Versterkende kip en andere Falklandjes

[p. 102]

Voor eeuwig vaarwel

Frau Kubitz, de ogen nog rood van 't grienen, had, zoals elke avond tegenwoordig, in 'r eentje de zolderdeur, die natuurlijk weer een van de meiden had open gelaten, gesloten.

Op de zolder zelf rondkijken, volgens de instructies van de huisheer - of 'r niemand was binnen geslopen - geen dief, geen brandstichter - was 'r niet in de gedachte gekomen. Voor geen geld zou ze 't als vróúw hebben gedaan. En vanavond stond 'r hoofd alleen bij de brief - de ellendige, rampzalige afscheidsbrief.

De gaskraan van de ‘Hintentreppe’ afdraaiend, stak ze de plaats over.

De badkamer van de Assessor, die in dit warme weer tegen deze tijd nóg 'n douche nam - z'n tweede vandaag bescheen met 'r verlicht raam de luiig-knikkelende takken der struiken.

't Water dat ze in 't bad hoorde plassen, hoorde ze voor 't laatst - bij de almachtige God: voor 't laatst. 't Was uit, uit.

Door 'r kamertje heengaand, de tafel voorbij en de brief met z'n nog niet droge inkthalen voorbij, liep ze de entree van de ‘herrschaften’ in, opende 't ijzeren luikje van 't gas, regelde 't toestelletje voor de electrische ontsteking - lieve, lieve God: nog nóóit waren ze in zo'n keurig, modern huis portiers geweest - en, de ogen weer dik in tranen, de neus bezwarend vol, plompte ze neer in de stoel voor de brief, de brief, die ze drie - viermaal had overgeschreven, en waaraan ze nou niks meer veranderde. Zeventien jaar, zeventien maal twee-en-vijftig weken had ze 't bij de kerel uitgehouden - enkel voor 'r dochter, die nou achttien was.^*

* Berlijnse herinnering.

[p. 103]

De drie volgende kinderen waren gelukkig gestorven, kort na de geboorte - 'n geluk, omdat ze bij zón vader toch geen leven gehad zouen hebben, en omdat de huisheren, wat je makkelijk begreep, van 't ‘gaat en vermenigvuldigt u’ in portiers-gezinnen niet gediend waren. Nou Grete buiten de stad op 'n atelier werkte, de laatste twee maanden om de veertien dagen 'n middagje thuis kwam, en je op 'r gezicht zag hoe ze de uren telde, om bij 't geknaag en de zure ruzie weer zo gauw mogelijk weg te wezen - nou ze enkel de meiden van de ‘Hochparterre’ en van de ‘Ersten Stock’ die om de drie- vier maanden wisselden - als 't zolang duurde - voor anspraak had, en zonder bescherming van Grete aan dát mens was overgeleverd, nou kón ze 't niet langer bolwerken.

Alles liet-ie an háár over, 't openmaken, 't schoonhouden van de trappenhuizen, 't kloppen van de lopers, 't licht-opsteken.

Zo as 't begon te schemeren, smeerde-ie 'm, schoof-ie naar de kroeg om de hoek, waar-ie 't ene glas na 't andere met z'n lekkere vrienden letterlijk na binnen góót, en as-ie dan diep in de nacht, naar jenever ruikend, met 't sleutelgat vocht om in z'n bed te raken, most ze 'm geen twee woorden in de weg leggen.

Want dan was-ie geen man meer, zoas in de brief stond, maar de levende duivel - 'n geniepige duivel, die nooit zoveel gedronken kon hebben dat-ie de Assessor of de gepensionneerde majoor in de ‘Hochparterre’, rechts en links, wakker-bulkte, maar een die 'n fatsoenlijke 'r plicht doende vrouw aan geen geluid-makende blauwe plekken op 'r armen hielp.

Dat van vannacht had de doorslag gegeven. Bij halfvier 't trapje afschommelend - de huisheer most 't in de spiezen krijgen! - was-ie met z'n dronken kop bij de lamp de krant gaan zitten lezen, en precies om de tien tellen, afgemikt, had-ie zó hardop van z'n bier en z'n jenever gehikt, dat ze 'r dood-van-de-zenuwen van werd. Na elke

[p. 104]

hik, of-ie 'r zelf 't land an had, had-ie óók hardop ‘Is 't gedaan?’ gezegd, zonder van haar in d'r bed notitie te nemen. Tot vier uur, báng voor 'm, was ze rustig gebleven zonder 'n letter protest. Toen, omdat-ie blééf lezen, blééf hikken, blééf ‘Is 't gedaan’ klessen, had ze voorzichtig gemaand, gewaarschouwd dat vier uur 's nachts geen tijd voor je krant was, as zij d'r om zes uit most, en dat as-ie z'n hikken kwijt wou raken ie z'n twee oren dicht most houen en 'n slok water drinken.

