|
| |
| |
| |
Het schot
‘Ja, 'k heb wat bij de ouwe Périer meegemaakt!’ vertelde hij uitblazend en 'n nieuwe sigaar opstekend: ‘en als 't je niet te zeer verveelt, in-de-letteren-vergrijsd kameraad, hou 'k je nóg 'n uurtje bezig! Drommels, drommels, de schrijnende dingetjes achter de coulissen, waarnaar geen haan kraaide - de verwoedheid, lamlendigheid, ziekte, opstand, die in 't publiek, achter 't voetlicht, werden weggelachen! Maar laat 'k niet over 't ‘interessant’ gedoe van 't Bohème-leven uitwijden. Daar weet je zelf genoeg van! Heb je de ‘Weerhaan’ gezien? Nee? Jawel Herinner je maar! Om en om '80! Kom nou; de fameuze ‘Weerhaan’, de ‘Weerhaan’, die voor Périer de kip met de gouden eieren werd, de ‘Weerhaan’, meer dan honderd vijftig maal gegeven! Gezien heb je 't eminent drama per se! Dan heb je 't door de overdaad van 't genotene weer vergeten, ouwe jongen!
Ja, als je me zó stellig verzekert, dat je 'r nooit van gehoord heb, dan moet 'k je voor 't goed begrip met twee woorden iets van de inhoud oprakelen. Of liever, van 't laatste bedrijf, waarin werd geschoten.
De rest van 't stuk schenk ik je.
In dat laatste bedrijf, bar-tragisch, dreigt 'n vader, door alle verwoedheden heen, z'n meer dan lichtzinnige dochter met 'n revolver. Stalles, parket en 't verder vrouwsvolk in 't theater, knipperden om en om '80 op dat moment meer dan vijf maanden lang met de ogen. Maar schieten dee de vader niet. Moeder en grootvader vallen voor 'm op de knieën. Hij laat zich door de tranen en 't gesmeek overhalen, om de snode dochter met haar komende generatie te sparen. Met de revolver in z'n hand, gaat-ie somber en gebroken tweede plan links af - en geen tien tellen later klinkt 't noodlottig besluit van 'n knal, die aan de folteringen van 'n gemarteld vaderhart 'n einde maakt.
| |
| |
Herinner je je 't stuk nou? Nee? Hoe is 't rnogelijk! Enfin, dát was 't slot van de ‘Weerhaan’!
En met dat slot dreven we 'n paar maal in 't begin van de serie op onze zenuwen, omdat de vervloekeling, de altijd drinkende tweede regisseur, die achter de schermen 't dodelijk schot op moest leveren, een keer te vroeg, een keer te laat, en een keer met wat kruit, dat eerst na driemaal overhalen van de haan reageerde, schoot.
Dat even te vroeg schieten kon 'r mee door. 't Publiek wist dan tenminste, dat de vader ontzield lei, maar 't uit-blijven van de knal was iets om 'n toeval bij te krijgen.
Dan moesten de mensen op 't toneel rekken en rekken, en juist op dát dramatisch ogenblik de meest onnozele en banale praatjes verzinnen, als: ‘Kijk jij 'ns, Angélique, wat-ie doet!’, of: ‘Nou maar, hij heeft wel gelijk! Je moest je schamen, Clotilde! Je zult 'r later spijt genoeg van hebben, dat je 'm zoveel verdriet an heb gedaan!’, of: ‘Wat is-ie stil! Wat zou-ie in godsnaam uitvoeren!’ - om de gaping aan te vullen.
Ons brak 't angstzweet uit, maar 't goeie, beste, brave publiek, dat zich aan tranen en natte zakdoeken verlekkerde, merkte 'r niemendal van. Je begrijpt, dat na de drie mislukkingen van het schot, de ellendeling in 't oog werd gehouden, en dat de inspeciënt vijf minuten over half twaalf - 'n paar minuten later klonk de knal - om de tweede regisseur met 'n hulprevolver, voor 't geval dat de eerste weigerde, heendraaide.
