|
| |
| |
| |
De tante
Toen Riekje geboren werd, was 'r moeder aan de ene kant te zwak om 'r bij zich te houden, en aan de andere kant - dát gaf de doorslag - dórst ze niet voor de buren, de buren boven, de buren beneden, de kwaadsprekende, loerende, kwaadaardige buren voor wier slabekken ze die lange, lange maanden als 'n melaatse zo bang was geweest. In 't gasthuis bevallen, met enkel vreemden om zich heen - in de hele stad had ze nog geen verre nicht voor familie - was ze tegen schemer weer in de achterkamer, tweehoog, getrokken, en daar in de donkere bedstee, slap en miserabel, had ze zich nog rampzaliger gevoeld' as in de dagen toen de laffe kerel 'r in de steek liet. Maar je went aan alles. Ook aan eenzaamheid.
En ze had nou 'n doel, 'n doel in 'r leven, 'n doel bij 'r werk. Eens om de veertien dagen, Zondags, nam ze 'n derde-klas-kaartje naar Haarlem, waar Riekje bij de moeder van 'n vriendin uitbesteed was, en dan bleef ze de hele middag binnenshuis, achter de horren van het optrekje, hielp 't kind met onhandige bewegingen, keek 't onrustig in de klare, blauwe ogen - zich niet gelukkig voelend, nee, in de verste verte niet - en zich alle mogelijke dingen verwijtend, juist om dat niét gelukkig zijn.
Alle moeders waren met zo'n kleintje in d'r sas. Zij niet. Ze probeerde 't - 't lukte niet. 't Kind had zijn ogen, zijn neus, zijn haar. En omdat 'r gekke verliefdheid sinds zijn gemene streek, tot 'n innige, bijna woeste haat was gegroeid, omdat ze al wat-ie aan herinneringen had achtergelaten, nog vóór Riekje's geboorte in blinde verwoedheid vernield had, kreeg ze soms iets onbewust-vijandigs over zich, als 't kleutertje op 'r schoot, met witte, magere grijphandjes te wriemelen lee.
En dat voelde 't kind, of 't leek 't te voelen. 't Kon ineens beginnen te schreeuwen, te gieren dat 't 'r paars van
| |
| |
werd, en eerst in de armen van de pleegmoeder kwam 't weer tot bedaren.
‘Ik doe 'r toch niks,’ praatte Marie dan verdrietig: ‘Heb u ooit zo iets gezien...’
‘Dat komt,’ lachte Koosje - die 'r meer de slag van had dan zij -: ‘dat komt natuurlijk daarvandaan, dat 't kind an mijn gewend is... Hoef je je niks van an te trekken... As ze d'r volle hersens krijgt, zei ze vanzelf zien, hoe jij je voor 'r uitslooft...’
't Was 'n slappe troost, maar 't was 'r een, een die 'r bij 't werk opporde, een die 'r uren kon bezig houden.
Ze was een van de stugste meiden van de fabriek, haast zonder kameraad. Ze sjouwde harder dan de anderen, babbelde weinig, haalde geen grapjes uit, zat telkens met 'r gedachten bij de dingen, die 'r zo'n opstopper hadden gegeven. Wat ze van 'r centen kon afdragen, werd in Riekje's kostgeld, in 'n jurkje, 'n paar schoentjes, 'n stukje speelgoed uit de Franse Bazar, gestoken.
Ze dee 't zonder sentimentaliteit, zonder echte, diepgevoelde genegenheid. Ze dee't omdat je 't móst doen, omdat je je kind niet op 'n andermans schoeren kon schuiven, omdat ze 't ook wel plezierig vond, as Riekie niet bij de kinderen in de buurt afstak. Ze deed 't, zonder jeugd, zonder lachen, zonder geluk - ze dee 't met moeite, omdat 'r borst niet tegen 't vooroverzitten kon, en ze vooral tegen de winterdag de belabberdste hoestbuien kreeg.
Vier jaar oud, achterlijk kindje, begon Riekje de eerste woorden te babbelen. Koosje, de pleegmoeder, best mensje, dat nou ze 'r nerinkje op had gegeven, schoonmaakbeurten op kantoren waarnam, - Koosje noemde ze ‘moeder’, tegen 'r moeder zei ze ‘tante’.
Niemand had 't 'r geleerd. En niemand had 'r bezwaren tegen.
Zo'n kind had 'r eigen spraakje, 'r eigen brabbelwoordjes, die ze van de kinderen in de buurt, waarmee ze speelde, overnam.
| |
| |
De vrouw, die 'r dag aan dag verzorgde, die elke nacht met 'r in 't kamertje sliep, werd vanzelf 'r moeder - de stugge, stille vreemde, die om de veertien dagen op bezoek kwam, en is wat meebracht, werd ‘tante’, zoals de zoon van Koosje en de andere mannen in 't huis, ‘ome’ genoemd werden.
De eerste keer, toen Marie door 't tastend kindermondje als tante werd aangesproken, was ze in geen twee maanden over geweest, omdat ze met de kouwe winterdag in 't gasthuis had gelegen.
‘Dá-ág tá-ánte,’ was de begroeting geweest.
‘Tante - tante,’ had de moeder lachend herhaald: ‘wat zeit ze nou?’
‘Je mot moeder zeggen, Riekie,’ had Koosje verbeterd. Maar 't zat 'r in 't kinderhoofdje al zó ingeroest, ze zei die ‘moe's’ en die ‘tántes’ zo lekker, zo-om-'r-te-pakken, en ze was zo angekommen in de twee maanden-van-'t gasthuis, dat ze 'r 'r gang lieten gaan.
En dan - 't was misschien beter zo.
Want Koosje kwam naar Amsterdam wonen, tegelijk met 'r zoon, die opzichter bij 'n Veem was geworden. De twee huishoudens werden één, wat 'n hele besparing gaf.
Op de derde verdieping van 't huis, waarin Marie zolang op de achterkamer gewoond had, leien ze mudje bij mudje, woonde Riekje met 'r ‘tante’ en 'r ‘moeder’ voor 't eerst onder één dak, zonder dat de buren - met d'r fatsoen en d'r vuile monden - 'r 'n woord over te kletsen hadden.
‘'t Kan me niks schelen, hoe ze me noemt,’ redeneerde de moeder: ‘laat ik maar tánte hieten... As wij maar weten dat ik de moeder ben, wat?’
Zo kwam de zesde winter.
Op de grachten in de hele stad reden ze schaats. 't Was in geen jaren zo'n vorst geweest. De daken, de kozijnen, de straten, de stoepen, waren 'n pantser van ijs en sneeuw,
| |
| |
en tegen de avond joelde de noordenwind met zulk 'n geweld in de schoorstenen, of 'r in iéder huis 't geklaag van 'n zieke was.
Die Woensdagmiddag was de boodschap van 't gasthuis gekomen, de ellende-boodschap, waarvan mensen die op 't gasthuis aan waren gewezen, alles begrepen - dat de familie zoveel mocht bezoeken as ze wou.
't Was mis. 't Liep af.
Toen Arie geschaft had, had Koosje 't kind voor de kou nog 'n omslagdoekje om de oortjes gebonden.
En voor ze de tram naar 't gasthuis nam, was ze in de Utrechtsestraat 'n paar wollen wantjes wezen kopen, om aan de ziel-van-'n-meid te laten zien, dat 't meissie an niks gebrek had.
Met die pracht van 'n handschoenen an, liep 't kind dat de vorige maand zes was geworden, van plezier te glunderen.
‘Waar gane me nóu na toe, moe?’ babbelde ze blij, en 'r stevige rijglaarsjes beklapten zo vrolijk 't asfalt, of 'r 'n méns liep.
‘Nou gaan me tante opzoeken,’ zei Koosje: ‘en nou magie wel érreg lief doen, hoor, want je zei 'r niet dikwijls meer zien.’
‘Waarom niet?’ vroeg 't meisje, dat in de laatste weken al meer in de ziekenzaal was geweest.
‘Nou dáárom niet,’ zei de schoonmaakster kribbig - as 't kind met vragen begon, kwam 'r geen eind aan.
De hakjes joolden over de bevroren grond - 't mondje tuitte driftige ademplofjes - 't warme wantje rustte in de hand van de vrouw.
In de tram spraken ze geen woord - maar in de Constantijn Huygensstraat, tegen de scherpe wind in, begon Koosje zachtjes te sloffen, om 'r bedenkingen van 't laatste kwartier...
‘Zei je niet veel babbelen, Riekie?’
‘Waarom niet?’ vroeg 't kind dadelijk weer.
| |
| |
‘Nou dáárom niet,’ zei de vrouw nog eens, maar geduldiger: ‘as 'n mens ziek is, ken-ie geen spektakel an z'n oren velen. Begrijp-ie?’
‘Ja, moe,’ zei Riekje, en ze blies 'r warme adem in de wantjes, omdat 'r vingertoppen pijn deeën.
Even zette Koosje zich schrap tegen de vinnige wind, die onverwacht-geniepig, stof-bultingen uit de grond zwiepte, de rokken langs 'r benen zoog.
‘Hou je mond toe,’ zei ze met dichte ogen tot 't kind, dat haast niet verder kon, zo as de wind te keer ging.
Dan, dicht bij 't gasthuis, stond ze stil, gladde Riekje's haren onder 't mutsje, redeneerde voorzichtig:
‘As me daar boven bennen, Riekie - wát zei je dan zeggen?’
