelijck gethoont en. geëxerceert souden hebben, volgende verscheyden enorme dreijghementen, die men verstaet, dat zy hadden laten wtgaen.

Soo datmen vuyten voorsz. warachtighen discours claerlycken voor oogen mach sien, dat die goede borgeren grootelyck geoirsaeckt zijn, den almogenden Godt te dancken, die hun vuyt soo veele merckelijcke perijckelen heeft gelibereert, ende voor den toecomenden tijt zijne goetheyt wel moghen bidden, om van gelijcken perijckelen gepreserveert te worden, alsoo hun niet te imputeren en staen eenige gepasseerde saecken van disordren en. alteratien binnen der voorsz. stadt opgeresen, mits dien zy tot gheender tijt oyt eenighe offensive middelen gebruyckt oft aengericht en hebben, dan alleenlyck op huere defensiven gepast, soo Godt ende de natuere t'zelve is toelatende, om hun lijff, goet, rust en. welvaren, en. alle rechtverdighe saken te beschudden en. te mainteneren tegens alle benijders, lageleggers ende vyanden van dien, daeraff nemende de voorsz. goede borgeren God, den almogenden Heere, tot getuyge.

[p. 545]

Alle welcke voorsz. feyten, met menichfuldighe andere, hier om cortheyts wille achtergelaten, de drije leden der vorsz. stadt presenteren wettelycken ende den rechte ghenoch zijnde te doen blijcken, tot welcken eynde sy oick gheschreven ende versocht hebben aen zyne hoochheyt, om commissarissen te hebben wten rade van Brabant, als hen ordinarissen ende provinciael richteren, om byden selven behoorlycke informatie ghenomen te worden van t'ghene dat binnen de voirsz. stadt onlancx gheschiet is gheweest, mitsgaders vanden gheheelen staet der selver, soo aengaende de policye ende stuck vander iustitie als anderssins, ende zijne hoocheyt volcomenlijcken rapport ghedaen zijnde, voirts byder selver geordonneert te worden, soo tot meeste ruste ende welvaert der selver stadt soude behoiren.

Verclarende voirts de voirsz. goede ende ghetrouwe borgeren ende inghesetenen der voirsz. stadt, dat sy evenwel egheenssins van meyninghe en zijn gheweest, ghelijck sy oock tegenwoirdelijck alnoch niet en zyn, hun vander generaliteyt te willen separeren, maer hun metter selver te houden gheunieert, nae behoiren ende getrouwelijck draghen en. ghebruycken, soo sy tot noch toe ghedaen hebben, om hen te mainteneren, na hunnen wtersten vermoghen, teghens alle onbehoirlijcken oppressien ende overvallingen, daermen in veele plaetsen vreemde exempelen aff is siende ende verhoorende.

Wesende die voirsz. goede borgheren van goede ende oprechte meyninghe, metter hulpe van Godt, den Heere, die voorsz. heure vaderlijcke stadt by hen selven te bewaren, volghende de gelooften, die sy eertijts hebben moeten doen ten tyde vander ontlastinghe ende wt trecken vande vier vendelen crijchsvolcx des regiments van-

[p. 546]

den graeve van Oversteyn, aenden heeren commissarissen byden generale staten, dyer tijt vergadert binnen der stadt van Bruessele, ghesonden voor der voorsz. stadt vanden Bossche, om yerst met den voorsz. garnisoene te tracteren ende overcomen, ende daer na met die vande voorsz. stadt, den selven voor houdende ende doende onderteeckenen die generale unie, onder de voorsz. ghelooftenisse van hun stadt by hun selven wel ende ghetrouwelijck te bewaeren.

Versueckende en. biddende eenen yegelycken, hun allen faveur en. assistentie te willen toedragen ende bethonen, presenterende van ghelycken te doene allen hennen mede gheunieerden ende gheconfedereerden, wesende vander voorsz. generaliteyt.

Men houdt geen Iustificatie voor goet, dan die gedruckt syn by Ian Schoeffer.

Finis.

Psal. XXXIII.
Veel drucx hebben die rechtveerdighe, maer die Heere salse vuyt allen dijen verlossen.