Auriacus, sive libertas saucia

Actvs II. Scena I.

Inquisitio cum tribus Furijs facem & calicem humani sanguinis gestans, inebriatur.

Inqvisitio.

LVcem perosa, lucis immunis Dea,
Tetrumque noctis improbae ludibrium
Tot imminentes Tartaro rupi fores,
Caliginemque, magna Paenarum parens
Crudelitatis nata, quam ferox Iber
Primum sub auras duxit, & ferro & face
Quartam profanis addidit sororibus,
Noctisque alumnis: Graia queis primum manus
Vibrare saevas dexterâ indulsit faces:
Serpentibusque vinxit, & collum dedit
Atris draconum pullulare nexibus.
Gaude Megaera; nata iam soror tibi est:
Iovisque nigri primus infernum genus

[p. 17]

 

Perseïdosque squallidas faetu domos

 

Iber scelestus auxit: ille Erinnyas

 

Treis mutuavit perfidus; quartam dedit.

 

Hispana tellus, scilicet vesper tuus

 

Foecundus ipse noctis exemplo fuit.

 

Emerge, rumpe, caede: claestraque, & feros

 

Caliginosae pande Naturae lares:

 

Lethique sedem discute, & lucem tuam

 

Mens atra disce. Testor anguineum caput,

 

Et te Megaera, teque noctis arbiter:

 

Et qui redundans igne Cocytos vago

 

Luctu tremendam flebili tundit domum:

 

Meque ipsa tandem (Numine hoc maius nihil)

 

Patremque Iberum; Pallidas ditis domos

 

Imperuiasque mortis horrendae vias,

 

Phlegeton cruento quicquid ambit alueo

 

Invita aliqui: Nunc tamen ferox pater

 

Tarpeia saxa cui patent, & inclyta

 

Vastae ruina gentis; è reconditis

 

Exciuit antris fulmine invitam trahens:

 

Quod non Pyracmon crudus, aut Brontes pater,

 

Aut claudicantis dextera effinxit Dei:

 

Non Siculus ignis, aut caminorum globi

 

Vndantis AEtnae, flammeique vortices.

 

At Martiorûm dißipata rudera

 

Vrbisque funus, & solum Quiritium.

 

‘O quanta curas fata mortaleis agunt!

 

O quantus urbes regnaque incumbens Deus

[p. 18]

 

Ludens fatigat dißipatque: turbines

 

Rerum fateri cogor invita’: (O pater

 

Tarpeie natae liceat hoc unum tuae.)

 

Magni cohortes Romuli, nati Deûm;

 

Arx alta rerum, gens Camillorum ferax,

 

Orbis voratrix illa, regnorum lues

 

Et universi compes, & tandem sui,

 

Ah tot triumphis aucta pene, quot viris,

 

Et tot ruinis urbium vitans suam.

 

Illa illa regum nata Septimontium

 

Calcare fastus, insolensque nominis

 

Regalis una, spiritusque; Pro pudor

 

Regum cinaedis paret, & monstrp Deo.

 

Cui fulmen illud obsoletus Iuppiter

 

Sepultus arce Iuppiter Minoïa

 

Haereditatis lege rellictum tulit.

 

At contumacis vis rebellatrix tamen

 

Acres, Batavi corde versat impetus:

 

Radicitusque fixa libertas sedet

 

Gentis profanae: patriaeque ardens amor

 

Animos feroces tundit, & subigit sibi.

 

Vidi perustos sole candenti patres,

 

Piceosque voltus, funibusque atram manum:

 

Ruptasque nubes, & procellosas Iovis

 

Magni ruinas provocare audax genus,

 

Vndaeque legem dicere, & ventiminis.

 

Vidi ipse vidi, cum feri vis Africi

 

Tempestuosa torsit hybernum mare

[p. 19]

 

Insistere undae, dorsaque aerato pede

 

Fluvij rapacis tundere, & crudum gelu

 

Acresque lapsus: ac per undantes sinus

 

Calcata tutam lympha praebebat viam.

 

Ollis sepulchrum pontus, aulaque est ratis:

 

Agnatus ingens, Aeolus, Nereus pater:

 

Forisque cives, hospitesque sunt domi.

 

Ilhuc remittor, & vetus colonia

 

Mutanda restat: deerat haec sedes mihi.

 

Parere certum est: maximum explevi scelus

 

Maiusque restat. semper antiquum parum est.

 

Angusta sacris quaelibet tellus meis

 

Viam relaxat. Aridas sitis premit

 

Squallorque fauces: sanguine hic opus novo est.

 

Pace hoc Lyaee, pace fas hoc sit tua

 

Dux Thyadum nocturne; non curae mihi

 

Nyseïo qui colle distillat latex;

 

Tuusque si quid languido fallax gradu

 

Maron procaces inter exhaurit choros,

 

Interque Panas, virginesque Menadas,

 

Et aestuantes Liberi suceo Deos.

 

Non si Falernis quicquid vuarum est tui:

 

Quod Setia usquam, vel Velitrarum colunt

 

Dumeta: non si tota vinorum parens

 

Albana tellus, Caecubique honos cadi

 

Descendat in me: carior sitis premit,

 

Paruumque nescit; pluris hic liquor mihi est,

 

Merumque Ibero nuper inventum meo

[p. 20]

 

Cruor, Cruor, Cruor. quid o fallax Iber

 

Cessas? nex atrae sanguine undanti viae

 

Sanieque tristes squallidâ rigent domus?

 

Nondum recentes mens cadaverum strues,

 

Tabumque cernit: pure sudantes novo

 

Nondum revulsis oßibus pallent agri.

 

Cessas Ibere, fluctinus, ferro & face

 

Rerum coactas vortere in sese vices?

 

Adsum. quid hoc est? scaeve sacrorum pater

 

Frustran' cruentum Tartaro emisi pedem

 

Et hospitalem nocte mutavi diem?

 

Nunquam supernos sobria acceßi deos,

 

Et luce fuluam solis aurati comam

 

Terrasque vidi: sanguinis gustu novi

 

Efferre sese suevit optatum scelus.

 

Mensque ipsa factis saeva praeludit suis.

 

Nunc hic redundans sanguine humano calix

 

Feram cruore musteo sedet sitim:

 

Cordisque totas imitùs mergat vias,

 

Mentemque tollat: quicquid & clemens, pium

 

Nobis relictum, molle, pacatum fuit.

 

Bacchare certum est: En iuvat, iuvat, iuvat

 

Laxare mentis fraena. quid segnis stupes

 

Gens atra terrae? tuque germânum caput

 

Megaera nocte nil geris dignum tua?

 

Patrisque verum dextera probas genus?

 

At o quid atrum nubila involuunt diem?

 

Meque ipsa perdo? flexaque in sedes novas

[p. 21]

 

Caliginosus lumina obducit situs?

 

Errantque tristes luce subducta pedes?

 

Et ominosus poplitum labat gradus?

 

Vestigijsque turbida incertis tremens

 

In luce lucem quaero, & in die diem?

 

Nosco furentes sanguinis poti notas:

 

Nosco. cruoris hocce munus & meum est:

 

Mentemque secum mysticus tollit furor.

 

Incerta certum mens tamen voluit nefas.

 

Terra coelum, noctis atrae regia, & vastum mare

 

Explicate trina vires regna, & occultos dolos.

 

Adsumus sacris Philippe vindices dignae tuis.

 

Victima ingens, victima ingens: victima hacce dextera

 

Concidet: qualem nec ille perfidas Teucrûm rates

 

Mortuus victor poposcit Ilia emergens humo;

 

Cum feras minax Pelasgum turba soluebat rates.

 

Nos Batava terra, Ibero nomen horrendum, vocat,

 

Poscimur? quid o moramur? quò nequit fallax Iber

 

Tendere, huc fraudes dolique tendere Iberi queunt.

 

Magnae sorores, Atthidos sacrum genus,

 

Priscisque Erechtei Cecropisque finibus

 

Cognata turba: si quid antiquum manet

 

Viresque vobis tempus asscripsit novas;

 

Quaerendus ille, qui ferox, vecors, furens

 

Aut genere Iberus (alterum sat est tamen)

 

Aut mente fuerit: quique pectore vnico

 

Solus profanas quattuor gestet Deas.

 

O flammei ignes, tuque pallentis Deae

[p. 22]

 

Famulatus ingens, ignei cives poli

 

Relligio noctis: tuque dominatrix hera

 

Invisa Phoebo luna, pars Phoebi tamen

 

Familia nostri tota quam Ditis colit,

 

Quemquamne magno dum satellitio procul

 

Stipata iussum per uagaris tramitem

 

Vsquam tueris? cuius unius manu

 

Quod non Philippi mille potuerunt rates,

 

Non ferrum & ignes, armave & tristes minae

 

Timere Batavus discat? Intereà tamen

 

Certum est furentes explicare copias,

 

Exercitusque tota deducam meos.

 

Auducia isthaec subeat: haec praeceps Furor,

 

Ignobilisque Livor: haec Vecordia:

 

Crudelitasque mortis horrendae parens

 

Illinc cruentum claudat exultans latus,

 

Rerumque abortus bellicarum Fraus inops.

 

Sic sic eundum est: sceleribus decet tuis

 

Praeferre sacram Rex Iberorum facem.

Scena II.

Loisa. Senex.

Lo.

O Molientis alta Natvrae comes
Sacrae tribune lucis, & vitae pater
Natalis aurae magne largitor, Dies,

[p. 23]

 

Rerumque Origo prima; qui reconditas

 

Primus tueri syderum donas faces:

 

O qui sepultum matre mortalem sua

 

Natumque nondum; mortuum prius tamen,

 

Informe pondus impotesque, & haud suum

 

In alta ducis, luminisque compotem

 

Sub imminentes aetheris sistis fores.

 

Tunc expeditus carcere infelix suo

 

Scintilla coeli purior, bipes Deus,

 

Rerumque magnus ille spectato, poli

 

Et universi cura; prorumpit foras,

 

Coelumque discit: parvulusque primulùm

 

Proserpit, insons, misis, ignarus sui:

 

Et fluctuantis tyro fortunae, levis

 

Prosultat exilitque, nec curae est capax,

 

Plagaeque nondum sortis advorsae patet,

 

‘Ridetque simplex nesciusque. Scilicet

 

Optata primum fata praemittit Deus

 

Favens iuventae: turbidaeque tempora

 

Potiora vitae vindicat lusus sibi:

 

Interque talos, turbinesque inter suos

 

Süaviores vita consumit dies

 

Beatitatis prodiga infelix suae,

 

Simulque ludit luditurque: curaque

 

Postrema lapsae poscit aetatis sibi,

 

Et faecis instar ima subsidens petit.’

 

O nate, nate, dulce pignus; in sinu

 

Gremioque nostro qui vagaris huc & hunc,

[p. 24]

 

Vacuumque leni transigis risu diem:

 

‘O dulcis aetas! scilicet primum est Deus

 

Novisse cuncta; proximum tamen, nihil.’

 

O nate, nate, mox in adversum mare

 

Aestusque vastos, principumque munia,

 

Et imminentem purpurae ferociâm,

 

Motusque regni deferende; nunc modò

 

Securitatis aureae regnum tenes:

 

Satellitemque praeter innocentiam

 

Nullum tueris; tutus hoc uno satis

 

‘Quod esse nescis, laetiorque: Nec potest

 

Vllum timere nate, quem nullus timet.’

 

Nondumque sensus illa pertentat tuos

 

‘Regum ducumque febris, ardor imperi

 

Et poßidendi cuncta porrigo levis:’

 

Cuniculosque pectore occultos agit

 

Ambitio fraudum mater, aut opum furor:

 

Tuumque ducis quicquid aspicis, Deo

 

Vicinus uni proximusque. Nate mi

 

Si forte somno molle reclinas caput;

 

Artus sopore lacteo victus iaces

 

Extraque motus, ciuicumq; extra metum, &

 

Tempestuosa casuum tonitrua:

 

Somnumque spiras melleum, mitem, levem

 

Tranquillitatis unicum testem tuae:

 

Quiesque lenes tutae perrepit genas:

 

Thorusque qui te parue diffusum tenet

 

Genu, sinusque est: thalamus hic unus tibi est,

[p. 25]

 

Et pes cubili sufficit noster tuo:

 

O invidenda regibus mens! ah ferè est

 

Vt ipsa sortem mater invideat tibi;

 

Annosque similes speret, atque aevum tibi,

 

Cunasque dulces, nesciumque aulae diem

 

Fraudem timentis semper, aut fraudis minas.

 

Quin & querelis ne qua pars desit meis,

 

Et falsa, terrent: trepidaque horrentem pavet

 

Mens noctis umbram: & ille curarum Sopor

 

Exactor acer, dißipatorque omnium;

 

Pater mearum est: curaque haec, illam premit:

 

Et somniorum dubia succedit fides:

 

Diemque nox laceßit, & noctem dies.

 

Sen.

 

Dignata magno principis princeps thoro

 

Taedaeque columen: nata magnanimi patris

 

Maioris uxor: Fare, quid reconditus

 

Vultum pererrans obsidet pallor? quid os

 

Guttis sinusque tepidus effusis madet?

 

Et lachrymosus lumine exundat liquor?

 

Ruborque blandis solitus exceßit genis?

 

Meroris ah quae causa? mentis abdita

 

Exonera, & aegrum pectus.

 

Pr.

 

Omnia, & nihil.

 

Sen.

 

An ipse sese nescit infelix dolor?

 

Lo.

 

Ambiguus urit millies; certus semel.

 

Sen.

 

Sortis flagello quisquis adversae stupet

 

Ictuque subito pallet, hic merito pavet;

 

Causam doloris, & cicatricis suae,

 

Vulnusque, dum scit.

 

Lo.

 

Plura dum nescit tamen:

[p. 26]

 

Nescitque quantum lugeat caecus dolor;

 

Lugetque quantum nescit: id luget tamen.

 

Simulque sese nescit, & modum sui.

 

Sen.

 

‘Seseque luctu servat, at praeocupat

 

Quod vitat ultrò, provocatque quod fugit,

 

Gaudetque maerens, & lubens miser fuit.’

 

Lo.

 

Succubuit animus: poplites trepidi labant,

 

Simulachraque oculis noctis illudunt meis,

 

Seseque late spargit ignarus dolor,

 

Et ominosus corda peruolitat sopor.

 

Sen.

 

At falsus ille est.

 

Lo.

 

Falsus, at veri pater,

 

Praenunciusque.

 

Sen.

 

Fluxa noctis est fides.

 

Lo.

 

At non diei.

 

Sen.

 

Terret & noctis diem

 

Formido, seque vanus insinuat metus,

 

Vmbratilique somnus imponit dolo,

 

Noctuque fallit; at die terret tamen,

 

Partemque lucis poscit, & regnum suum

 

Transcendit audax, imperique limites.

 

Humanus acres spiritus motus habet,

 

Interdiüque feruet, & sese rapit,

 

Metuque pallet gaudioque diffluit

 

Quietis expers, corporisque terminum, &

 

Adiudicatas lege Naturae vias

 

Perrumpit alis nixus huc ilihuc suis,

 

Exorbitatque semper, & quicquid potest,

 

Simulque quicquid haud potest; versat tamen,

 

Agilisque paßim fertur, & meta est sibi.

[p. 27]

 

Adestque & absens rebus, & praesens abest,

 

Erratque latè, seque pandit ilia vis,

 

Hauritque formas elicitque, visaque

 

Pererrat, imbibitque, & in sese trahit.

 

Tunc illa luci furua succedit parens,

 

Polumque pullis incubans amictibus

 

Hinc inde obumbrat, induitque caeca nox,

 

Corpusque stringit, liberat mentem tamen,

 

Lucisque viua suscitat vestigia

 

Seminaque rerum, imaginesque; fomites

 

Motus diurni, ruminataque excitat,

 

Mentemque multùm gaudia inter & metus

 

Adhuc vagantem voluit, & circumuenit:

 

Caliginesque ludit in post scenio

 

Mimus dieï, ludibundus histrio,

 

Proteusque vitae futilis Somnus pater,

 

Verisque falsa miscet, atque vtrique se.

 

Ceraeque adinstar mollis, impressas tenet

 

Mens & figuras, & vagas rerum notas,

 

Redditque nocte, quicquid excepit die:

 

Laruataque altos somnia incutiunt metus.

 

At cum diei roscidum redit iubar,

 

Et imperator aetheris magni subit

 

Sol, aureamque dividit terris comam;

 

Fugit timoris causa, non timor tamen:

 

Et somniorum profuga vanescit cohors:

 

Nihilque restat, at nihil gemimus tamen,

 

Id quod quoque ante cum fuit, nusquam fuit,

[p. 28]

 

Quodque esse falsò reris, at verè doles.

 

Lo.

 

‘Experta metuo

 

Sen..

 

Saepius favet sibi

 

Error dolusque, nubiloque deprimit

 

Rationis ignem

 

Lo.

 

Decipit in malis iuvat

 

Fallique dulce est.

 

Sen.

 

Falsa dum latent tamen

 

Vt vera laedunt.

 

Lo.

 

Aetheris beate rex’

 

Quid ah perennis imber, & lachrymae leves

 

Cogente nullo sponte prorumpunt sua?

 

Si quâ minaris imminesque saeva sors;

 

Sperare liceat: bis ferus mordet dolor,

 

Venturus, & cum vênit: & praesens nocet,

 

Idem & futurus.

 

Sen.

 

Pallidum excutias metum

 

Ducemque vitae lenioris spem fove.

 

Firmo maritus urbium munimine,

 

Totoque clusus Nerei regno sedet:

 

Pelagoque cuncto tutius quod arbitror;

 

Amore populi.

 

Lo.

 

Haud tangit externos amor,

 

Peregrina nemo imperia diu subdit sibi.

 

Sen.

 

‘Angustiore principis mentem viri

 

Meta coercet, patriam quisquis suam

 

Aβignat illi: Vana natalis soli

 

Plebs spacia finxit, & solo leges dedit.

 

At culmen ille dignitatis & caput,

 

Deoque magno pene par, & pro-Deus

 

Princeps vagatur: municepsque totius

 

Diffusalatos aemulatur mens polos:

 

Coelique adinstar semper in motu suo est.

 

Natale magni principis quaeris solum?

[p. 29]

 

In orbe natus ille, patria est ei

 

Quaecunque soli, terminusque quicquid est.

 

Seseque terris aequat unus omnibus

 

Generosus ardor ille, & herous vigor.

 

Polusque quicquid caerulo amplexu tenet

 

Illius urbs est: civitas isthaec patet

 

Qua magnus aether, quaque flammantes globi

 

Et aureorum vasta signorum via.’

 

Titana magnum cernis, vt pleno gradu

 

Superbus altum metiatur aethera,

 

Coelique partem teneat, & totum petat,

 

Viaeque magnae per novas semper licet

 

Adveniat oras; advena haud usquam est tamen,

 

Quocunque namque tendit, in domo sua est:

 

Seu purpurato cum renatus atrio

 

Cubile coeili pandit, & lucis fores,

 

Auroque crispam roscidus tollit comam:

 

Seu cum diurnâ membra defessus viâ

 

Dulceis in ulnas Thetyos fertur suae,

 

Axemque utrumque novit & neutrum colit.

 

Sic feruor ingens, mensque magnorum ducum.

 

‘Vbique civis ille, & inquilinus est

 

Quicumque princeps.’

 

Lo.

 

Omnia & scio, & dolet

 

Timere posse, dum dolet, timeo tamen,

 

Metusque causae nescius, causa est metûs.