‘Dag tante, hoe gaat 't met u?,’ zei 't meisje, trappelend van kou - huiltrekjes kreeg ze om 'r mond, omdat die gemene wind door 't wollen doekje heen 'r oortjes in brand zette.
‘Nou - nou - dat mot je vandáág nou is niét zeggen,’ praatte de ouwe vrouw, onzeker hoe ze 't an most leggen: ‘vandaag mot je is wat ánders zeggen - wat ánders, hé? -hè?’
‘Watte dan, moe?’
‘Nou, as je bij tante d'r bed staat, mot je érreg lief wezen - en vragen: ...“dag móéder, hoe gaat 't met u”?’
De wantjes onder de armen, de lipjes bibberend van kou, 'r niemendal van begrijpend, keek 't kind de pleegmoeder aan.
‘Mot 'k “dag moeder” zeggen?’ vroeg ze: ‘en 't is toch me tante...’ ‘Dat doe je énkel vandaag - alleen vandaag - voor de aardigheid, hoor-ie? - dat zei ze plezierig vinden, hoor-ie?’
‘Late me nou niet langer blijven staan,’ drensde 't kind: ‘'t is hier zo koud...’
‘Zei je 't niet vergeten, Riekie - je mot enkel zeggen: “ja moeder” en “nee moeder” - hoor-ie?’
| |
| |
‘Ja moe - ik ben zo koud.’
‘Vooruit dan - binnen ken je je warmen.’
't Kind weer aan de hand, ging ze 't gasthuis in. 't Was zó'n idee van 'r. In de tram was 't 'r ingevallen. As Riekie 'r moeder misschien voor 't láátst zag, most ze 'r niet as tánte aanspreken. 't Was 't idee - enkel 't idee - niks as 't idee.
De vorige keer dat ze 'r geweest waren, op de bezoekdag-voor-iedereen, hadden bij ieder bed mensen gezeten. Nu liepen Koosje en 't kind alleen door de zaal, tot in de verste hoek, waar de zieke lag.
‘Dag Merie,’ sprak Koosje 't was-witte schepsel toe Jessis, jessis, wat was ze in die twéé dagen afgevallen! -: ‘dag Merie - me kommen is hóren, hè... hè...?’
Traag de ogen openend, keek de meid die 'r beetje leven as 'n trekdier verdaan had, de ouwe vrouw aan. 'r Magere, witte handen, zonder 'n eelting van arbeid nu, slapten over 't beddelaken - 'r hoofd, benig en hard, als in de greep van de dood, bewoog niet in de schaduwkuil van 't kussen. As 'r zwarte wimpers niet naar de wenkbrauwen waren gekropen, zou je gedacht hebben, dat-je te laat was gekomen...
‘En hoe voel je je - hè - hè? hè?...’ haperde Koosje, de keel vol, en maar hè's zeurend, om 'r niet in te blijven steken.
Zonder te antwoorden, trok de zieke de ellebogen naar 't kussen, om zich 'n steuntje te geven, en de gele, vleesloze hals rekkend, zocht ze 'r kind, dat ze liggend niet zien kon.
‘Wat zou je nou zéggen, stommert!’ snauwde Koosje, goedig, ‘je het nog geen mond open gedaan...’
‘Dag tante - hoe gaat 't met u?,’ zei 't angstige stemmetje, en 'r handje stak over 't dek.
Zwak-glimlachend glee de moeder terug in 't bed en de ogen weer sluitend, te op om te praten, hield ze 't koud- | |
| |
aanvoelende wantje in de lauwte van 'r vingers.
‘Stommerd,’ verweet Koosje, zich fluisterend naar het meisje bukkend: ‘wát zou je zeggen?...’
Vreemdelijk-lachend, onecht, met 'n andere stem dan gewoonlijk, zei toen het kind:
‘Dag móéder - hoe gaat 't met je, móéder?’
De zieke schrikte 'r van.
Ineens waren 'r ogen wijd-open.
Ineens, zonder dat 'n sterveling 'n woord had gezegd, begreep ze wáárom Koosje 'r neus snoot - wáárom ze op dat uur bij 'r bed stonden - wáárom 't kind voor 't allereerst geen ‘tante’ zei.
Ineens begon ze ellendig te snikken.
Maar toen kwam de zuster 'r bij. Dat mocht niet. Je zo op te winden, foei Merietje... En ze wees Koosje dat ze liever morgen nog is most komen.
‘Zeg je moe goeien dag,’ zei Koosje.
‘Nou dag tánte, beterschap,’ angstigde 't kleuterje.
De volgende morgen waren ze 'r vroeg.
Maar om tante d'r bed zwartte 't kamerschut.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd