Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

[p. 141]

Eerste vervolg op de kronyk van Aelbertus Cuperinus⁽¹⁾.

In dit iaer [1558], op sinte Michiels dach, is die keyserlycke mayesteyt in Spaengien gestorven.

In dit iaer, opten xvij November, sterff vrouwe Maria, coninginne van Engelant, des voirss. conincx Philippus tweede huysvrouwe.

In dit iaer is doctor Sonnius, als canonick en. kettermeester wesende tot Utrecht, gereyst naer Romen aen paus Paulus die vierde, ende met hem sommige cardinalen geinstrueert vande groote ryckdommen der geestelycke goederen in dese landen ende midts redenen aldaer geallegeert ende geremonstreert, soo heeft den voorss. paus, inde plaetsche van het eerdtbisdom van Colen, ge-

(1) Dit vervolg komt onmiddellijk achter de kronyk van Cuperinus in het afschrift van B., fol. 81 vso, voor, en het schijnt er met eene andere hand te zijn bijgeschreven. W. en A. hebben hetzelve in hunne kronyken ingelascht.

[p. 142]

nomen⁽¹⁾ ende geëmployeert het bisdom van Utrecht, ende dat gemaeckt tot een eerdtsbisdom, ende dat tselve hebben sy noch onderworpen ende daertoe gemaeckt noch veele andere nieuwe bisdommen: een tot Deventer, van wegen Overyssel; een tot Haerlem, van wegen Hollandt; een tot Leeuwarden, van wegen Vrieslandt; een tot Middelborch voor Seelandt; een tot Groeningen voor dlandt van Wedden, met noch veele meer andere nieuwe bisdommen.

Anno m ccccc en. lix^tich wordden den peys van Vranckryck gemaeckt met coninck Philippus ende dese landen, ende is int tselve accordt van peys geslooten en. geaccordeert, dat den voorss. coninck Philippus van Spaengien ten wyve hebben soude Elizabeth, coninck Hendrick van Vranckryckx oudtste dochter, als oyck gebeurt is, wesende des conincx van Spaengien derde huysvrouwen.

In dit iaer is tot Bruessel gecomen vrou Margeriet, natuerlycke dochtere van keyser Karel, die getrouwt hadde die hertoge van Parma in Italien, ten versuecke van conincklycke mayesteyt, ende is naer Gendt getoogen, aldaer de voirss. mayesteyt haer broeder was met die staten van allen die landen van herwaerts over, die daer ontboden ende vergadert waeren, om allen die zelve landen wel te versien van goede ende notable regenten, want die coninck was in meyninge naer Spaengien te reysen, om aldaer in syne landen gehuldt te wordden, ende alsoo van noode was dat in syne absentie dese Nederlanden mosten bewaert ende beschermt syn, heeft die voirss. staten begeert roalyck ende volcomen last gege-

(1) W. genomen; bij B. uitgevallen.

[p. 143]

ven ende tgouvernement als generael gouvernante van alle dese syne Neder landen syne sustere vrouw Margariete overgegeven, begerende ende bevelende alle vasallen, edelen ende staten der landen, ende landen en steden van herwarts over, deselve regente syne sustere in eeren te houden ende te obedieren in syn absentie, al off hy selff present waere.

Kronykmatige aanteekeningen, voorkomende in de schepenlijst van 1559-1625, gevoegd achter de kronyk van Cuperinus, in het handschrift van B.

In desen schepenstoel, xxix Decembris a^o. xv^c lix, is overleden m^r. Ian Brock, secretaris deser stadt.

Den xj^en Martii a^o. xv^c lix, is meester Iacop Donck gecoren secretaris deser stadt.

In desen scepenstoel [1560], den xxvj^en Octobris, is gestorven m^r. Goyart Grootarts van Oss, secretaris deser stadt.

Den xxj^en Augusti a^o. xv^c lxj is Andries Ooms secretaris deser stadt gecoren.

In desen schepenstoel [1561] is tot Antwerpen by den retorisyns opgeseten zekere prysen.

Den achtsten November [1562] is overleden Andries Ooms, secretaris deser stadt.

Tgene int voirsz. iaer van 1566 tot [15]78 daernae respective binnen dese stadt sHertogenbossche is geschiet,

[p. 144]

volght int seven-en-dertighste bladt hiernae volgende sub signo †⁽¹⁾.

Op Maendage, den xij^en February a^o. xv^c en. tseventich, is binnen deser stadt soo grooten water geweest, dat by memorie van menschen noyt gelycken gesien en is, in sulcker vuchen, datmen rontsomme sint Iacops capelle met schuyten heeft gevaren, en. stonden alsdoen int water den Vuchterendyck, sint Iorisstraet, de Weversplaets, het Hintamereynde, de Wyntmolenberchstraet, de Diepstraet, achter de mandemaekers, met meer andere straten.

Den xxviij^en Novembris, omtrent den middach, a^o. xv^c lxxvij, is den peys alhier binnen dese stadt ter peyen affgelesen, met groote blyschappe des gemeyn volcx, welcke afflesinge geschiet is by Gerarden Colen, secretaris deser stadt.

In desen scepenstoel, den 1^en May, dede don Iohan van Oistenryck binnen Bruessele syn entree en. is den 1^en Octobris daernae tot Namen gestorven.

Den xxi^en Novembris is d'eertshertoge Mathias tot Antwerpen gecomen ende by de staten gemaect gouverneur vande landen.

Den lesten Octobris a^o. xv^c lxxviij is overleden Gerart Colen, secretaris deser stadt.

Den xxviij^en Augusti a^o. xv^c lxxix is m^r. Willem van Emmerick byden drye ledenen deser stadt secretaris gecoren in plaetse des voirsz. Gerarts Colen, ende heeft den lesten dach derselver maent den eedt daerop gedaen.

(1) Dit blad komt in het handschrift niet voor.

[p. 145]

Op Sondach, den xx^en dach der maent van December a^o. xv^c lxxix, is den peys van Cuelen alhier binnen dese stadt gepubliceert, ter presentie van mynheere den schouteth ende drye leden deser stadt.

Forme van eedt byden drye ledenen der stadt van sHertogenbossche, en. voorts de gansche gemeynte derselver stadt, opten voirsz. peys van Cuelen die conincklycke mayesteyt als hertoch van Brabant gedaen, ter presentie van doctoir Philippus Vuesels⁽¹⁾, als commissaris by zyn mayesteyt alhier binnen deser stadt tot dyen fine gesonden.

Wy sweren onsen aldergenadichsten heere den coninck van Spaignen, als hertoge van Brabant, zynen gerechten oiren en. erffgenamen, ende deser zynder mayesteyts stadt houw ende getrouw te zyne, ende deselve te bewaren tot dienst ende behoeff van zyne voirsz. mayesteyt tegens alle rebellen en. vyanden der selver, ende te onderhouden ende bewaren de pacificatie van Cuelen en. des daeraff dependeert, en. namentlyck tot hanthoudinge vande catholicque Roomsche religie ende behoirlycke onderdanicheyt van zyne mayesteyt met oick alle privilegien, costumen en. usantien der voirsz. stadt het beste te doen en. t'quaetste te waeren in alle behoirlycken onderdanicheyt aenden magistraet en. drye leden deser stadt, als onse ordinarise en. wettige overicheyt inden name van voirsz. mayesteyt.

(1) Van Heurn noemt dezen commissaris Veusels. Historie der Stad en Meyery. II dl., bladz. 130.

[p. 146]

Den xxiij^en Decembris [1581] is m^r. Zeger Adriaensse gesurrogeert [in den schepenstoel] in plaetse van Roelof Aertssen, doen ter tyt nae Spaignen gereyst synde.

Den xiij^en Aprilis 1584 is gestorven m^r. Henrick Bloeyman, [president schepen].

