|
| |
| |
| |
Lodewijk's keus
Lodewijk, 't kreupel jongske van onze schoonmaakster, had na de dood van zijn vader al heel wat last veroorzaakt. Ventje van over de twaalf, zag-ie 'r met z'n flets, vroeg-versleten gezichtje en de zwartomringde ogen onder de vergroeide wenkbrauwen, als 'n kind van 'n jaar of acht uit. Alleen z'n grote, wijd van 't hoofd staande oren, lellen tweemaal zo lang als 't verlegen neusje, deden 'm ouder lijken. Met 't kreupel been was-ie geboren, juist en waarlijk 'n bof, toen z'n vader, die letterzetter was, voor de éérste keer aan loodvergiftiging leed en 'n veertien dagen vrij af had gekregen.
Dat was 'n werker - de magere man, die-ie zich nog best wist te herinneren. Als-ie in de nachtploeg van de krante-drukkerij ingedeeld was, ploeterde-ie overdag thuis - voor eigen rekening bestellinkjes enveloppen, visitekaartjes, bruiloftsvoordrachten uitvoerend - had-ie de dágploeg, dan prutste-ie tot laat in de nacht. Z'n enige, sterke, 'm op-de-been-houdende illusie was 't, bedaard aanpotten, stuivertje bij stuivertje, kwartje bij kwartje, altijd door in de hoop de goddelijke hoop, nog 'ns voor zichzelf 'n klein drukkerijtje te beginnen, eigen baas te worden.
En dat zou-ie bereikt hebben, na nóg 'n paar jaar hard sloven, als z'n zwakke longen tegen 'n tweede loodvergiftiging bestand waren geweest. 't Lange ziekbed slokte de spaarcenten - vader stierf in 't hartje van de winter - Lodewijkje, met twee ooms en 'n buurman, bewezen de laatste eer - en de weduwe ging uit schoonmaken, om d'r kacheltje warm te houden.
De eerste jaren bleef Lodewijkje op 't kamertje met de alkoof passen, maar omdat 'n jongen van die leeftijd de handen uit de mouwen dient te steken, keek oom voor 'm uit. Twee dagen wurmde 't minne kereltje, dat zo'n lief- | |
| |
hebberij in 't vak van z'n vader had, op 'n grote drukkerij. Toen vond moeder 'm 's avonds grienend bij 't gloeiend kacheltje. De jongens hadden 'm zó gepest, de baas was zó an 't opspelen geweest over slordig gesorteerde letters, dat-ie 'r in schafttijd vandoor was gehold, zo gauw als 't met 't kreupel been kon.
Op 'n andere zetterij lukte 't evenmin. 't Schuwe, zwakke, verlepte ventje, op school al gekweld en bespot, werd door de gezonde, speelse leerjongens in de maling genomen. Z'n boterhammenzakje was zoek of met ouwe prullen gevuld - z'n flesje water en melk, door moeder klaar gemaakt, hielden ze onder de kraan.
‘Dat wordt wat moois met jou!’ klaagde de weduwe: ‘je bent haast 'n mán - alléén ken ik 't brood niet verdiene! Je vader most 't zien, hoe je te keer gaat...’
Lodewijkje, verschrompeld in de hoek bij 't kacheltje, de magere handen om de knieën, hoorde die verwijten aan, boog zo diep voorover, dat enkel z'n benig achterhoofd en de bleke oren te zien kwamen. En de dikke boterhammen kauwend voor-ie naar bed ging, sprak-ie geen woord, bang voor de sterke gebaren van de potige vrouw.
Volle veertien dagen scheen-ie bij 'n timmerman, die ook doodkisten leverde, op dreef te raken. 't Bijschaven van ruw hout, 't de winkel aanschuieren, 't in zakken stoppen van krullen, deed-ie rustig en netjes en niemand van de ouwere knechts dacht er aan 't de jongen lastig te maken. Maar omdat-ie op 'n middag, terwijl-ie alleen op de boel moest passen - 't was de tijd van karweitjes en doodkisten - 'n eindje zwarte sigaar had belurkt - dol was-ie met 'n trekje! - en te slordig met de lucifers om was gegaan - telkens was 't natte brokje uit - scheelde 't geen haar, of de spaanders hadden in lichtelaaie gestaan. De bovenbuurlui konden 't amper met emmers blussen en tot zelfs 'n agent kwam 'r an te pas.
Dat deed de deur alweer dicht. De baas, die niet geassureerd was, vloekte als 'n ketter, gaf 'm bijna 'n pak ran- | |
| |
sel - 's avonds griende moeder verwoed - voor de galg groeide-ie op - de lummel.
Oom Karel, een waarmee niet te gekken viel, dee nog 'n laatste poging, nam 'm mee naar z'n eigen patroon, om 'n verver van 'm te maken. Met de kouwe winterdag was 't wel niet druk, stond 't buitenwerk stil - in de werkplaats viel genoeg te doen, karweitjes voor de klanten, 'n streekje hier, 'n likje daar, prutserijtjes zonder verdienste, die 'r 't gangetje inhielden. Lodewijk kreeg naden met stopverf te dichten, mocht voorzichtig mengen, nóg voorzichtiger ouwe verf afbranden, ging 's avonds prettig naar huis, vol smeren en vlekken - en moeder, zelf terugkerend met 't een of ander bewaard kliekje, sprak zo opgewekt en verheugd, of ze over 'r man zat. Dat waren de gelukkige uren van 't kind - 't broodsoppen in restjes gewarmde saus, 't slobberen van opgewarmde koffie, 't moezen van opgewarmde aarpels - álles werd in de week opgewarmd. Met ouwe-mannetjes-gedachten, zonder één jong trekje op z'n gelaat, praatte-ie de afgeluisterde gesprekken van de ververswinkel na, snijdig kwaadsprekend, verhalen doend over z'n leeftijd heen - en dan tegen 't eind van 't avondeten, als de vrouw over 't volkskrantje gebogen zat, de advertenties afsnorrend, stak-ie de brand in de logge sigaar, dampend dat de goorblauwe krinkels de lamp omdreven. Moeder vond dat best. 'n Jongen most 'n jongen zijn, geen poppetje. Beter de paar centen, die-ie mocht houen - elke week 'n kwartje, om 'r de fut in te laten - verroken as versnoepen.
't Huiselijk evenwicht zou gebleven zijn, als 't zachter weer niet aan was gebroken - Lodewijk niet mee naar buitenwerk op huizen-in-aanbouw had gemoeten. Dat liep dadelijk mis. Op de daken dorst-ie niet - op de stellingen nog minder. Toen-ie 't met geweld probeerde, kreeg-ie 'n duizeling, moesten ze 'm vasthouen. 'n Paar maal hadden ze geduld - 'n paar maal snauwden ze - tot-ie gedaan kreeg, omdat ze bang voor 'n ongeluk wa- | |
| |
ren - bang voor z'n hinken, bang voor z'n schelvisogen, als oom of 'n ander de goten in stapte.
Voor 't eerst van 'r leven - wonder! gromde moeder niet. Oom had op 'r gemoed gewerkt. Die avond toen-ie met het weekloon thuiskwam, zei ze geen woord, keef niet, rakette geen verwijten, smeet 'm z'n boterhammen niet toe - ze dee 't ellendigste wat-ie ná vaders onbewogen liggen in bed had gezien - ze zat met 't stumperigste gezicht achter 'r bord te huilen. God had 'r 'r man zó vroeg, zo midden uit z'n werk afgenomen - nou gaf-ie 'r 'n tweede straf - 'n achterlijke jongen, 'n suffer, 'n sul,- die 'r geen hoop op de toekomst, geen ouwe dag beloofde... Lodewijkje keek 'r an, wrokte over z'n boterham, kieskauwde, had niet de moed te vragen waarom ze huilde. Zonder de sigaar op te steken, kroop-ie in de alkoof - in bed hoorde-ie 'r nog met misbaar grienen.
Hij was 'r ziek van. De halve nacht lee-ie 'r over te tobben - over de daken met de benauwende afgronden - over de stellingen, die an de dakgoot hingen - en de volgende weken, zónder werk, dee-ie stil en gedwee wat-ie maar voor 't huishoudentje doen kon.
'n Middag - in z'n eentje slenterend - zag-ie voor de spiegelruit van 'n poelierszaak 'n papier aangeplakt: ‘Terstond 'n jongen gevraagd.’ Dat lokte 'm. Bij 'n poelier kon je geen avonturen op dáken krijgen. Verlegen liep-ie 'r binnen, op goed geluk af vragend of ze 'm hebben wouen. En omdat-ie 'r als 'n rustig oud-mannetje uitzag, mocht-ie de volgende morgen terugkomen. Moeder knikte geduldig. Jawel, ze zou 't afwachten. Ze wist welk vlees ze in de kuip had...
Heel vroeg was 't jongske present. Buiten was 't nog schemer. Benee in de kelder begonnen de twee knechts slaperig bij 't licht van de gaspitten te werken. De stad dutte nog. Bleu, geen woord pratend, omdat de anderen niks zeien, keek de jongen naar de hokken met de wakker geschrikte kippen, ganzen, eenden. In de schijn der lampen
| |
| |
schuddebolden ze de veren, pikten voer - en 'n enkele haan kraaide lustig de dag tegen de gasvlammen in, schril dat 't echoos in de cementhokken sloeg. 'n Poos hadden de knechts hazen gestroopt, telkens met 'n rúk, dat enkel de kop aan 't bleke lichaam bleef - nou de patroon zelf in de kelder kwam en de manden met verse waar naar benee werden gedragen, schrikte Lodewijkje uit z'n gedoezel op. 't Geschreeuw van de ganzen, in de hokken gejaagd, 't gekakel van angstige kippen en hanen, 't gekwaak van lichtschuwe eenden, vulden de ruimte met ongewoon rumoer.
‘Vlug jongen,’ maande de patroon, die overal tegelijk was - boven herten keurde, beneden zei wat 'r gebeuren moest: ‘vlug leren plukken, 't is 'n slag - uitkijken hoe de anderen 't doen...’
‘Ja baas,’ zei Lodewijkje gedwee - met kon-ie bijna niet praten. De oudste knecht, helemaal wit - in de kelder was-ie vergrijsd - had de knokelige hand in de morsige ren gestoken. De kippen, krijsend en vluchtend, de koppen tezaam in 'n hoek mekaar bijtend om niet gegrepen te worden, schreeuwden zo angstig, of iemand om hulp riep - en de ene, die de knecht handig te pakken had, torde en kermde, dat 't 't gillen van 'n gemartelde, fel-klagende vrouw leek. Even spartelden de vlerken nog - even rukten de poten - even was 't 'n machteloos verweer - toen draaide de zekere hand de nek met 'n korte geluidloze ruk - en 'n ándere, licht-weifelende, schorre roep klonk over 't al-stillend geraas der vogels in de kooien. De kip, op de aanrechtplank gesmeten, stuipte zwakjes. De vleugels trilden. De poten huiverden of ze door 'n onzichtbare wind werden geslingerd. En uit de bek lekte purperrood bloed, ganselijk onhoorbaar, drup voor drup, op de bedding van veren, op de grond. 't Ventje was 'r wit bij geworden. De ogen in z'n verstard, smal gezichtje keken naar de als kraaltjes glanzende van de dode kip, die 't licht van de lamp met paarse vonkjes weerkaatsten.
| |
| |
‘Nou jò!’ zei de meesterknecht ongeduldig - 'n last as je telkens met leerjongens had! -: ‘opletten hoe 't gedaan mot worden!’
't Nog warme dier kreeg-ie tussen de knieën en met rappe halen dee de man 't 'm voor, hele stroken wit in de donzing der veren banend - vreemd en akelig, of 't gelaat van 'm méns bloot kwam. Gebogen op de kruk, tussen de stuiving der pluisjes en als haren zo lichte donsjes in, bewoog-ie de vingers als nijptangen, 't lauwe vlees met angstige tasting aanvoelend, vies van 't bloed, dat z'n vel begon te besmeuren, 'r wijnrode bloemen op tekenend - grillig en wazig gelijk de wintervorst 't blank en bleek op ruiten dee. Even, toen de knechts boven moesten helpen, om herten te wegen, nam-ie de kop van 'n nog trillende, pas gewurgde kip in de tintelende handen, trachtte met 'n bevend pinkje de leren oogleden neer te duwen, om niet bekeken te worden. Ze verdraaiden 't, slipten weer net zo vlug open, starend, starend, starend - met 'n gouden sputtering naar de zijde der lamp.
Tot 't buiten weer avond was, zat-ie kippen, ganzen, eenden te plukken. Z'n duim sliep 'r van. Maar omdat de baas zeker wel tweemaal gezeid had, dat die prachtig z'n best dee, dat-ie tevreden was as 't zo blééf, as 't niet as van ouds 't doen van 'n nieuwe bezem zou worden - spande-ie zich sterker in, niet meer opkijkend als 'n kip of 'n eend in de greep van de ouwe, norse knecht, voor 't allerlaatst klagelijk kermde - niet langer verschrikt bij 't krampachtig ritselen der stervenden.
Bij zessen, na 'n kom koffie, lachte de patroon: ‘'t Plukken heb je handig geleerd,’ praatte-ie in z'n sas: ‘je zei 't gauw kennen - laat 'm d'r ook wat slachten, Jacob...’
‘Mot ik 't je voor doen?... De hele dag heb je me bezig gezien...,’ zei de knecht, bijna onwillig. Niet één van de tegenwoordige jongens deugde. Zo as je ze de helft had geleerd, smeerden ze 'm.
‘Nee - ik ken 't wel,’ zei Lodewijkje stevig, opgemonterd
| |
| |
door de vriendelijke woorden van de baas: ‘...je ene hand zo - en je andere zo - en dan met 'n zet, is 't niet?’
Toch met aarzeling opende-ie de tralie-deur van de ren, greep 'n haan inééns bij de twee vlerken, zoals 't hoorde. 't Was 't eerste levende schepsel dat-ie vasthield, zolang-ie zelf op de wereld was. 't Dier ging bezeten te keer, sloeg met de sporen, bebeet de hand van de jongen. Dapper, nou de baas en de knechts met aandacht aan 't opletten waren, bootste-ie na wat de ouwe aan honderden nekken die dag had gedaan. 'r Brak iets zachts, iets zonder weerstand in z'n wringende, dwaas-bevende handen - maar toen de haan datzelfde, doodsangstig, gefolterd geluid, dat-ie al zoveel maal had gehoord, reutelde, liet-ie 'm, zélf lijkwit, los. 't Dier strompelde kort tussen de stuivende veren op de grond, vloog een zwak moment tot bij de geplukte kippen, gurgelend rauw-krijsend, bonsde neer met 'n smak.
‘Je heb 'm geráákt!,’ zei de baas: ‘maar je mot ze nooit los laten - anders halen ze de gekste kunste uit... Doe 't maar is, Lodewijk...’
‘Daar blijf 'k, moeder,’ zei-ie die avond, zo stellig, dat 'r niet aan te twijfelen viel - en de rookwalmen ploften z'n bleek gezicht, met de nog niet afgewassen bloedspetten, uit -: ‘'k heb 'r over de twintig geplukt, vier zélf de nek omgedraaid - dat doe je zo: krak, krak...’
Zij luisterde vrindelijk - licht dat 't eindelijk lukte.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd