De contemptu mortis

[p. 57]

Dan. Heinsii De contemptv mortis
Lib. III.

Argvmentvm.

Liber tertius informat militem; qui praecipue sic nasci debet, sic institui, vt pro patria moriendum sibi aliquando esse intelligat. Talis, quo pacto solidam animo virtutem & contemptum mortis debeat parare, ostenditur.

BElla vocant, foedaque animi formidine mortis
Soluendi, prius arma manu quam tollere miles
Incipit, & lateri custodem accommodat ensem.

Crescit opus pariterque ardor, quanquam ardua restant,

Debita nec iustis indulgent tempora Musis
Ocia, speluncaeque cauae, nemorumque recessus,

[p. 58]

 

Et scatebrae fluviorum, & grati vatibus amnes.

 

Nec nos Pausilypi colles, nec consita myrtis

 

Mergillina tenet, fusaeque ad littora glaucae

 

Nereides: nec nos virides Sebethus, ab antro

 

Prospicit vmbroso, gelida qua plurimus herba

 

Cingitur, & dulces citrorum e floribus auras

 

Spargit odoratus Zephyris fragantibus aër.

 

At non pura deest, at non tranquilla voluptas,

 

Quanquam inter strepitus, quanquam inter gaudi[a] vulgi,

 

In sua conuersam penitus subducere mentem

 

Sensibus, & toto iam nunc subducere leto,

 

Si qua fata sinant: summoque e vertice Pindi,

 

Belgarum populis decerptam ostendere laurum.

 

Hanc mihi frondentem tumulo defige sub alto,

 

Rutgersi, postquam atra dies exegerit olim

 

Infractum terrore animum. nam caetera coniux,

 

Communesque tibi, si quae est fiducia lecti,

 

Persoluent tacito deserti in funere nati.

 

Iam mihi principio, generosi Martis alumnus,

 

Cum primum aetherias vagitum attollit in auras,

 

Deuotus nasci patriae mortique futurae

 

Sentiat extemplo, luxumque eiuret inertem.

 

Illi adeo procul a cunis ignaua voluptas

[p. 59]

 

Absistat, somnosque leues Patientia nutrix

 

Conciliet, ventosque pati condiscat & imbres.

 

Siue illum in medio castrorum interrita mater

 

Edidit, & clypeo nascentem sustulit horrido

 

Enitens: seu forte domi, dum proelia miscet,

 

Et crudum genitor defendit moenibus hostem.

 

Nec non & gladios fulgentes, telaque tangat

 

Sanguine respersa, & suspensa in limine primo

 

Instrumenta necis. Tum, si quae, praeuia morti,

 

Aere procul longo sonuit tuba, corpore toto

 

Gestiat, & pulchro iam nunc occurrere leto

 

Promittat, tenerasque manus & brachia iactet.

 

Mox & purpureo vix dum lanugine malas

 

Inscriptus, fremat arma vigil, noctemque sub atram

 

Aestuet, ardentes excussus pectore somnos.

 

Atque illum aspiciens matrona e turribus altis,

 

Aut longe hostili sub culmine regia virgo,

 

Intactam primo tabescens vulnere mentem,

 

Horreat infelix: seu prima exordia cernit

 

Irarum, toruosque oculos, gressumque minacem:

 

Siue incompositas voces, incomptaque membra.

 

Omnibus, aeternae quibus est custodia curae

 

Mentis, & idem animus generoso occumbere leto,

 

Imbellis toto prohibendus corpore torpor,

[p. 60]

 

Et quae mollicies sensus oblimat inertes.

 

At vos praecipue, quos duri gloria Martis

 

Exercet, tolerate, viri, quemcunque laborem,

 

Protinus, & totas animorum intendite vires.

 

Vos & cornipedem a teneris inflectite: vobis

 

Auspicia armorum, & belli simulachra ciendum

 

Crebrius, & magnos tranandum saepius amnes,

 

Aut salsum aduerso frangendum pectore pontum.

 

Saepe etiam, ardentem cum Sol accenditur orbem,

 

Millia multa viae gradiendum, aut corpus in auras

 

Librandum, connixum hastae. tum vimine iuncto

 

Jliceae crates, medijsque in vallibus ingens

 

Palus, & impulsus crebris gemat ictibus aër.

 

Nec non & tenuis delectet victus, & asper,

 

Tyronem, quo quemque tulit sors obuia quaeque,

 

Et gelidae, quanquam glacies stetit horrida circum,

 

Haustus aquae: fessusque via fractusque labore

 

Jmmenso, quamcunque premat sub corpore terram.

 

Sic bello asseritur virtus, sic foeda voluptas

 

Jnterit, & leti paulatim excinditur horror.

 

Nec duros operi nocet intendisse lacertos,

 

Aut coelo firmasse animos. inuicta iuuentus,

 

Rupibus in medijs scopulisque educta, sub Arcto,

 

Quaerenda est; sulco lassata & caedore fustes

[p. 61]

 

Quadrifidos. quos nullus amor vitaeque suique

 

Imbuit intrepidos, opibusque affixit & auro.

 

Profuit & primos Venerem fugisse per annos,

 

Et sero blandas Hymenaei accendere taedas.

 

Hinc vigor, hinc vires solidae, morituraque primam

 

Ante aciem soboles, ferroque inuicta iuuentus.

 

Praecipue, dulcem patriae primaeuus amorem

 

Jmbibat, & deforme viris horrescere discat

 

Seruitium: semperque animis infixa recurrat

 

Libertas, victorque hostis. quantum ille minetur

 

Exitium, captaeque domo, natisque thoroque.

 

Tum tot saeuitiae facies, & sanguine toto,

 

Atque animis centum, centum si fata dedissent,

 

Dedecus auertendum, & captae opprobria vitae:

 

Cunctaque virtute in terris gladioque parari,

 

Et vitae precio. quam sponte aut pallida tabes

 

Exiget, aut totis incumbens viribus ardor:

 

Nec melius, quam cum, summo in discrimine rerum,

 

Aut peilo aut stricto mucrone educitur acer

 

Spiritus, ire foras dignoque euadere leto.

 

Non illum longae trahit inclementia mortis,

 

Nec dolor imbellis lachrymas, cum summa minantur,

 

Exprimit aut gemitus. sed adhuc arrectus & ardens

[p. 62]

 

Dilapsus, magnoque emissus vulnere, lucem

 

Transit in innocuam, meritoque occurrit Olympo.

 

Sed neque secretos sapientum insistere calles

 

Praecipiam. decet arma rudis constantia recti,

 

Nec crebri monitus, sed honesti cultus & aequi,

 

Exemplo incumbens maiorum, & fortibus ausis.

 

Ducitur exemplo melius Mauortia virtus.

 

Quin etiam hortatus heroum, & grandia verba,

 

Cum patriae rebusque monent impendere vitam,

 

Profuerit versare manu: si nescius artis

 

Praecipue sit sermo, brevisque, & fortis, & ardens,

 

Arma inter genitus: qualem sub casside fundunt

 

Romani Graiique duces, cum jam instat Enyo,

 

Et steterunt vtrinque acies, nescitque morari

 

Arrectus sonipes, & lentis pugnat habenis.

 

Nec minus excelsas armasse in proelia mentes

 

Tyrtaeum memorant, qua pinguia culta Galesus,

 

Seu pater Eurotas, inuicto interluit amni,

 

Tyrrhenae quam signa tubae, lectumue, priusue

 

Auditum, quam prima manu praeluderet ira,

 

Et junctis pariter miscerent proelia signis.

 

Caetera parce puer: nec te sapientia dulcis

 

Nequicquam, aut discendi ingens circumegerit error.

[p. 63]

 

Nec mihi Stagirae veteris tristisque Cleanthae,

 

Cum patriae res poscit opem, peruoluere tyro

 

Incipiat placita, primasque inquirere causas,

 

Et rerum series. quanquam fuit vtile multis,

 

Quid fortem deceat, qualem sapientia ponit,

 

Vestigasse prius: nec non &, robore quantum

 

Corporis indomito, rabieque & caede ferarum,

 

Intersit ratio, belloque interrita virtus,

 

Nec spe nec precio, sed soli obnoxia pulchro;

 

Naturamque animae, & totum perdiscere verum.