Hij, woest omdat ze hem stoorde, was as van-ouds te keer gegaan, maar omdat de drank 'm te machtig werd - ze wou graag elk uur verdienen wat-ie door z'n keelgat joeg - was-ie van z'n stoel geglejen en op de grond, beest van 'n vent, had-ie tot de middag leggen snurken en ronken. In de eenzaamheid van de nacht had ze toen bij de gezondheid van 'r dochter gezworen, dat ze van 'm af zóú - en zeldzaam voet bij stuk houdend, was ze aan 't schrijven gegaan, zó as-ie tegen schemer de deur uit slenterde.

Van 'n leien dakkie glee de schrijverij niet, néé. Ze had 't in 'r leven nog niet verder dan tot brieven op advertenties gebracht. 't Uiteenzetten van je grieven, van 't hoe en waarom, kostte 'n half dozijn velletjes papier uit de papierzaak-aan-de-overzij. Je most zo uitgeslapen met de slampamper wezen. An al z'n vrienden in de herberg zou-ie 't natuurlijk laten lezen - ook aan de huisheer, as ze de puntjes niet duidelijk op de i's zette...

'r Ogen nu voor 't laatst drogend - gek was ze, dat ze 'r 'n traan om liet, las ze nog eens, kalm aan, en om zich zelf te overtuigen.

Mijnheer!

As de brievebesteller u deze brief brengt, heb ik U voor altijd verlaten, U hoeft mijn niet te zoeken, want ik ben weg. Om U zal ik mijn geen leed aandoen, want U die

[p. 105]

geen man is maar ene levende duivel, is dat niet waart. Ik heb twee handen aan mijn lijf, niet zoas jij om een fat-soenlijke vrouw te mishandelen, maar om te werken. Van buiten de stad zal ik mijn dochter schrijven. Dit is het laatste wat U van mijn hoort. Voor eeuwig vaarwel!

9 Juli 1908.

Emma Krafft.

Met 'r meisjesnaam had ze getekend - juffrouw Kubitz was ze niet langer.

En nou de brutale daad in de enveloppe stekend, schreef ze 't adres, plakte de postzegel.

Als ze 'm neerlei op de tafel, zou-ie 't niet geloven. De brievenbesteller most 'm morgen met de post van kwart over achten brengen, na dat-ie eerst behoorlijk naar 'r gezocht had.

De hoed op 't ouwe hoofd, 'r tasje in de ene, de brief in de andere bevende hand, keek ze nog effen de meubeltjes, af, de kast en de naaimachine en de portretten - dingen die ze langzaam had zien groeien. Meenemen dee ze geen korrel. An dat bestaan wou ze geen herinneringen. An de twee en twintig gespaarde Reichsmark. Grosche voor, Grosche na, geschraapt, verstopt, had ze voorlopig meer as genoeg.

Opschrikkende door gepraat bij de ‘Hintentreppe’ - natuurlijk 't meissie van de Assessor die 'r vrijer binnenliet - draaide ze 't gas uit. De huisdeur wipte achter 'r aarzelende voeten in 't slot. Ze was in de vrijheid. As ze de officiële brief in de bus schuins-over postte, was de gordiaanse knoop doorgehakt. Maar dat dee ze nog niet dadelijk. Waarom wist ze zelf niet. Ze liep. Ze liep met dronken voeten, onvast van heupen. Ze liep met 't tasje slap-neer in 'r weeïg-aanvoelende linkerhand, - en in de rechter, of ze 'm zo aan de eerste de beste voorbijganger zou geven, met de afdruk van 'r duim van boven en die van 'r wijsvinger beneden, vierkantte de envelop met 't adres... Den Heer Gottlieb Kubitz... enz.

[p. 106]

Twee - driemaal was ze 'n zijstraat ingesuft, dicht langs de huizen voortstappend, zonder te weten waar ze eigenlijk was. Dan, schrikkend, onwezenlijk lachend, merkte ze dat ze enkel om 't huizenblok heen was gelopen, dat ze weer bij 't balkon met de geraniums en de uitgebloeide rhododendron van de gepensionneerde majoor, die nog op was, te soezelen stond.

Van de andere kant der stoep kwam toen de familie van de ‘tweede Stock’, voor wie ze de was dee. Ineens, bevreesd aangesproken te worden - keerde ze zich om, en met 'r houding geen raad wetend, 'r niet verder over denkend, alsof ze 'r zo juist 't huis voor uit was gegaan, haastte ze 't asfalt over, en eer ze tot bezinning kwam, haakten 'r vijf vingers in de brievenbus, die waarlijk even klapperde - na 't ontzettende van zulk 'n hap.

Hij was gepost, niet terug te krijgen, aan 't Noodlot dat tedere harten bindt en verdorde scheidt, overgegeven.

Als opgelucht, plots veerkrachtig, de kilte der brievenbus aan 'r vingertoppen meedragend, wandelde ze 'n heel eind verder.

Op 't plein, waar de fontein niet meer werkte, waar de planten en bomen heerlijke schaduw naast 't licht der electrische ballons in de straten, afwierpen, waar in de veilige donkerte der grote, ronde banken dienstmeisjes en soldaten in de verliefdste houdingen zaten te minnekozen - zette ze zich op 'n kleinere bank, om te blazen. 't Was 'r 'n zalige stilte, zolang de tram niet in de bocht gromde. Door de blaren der bomen en struiken zag je de rooie lampjes van 't Restaurant op de hoek, en de muziek van de paar Italianen, die daar speelden, suizelde zacht-vriendelijk aan, zo gedempt of 't van 'n andere kant kwam. Met 'r ogen gesloten, de handen om de leren beugel van 't tasje, zat ze nerveus te wiegelen - de laatste ruzie nog eens in de oneindigheid van 'r herinnering haarfijn uitpluizend - hoe-ie 'r, met z'n 'r telkens in 'r bed opschrikkend hikken, achter de krant had zitten ergeren

[p. 107]

- alleen de punt van z'n zware snor te zien - en de damp van z'n smerige sigaar - en 't frunnekend gewrijf van 't krantepapier tegen z'n vette buik - en de vloeken, toen ze 'm angstig vroeg nou toch eindelijk 't licht uit te doen... Lieve God, wat had ze in 't donker liggen huilen, toen-ie op de grond z'n roes uitsliep...

De verliefde paren fluisterden in de zwijgenis van de zomeravond - de schaduwen der blaren slierden in 't licht van 't pad - van 'n enkele auto klonk verwijderd geroep - en uit 't restaurant, met z'n fleur van rose weelde-lampjes, sloop 't geklaag van 'n schelle viool - of iemand meelij met 'r had. Toen, de ogen nog altijd gesloten, begon ze kreunend te snikken - dat ze geen sterveling in de wereld had, om is mee uit te praten - ook geen dochter. De laatste keer, dat Grete op bezoek was geweest, had die voor 's avonds 'n afspraak... Dansen in ‘Halensee’, was voor zo'n kind in die jaren prettiger as 't gemok van 'r vader en moeder thuis... Als je 't er wel verbooi dee ze 't toch... 't Respect voor 'r ouwers was 'r door zijn handen uitgerandeld...

Zo, bij die ellendige, alles in 'r slap makende muziek, zou ze nog lang gehuild hebben, als 'r niet naast 'r op de bank 'n tramconducteur met z'n liefie was komen zitten. Die praatten geen woord, keken mekaar enkel aan, de vingers vastgezogen. En om die twee niet te storen, niet met 'r neus-gesnuffel en niet met 'r luisteren stond ze zachtjes op - liep weer, aan één stuk van de ene straat in de andere, doelloos, óp van vermoeidheid, omdat ze de hele vorige nacht niet geslapen had, en de zenuwgebeurtenissen 'r oud hoofdje leeg hadden gepompt. In de ‘Tiergarten’ moest ze weer even op 'n bank rusten - dicht bij 'n lantaarn. Want voor 't donker gedeelte van 't bos was ze met al de moorden waarvan je las, gruwelijk bang. De klok van 'n toren sloeg twaalf. 'r Lippen telden de slagen mee, 'r gedachten waren bij de volgende morgen - wie 'r om zes uur zou openmaken - wie de meiden van

[p. 108]

de ‘derden Stock’ porren - wie de lopers, die 'r vanavond zo uit hadden gezien, vegen - wie de natte was van de familie van de ‘tweede Stock’, van de waszolder zou binnen halen - wie 'r op de huisdeur zou letten, as hij lag te snurken - én wat of de arme Grete, die nog zo bitter weinig an 'r jeugd had gehad, zeggen zou, as hij 'r morgen kwam vertellen, dat 'r moeder'r vandoor was gegaan... Wat 'n voorbeeld voor 't kind... En hoe ie 'r ranselen zou, as zij 't niet was, om tussenbeide te komen...

't Ging niet. 't Mocht niet. Ze dorst niet.

Zoveel ellendige jaren had ze 't uitgehouen, dat de paar jaar die ze misschien nog te leven had, 'r maar bij mosten...

Weer in 'r woning terug, was ze 'r afscheidbrief glad vergeten, maar mét dat hij, bij tweeën, ongewoon vroeg - omdat-ie geen centen had om langer uit te blijven - de kamer in-norste, overviel 'r de afschuwelijke angst, de koortsachtige vrees voor de geposte brief, de brief in de blauwe bus aan de overkant.

Weer had-ie de hik - weer zei-ie telkens met die hik en niet met haar pratend: ‘Hou je op, of niet?’ - weer las-ie de rechtzaken in de krant - de gevallen van moord en mishandeling door liefde en hartstocht - zij verzette zich niet, liet 'm rustig begaan, vol als ze was van wat morgen komen moest... van 't gloeiend geweld, 't krankzinnig kra-kelen - as hij de brief in z'n handen kreeg.

Om vijf uur was ze in de weer, had ze open gemaakt, de was afgenomen, gepord, de lopers geveegd - om half acht stond ze al op de uitkijk, zag ze wit van zenuwen - en toen ze 'm eindelijk had, de wanhoopsbrief, ging ze - God zij geprezen, weer gerust - naar de kruidenierswinkel, twee huizen ver, om 'n ons margarine voor z'n boterhammen te halen.

Onderweg strooide ze de snippers, als Klein-Duimpje 't ook had gedaan, om 't huis terug te vinden...