En al klonk op een van de avonden door weer te grote ijver 'n dubbele knal, omdat ze tegelijk schoten, dan hinderde dat minder, ja, 't verhoogde zelfs de tragiek van 't superbe geval.
Juist nadat we die voortreffelijke voorzorgsmaatregelen hadden genomen, dreigde 'n intermezzo, 'n wreed gebeurtenisje, de boel ondersteboven te schoppen.
Achter de schouwburg was 'n door de brandweer voorgeschreven open plaats, en daaromheen 'n blok woon- | |
| |
huizen. Liep je overdag door de brandgang van 't theater naar 't toneel, dan ‘observeerde’ je rondom de schuttingen der aangrenzende miniatuur-tuintjes 't klimop, de drogende luiers, lakens, slopen en tricot-broeken der bewoners van zij- en achterstraat.
In 't tuintje links in de hoek, dat je in z'n geheel kon zien, omdat de schutting daar als de duigen van 'n stukkend vat in brokken hing, was 't 'n kniezige bende. 'r Lag van alles, oud roest, gasbuizen, kapotte fietsbanden, kisten, gonjelappen enz. waartussen 't gras, als in 'n wildernis, op was geschoten.
Achter de morsige ruiten had je de bergplaats van 'n fietshandelaar, 'n oud, paars mannetje, dat met z'n enige dochter de eerste étage bewoonde.
't Was 'n ongemakkelijk heer, dat voortdurend met de portier van de schouwburg, die 'r duiven op na hield, overhoop lag. Vlogen de tamme dieren op een van de kozijnen van de eerste étage, dan vloekte 't mannetje ze weg. Z'n zieke dochter, naar-ie beweerde, kon 't gekir en 't getortel van de duiven niet verdragen. En daarenboven had-ie 't zuur aan de souvenirs, die de beesten op 't verveloze hout achterlieten. Eén van de duiven had aan de kwaadaardigheid van de overbuurman 'n manke poot te danken.
Nu gebeurde 't, bij de twintigste of dertigste voorstelling van de ‘Weerhaan’, dat de portier bij me binnen kwam, en mé met 'n verveeld-nijdig gezicht, 'n allermalste boodschap overbracht.
‘De kerel van achter in de hoek, meneer, is daarnet wezen opspelen, dat as dat schieten om half twaalf nog langer duurt, hij 'r bij de politie werk van zal maken!’ ‘Zeg 'm, dat-ie gek is!’ zei 'k, de schouders ophalend.
‘Dat heb ik 'm al gezeid, meneer, maar toen heeft-ie nog ééns zo hard gescholden.’
Láát 'm naar de politie gaan, zei 'k onverschillig: we zullen meneer permissie vragen, of we mogen schieten!
| |
| |
't Spreekt vanzelf, dat 'r die avond geschoten werd. En de volgende avond. En de hele week. En dat 'k de nonsensvraag glad vergat. Maar Zondag om zeven uur, al vroeg bij de ingang controlerend, werd 'k door 't mannetje aangesproken.
‘Ben jij de directeur?’, vroeg-ie, met 'n door ingehouden kwaadaardigheid nog paarser gezicht.
Nee, zei 'k door z'n vrijpostige toon in m'n wiek geschoten: maar als je meneer Périer wat te vragen heb, kun je 't mij ook doen.
‘Zo,’ gromde-ie, door z'n neus snuivend: ‘nou, dan wou 'k maar zeggen, dat as jullie me vanavond weer treiteren, je je uur zal onthouden! Jullie vervloekte kerels! Jullie honden! Jullie tuig!...’
Ga asjeblief héél gauw door!, zei 'k met de kalmte van iemand, die personeel en politie in de buurt heeft.
Hij werd driftiger, balde de vuisten, schreeuwde, schimpte. En omdat ik dat op dat uur, terwijl de bovenste rangen queu begonnen te maken, niet hebben kon, liet 'k 'm eenvoudig door 'n agent, van de stoep, die onze stoep was, verwijderen.
Daar had 'k, de volgende morgen, spijt van. Want bij de post was 'n briefje, 'n ruw uit 'n schoolschrift gesscheurde bladzij met botervlekken en duimen, dat 'k je nog kan vertonen.
An de Dirrektuer van de schouwburg. Zeined. in handen,
As dat ik uw zeggen wou as dat het een gemeene streek is om as iemand zein dochter op sterfen leit iemand de stuipen op zein leif te jagen as iemand op sterfen leit zein best doet om inte slapen, as uw voor uw medenmensche gristeleik voelde zou uw uw medemensch die op sterfen leit zein laatste lefensdagen niet met schieten verpesten, dat is gemeen hoor dat zal an uw bezogt worden ook al kan de poliizie daar niets an doen wat ook van de poliizie
| |
| |
een gemeene streek is daar zei de arbeijer alteid te finden weet maar zeeker foor uw schieten betaalt wort, ikfraag uw nou nog eens in het fadzoendeleike mein dogter rustig te laten sterfen zoo as uweedele ook rustig wil sterfen as uw uur gekommen is, zei schrikt elke avond om halv twaalv as een geest en slaapt dan niet meer in van de schrik, ik vraag uweedele in het fadzoendelieke of uw jood of kristen is niet meer te schieten zoo noem ik mei die uw buurman is
jan kladders.
Je ziet, ouwe jongen, met wat 'n zorgen en tobben de man 't had geschreven. En je snapt, dat 'k eerst op dat moment 'n verklaring voor 't onhebbelijk optreden vond.
Omdat 'k 'm liever niet deftig-officieel wou antwoorden, wipte 'k na koffiedrinken bij 'm aan. Ik deed 't zonder bedoeling, zeker niet met de bedoeling af te neuzen of iets te ‘ontdekken’. Nee, 't was enkel, om 't eerlijk te bekennen, 't gebaar van 'n businessman, die niet van zwart op wit houdt - en herrie voor z'n deur wil voorkomen. Ik trof 'm benee, in de rommelige werkplaats, bezig 'n fiets te repareren.
‘Goeien middag,’ zei 'k, z'n gebogen rug toesprekend. Met 'n snauw in z'n ogen keek-ie van de draaibank op, en vroeg stug:
‘Wat mot jij?’
Maar me herkennend, werd-ie 'n tikje vriendelijker.
‘Kom 'r in,’ zei-ie: ‘da's teminste fatsoenlijk, dat je over me brief wil spreken.’ Hij ging me naar 't achterkamertje, waarvan je de morsige ruiten bij ons op de binnenplaats van de schouwburg kon zien, voor.
't Was 'r, wat je in Amsterdam 'n keet noemt. Aan de balken van de zoldering hingen 'n paar fietsen - op de rekken aan de wanden stond van alles, potten verf, lege bierflesjes, 'n teil aardappelen... laat 'k niet verder beschrijven! 'k Verval in de oude fout van 't ding literator,
| |
| |
dat als 't 'n hond ziet, 'n descriptie van de staartharen tot de natte neus geeft, en als 't 'n menselijk geval zal verhalen, zich in de saus der details verdrinkt.
Kladders smeet 'n vol-beladen stoel voor me leeg, zette zich zelf op 'n kist over me.
Zonder pet op, zag-ie 'r nog norser, verhavender, ruiger uit. Hij dronk. Daar hoefde je bij 't zien van de grote zwarte pupillen, vooral bij de geprononceerde dranklucht, die z'n gepraat ‘begeleidde’, niet aan te twijfelen.
Je eerste indruk was, dat 't 'n ruwe, kwaadaardige kerel moest zijn, en daarin vergiste je je niet. Alleen als-ie over z'n dochter begon, koos-ie z'n woorden met 'n verwonderlijke zachtheid en schuwheid. Ze lei al volle drie maanden. In de kleine kamer boven.
Hij had 'r naar 't Gasthuis kunnen laten brengen, verdraaide dat, omdat ze de laatste uit 'n nest van zeven was. Hoop was 'r niet meer. Wat ze had, hadden de anderen gehad. Daar wist-ie nou al meer dan de meester-zelf van. Eer 't voorjaar 'r was, zou-ie zonder aanspraak zijn. En al beredderde-ie 't huishouden al alleen, al kookte-ie 't potje voor zich en voor haar - 't bleef 'n bezoeking, om je vuisten bij te ballen. Nou. Nou most meneer zelf oordelen, of 't menselijk was, dat zo'n arme slokker, die God dankte, als ze 'n ogenblikkie zonder pijn was, midden in de nacht, op 't zelfde uur, werd wakker geschrikt?
Ik lei uit, dat 't niet anders kon, dat de ‘Weerhaan’ zonder schot niet te spelen was, dat we 't mogelijke zouden doen, om de knal te temperen, maar dat dan ook 't enige was, wat 'k namens meneer Périer kon beloven.
‘Jij kan mij niet wijsmaken,’ gromde-ie na m'n uiteenzetting: ‘dat 'r geen andere middelen zijn, om 'n kerel op 't toneel, die jullie dood willen hebben, van kant te maken! Wat weerga!, kan-ie zich niet z'n hals afsnijjen, of rattekruid slikken, of ergens in 'n gracht springen! Heb ik 't zelf niet eens met 'n stuk behangerskoord geprobeerd? Mot je daarvoor de hele buurt in rep en roer bren- | |
| |
gen? Wat weerga...’
‘Dat kan niet, Kladders,’ zei 'k:, ‘'t publiek moet 't hóren...’
‘Ken je niet iemand laten opkommen, en zeggen, dat de smeerpijp in de kamer naastan leit te stuiptrekken!’ Ik trachtte 'm duidelijk te maken, dat 't onmogelijk was, dat juist de knal op dát ogenblik voor de spanning in de zaal nodig was, dat noch de auteur van het stuk, noch meneer Périer, tot concessies bereid zouden zijn.
‘Wel wat bliksem!’, vloekte-ie: ‘kom je dan zelf overtuigen, hoe 't hier door 't huis dreunt!’
Dat beloofde en dééd 'k.
'k Had 't evengoed kunnen laten, want Périer, wie 'k de historie vertelde, coupeerde m'n uiteenzettingen met 'n zakelijk: ‘hou op met je sentimentele geschiedenis! Laat de vent voor mijn part verkassen! ‘Ik dééd 't om te horen, of de man niet overdreef, of 'r 'n kans bestond, om door 't geluid op 't toneel te verplaatsen, de knal minder sterk te doen klinken.
Van de honderd zaken, die verteld worden, zeggen negen en negentig auteurs, als ze 't geval tenminste hebben “beleefd”, “dat ze 't nooit zullen vergeten” - en dan liegen ze in zoverre, dat ze morgen weer van de hak op de tak van 'n nieuwe impressie springen.
Toch moet 't ook mij van de lippen, dat 'k zacht-gesproken, nog dikwijls aan de bedstee, waarin Kladders z'n dochter lag en aan dat hete, benauwde kamertje met 'n petroleumlamp, dicht op 't tafelzeil, moet denken.
't Was 'n gedrochtelijk-lelijke meid van misschien twee-, drie en twintig jaar, die door 'r ziekte 'n ouwe vrouw leek. Ze was met 'r lange, benige neus, 'r hoekige gelaatsjukken, 'r bleke, zinnelijke lippen 'r nijdig geloer wat de vreemde met z'n smoking en gelakte laarzen kwam doen, werkelijk afstotend.
Ze zei geen goeien avond en sprak niet. Ze lei met de handen achter 't hoofd gevouwen, knikte wrevelig, als de
| |
| |
vader wat vroeg, en toen ook ik 'n belangstellend praatje begon, draaide ze me 'r mageren rug toe, trok 't dek over 'r schouders.