 

Talibus imbutus studijs, doctaeque Mineruae,

 

Et Sophiae gremio, & casti rectoris in vlnis,

 

Cliniades, vt fama refert, eductus, ad arma

 

Deuenit, galeaque genas inclusit & ora.

 

Nec quisquam antiquo prognatus sanguine Thesei,

 

Aut acreis Spartae populos, aut turbine tanto,

 

Trinacriam afflixit omnem, patriosque perosus

 

Fregit Erechthidas, totumque exterruit aequor.

 

Nec dubitem, imbutos illis, venisse sub alta

 

Pergama, Peleiden inuictum pectore & armis,

 

Et geminos reges, & quem Salaminia tellus

 

Edidit, immemorem leti: seu nube sub atra

 

Troas agit, circum caligine fusus & vmbris,

 

Jamque optat cum luce mori: siue Hectora contra

[p. 64]

 

Ardentem, immenso provoluit robore saxum.

 

Est in Thessalia herbosa, qua Pelion altum

 

Deficit, & rarae densantur frondibus vmbrae,

 

Vallis, ab obiectu nemorum diuersa, nec Austro

 

Obuia, nec Boreae. Zephyrus perlabitur herbas

 

Lenis & erranti similis, floresque comantes

 

Parturit, aut genitis foecundas sufficit auras,

 

Et tepidos rores, & amicum e collibus imbrem.

 

Jllic magnanimum, vt fama est, eduxit Achillem

 

Iunctus equo Chiron. quo nec facundior alter

 

Semiferos inter, morbosque auertere dextra

 

Promptior, aut altas ad laudem effingere mentes.

 

Atque heic, dictamnum viridem, succosque salubreis

 

Poeoniae, panacenque sui de nomine dictam

 

Autoris, quamque ipse suo de nomine dixit

 

Pelides, studio immenso nutribat & arte.

 

Et quae praeterea diuersos gramina succos,

 

Aut vires de matre trahunt. quas prima vetustas

 

Tradidit, & seri vix accepere nepotes;

 

Parthenion, polionque, & vix nunc cognita terris,

 

Nepenthesque, balinque: & quam, si credere dignum,

 

Primus Atlantiades Circeo in littore visam

[p. 65]

 

Effodit, primusque agili monstrauit Vlyssei.

 

Radix nigra quidem, niueo sed proxima lacti

 

Flos albet, flauetue aliquo sub pallidus auro.

 

Non illam superent, quas vsquam maxima tellus

 

Educit, pulcherque sub Sol elicit igne,

 

Aut vires magicas arcere, aut soluere captas

 

Dulcibus illecebris animas, aut denique coelo

 

Illustres oculos purgatae attollere mentis.

 

Caetera distincti variabant vitibus horti.

 

Hic crocus, hic loti veteres, pictaeque hyacinthi,

 

Spirabant dulcem folijs humentibus auram:

 

Noti olim in terris primi. nunc mille colores

 

Solertes operae, ac rerum prouectior vsus,

 

Repperit, & totum distinxit floribus annum.

 

Haec inter, vtijs immotum leniter aeuum

 

Transibat, curuaque senex in valle sedebat.

 

Saepe illum curae defixum & suauibus herbis,

 

Aut leges animae, & Naturae arcana latentis

 

Rimantem, penitusque absentem pectore toto,

 

Vidit nata dies: saepe illum inuenit eundem

 

Exortus sero formosus lumine vesper.

 

Valle sub aduersa, platanis pendentibus atrum,

 

Stabat, & occultis horrebat frondibus antrum.

 

Queis subter volucres Auroram mane recenti

[p. 66]

 

Purpureo e thalamo foribusque exire parantem,

 

Gutture mulcebant liquido, nemorisque per vmbras

 

Auratum radios meditantem immittere Solem.