Opten xxv^en dach Iuly [1584], wesende St. Iacops dach des apostel, des avont omtrent elff uren, is sint Ians kercke deser stadt van den donder ende blixem affgebrant, ende begonst den brant boven inden appel vanden thoren, onder het beelt van sint Ian opten selven thoren staende: ende met desen brant is oick opt selve pas affgebrant den clockenthoren met allen de organen⁽¹⁾ aenden voirsz. thoren van binnen de kercke gemaect, en. alnoch een cleyn organe op het oxael staende. By desen brant is eene inestimabelen scade geschiet, dan er zyn egeene huysen mede affgebrant geweest.

In desen scepenstoel waert tot Delft doorschoten den prince van Orangien, die daeraff sterff, by toedoen van eenen Bourguignon, die op t'feit werdt geapprehendeert ende daernae seer straffelyck gedoot.

Den xxvij^en Mert a^o. 1586 is overleden m^r. Willem van Emmerick, secretaris deser stadt.

Opten xviij^en Aprilis xv^c lxxxvj, in plaetse des voirsz. m^r. Willems van Emmerick, is byden drye ledenen deser stadt tot secretaris derselve stadt gecoren Gysbert van den Velde en. heeft den xxij^en daernae zynen eedt gedaen.

Den xxv^en May a^o. xv^c en. xc is Gysbrecht van den Velde, secretaris deser stadt, by den drye ledenen dersel-

(1) Organen, orgel.

[p. 147]

ver stadt gecoren tot het greffierscap deser stadt in plaetse Wouter Scellens, tegenwoirdelyck wethouder.

Ten selven dage is Peter Arntssen van Hees by den drye ledenen deser stadt gecosen secretaris ende heeft den vierden Iuny daernae zynen eedt gedaen.

In desen scepenstoel, a^o. 1593, is Goyart van Engelant, raedtsheere deser stadt, gecoren tot gasthuysmeester deser stadt.

Op sinte Marie Magdalenen dach, a^o. 1593, is overleden Peter de Cort, secretaris deser stat, omtrent vier uren naerden middage.

Dynsdach, wesende den ix^en Novembris 1593, is Frans Willemssen secretaris deser stadt gecoren.

In desen scepenstoel [1596], den iiij^en Iuly, wesende Vrydach voor Bosch kermis, wordt opgerecht ende geseth het heylichs cruys voor het hooch choor in sinte lans evangelisten kercke deser stadt.

In desen scepenstoel namentlyck, den 19 Februarii 1597, is overleden Wouter Scellens, voortyts greffier en. secretaris, en. daernae raedtsheer deser stadt.

Opten sevensten Iuny, wesende Sondach, a^o. xv^c xcviij, is alhier binnen deser stadt opter puye tusschen acht en. negen uren smorgens gepubliceert den peys tusschen onsen genadichsten heere den coninck Philippus, coninck van Spaignen, ende den coninck Henricus den vierden van dien name, coninck van Vranckryck. Dese publicatie is gedaen ten overstaen des heere van Grobbendoncq, gouverneur deser stadt, des heeren hoochschouteth en. den drye ledenen deser stadt, ende is ten sel-

[p. 148]

ven dage voor middach gehouden eene generaele processie en. daernae gesongen Te Deum laudamus, ende des avonts heeft men heerlycken getriumpheert met brandende pecktonnen ende affschieten vanden grooten geschutte, dobbele haecken en. musquetten langhs de vesten, en. dit schieten waert de twee daernaestcomende dagen tsavonts gecontinueert.

In desen schepenstoel, den xxiiij^en Decembris 1601, is overleden m^r. Iacop Donck, secretaris deser stadt, ende in desselffs plaetse by den drye ledenen gekosen, opten 12 Ianuary 1602 daernae, Dirick Bernarts van Kessel, die den 12 February daernae heeft gedaen synen eedt.

In desen scepenstoel, te weten, op Alderheyligendach, is dese stadt belegert by de staten van Hollant met hen adherenten, onder het beleydt van graeff Maurits van Nassau, ende den xxvij^en daernae, wesende sint Oedendach, hen belech opgebroken, hebbende middelertyt groot gewelt gedaen ende excessiven schaden met het schieten des daechs met groff geschut en. des snachts met groote ysere gloeyende vierballen.

De voirsz. [schepen] m^r. Frans Bardoul is in dese belegeringe gescoten ende corts daernae daervan overleden, ende in syne plaetse is [in de schepenbank] gesurrogeert m^r. David Everswyn.

In desen schepenstoel [1602] is dese stadt wederomme belegert geweest als voor, welck belech is begonnen geweest in Augusto a^o. xvj^c drye en. daernae den v^en Novembris desselffve iaers verlost.

Den vij^en Octobris a^o. xvj^c drye is binnen dese stadt gecomen, door de Hintamerpoort, zyne hoocheyt d'ertz-

[p. 149]

hertoge Albertus, terwyle dese stadt belegert was, en. nae het opbreken des belechs is syn hoocheyt den vij^en Novembris daernae desselffve iaers wt dese stadt vertrocken, latende binnen derselver stadt merckelyck getal van krychslieden⁽¹⁾.

Den xx^en Octobris 1608 is binnen deser stadt gecomen Philippus Willem van Nassau, prince van Orangen, en. den 22^en daernae vertrocken nae Bueren.

In tyde deses lest voirsz. scepenstoel, inden somer a^o. xvj^c ende elff, is de haven deser stadt wtgeveeght ende gediept, beginnende aende Corenbrugge tot aende hekele genuemt ‘aen den Boom,’ toe, om de commoditeyt der scepen alhier arriverende ende wtvarende. De geheele maete der geveeghde haven was gemeten, te [weten], iij^c lxxxvj^tich roeden, elck roede een weynich meer verdinght voor acht Carolus gulden, tot twentich stuyvers tstuck; de wtgravinge most diep syn drye hamer voeten.

In desen scepenstoel [1612], te weten, den 16 September 1613, is overleden Frans Willemssen, deser stadt secretaris.

Den xxiiij^en Septembris a^o. xvj^c en. dertien, is Arnt van Hees, soone Peters van Hees, secretaris deser stadt, byden drye ledenen derselver stadt, gecosen tot het secretarisschap alhier, in plaetse des voirsz. Frans Wil-

(1) Op het jaar 1606 komen verscheidene stukken voor, waarin de stads-regering hare grieven mededeelt, wegens het niet veranderen van den schepenstoel. Van deze bescheiden hopen wij gebruik te maken in eene uit te geven lijst van schepenen der stad 's Hertogenbosch, gelijk mede van de overige stukken, die in het vervolg wegens het verstellen of vervangen der schepenen in het handschrift voorkomen.

[p. 150]

lemssoen, ende heeft terstont ten selven dage nae de voirsz. electie synen eedt gedaen.

In desen scepenstoel, in den beginne der maent van Augusto, is geleeght den iersten steen van het nyeuw huys des hoochwerdichste heylige sacraments in St. Ians kercke deser stadt.

In desen scepenstoel [1614] zyn alle de rivieren deser stadt gereynicht ende gediept, midts de langhdurige droochte ende leegen watere.

De voirsz. [schepen] m^r. Ian van Thulden is in desen scepenstoel opten iij^en Decembris geordineert tot pensionaris deser stadt.

Opten xxix^en Novembris [1616], snachts omtrent drye uren, is gestorven Peter Aertssoen van Hees, secretaris deser stadt, wiens siele inder eeuwicheyt moet rusten.

Den xxiij^en Decembris xvj^c seventhien is Gerling Ruys, sone m^r. Henricx Ruys des chirurgyns, by den drye ledenen deser stadt tot secretaris gecosen, ende heeft den xviij^en Ianuary 1618 daernae den eet gedaen.