|
| |
| |
| |
Zes en twintigste hoofdstuk.
Beproeven is beter dan studeren.
In Goudendal ging het toe, even als in andere plaetsen. Zoodra deze of gene verstandige man iets nieuws op de baen bragt, om daermede iets, wat openbaerlyk schadelyk was, uit den weg te ruimen, dan hield zich iedereen bezig met dezelve te verhinderen. Dan had iedereen zwarigheden in te brengen en twyfel veil. Dan schudde iedereen het hoofd, trok de schouders op, en zong het oude liedje van alle vreesachtige en trage bloodaerden:
Het is te moeilyk, laet het staen,
't Zal nimmer, nimmer, nimmer gaen.
Dit wist Pieter zeer wel; want door ondervinding en
| |
| |
schade was hy wys geworden. Had hy begonnen met het gansche plan van zyne armeninrigting wyd en breed aen zyne medeburgers bekend te maken, dan had zekerlyk iedereen verschrikt gestaen, hetzelve, na duizenderlei even ongerymde betrachtingen, verworpen, en daerby uitgeroepen:
Het is te moeilyk, laet het staen,
't Zal nimmer, nimmer, nimmer gaen.
Maer Pieter dacht: ‘Beproeven is beter dan studeren.’ Hy had zelfs niet aen zyne eerzame medeleden van het bestuer den geheelen omvang van zyn plan voorgedragen; want deze waren in der daed welwillende en brave, maer nogtans vreesachtige en beschroomde menschen. Daerom zegde hy hun enkel stuksgewys en gedeeltelyk hetgene, dat ten uitvoer gebragt moest worden.
Eerst werden de armen en de bedelaers met hunne kinderen aengeteekend, en in huis- en gasthuisarmen verdeeld. Nu dit ging. Daerna werd voor ieder huisgezin een voogd benoemd, aen denwelken de heer pastoor te kennen gaf wat hem te doen stond. Dit liep eindelyk ook goed af. Daerna kocht men schaven, bylen, zagen, spin- en spoelwielen, wolkaerden en een paer weefstoelen uit de armenkas aen. Dit was geene hekserei; even zoo min bestond er in het aenkoopen van wol, in het zaeijen van vlas en hennep, in het invoeren van eene spinnery en in
| |
| |
het inrigten van eene gasthuiskeuken. Zoo werd langzamerhand het eene na het andere in het werk gezet. Iedere gedachte vond men afzonderlyk genomen niet al te ongemakkelyk. Zoo kwam het geheele plan allengskens tot stand, en de hoogere regering keurde hetzelve met lof goed. Men vernam naderhand, dat zelfs eenige heeren van de regering dat plan als onuitvoerbaer gehouden en bespot hadden, terwyl hetzelve reeds, zonder dat zy het wisten, in volle uitvoering was.
In het begin boden de gasthuisarmen den meesten tegenstand: zy wilden in hunne enge cellen niet slapen. Maer men zegde hun:
- Arbeidt vlytig, en dan zult gy u woningen kunnen huren en huizen bouwen.
Maer zy wilden niet werken, en dan werden zy dagen lang in den duisteren kelder, met kouden en mageren kost, gezet. Maer dit geviel hun nog minder. Eenigen zochten hunnen toestand door de gehoorzaemheid te verbeteren, en stelden zich met hun lot te vrede, byzonder in de winterdagen, daer het toch alsdan niet aengenaem op de groote baen te reizen en te slapen was. Wanneer zy eenmael beteren kost en betere behandeling genoten, het arbeiden geleerd, en reeds eenige guldens voor hunnen ouden dag of voor hunne kinders uitgezet hadden, dan bleven zy gaerne in het gasthuis. Want zy wilden het
| |
| |
klein gewin dat zy overgelegd hadden, niet in den strik laten, en zy kregen lust om hetzelve te vermeerderen. Er waren er nogtans die wegliepen en in de ruime wereld gingen dwalen om ledig te gaen en te bedelen. Nu dan was het tot hun eigen nadeel, en de gemeente had er voordeel by, daer zy dezelve niet meer behoefde te onderhouden. Eenigen dezer laetsten kwamen niet meer te voorschyn. Dit was geen ongeluk voor Goudendal. Anderen werden als bedelaers door de beambten van de policie opgevangen en weder teruggebragt. Deze bezochten alsdan vooreerst den duisteren kelder, en daerna kwamen zy weder aen den gemeenschappelyken arbeid zoo als te voren. Na acht of negen maenden was men met alle wederspannigen klaer, en er bestond geen bedelende Goudendaler meer, uitgenomen eenige weggeloopene lieden die in vreemde landen rondzworven.
De huisarmen toonden ook in den beginne eenige wederstrevigheid, en wilden den drek en de vuiligheid verdedigen, waerin zy gewoon waren te leven. Zy klaegden en schreeuwden bitter over de hardhertigheid der Goudendalers, die hun niet meer te eten en te drinken en zelfs niet een stukjen geld in de hand wilden geven. Maer de honger en de duistere kelder bragten eindelyk ook deze wederspannigen tot rede, en de Goudendalers bleven by dit gezegde:
| |
| |
- Wie eten wil, moet werken; wie het goed hebben wil, moet het goed doen.
Het bestuer van het gasthuis was in het begin kostbaerder geweest. Nu kostte hetzelve niets. Noch de pastoor, noch Pieter, noch Elisabeth wilden zich met het armengoed ryk maken. De gasthuislieden moesten zelven de hun aengewezene huis- en onderopzigtsbezigheden verrigten. Werden zy tot zulk een klein ambt geroepen, dan moesten zy hetzelve door hun goed gedrag verdiend hebben; en werd hun hetzelve ontnomen, dan was het eene straf. De eene hield dus bestendig het oog op den dienst van den anderen. De gasthuistuinen en velden leverden genoeg levensmiddelen op, en ook bragten de akkers die ieder arm huisgezin, by het uitloten van het voormalige weideland, voor zyn aendeel gekregen had, merkelyk meer op, dewyl dezelve gemeenschappelyk bebouwd en bezorgd werden. Zy die minder vlytig waren, betaelden aen het gasthuis hunnen kost en hunne kleeding met de opbrengst van hun pachtland, en hetgene zy over konden maken, werd in geld omgekeerd en voor hen in de spaerkas geplaetst.
De mannen uit het gasthuis waren in het begin zeer onervaren in het schaven en in het zagen, in het wolkaerden en in het weven. Maer zy moesten het leeren. Een meester uit de stad bragt welhaest alles in den gang. Deze
| |
| |
was een verstandige man en een groote vereerder en vriend van den heer pastoor. Alzoo kostten de kleedy der armen uit het gasthuis weinig, en het aenschaffen van banken, stoelen, bedsteden, kisten en andere huis- en werkgereedschappen, zoo als ook de verbetering van de gasthuisgebouwen, byna niets.
Evenzoo als het armengoed en het gasthuis merkelyk daerby wonnen, daer zoo vele handen slechts voor den kost en de kleedy werkten, zoo wonnen er de huis- en gasthuisarmen ook by, aen vermogen en aen eigendom. Want al het geld, dat zy, buiten de acht vastgestelde werkuren, door hunnen eigenen arbeid konden verdienen, werd voor hen in de spaerkas op interest geplaetst. Evenzoo werd gedaen met hetgene zy van de opbrengst hunner pachtvelden konden overmaken en verkoopen. Dit leverde geen gering voordeel op. Daerdoor werden de menschen arbeidzaem, en zy kregen lust tot het besparen en tot het vermeerderen van hun vermogen, dewyl zy den dag vooruitzagen, waerop zy gansch onafhankelyk zouden kunnen leven en in staet zouden wezen eenen zekeren welstand te genieten.
Maer beter nog ging het met den gasthuismeester en met de opzieners die zelven in het gasthuis woonden. Want alles wat zy buiten hunne ambtsverrigtingen verveerdigen en verkoopbaer konden maken, werd tot hun voordeel
| |
| |
verkocht. Daerom wedyverden allen om zich goed te gedragen, ten einde zoodanig eene plaets te bekomen. En degene, die eene zulke aenstelling verkregen had, nam zich wel in acht iets van de hem opgedragene pligten te verzuimen; want het kleinste misdryf konde hem dezen voordeeligen dienst doen ontnemen, dien velen wenschten te verkrygen.
Eindelyk bragt de armeninrigting te Goudendal vele goede werklieden voort. Niet alleen de boeren uit het dorp, maer ook zelfs vele lieden uit de stad kochten van de hier verveerdigde waren of lieten hier werken. En wanneer een dezer geschikte werklieden bespeurde, dat hy meer verdienen zoude, indien hy voor zich alleen werkte, dan verliet hy het gasthuis en leefde hy voor zich zelven. Dit spoorde dan weder de anderen aen, om evenzoo een geschikte werkman te worden.
In het dorp verheugde zich natuerlyker wyze iedereen, niet meer door de bedellieden geplaegd te zyn, of in de huizen niet meer 's nachts bestolen te worden. Iedereen schonk met vreugde iets aen het gasthuis, zoodra er iets ontbrak, in stede van hetzelve in aelmoezen uit te deelen. Daerbuiten deed zich nog voor de gemeente een ander voordeel op, waeraen niemand te voren had gedacht. Namelyk, kwam het te gebeuren, dat in den zomer de veldarbeid te gering was, dan stonden andere
| |
| |
werkzaemheden volop te verrigten. En aldus was men zoo ver gekomen, dat al de straten van het dorp, waer men te voren by slecht weder tot over de voeten in het slyk moest gaen, nu met steenen belegd werden; dat de beek, die dikwyls overliep en groote poelen vormde, nu met muren ingehouden werd; dat de veldwegen en de voetpaden zonder gaten waren; dat de gemeentebosschen geene enkele plaets meer hadden, die niet met boomplantingen bezet stonden, van de welke men de schoonste opbrengst kreeg. Rondom in het geheele land zag men geen bosch dat beter ingerigt was en geen zuiverder dorp dan Goudendal. Er kwamen zelfs groote heeren van het hoogere bestuer de goudendalsche instellingen en stichtingen in oogenschouw nemen, en zy hadden er gaerne dergelyke overal gezien. Maer te vergeefs zagen zy dikwyls, in andere dorpen, naer eenen moedigen en ondernemenden pastoor, zoo als die van Goudendal, en naer twee menschlievende lieden, zoo als Pieter en zyne deugdzame huisvrouw Elisabeth, om. Niettegenstaende bragt men in andere plaetsen, naer Goudendals voorbeeld, vele gelukkige veranderingen te weeg. En daerby deed men wel. Want beproeven is beter dan studeren. En waer men met yverige menschenliefde het goede wil, daer komt ook iets goeds tot stand.
|
|
Auteursrechtvrij