 

Jllic venatu assiduo, crassoque cruore

 

Jmbutus, defessa solo deponere membra,

 

Caesarum incumbens spolijs tergisque ferarum

 

Sueuerat, & serum Peleides ducere somnum.

 

Quem toruus, parcoque mero, multoque labore

 

Durabat senior. nec raro ad proelia dextram

 

Formabat puero, clypeoque aptabat & hastae.

 

Ac tum, saepe graui testudine, tristia bella

 

Heroum, forteisque neces cantabat, & ausus

 

Jngenteis, cum Graia manus jam posceret arma,

 

Et magnum tolli e gremio spectaret alumnum.

 

Tum super incumbens lachrymisque amplexus obortis,

 

Iam galea cinctum, iam gressum ad castra mouentem,

 

Dicitur has sancto fudisse e pectore voces:

 

Nate puer, genitrice Dea, te maxima tellus

 

Nunc vocat Assaraci, Simoisque & Xanthus, & audax

 

Anchisae soboles, & amicus caedibus Hector.

 

Primus ego, summi prognatam in vertice Pelij,

 

Succisam virides ramos, ferroque rigentem,

 

Ipse tuis jam nunc aptaui viribus ornum.

[p. 67]

 

At clypeum, lato spatijsque immanibus amplo

 

Complexum texto Oceanum, terrasque iacentes,

 

Ignipotens dabit, & nigro Cyclopes in antro.

 

Jllic & nunquam defessum surgere Solem,

 

Et Phoeben plenam aspicies, summumque per orbem,

 

Errantes alias, aliasque ex ordine fixas

 

Flammarum effigies, cognati lumina coeli.

 

Nec non & thoraca d[a]bit, galeamque micantem.

 

Sed tibi nec clypei ingentis gestamen, & aere

 

Inclusi ferroque artus, nec caerula mater,

 

Auertet leges fatorum, & Iupiter autor.

 

Hic Chiron, artesque omnes, hic Thessala tellus,

 

Herbarum genitrix, hic victus cessat Apollo.

 

At proferre manu contractae tempora vitae,

 

Fata sinunt: totumque patet virtutibus aeuum.

 

Nec vero spes finge animis, pedibusue salutem

 

Quaere puer, tergumue obice. qua dextera cunque

 

Non deerit, Troesque cadent, tutissimus ibis.

 

Imbelles alij latebras, aditusque malignos

 

Nocte sub obscura, tenebrasque & furta, sequentur.

 

Audendum tibi, nate Dea, mediumque per hostem

 

Pectore nitendum; qua Mars densissimus vrget,

 

Et ferro via sola patet. Sic Pelea quondam,

 

Sic prius Alciden memorant, quos regia coeli

[p. 68]

 

Jnferit agminibus stellarum & lacteus ordo.

 

Nam tenues animas, crassa compage solutas,

 

Accipient loca pura, & formosissimus aether:

 

Ast aliae, vitijs depressae, in Tartara sident

 

Sponte sua, magnumque errabunt inter inane,

 

Jncustoditae laxati vincula mentis.

 

Sic prisci docuere senes. Pars maxima nostri

 

Aeterna est, quae cuncta gerit, neque cernitur vlli.

 

Hanc neque tela manu iuvenum vibrata, nec ensis

 

Haurit, & intactam transmittit vulnere bellum.

 

Quod superest, mors tota tenet. Hoc aspice circum

 

Sub pedibus, vastique oculos e vertice montis

 

Circumfer. quodcunque premis, quodcunque tueris,

 

Occidet, aut leto similes vanescet in auras.

 

Hi quoque, care puer, quos nunc amplectimur artus,

 

Troia licet, saeuusque absit procul hostis & arma,

 

Exitio tamen ipsa dies dabit. exitus idem

 

Imbellem fortemque manet. mors omnibus aequa est.

 

At laudes leto immunes, vitamque quod vltra est,

 

Crede tuum, pulchrosque ausus, & semina coeli,

 

Interea, dum fata sinunt, & laeta iuuentus,

 

Immensum, quacunque patet, diffunde per orbem.

[p. 69]

 

Dixit, & amplexus medium dimisit. at ille

 

Vix dextram insinuans dextrae, vix pauca profatus,

 

Feralem Priamo quatiens cum vocibus hastam,

 

Armatum extemplo saltum dedit. horruit ima

 

Vallis, & vmbrosas nemorum fragor impulit auras,

 

Et tota intremuit tellus sub Pelio alto.

 

Haec equidem nouisse velim. nam caetera Mauors

 

Impedit, & firmanda aetas praesentibus ausis.

 

Caetera sunt discenda manu. praeque omnibus vnum;

 

Omnia dura pati, & quaecunque incommoda membris

 

Inducunt, corpusque domant. Patientia vires

 

Intendit, sensusque docet succumbere menti.

 

Nec leue Dianae studium tentare vetabo,

 

Seu leporem, seu forte iuuat deprendere ceruum,

 

Spirantemque, & adhuc halantem soluere, ferro

 

Frustra obluctantem, pedibusque extrema mouentem:

 

Nec grauius, multoque magis sudore luendum,

 

Siue vrsus sese informis tulit obuius vltro

 

Vmbroso e nemore, aut deserti e culmine montis;

 

Seu mixtum transactus aper vomit igne cruorem;

 

Ante canum strage immensa, multoque superbus

[p. 70]

 

Sanguine, quam toto penitus venabula ferro

 

Hausit, & extremo constrauit vulnere terram:

 

Seu validum saeuumque in equo subsistere tau[r]um

 

Suasit amor pugnae, & propior Mauortis imago.

 

Tempore sic prisco cruda atque edura iuuentus,

 

Vltro illudebat leto, letique premebant

 

Virtuti aduersum terrorem, animisque fugabant,

 

Centauri Pholoe geniti, domitorque ferarum,

 

Et Pollux, & Castor, & Oenides Meleager.

 

Nec pudor, imbelli[s]ue metus, nec jura vetabant

 

Audentem, aut ditem vicino e littore praedam

 

Subuectare humeris, aut forti abducere rapto

 

Armatis ferro, mugitum ad sidera sursum

 

Tollentem, & multa conspersum caede iuuencum.

 

Quin etiam, qua vasta jacet desertaque tellus

 

Ardentis Libyae, qua Nilus nascitur, & qua

 

Turgidus Euphrates praerupto labitur alueo,

 

Bella feris gens tota gerit, pariterque leonem,

 

Non secus ac si totae acies in proelia tendant,

 

Aut circum, foueis veniunt, aut vulnere multo,

 

Et rauco sonitu clypeorum, atque ignibus, vrgent.

 

Saepe viri magnam circumstant agmine denso,

 

Cratibus, & longis protecti corpora villis,

 

Indutique artus agrestis tergora tauri,

[p. 71]

 

Speluncam, flagrisque impellunt aëra. donec

 

Fulminis in morem, aut hyberni gurgitis instar,

 

Egreditur, saeuoque obtutu incendia voluens

 

Intonat horrendum. Non sic tremit arduus aether,

 

Cum super Jndorum scopulos & confraga saxa,

 

Labitur immanis, resonatque ad littora, Ganges;

 

Maximus ipse suo, bis denisque amnibus auctus,

 

Jn mare prouoluens sinuosam amfractibus vndam.

 

Jamque per obstantes, post vulnera maior & iram,

 

Vertitur, & densos telorum disijcit ictus.

 

Olli instant, supraque alij. dum sanguine multo,

 

Fractus, & exhaustis procumbit viribus hostis.

 

Est quoque digna viris, Martique agnata voluptas,

 

Interea dum bella silent, dum dulcia castris

 

Ocia miles agit, positis aut luditur armis,

 

Accipitris summo pendentis in aëre pugnam

 

Rem nostri spectare aeui. Volat ardea longe

 

Aut grus, aut magno connixus remige miluus,

 

Nubibus in medijs. ille, vt dimissus herili

 

Jnsonuit pugno, terramque adrasit & imum

 

Strinxit iter, sensimque agiles surrexit in alas;

 

Fertur in attonitum, visumque allabitur hostem:

 

Aut ascendentem sensim, ac suprema petentem,

 

Jnsequitur, gyro indulgens, & turbine multo;

[p. 72]

 

Iam propior, propiorque instans. aut corpore toto

 

Imminet, & prono frustratus pondere fertur

 

Assimilis labenti. illa haud ignara nocendi,

 

Rostro arcet tentantem aditus, laterique minantem,

 

Et varios supra assultus infraque parantem;

 

Aëre vix pendens liquido, atque immobilis alis.

 

Ille vrget, fessamque premit. dum victa pauensque

 

Decidit, acceptamque cani dedit icta ruinam,

 

Aut raptam ad dominam falcato pertulit vngue.

 

Praecipue tamen, aspectus Mauortis, & arma,

 

Consertaeque inter se acies, formidine turpi

 

Exsoluunt animos: cum vulnera crebra tuemur,

 

Et prope tot mortes, quot tela excussa per auras

 

Librantur, strictisque viri mucronibus instant,

 

Vndique & effuso spectantur sanguine riui,

 

Atque expirantum fremitus in morte minaces.

 

Ac velut in campis, meditantem proelia primum

 

Exercent, pauidam belli, simulachra iuuentam:

 

Sic strages recte in medias cumulosque iacentum,

 

Ducitur aetate a prima Mauortis alumnus:

 

Vt mors ipsa minas paulatim euicta remittat;

 

Addiscenda diu. namque assuetudine multa

 

Vincitur, & sensim mens obdurata rigescit.

[p. 73]

 

Ac neque tam solidi ferro thoraces & aere,

 

Nec leues ocreae, & cristati vertice coni,

 

Quam lucis decet angustae contemptus & aeui,

 

Mauortis sobolem, natasque ad proelia mentes.

 

Quippe vides, animo armatas exire phalangas

 

Contemptuque magis leti, quam tegmine vasto

 

Immanis clypei: triplex licet, & licet igne

 

Incoctus Chalybum, ferratos respuat ictus.

 

Namque ferunt, vires illum cum colligit omnes,

 

Hoc saepe instructas acies perrumpere solo,

 

Inuictos heroas, & agmina sistere tota,

 

Scutisque, gladijsque, & acutis horrida telis.

 

Nec refert, quibus aut terris, aut sanguine creta,

 

Corporis aut spacio quanto, decurrat in hostem

 

Vis animi: saepe explosi quae fulminis instar,

 

Quamuis exiguo veniens e corpore, qualem

 

Tydea magnanimum Graij cecinere poëtae,

 

Arma viri, pariterque virum ruit aequore campi.

 

Ille vel Alceiden superet grandemque Typhoea,

 

Immanes humeros, & latum pectoris orbem.

 

Sic cum puluereus totum rotat aëra turbo,

 

Exortus dum bella gerunt contraria venti,

 

Procumbunt piceae passim, platanique valentes,

 

Et fagi Iouis, & densae radicitus orni.

[p. 74]

 

Omnia nam superat leti contemptus, & acer

 

Inuictusque animus. nihil ille triste minaxque,

 

Qui mente intrepida potuit, concurrere fato,

 

Jussus, & vrgenti subito non cedere leto.

 

Quicquid in aduersis posuerunt numina castris,

 

Vnda quoque, & tellus, lucisque obtutus, & aër,

 

Audendo, pulsoque necis terrore parandum est.

 

His Macetae vicere armis, Romanaque pubes,

 

Terrarum domitrix. his cessit viribus orbis.

 

Nec nobis animi, nec nobis viuida virtus

 

Defit adhuc, fortesque irae. nec tempore nostro

 

Effoeta est tellus: quae bello interrita corda

 

Edidit, & priscos dedit in certamina reges.

 

Sed longo certoque opus est cum viribus vsu,

 

Et primis animos horroribus ante piandum,

 

Saepe aliquid pulchrum audendo. seu praeda cruore

 

Empta placet, siue incursus tentare per hostem.

 

Dum victus magis atque magis tremor occidit. & dum

 

Stare sub immoto consuescit pectore sanguis.

 

Fidentes genitor per saeua pericula Mauors

 

Respicit: ipse manu clypeum galeamque comantem

 

Obijcit impauidis, victorque impune fugaces

 

Proterit, & certas cedentibus ingerit hastas:

[p. 75]

 

Nec quisquam tergum Deus aspicit. Ergo age, sensim

 

Pro patria rebusque tuis conscripta iuuentus

 

Disce mori, pulchramque armis impendere vitam.

 

Nascenti calcanda semel via publica leti est.

 

Sic Natura tulit. nec si quis corpore toto

 

Pallidus, exanguisque metu, genitricis in aluum

 

Diuertat, totaque caput tellure prematur,

 

Euadat. stant fata Dei, stat ferreus ordo.

 

Vna patet, mediumque vacat directa per hostem

 

Semita, nec turpi opprobio, nec cognita morti:

 

Qua ferro densata acies, & plurimus vmbo,

 

Sponte vocat ducitque viros. Sic sidera migrant

 

Heroes: magni sic scandunt aethera manes.

 

Nam simul ardentes, saeuae in certamine pugnae,

 

Pectoribus stimulos incussit regia virtus;

 

Et pulchram laeta impleuit victoria mentem,

 

Tum patriae infelix facies, natique focique;

 

Hac omnes dextra innixi, letoque ruendi;

 

Continuo neque tela pauet, neque respicit hostem.

 

Ipse autem, toto iam maior corpore, iamque

 

Terribilis, totusque oculis immanibus ardens,

 

Jngreditur. quaque Fugam, moestumque Pauorem,

 

Atque omnis facies terrorum in proelia ducit.

[p. 76]

 

Namque videmus, vbi sonitum tuba Martia raucum

 

Edidit, & toruo crepuerunt cornua cantu,

 

Protinus vt totos animus descendit in artus,

 

Irritatque necem, & medium se immittere in hostem

 

Deproperat: neque genua labant, neque sanguine vincto

 

Cor trepidat. quanquam circunstent vndique ferro

 

Millia multa, ruantque equitum peditumque catervae,

 

Densaque telorum tempestas, & tonitru vis

 

Ignea, quae gentem, quae totam euerteret vrbem,

 

Emotam quatiat tellurem e sedibus imis:

 

Multaque missa neci voluantur corpora passim

 

Quadrupedumque virûmque, & leti ignobilis horror,

 

Haereat ante oculos, totoque erumpat Auerno.

 

At saepe interea, rerum fidissima coniux,

 

Multum heu vota facit, lachrymasque altaria circum

 

Fundit, & imbelles trepidant in limine nati:

 

Jllum autem, media sociorum in strage iacentem,

 

Immotum, rupisque instar, nondumque feroces

 

Compositum pressumque oculos, post proelia victus

 

Horruit, & longe conspectum expalluit hostis.

[p. 77]

 

Nec referre puta, patriaene in finibus orae,

 

An quacunque datur, superas emissus in auras,

 

Spiritus egreditur, sursumque per aëra tendit.

 

Omnis in obiecti pariter via limite coeli

 

Desinit: idem aeque terras amplectitur aër;

 

Et quas frigoribus Boreas immitibus vrit,

 

Et quas zona tenet candenti proxima Phoebo.

 

Nec piget extremo Batauum sub Sole secantem

 

Aequoreas cautes, & circumstantia cete,

 

Exhalare animam. quanquam neque funera mater

 

Respexit, natique oculos pressere rigentes.

 

Saepe etiam, Titanem extra, radiosque diei,

 

Et vitae spem depositae, mortemque sub ipsam,

 

Instantis retinet contemptum pectore leti.

 

Nec refert, tumulone aliquo condatur & vrna,

 

An nudus iaceat deserto in littore truncus:

 

Dum Phoebi facies, aduersum in pectore vulnus

 

Arguit, & dulci sic libertate fruuntur,

 

Et patria, & longe venturi e stirpe nepotes.

 

Talibus auspicijs coelo creuere potentes

 

Oebalidae primum. nulla illis moenia, nulli

 

Vrbem olim, nulli cingebant oppida muri.

 

Nec bello fas oppositos praetendere vallos.

[p. 78]

 

Tela simul murique, animus, non cedere leto

 

Doctus, & inuicti precio percussus honesti.

 

Nec fas, lamentis miserandam accendere matrem

 

Sidera, virtute erepto pro conjuge nato,

 

Et patrum inualidis, & libertate nepotum.

 

Sed scuto impositos tollebant laudibus artus,

 

Et multo vndantes siccabant sanguine vultus.

 

Nunc quoque, Dij, priscae memorem virtutis & aeui

 

Aspirate animum patriae, tot vulnera passae.

 

Seu Pax respiciat tranquillos foedere Belgas

 

Aeterno. quae iam miseros post tempore tanto,

 

Sanguine fraterno madidos, nec tota, reuisit.

 

Siue vndae bellorum, & tristia fata, minentur

 

Hostibus inuictas inter se euertere gentes:

 

Sed potius Pax laeta veni. tibi mouerit arma

 

Hactenus, & multo lassarit funere Mauors

 

Flandrorum populos, contemptoremque Batauum

 

Lucis, & in toto meditantem proelia ponto:

 

Vsque vel Oceano qua Sol deuexus, ad Jndum

 

Voluitur occiduum, nostroque obuertitur orbi.

 

Nec mihi, Diua parens, magni incunabula Ganda

 

Caesaris, optarim peregrino in littore vitam,

 

Quam patrias inter senior dediscere Nymphas

[p. 79]

 

Armorum strepitum, moestique incommoda belli,

 

Et circumfusum spumis candentibus aequor

 

Cattorum scopulos; aut Lizae proximus; aut qua

 

Fluuiorum Scaldis genitor, toruusque videri

 

Liuia, sublimem ingreditur pulcherrimus vrbem,

 

Et treis in medio populorum illabitur vndas.

 

Sin tantum abnuerit nobis Discordia votum,

 

Et quae nunc patriam populosque exercet Erinnys;

 

Haerentem dulci exilio, solabitur acer

 

Rhenus, & incassum nunquam imploratus Apollo,

 

Aut Musae comites, quae circum flumina, circum

 

Lugduni gelidos exercent ocia riuos.

 

Heic magnis animis, nec inerti numine, nostras

 

Dicam acies, vinctasque vno sub foedere gentes:

 

Vangiones, Celtamque agilem, Cimbrumque, Brittanumque,

 

Euganeosque sinus, pulchramque Antenoris vrbem;

 

Foetam armus, foetamque animis & laude virorum.

 

Quam medijs habitantem vndis, ac jura profundo

 

Ponentem pelago, thalamis sibi rector aquarum,

 

Centum amnes, centumque trahens ad festa sorores,

 

Iungit, & attonitas vocat ad spectacula gentes.

 

Jlla autem refugo turrita e gurgite surgit,

 

Inuictosque premit populos, suaque omnia longe,

[p. 80]

 

Aspicit, & latum circum errat puppibus orbem.

 

Et qui nunc Geticis Mauortem detinet oris

 

Multa reluctantem, Regnoque auertit Jberum:

 

Siue illi iusto discedit Sarmata bello,

 

Gens laeta insidijs, laudeisque oblita suorum,

 

Et binos inculta pauet Liuonia reges.

 

Seu Boreae glaciem, nec tutum frigore Moschum

 

Fulminat, & gelidas percurrit sulphure cautes:

 

Quem visu horrendae facies, Estique, Gothique,

 

Finnique, Lappique, incincti pellibus ora,

 

Totaque circumsistit hyems. Ille impiger armis,

 

Nec coeli furijs nec tempestatibus impar,

 

Quadrupedem indignantem animis, vincique negantem,

 

Temperat, aut doctas solatur munere mentes,

 

Aut sacrum capiti primaeuo inducitur aurum,

 

Et Sueonum faciles non dedignatur habenas.

 

Quicquid ero, quaecunque animum fortuna sequetur,

 

Nec leti metuens, nec Phoebi intactus amore,

 

Heroum meritas transmittam in saecula laudes.