“Je mot maar denken, dat ze ziek is,” verontschuldigde zich Kladders: “ga zitten, en let nou is goed op, meneer, hoe 't hier klinkt met 't raam toe.”
't Was buiten zoel begin-October-weer. In 't kamertje mufte en rook 't zo ellendig-wee, dat je 'r onwel door werd.
“Zou 'n beetje frisse lucht niet beter zijn?” vroeg 'k, op m'n horloge berekenend, dat 't schot nog wel 'n minuut of zeven uit kon blijven.
“Geen denken an!,” zei 't mannetje, z'n zwarte sigaar bezuigend: “we hebben niet de gewoonte met open ramen te slapen, en zeker niet met die smerige duiven en zolang jullie spektakel duurt!”
Ik poogde 't gesprek op te houden. Hij verzocht me te zwijgen én voor z'n dochter die 't niet hebben kon, én voor het schot, waarop je misschien minder zou letten, as je 'r doorheen sprak.
Met 't horloge in de hand, bleef 'k in de afschuwlijkste stilte, 'n stilte, als je je niet kan voorstellen, 'n bittere en vijandige stilte, wachten. De dochter in de bedstee ademde met pijnlijke hijgingen, kwellende kreuntjes en fluitjes van zieke longen - 't dopje boven de lamp tikkelde nerveus aan de roodgloeiende haarspeld - m'n horloge ru-moerde. 't Duurde lang, tergend lang, je zenuwen overstuur makend lang. En omdat dat 't schepsel in de bedstee, die 'r ook op lag te wachten, nog sterker dan ons ophitste, woelde ze zich om, en zonder 'n geluid te geven, begon ze me met 'r twee grote grijze ogen, zonder 'n knippering, zonder 'n beweging der wimpers, aan te staren, enkel aan te staren. Ik had aan niets schuld. Maar bij 't uitblijven van 't vervloekte schot, 't zwijgen van vader en dochter, 't koortsachtig loeren der ogen, voelde 'k me in m'n smoking, met m'n grunnekende gelakte schoenen, als
| |
| |
'n misdadiger.
Toen, terwijl 'k, om aan de eeuwigheid 'n einde te maken, opnieuw met Kladders 'n praatje wilde inzetten, klonk 'n korte knetterende slag, die door de stilte en m'n gespannen zenuwen ongewone proporties aannam.
Voor 't eerst sinds m'n binnenkomen sprak de dochter. Ze staarde me niet meer aan. Ze vergat me.
Als 'n gefolterd dier wrikte ze zich op de ellebogen, hijgde moeilijk en zei: “O, lieve God! O, lieve God!”
Dan, huilend, weeklagend, plofte ze in 't kussen terug - en ik sloop de deur uit.
Zonder 'r Périer, die geen man voor gevoeligheden was, in te kennen, nam 'k de volgende avonden proeven, aan de andere zij van 't toneel, om 't gedreun van 't schot te verzwakken. 't Hielp niet. In de grote holle ruimte van steen en ijzer, resoneerde en echode 't óveral, zonder nuance.
We speelden de “Weerhaan” meer dan honderd vijftig maal - we hadden bij de honderdste 'n banket, en bij elk kroontal 'n vol huis, bloemen en fanfares.
Maar iedere avond tegen half twaalf onderging 'k 'n belabberde sensatie, zag 'k op 't ogenblik van de knal 't kamertje met de tranende ruiten, 't laag-gedoken lampje, de bedstee, de hijgend-klagende stumper.
Ik geloof, zeker weet 'k 't niet, dat ze kort voor de honderdvijftigste gestorven is. Ik heb 'r niet op gelet.
In de herrie van 'n toneelzaak heb je je hoofd bij andere dingen nietwaar?
En al zou ik zelf directeur in plaats ondergeschikte geweest zijn, wát zou 'k 'r aan hebben kunnen doen?...’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd